: ૮ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૫૦૦
જ્ઞાન તે ગુણ છે: પુણ્ય–રાગ તે દોષ છે
(સંવર–નિર્જરા) (આસ્રવ–બંધ)
તેથી ન કરવો રાગ જરીયે ક્્યાંય પણ મોક્ષેચ્છુએ
અરે જીવ! જ્ઞાન તો તારો ગુણ છે ને પુણ્ય–રાગ તો દોષ છે. જ્ઞાનગુણમાં
પુણ્યનો રાગ સમાય નહિ; જેમ આંખમાં કણિયો સમાય નહિ તેમ તારા જ્ઞાનચક્ષુમાં
રાગનો કોઈ કણિયો સમાઈ શકે નહિ. જેને પુણ્ય–રાગનો ઉત્સાહ છે તેને ચૈતન્ય–ગુણનો
ઉત્સાહ નથી, પણ દોષનો ઉત્સાહ છે. ભાઈ, આત્માનો પવિત્રસ્વભાવ, રાગ વગરનો
ચોકખો, તેનો તું ઉત્સાહ કર. આ તો જિનેશ્વરોનો વીતરાગમાર્ગ! તેમાં રાગની ગરબડ
ચાલે નહિ. વીતરાગમાર્ગમાં રાગને ઘૂસાડવા માગે એવી બળજબરી જૈનશાસનમાં ચાલી
શકે નહિ. જ્ઞાનભાવ રાગના કોઈપણ કણને સંઘરે નહિ–એટલે કે પોતામાં સ્વીકારે નહિ.
જ્ઞાન તે તો સંવરનિર્જરા છે, ને રાગ તો આસ્રવ–બંધ છે. અજ્ઞાની કંઈક શુભરાગ કરે
ત્યાં તેમાં પ્રસન્ન અને ઉત્સાહી થઈને એમ માને છે કે જાણે હું ધર્મમાં ખૂબ આગળ વધી
ગયો. શુભરાગને તે સારૂં કામ માની લ્યે છે પણ રાગ વગરના સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–
ચારિત્રરૂપ વીતરાગભાવ–કે જે ખરેખર સારૂં ને ઉત્તમ કાર્ય છે–તેને તો તે ઓળખતો
નથી, ઉલ્ટો તેના ઉપર અણગમો કરે છે. બાપુ! મોક્ષને માટે સારૂં ઉત્તમ કામ તો જ્ઞાનનો
અનુભવ છે; તેમાં વીતરાગતા છે, ને તે મોક્ષનું કારણ છે. રાગ તે કાંઈ મોક્ષને માટે સારૂં
કાર્ય નથી,–તે કર્તવ્ય નથી; રાગ તો સંસારનું કારણ છે–
તેથી ન કરવો રાગ જરીયે ક્્યાંય પણ મોક્ષેચ્છુએ;
વીતરાગ થઈને એ રીતે તે ભવ્ય ભવસાગર તરે.
(પંચાસ્તિકાય: ૧૭૨)
–માટે હે ભવ્યમુમુક્ષુ! તું જ્ઞાનનો ઉત્સાહ કર, ને રાગનો ઉત્સાહ છોડ.
ગુણ અને દોષ
સમ્યગ્દર્શન તે તો આત્મગુણ છે; શુભરાગાદિભાવો તે કાંઈ આત્મગુણ નથી,
તે તો દોષ છે. સમ્યક્ત્વાદિ ગુણોમાં તેનો અભાવ છે,