: ૨૪૯૯: જેઠ આત્મધર્મ : ૯ :
મિથ્યાત્વપૂર્વક જીવ જે કાંઈ ભાવ કરે તે દુઃખદાયક જ છે. શ્રી બુદ્ધજનપંડિત પણ કહે
છે કે–
સમ્યક્ સહજ સ્વભાવ આપકા અનુભવ કરના,
યા વિન જપ–તપ વ્યર્થ કષ્ટ કે માંહી પડના;
કોટિ બાતકી બાત અરે!
बुधजन ઉર ધરના,
મનવચતન શુચિ હોય ગ્રહો જિનવૃષકા શરના.
કરોડો વાતોનો સાર એ છે કે આત્માના સહજસ્વભાવનો અનુભવ કરવો;
એના વગરનું બધું વ્યર્થ છે.
જુઓ, સમયસાર વગેરે મહાન શાસ્ત્રોમાં તો આ વાત છે જ; પણ અગાઉના
પંડિતોએ પણ એ જ વાત કરી છે. તે પંડિતોનું કથન પણ આચાર્યો–અનુસાર જ છે,
તેમાં વીતરાગવિજ્ઞાનનું જ પોષણ છે. ચૈતન્યનું વીતરાગ–વિજ્ઞાન તે સુખરૂપ છે; ને
એવા વીતરાગવિજ્ઞાનરૂપ ધર્મને સાધીસાધીને અનાદિકાળથી જીવો મુક્ત થતા આવે છે.
વીતરાગવિજ્ઞાનવંત જીવો જગતમાં સદાકાળ હોય જ છે.
આત્માને આનંદ જોઈએ છે ને?–હા! તો તે આનંદ ક્યાંય બહારમાં નથી,
આત્મામાં જ આનંદ છે. માટે જ્ઞાની કહે છે કે ‘હે જીવ! તું આત્મામાં
ગમાડ....આત્મામાં સદા પ્રીતિવંત થા.’ આત્માના જ્ઞાન વગરનું બધું દુઃખદાયક જ છે.
સાત તત્ત્વોની બરાબર ઓળખાણ કરતાં તેમાં આત્માની ઓળખાણ આવી જાય છે.
(૧) જીવ સદા ઉપયોગ લક્ષણરૂપ છે– ‘ जीवो उवओगलक्खणो णिच्चं’ તે
શરીરાદિ અજીવથી જુદું તત્ત્વ છે.
(૨) પુદ્ગલ વગેરે અજીવતત્ત્વો છે, તેમનામાં જ્ઞાન નથી. આ જીવ અને
અજીવ બંનેનાં કામ જુદાં, પોતપોતામાં છે.
(૩) મિથ્યાત્વાદિ ભાવો છે તે આસ્ત્રવ છે; પુણ્ય–પાપ બંને પણ આસ્રવમાં
સમાય છે. તે આસ્ત્રવભાવો જીવને દુઃખદાયક છે.
(૪) સમ્યગ્દર્શનાદિ વીતરાગભાવવડે કર્મનો સંવર થાય છે. તે સમ્યગ્દર્શનાદિ
ભાવો જીવને સુખરૂપ છે, મોક્ષનાં કારણ છે.
(૫) મિથ્યાત્વાદિ ભાવો તે બંધના કારણ છે; શુભરાગ તે પણ બંધનું કારણ
છે, તે મોક્ષનું કારણ નથી.