: ફાગણ : ર૪૯૯ આત્મધર્મ : ૩પ :
છે તે રાગ વખતેય હણાતી નથી. –આવું ભેદજ્ઞાનનું અપૂર્વ બળ છે. અહા! ભેદજ્ઞાન તો
આનંદમાં કેલી કરતું–કરતું આસ્રવોને હણી નાંખે છે.
અનુકૂળતાના બરફ વચ્ચે ઓગળે નહિ, ને પ્રતિકૂળતાના અગ્નિ વચ્ચે પણ બળે
નહિ–એવું અલિપ્ત જ્ઞાન છે. અહા! રાગથી ભિન્ન પડીને આત્મા પોતે સ્વભાવથી જ જે
શાંતિરૂપ પરિણમ્યો, તે સ્વભાવની શાંતિથી હવે તે કેમ છૂટે? સંવરરૂપ–શાંતિ–રૂપ–
જ્ઞાનરૂપ–આનંદરૂપ–સમ્યક્ત્વાદિરૂપ થયો તે તો આત્માનો સ્વભાવ છે, તે સ્વભાવનો
કદી નાશ ન થાય. પણ આવી દશાવાળા ધર્માત્મા બહારથી ઓળખાય નહીં.
જુઓ, આ એક અપૂર્વ ન્યાય છે કે જ્ઞાન ને આનંદરૂપ થયેલા આત્માનું
અનુમાન પણ તે જ ખરેખર કરી શકે કે જેને પોતાને પોતામાં જ્ઞાન–આનંદ–સ્વરૂપ
આત્મા સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષરૂપ થયો હોય. પોતે પોતાના આત્માને પ્રત્યક્ષ
(અનુભવગમ્ય) કરીને જ બીજા ધર્મી–આત્માનું અનુમાન સાચું કરી શકે. પોતાના
આત્માને પ્રત્યક્ષ કર્યાં વગર, એકલા અનુમાનગમ્ય બાહ્યચિહ્નોથી બીજા
ધર્માત્માની સાચી ઓળખાણ થઈ શકે નહિ. પોતે એકલા અનુમાનથી બીજાને
જાણનારો નથી, તેમજ બીજા જીવો એકલા અનુમાનથી આ ધર્મી–આત્માને જાણી
શકે–એવો પણ આત્મા નથી. જેણે પોતાના આત્માને સ્વાનુભવથી પ્રત્યક્ષ કરીને
અતીન્દ્રિય આનંદનો મહાસ્વાદ ચાખ્યો હોય તે જ બીજા જ્ઞાનઆનંદસ્વરૂપ થયેલા
આત્માની સાચી ઓળખાણ કરી શકે. – આ રીતે પ્રત્યક્ષપૂર્વકનું અનુમાન જ સાચું
હોય છે. પ્રત્યક્ષનું અપાર સામર્થ્ય છે, –જેમાં બીજા કોઈની અપેક્ષા નથી; રાગ–
વિકલ્પોથી તે તદ્ન નિરપેક્ષ છે.
જેમ કેવળી ભગવાનનું કેવળજ્ઞાન રાગથી સર્વથા જુદું છે તેમ સાધક ધર્માત્માનું
પણ જ્ઞાન રાગથી સર્વથા જુદું જ વર્તે છે, રાગના કોઈ અંશને પોતામાં ભેળવતું નથી.
સાધકની દશામાં આત્મા જે જ્ઞાનરૂપ–શાંતિરૂપ–આનંદરૂપ–શ્રદ્ધા વગેરે અનંત
સ્વભાવરૂપ પરિણમ્મો છે તે તો રાગથી સર્વથા ભિન્ન જ છે; તે જ્ઞાન–આનંદભાવોને
રાગાદિ સાથે કાંઈપણ લાગતું–વળગતું નથી, સર્વથા ભિન્નતા છે. આવું ભેદજ્ઞાન
આનંદરસથી ભરેલું છે.
આવું ભેદજ્ઞાન નિરંતર ભાવવાયોગ્ય છે.
* * *