: ૨૬ : આત્મધર્મ : માગશર : રપ૦૦
અનેકાન્તનો ચમત્કાર
(સમયસાર ૧૪ બોલના પ્રવચનમાંથી)
* ગુરુદેવ વારંવાર કહે છે કે અહો, અનેકાન્ત તે જૈનસિદ્ધાંતનો પ્રાણ છે.
* અનંતગુણની ગંભીરતા અનેકાન્તમાં ભરી છે.
* ‘જ્ઞાન’ લક્ષણ છે તે અનેકાન્તસ્વરૂપ આત્માને પ્રસિદ્ધ કરીને સાચું જીવન
જીવાડે છે.
* અનેકાન્તમાં ચૈતન્યના વીતરાગી અમૃતનો સ્વાદ છે.
* ‘હું જ્ઞાન છું’ એવી અસ્તિના વેદનમાં, ‘જ્ઞાનથી વિરુદ્ધ અન્ય ભાવોરૂપે મારું
જ્ઞાન નથી’ એમ નાસ્તિધર્મનું વેદન પણ આવી જાય છે. આ રીતે વસ્તુ સ્વયમેવ
અનેકાન્તપણે પ્રકાશે છે.
* જ્ઞાનથી વિરુદ્ધ અન્ય ભાવોની નાસ્તિ જો ન આવે તો જ્ઞાનની અસ્તિનો પણ
નિર્ણય સાચો નથી.
* ‘જ્ઞાન’ કહેતાં જ્ઞાન સાથેના શ્રદ્ધા–અસ્તિત્વ–આનંદ–પ્રભુતા વગેરે અનંત
ધર્મો તો અનેકાન્તના બળે તેમાં આવી જાય છે; એટલે આત્માને ‘જ્ઞાનમાત્ર’ કહેતાં
પણ એકાંત થઈ જતું નથી, ત્યાં પણ અનેકાન્તપણું સ્વયમેવ પ્રકાશે જ છે.
* જ્ઞાન લક્ષણ એવું નિર્દોષ છે કે તે આત્માને આત્મારૂપે પ્રસિદ્ધ કરે છે, ને
પરભાવોથી આત્માને ભિન્ન રાખે છે.
* જ્ઞાનની પોતાની તાકાત છે કે પોતાને તેમજ પરજ્ઞેયોને પણ જાણે; પરંતુ ત્યાં
પરજ્ઞેયો તો પરપણે છે, જ્ઞાનપણે તે નથી. જ્ઞાન સ્વયં પોતાને જ્ઞાનપણે પ્રકાશે છે,
જ્ઞેયપણે તે પોતાને પ્રસિદ્ધ નથી કરતું.–આવી ભિન્નતાનું ભાન તે જ અનેકાન્ત છે; તે
જૈનધર્મની નિશાની છે.
* અસંખ્યપ્રદેશી તારું જ્ઞાનક્ષેત્ર તે એક અખંડ છે, તે સ્વક્ષેત્રમાં પરક્ષેત્રનો પ્રવેશ
નથી; જ્ઞાન સ્વક્ષેત્રથી બહાર નીકળીને પરક્ષેત્રમાં જતું નથી; તેમજ જ્ઞાનનું એક સ્વક્ષેત્ર
અનેક જ્ઞેયો દ્વારા કાંઈ છિન્નભિન્ન થઈ જતું નથી.