પલટી જવા છતાં જ્ઞાનની તાકાતવડે જાણી લીધું કે પૂર્વે જે વજ્રજંઘ રાજા
હતા, તે જ જીવ ઋષભદેવ છે. બહારમાં કોઈ નિશાની ન હતી છતાં જ્ઞાનના
સામર્થ્યથી તે જાણી લીધું. એક પરસન્મુખ–પરોક્ષ મતિજ્ઞાનમાં જાતિસ્મરણની
પણ આટલી તાકાત! તો ઈંદ્રિયોથી પાર, પ્રત્યક્ષ–સ્વસન્મુખ અતીન્દ્રિય
સ્વસંવેદનજ્ઞાનની અગાધ તાકાતની તો શી વાત? અંદરમાં ઊતરેલું એ જ્ઞાન
પોતાના પરમાત્મતત્ત્વનો સાક્ષાત્કાર કરે છે.–તે જ્ઞાન મોક્ષના દરવાજા ખોલી
નાંખે છે.
ન કરે, ને રાગના કામમાં અટકી જાય તે જ્ઞાન આત્માને ક્્યાંથી સાધે? ને
તેને સાચું જ્ઞાન કોણ કહે? સાચું જ્ઞાન તો તેને કહેવાય કે જે રાગથી ભિન્ન
એવા શુદ્ધ જ્ઞાનમય આત્માને સ્વજ્ઞેયપણે પ્રસિદ્ધ કરે.
અનુભવનારું અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વર્તતું હતું તે જ્ઞાનની અગાધ તાકાતને જ્ઞાની જ
ઓળખે છે. દાનના શુભભાવને કારણે કંઈ તે મોક્ષ નથી પામ્યા, પણ તે
વખતે રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનવડે અતીન્દ્રિય આત્માને પકડીને તેના પ્રતાપે જ
તેઓ મોક્ષ પામ્યા છે.
(એટલે કે જે સાચો મોક્ષમાર્ગ છે તેનો) નિષેધ કરી રહ્યા છે. એવા જીવો
ઉપર જ્ઞાનીને કરુણા આવે છે; તેથી જ્ઞાનમય સાચો મોક્ષમાર્ગ જ્ઞાનીઓએ
પ્રસિદ્ધ કર્યો છે. અહો, આવા માર્ગમાં તો અતીન્દ્રિય આનંદના તરંગ ઊછળે
છે.
આવી શકે, એવું અગાધ મહિમાવંત આ ચૈતન્યરત્ન છે. હા, સ્વતત્ત્વ તરફ