દશાની અપૂર્વતાનું વર્ણન વાણી તો કેટલુંક કરી શકે? શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ કહ્યું છે કે ‘દેહ
છતાં જેની દશા વર્તે દેહાતીત.’– સમ્યગ્દર્શન પણ દેહાતીત દશા છે, તેમાં દેહભાવ છૂટીને
અપૂર્વ આત્મભાવ જાગ્યો છે. અહો, આવી દશા જેને પ્રગટ થઈ તેની બાહ્ય રહેણી કરણી
પણ ઉત્તમ અને જ્ઞાન–વૈરાગ્ય સંપન્ન હોય છે. તે જ્ઞાની જીવને જ્યાં આત્માના દર્શન
થયા, અને હું ચૈતન્યમય આત્મા જ છું, અન્ય કાંઈ પણ હું નથી–એમ નિર્વિકલ્પ
ભેદજ્ઞાનવડે નકકી કર્યું, ત્યાં તેને સર્વજીવ પ્રત્યે સમભાવરૂપ એવી દ્રષ્ટિ થઈ ગઈ છે કે,
મારી જેમ જગતના સર્વે જીવો પણ જ્ઞાનસ્વરૂપી ભગવાન છે.–આમ સર્વે જીવોમાં
આત્મવત્ બુદ્ધિને લીધે તેને કોઈ પ્રત્યે રાગ–દ્વેષનો અભિપ્રાય રહ્યો નથી, એટલે રાગ–
દ્વેષ ઘણા જ મંદ પડી ગયા છે; અને જગતપ્રત્યે સહજ ઉદાસીનભાવ આવી ગયો છે.
બાહ્યસંયોગની અપેક્ષાએ કદાચ એને ઘણી નિર્ધનતા હોય, રોગાદિ હોય, બહારમાં
અપમાન થતુંહોય, છતાં પણ અંતરમાં ચૈતન્યના અનંત–અનંત વૈભવથી ભરેલા
પોતાના આત્માની મહત્તા પોતે સાક્ષાત્ જાણતો હોવાથી તેને દીનતા નથી; બાહ્ય
વસ્તુની આકાંક્ષાની મુખ્યતા ક્્યારેય થતી નથી. મનમાં એવો વિકલ્પ પણ આવતો નથી
કે મને પરવસ્તુ મળે તો હું સુખી થાઉં. સમયેસમયે ભેદજ્ઞાનધારા ચાલુ જ હોવાથી
આત્મસ્વભાવના પરમ ગંભીર મહિમા પાસે તેને બહારની કોઈ વસ્તુ મહિમાવંત
લાગતી નથી. ચૈતન્યની અકષાય શાંતિના વેદનપૂર્વક અનંતાબંધી કષાયભાવનો
અભાવ થઈ ગયો છે, તેથી કોઈ પ્રસંગે કષાયભાવની તીવ્રતા થતી નથી; આત્મશાંતિની
કોઈ અપૂર્વ મસ્તી વર્તે છે. તેની સાથે જગતપ્રત્યે નિસ્પૃહતા–સરળતા–ભદ્રિકતા–
દેવગુરુશાસ્ત્ર પ્રત્યે બહુમાન–ભક્તિ પ્રભાવના અને સાધર્મીજનો પ્રત્યે પરમ વત્સલતા
ઈત્યાદિ ભાવો પણ હોય છે. આ રીતે તેને અનેકગુણો બાહ્ય અને અંતરંગપણે ખીલી
નીકળ્યા છે. પોતાની આત્મદશામાં તે પરમ નિઃશંક છે. પોતાને અપૂર્વ શાંતિના વેદનની
જે દશા પ્રગટ થઈ છે તે દશાને અન્ય જીવો સ્વીકારે કે ન સ્વીકારે, તેની અપેક્ષા નથી;
પોતાને તો પોતાની વેદનપૂર્વક આરાધના ચાલી જ રહી છે, તેમાં તે નિઃશંક છે. ‘આ
સાચું હશે કે નહીં?’ એવી શંકારૂપી વિકલ્પ તેને ઉત્પન્ન થતો નથી. બાહ્ય અનેક
કાર્યોમાં જોડાતો દેખાય છતાં તે તો તેનાથી અલિપ્ત જ છે. અજ્ઞાની જીવોને એમ થાય છે
કે આ ધર્મી જીવ સાંસારિક કાર્યમાં જોડાય છે ને ક્રોધાદિક કરે છે; પરંતુ ખરેખર