કરે છે. એમ જ થયા કરે છે કે બહારમાં હવે મારે કાંઈ નથી જોઈતું; અનંતકાળ
બહારના ભાવો કર્યાં પણ મને જરાય સુખ ન મળ્યું. મારે તો મારું સાચું સુખ
જોઈએ છે. કેમ અપૂર્વ સુખ મળે ને અનાદિનાં દુઃખ કેમ ટળે? તેનો જ ઉપાય મારે
કરવો છે. અનંતકાળથી ભવભ્રમણમાં રખડી–રખડીને અનંત દુઃખો મેં ભોગવ્યા,
હવે હું થાક્યો છું, કંટાળ્યો છું. હવે તે દુઃખી સંસાર કે તેના કારણરૂપ પર ભાવ મારે
નથી જોઈતો, પણ સાચું મોક્ષસુખ જ જોઈએ છે. આવા–આવા અનેક પ્રકારનાં
સાચા ભાવની શ્રેણીએ ચડતાં તે મુમુક્ષ જીવની રહેણીકરણીમાં જગતના જીવો કરતાં
કુદરતી તફાવત પડી જાય છે.
સંપત્તિ અર્પણ કરશે તો પણ આ જીવ જેવી અર્પણતાના ભાવ નહિ લાવી શકે. પરમ
મહિમાવંત ચૈતન્યતત્ત્વ બતાવનારા દેવ–ગુરુ પ્રત્યે તેને નિશંકતા આવી ગઈ છે, તેથી
તેમની પાસે ચૈતન્યનો જે ઉપદેશ સાંભળવા મળે છે તે દેશના અંદર સોંસરવી જ્ઞાનમાં
આરપાર ઊતરીને પોતાનું કાર્ય કરી લ્યે છે.
દ્રવ્ય સાથે ભેળસેળ કરતો નથી; હજી સમ્યક્–પરિણમન થયું ન હોવા છતાં વિચારમાં
સ્વતંત્રતા બરાબર સમજાઈ ગઈ છે, ને પરથી ભિન્નતાના ભાવની દ્રઢતા વધતી જાય છે,
ચૈતન્યનો પ્રેમ વધતો જાય છે. આ પ્રકારે ભેદજ્ઞાનનો ભાવ જેમ જેમ વધતો જાય છે.
તેમ તેમ આકુળતા ઓછી થતી જાય છે ને શાંતિ–ધીરજ વધતા જાય છે. તે એમ વિચારે
છે કે અરે, બહારમાં કે શરીરમાં મારું ધાર્યું થતું નથી; અને થાય તો પણ મને શું? તે
મારાથી જુદા છે, પછી શા માટે મારે તેના કર્તાપણાના ખોટાભાવ કરીકરીને દુઃખી
થવું?–હું તો જ્ઞાન છું.–આમ વિચારી અકર્તાસ્વભાવની સન્મુખ એટલે કે જ્ઞાનસ્વભાવની
સન્મુખ થવાનો વિશેષ પ્રયત્ન અને મુખ્યતા વધારતો જાય છે. નવતત્ત્વસંબંધી
વિચારમાં તેને દરેક તત્ત્વનું જ્ઞાન એટલું બધું ચોખ્ખું અને દ્રઢ થઈ ગયું છે કે તેમાં હવે
ભૂલ થતી નથી; મૂળ બે તત્ત્વો, અને બાકીનાં પર્યાયરૂપ સાત તત્ત્વો, તેનું બરાબર જ્ઞાન
વર્તે છે. શુભ–અશુભ ભાવોનો ક્યા તત્ત્વમાં સમાવેશ થાય છે, અને ધર્મદશાનો ક્યા
તત્ત્વમાં સમાવેશ થાય છે, તેની