શ્રુતકેવળી એટલે બારઅંગના જ્ઞાતા–તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જ હોય છે; મિથ્યાદ્રષ્ટિને
બારઅંગનું જ્ઞાન કદી થતું નથી. પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિને યોગ્ય બધુંય શાસ્ત્રભણતર ભણ્યો
હોય તોપણ જેને રાગથી જુદા જ્ઞાનનો અનુભવ નથી તે જીવ જ્ઞાની નથી, તે તો
મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ છે.
આવા જ્ઞાનના અનુભવ વગર શાસ્ત્રનું સાચું જ્ઞાન થાય નહીં. ‘રાગી જીવ
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ નથી’–એમ અહીં કહ્યું તેમાં ‘રાગી’ એટલે રાગમાં તન્મયબુદ્ધિવાળો જીવ
સમજવો. રાગ હોવા છતાં જેને રાગથી ભિન્ન ચૈતન્યસત્તામાં એકત્વબુદ્ધિ વર્તે છે તે
તો પોતાને રાગથી જુદો જ અનુભવે છે, તેથી તે ખરેખર રાગી નથી, તે તો રાગથી
જુદો રાગનો જ્ઞાતા જ છે, જ્ઞાનભાવને જ કરનાર તે જ્ઞાની છે. તે જ્ઞાનમાં રાગનું
વેદન સમાતું નથી.
જીવને જ્ઞાની કહેતા નથી, પણ રાગથી જુદા જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માપણે જે પોતાને
અનુભવે છે તે જ જ્ઞાની છે. એવો જ્ઞાની રાગના કોઈ અંશને પોતાના જ્ઞાન સાથે
તન્મય કરતો નથી. રાગ તો અનાત્મા છે–તેરૂપે જે પોતાને અનુભવે તેને
આત્મજ્ઞાન કેવું? આત્મા અને અનાત્માના ભિન્નસ્વરૂપને તે ઓળખતો નથી, તેથી
તેનું બધુંય જાણપણું તે અજ્ઞાન જ છે. શાસ્ત્રના શબ્દો ભણ્યો તેથી શું? શાસ્ત્રો કહે
છે કે ‘જ્ઞાન ને રાગ જુદા છે’ એવી ભિન્નતાનો અનુભવ જેણે ન કર્યો તેના
શાસ્ત્રભણતરને જ્ઞાન કહેતા નથી. જેમ જ્ઞાનના અનુભવ વગર વ્રતાદિ શુભરાગ
કરવા છતાં જીવ અજ્ઞાની જ છે, તેમ જ્ઞાનના અનુભવ વગર અગિયાર અંગ
નવપૂર્વના શાસ્ત્રભણતર કરવા છતાં જીવ અજ્ઞાની જ રહે છે. અને, ભલે વ્રતાદિ ન
હોય, શાસ્ત્રભણતર ન હોય, પણ અંતરમાં જે પોતાના આત્માને રાગથી જુદા
જ્ઞાનસ્વરૂપે અનુભવે છે તે જીવ જ્ઞાની છે, તે ધર્મી છે, તે મોક્ષનો પંથી છે; બધા
શાસ્ત્રભણતરનો સાર જે ભેદજ્ઞાનરૂપ જ્ઞાનનો અનુભવ, તે તેણે પ્રાપ્ત કરી લીધો છે;
રાગના કોઈ અંશને પોતાના જ્ઞાનના અનુભવમાં તે ભેળવતો નથી.