: પોષ : રપ૦૦ આત્મધર્મ : ૧૯ :
નિયમા કે ભજનીય?
કઈ વસ્તુ નિયમા છે? ને કઈ વસ્તુ ભજનીય છે? તે સંબંધી સમજણ ગતાંકમાં
૧ર દાખલા વડે આપી હતી; ને બીજા દશ દાખલા વિચારવા માટે લખ્યા હતા. તે દશ
દાખલાનો ખુલાસો નીચે મુજબ છે:–
(૧) યોગનું કંપન હોય ત્યાં કેવળજ્ઞાન...ભજનીય છે, કોઈ ઠેકાણે હોય છે ને કોઈ
ઠેકાણે નથી હોતું; જેમકે ૧ર ગુણસ્થાન સુધી યોગનું કંપન છે પણ કેવળજ્ઞાન
નથી; તેરમા ગુણસ્થાને યોગનું કંપન પણ છે ને કેવળજ્ઞાન પણ છે.
* ઉપરની જેમ, કેવળજ્ઞાન હોય ત્યાં યોગનું કંપન તે પણ ભજનીય છે;
ચૌદમા ગુણસ્થાને કેવળજ્ઞાન હોવા છતાં યોગનું કંપન નથી.
* અયોગીપણું (અકંપપણું) હોય ત્યાં કેવળજ્ઞાન નિયમથી હોય છે;
* કેવળજ્ઞાન હોય ત્યાં અયોગીપણું હોય કે ન હોય,–નિયમ નથી, એટલે તે
ભજનીય છે.
(૨) કેવળજ્ઞાન હોય ત્યાં પંચેન્દ્રિયપણું...ભજનીય છે. સિદ્ધભગવંતોને કેવળજ્ઞાન છે
પણ પંચેન્દ્રિયપણું નથી.
(૩) સમ્યગ્જ્ઞાન હોય ત્યાં રાગ ભજનીય છે...ચોથા વગેરે ગુણસ્થાને સમ્યગ્જ્ઞાન પણ
હોય છે ને રાગ પણ હોય છે,–બંને સાથે હોવામાં વિરોધ નથી; અને ઉપરના
ગુણસ્થાને ક્ષીણમોહ વગેરે જીવોને સમ્યગ્જ્ઞાન હોવા છતાં રાગ નથી હોતો. આ
રીતે સમ્યગ્જ્ઞાન સાથે રાગનું હોવાપણું ભજનીય છે, નિયમરૂપ નથી.
(૪) અરૂપીપણું હોય ત્યાં ચેતનપણું...ભજનીય છે; કેમકે અરૂપી તો અચેતન પણ
હોઈ શકે છે. જેમકે આકાશદ્રવ્ય અરૂપી હોવા છતાં અચેતન છે.
(૫) ચેતનપણું હોય ત્યાં અરૂપીપણું નિયમા હોય છે. કોઈ પણ ચેતનવસ્તુ રૂપી હોતી
નથી, અરૂપી જ હોય છે.
(૬) કેવળજ્ઞાન હોય ત્યાં પરમઔદારિકશરીર...ભજનીય છે...પ્રભુ સિદ્ધોને કેવળજ્ઞાન
હોય છે પણ તે શરીર હોતું નથી.
(૭) જીવનું લોકવ્યાપીપણું...ભજનીય છે...કેમકે બધા જીવો લોકવ્યાપી નથી હોતા,