: ૪ : આત્મધર્મ : માહ : ર૪૯૯ :
શ્રી સમયસાર–પરમાગમ અને નિયમસાર–પરમાગમ
એ બંને ઉપર પ્રવચનો દ્વારા ગુરુદેવ ચૈતન્યના શાંત–
અધ્યાત્મરસની ધારા વરસાવી રહ્યા છે. સમયસારમાં
આસ્રવઅધિકાર દ્વારા, જ્ઞાનીને જ્ઞાનમય ભાવને લીધે કેવું
નિરાસ્રવપણુ છે–તે બતાવ્યું છે; અને નિયમસારમાં શુદ્ધભાવ
અધિકાર દ્વારા જ્ઞાનીના અંતરમાં ઉપાદેયરૂપ શુદ્ધ પરમ
ચૈતન્યતત્ત્વ કેવું છે–તે બતાવ્યું છે. તેમાંથી આનંદમય
શુદ્ધતત્ત્વને અનુભવગમ્ય કરાવે એવી થોડીક પ્રસાદી અહીં
આપી છે. (સં.)
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પોતાના કારણ–કાર્ય બંને શુદ્ધ છે. અને તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જાણે છે કે
બીજા જીવોમાં કારણતત્ત્વ સદા શુદ્ધ છે. પરિણતિની અશુદ્ધતા કાંઈ દ્રવ્ય–ગુણમાં પ્રવેશી
નથી ગઈ એટલે દ્રવ્ય–ગુણ અશુદ્ધ થઈ ગયા નથી.
અજ્ઞાનીના આત્મામાંય કારણતત્ત્વ સદાય શુદ્ધ છે. પણ તેને પોતાના શુદ્ધ
કારણસ્વભાવની ખબર નથી. જો કારણતત્ત્વની શુદ્ધતાને જાણે તો તેને કાર્ય પણ શુદ્ધ
થાય જ.
દેખાતું નથી. જ્ઞાનીએ જ્યાં શુદ્ધ કારણતત્ત્વને જાણ્યું ત્યાં પર્યાય પણ તેના આશ્રયે શુદ્ધ
થઈને પરિણમી છે, એટલે જ્ઞાનીને તો કારણ–કાર્ય બંને શુદ્ધ છે. પછી જે અલ્પરાગાદિ
અશુદ્ધતા હોય તે શુદ્ધતાથી બહાર છે–જુદી છે; તે ખરેખર જ્ઞાનીનું કાર્ય નથી.
અહો, આવા કારણ–કાર્યને સમ્યગ્દ્રષ્ટિજીવ પરમાગમના અનુપમ રહસ્ય વડે
જાણે છે; અહો, એકત્વસ્વરૂપ શુદ્ધ આત્મા બધા જીવોમાં શોભે છે. એવા શુદ્ધતત્ત્વને
દેખનારી દ્રષ્ટિ તે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ છે; ને આવી દ્રવ્યદ્રષ્ટિવાળો જીવ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પોતાના શુદ્ધ તત્ત્વને જાણે છે, શુદ્ધ પર્યાય થઈ છે તેને પણ જાણે છે.
અને કંઈક અશુદ્ધતા બાકી રહી છે તેને પણ જાણે છે.