મોક્ષમાં કે બંધમાં જીવ પોતે એકલો છે.
પર્યાય એ કાંઈ બહારનો વળગાડ નથી.
અહો, જૈનદર્શનની અદ્ભુતતા ન્યારી છે!
આવ્યો, તે સંસારથી પરાંગ્મુખ થઈને મોક્ષના માર્ગમાં આવ્યો. ત્યાં એકલું
સમ્યગ્દર્શન નથી, તેની સાથે તો આનંદ, વીતરાગતા, અતીન્દ્રિયતા ને મોક્ષસુખનો
નમૂનો છે, ચૈતન્યના અનંતગુણનો રસ સમ્યગ્દ્રષ્ટિની અનુભૂતિમાં ઘોળાય છે.
જીવના એકસમયના શુદ્ધ પરિણામમાં અનંત ગુણના રસનો સ્વાદ છે, એ જ તેની
અદ્ભુતતા છે.
છે. જીવનો સંસાર કાંઈ શરીર–કર્મ–મકાન–પૈસા વગેરે અજીવમાં નથી રહેતો;
જીવના અશુદ્ધભાવમાં જ જીવનો સંસાર છે; મિથ્યાત્વ–રાગ–દ્વેષાદિ ભાવો તે જ
સંસાર છે. એ જ પ્રમાણે અંતર્મુખ પરિણતિ થતાં સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધપરિણામ થાય
છે તેમાં મોક્ષમાર્ગ અને મોક્ષ રહે છે, તે ક્યાંય બહારમાં નથી રહેતા, કે બહારથી
નથી આવતાં, જ્યાં પોતાના આત્માનું સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ પરિણમન થયું
ત્યાં આત્મા પોતે જ મોક્ષમાર્ગરૂપ અને મોક્ષરૂપ થયો. ભાઈ, તારા સંસારની કે
મોક્ષની બધી રમત તારા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં છે, બહારમાં બીજા સાથે તારે કાંઈ
લેવા–દેવા નથી.–આવો સ્વાધીન જૈનધર્મ છે.
સિદ્ધપદ