: જેઠ : ૨૫૦૦ આત્મધર્મ : ૧૭ :
* ધર્મ તો તેને કહેવાય કે જેમાં ચૈતન્યતત્ત્વ પોતે આનંદરૂપ થઈને પરિણમે, રાગ
અને જ્ઞાનની ભિન્નતા જાણીને શુદ્ધોપયોગની શાંતિનો સ્વાદ જેણે ચાખ્યો છે,
તેને મોક્ષના હેતુરૂપ જ્ઞાન–ચારિત્ર–વૈરાગ્ય વગેરે ઉત્તમ ગુણો પ્રગટે છે. એનાં
વગરનાં બહારનાં જ્ઞાન–ચારિત્ર વગેરે બધું નિષ્ફળ છે, આત્માનું હિત તેમાં નથી.
* ચૈતન્યની શાંતિનું જે અપૂર્વ વેદન ધર્મીને થયું છે તે શરણરૂપ છે–મરણ પ્રસંગે
પણ તે શરણ આપે છે. અહા, ચૈતન્યની શાંતિના અનુભવને યાદ કરતાં પણ
ધર્મીનું અંતર સ્વભાવપ્રત્યે ઉલ્લસી જાય છે. અરે, ચૈતન્યની શાંતિના આ
અનુભવ પાસે રાગની તે શું કિંમત છે! રાગ ભલે શુભ હો–પણ ચૈતન્યની
શાંતિથી તો તેનો સ્વાદ વિપરીત છે.
* ભલે ઘણાં શાસ્ત્રો ભણ્યો ને વ્રતાદિનાં ઘણાં આચરણ કર્યા, પણ અંતરમાં
ચૈતન્યભાવની શુદ્ધતા જો ન કરી તો તેનાં શાસ્ત્ર–ભણતર તે બધાં અજ્ઞાન છે,
ને તેનાં આચરણ તે બધાં બાલચારિત્ર છે એટલે કે મિથ્યાઆચરણ છે.–તેમાં
આત્માનું સુખ જરાય નથી.
* જે પરસન્મુખ ભણતર, ને પરસન્મુખઆચરણ, તેની શુભવૃત્તિમાં ઊંડેઉંડે
અજ્ઞાનીને મીઠાસ રહી જાય છે, એટલે ચૈતન્યતત્ત્વની મીઠાસનો વીતરાગી સ્વાદ
તેના અનુભવમાં આવતો નથી. અંતર્મુખ ચેતનસ્વભાવમાં જઈને જે જ્ઞાન ને
આચરણ પ્રગટે તેમાં તો અપૂર્વ અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ છે.
* અહો, દિગંબર સંતોની વાણી ચોખ્ખી–નિર્દોષ, અને સીધી ચૈતન્યને સ્પર્શનારી
છે. એકકોર સ્વદ્રવ્ય તરફની પરિણતિ, ને બીજીકોર પરદ્રવ્ય તરફની પરિણતિ,–
બંનેની જાત જ તદ્ન જુદી છે; તદ્ન જુદા બે ભાગ પાડીને સંતોએ સમજાવ્યું છે.
તે સમજતાં ભેદજ્ઞાન થઈને; રાગથી ભિન્ન ચૈતન્યશાંતિનું વેદન થાય છે.–તે જ
મોક્ષનો માર્ગ છે.
* જુઓ, આ જૈનધર્મના સાધુ!–મોક્ષને સાધનારા સંત!–એમની દશા કેવી
અદ્ભુત હોય છે! તે કહે છે. આત્માના અનુભવનું જે સ્વકીય શુદ્ધ
અતીન્દ્રિયસુખ–તેના વેદનમાં તેઓ અતિશય અનુરક્ત છે, ને સમસ્ત
પરદ્રવ્યોથી પરાંગ્મુખ, અત્યંત વૈરાગ્યપરાયણ છે; સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર–
ધ્યાન વગેરે ગુણસમૂહથી જેમનો આત્મા વિભૂષિત છે–શોભે છે, હેય–ઉપાદેયનો
જેને બરાબર નિશ્ચય છે, અને સદા