ટકવા માટે કે પરિણમવા માટે અન્ય કોઈ વસ્તુની જરૂર નથી, તે જ વસ્તુની
સ્વતંત્રતા છે, ને સ્વતંત્રતા તે જ સાચી શોભા છે.
ચેતનામાં જ મારા અનંત ધર્મોનું પરિણમન એકસાથે વર્તે છે. મારા પરિણમનમાં
પરનો અભાવ સ્વયમેવ છે. એવો અનેકાન્તસ્વભાવનો પ્રભાવ છે.
અર્હંતદેવનું શાસન તો વસ્તુને એવા અનેકાન્તસ્વરૂપે ઉપદેશે છે કે દરેક વસ્તુ
પોતાના અનંત ધર્મના અસ્તિત્વ સહિત પોતામાં પરિણમે છે, પરમાં તે પોતાનું
નાસ્તિપણું રાખીને પરિણમે છે. આમ સ્વાધીન અસ્તિત્વ ટકાવીને દરેક વસ્તુ
પોતાના દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભાવમાં પરિણમે છે.–આવું અનેકાન્તમય વસ્તુસ્વરૂપ, સ્વ–
પરની ભિન્નતા બતાવીને ભ્રમનો નાશ કરે છે ને જ્ઞાનસ્વરૂપે પોતાનો નિર્બાધ
અનુભવ કરાવે છે.–આ જ આત્માનું જીવન છે. આવું જ્ઞાનમય સત્ય જીવન
અનેકાંત વડે જ જીવાય છે. એકાંતવાદીને તો સ્વ–પરની ભિન્નતા જ ભાસતી નથી,
એટલે સ્વ–પરની એકતાબુદ્ધિરૂપ મિથ્યાત્વ છે, ત્યાં જ્ઞાન–આનંદમય સાચું જીવન
ક્યાંથી હોય? તેથી કહે છે કે એકાંત તે ભાવમરણ છે, ને અનેકાન્ત તે ચૈતન્યમય
જીવન છે.