લીધા છે; બીજા છદ્મસ્થ–રાગવાળા જીવની વાત નથી લીધી. રાગી જીવોની પર્યાયમાં
રાગ દેખીને અજ્ઞાનીને જ્ઞાન અને રાગની ભિન્નતા ઓળખાતી નથી; પણ જ્યાં
અરિહંતના આત્માને જાણે ત્યાં રાગ વગરનું શુદ્ધ ચેતનરૂપ જીવતત્ત્વ કેવું છે તે તેના
લક્ષમાં આવી જાય છે ને રાગમાં ક્્યાંય એકત્વબુદ્ધિ રહેતી નથી; ત્યાં અજ્ઞાનનો નાશ
થઈને ભેદજ્ઞાન ને સમ્યક્ત્વ થઈ જાય છે.
ચેતનસ્વભાવ આત્મામાં સર્વત્ર પ્રસરેલો છે, દ્રવ્ય ચેતન, ગુણ, ચેતન, પર્યાય ચેતન,
એકલા ચૈતન્યભાવનો પિંડ આત્મા, તેમાં ક્્યાંય રાગ ન સમાય. આવા પોતાના
સ્વરૂપને લક્ષગત કરે ત્યાં નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિસ્વરૂપ સમ્યગ્દર્શન થઈ જાય છે.
ત્યારેય જ્ઞાન તો વિકલ્પ વગરના ચેતનસ્વરૂપને નક્કી કરે છે, એટલે તરત જ તે જ્ઞાન,
પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવની સમ્મુખ થઈને તેનો સમ્યક્ અનુભવ કરે છે, ત્યાં પરલક્ષનો
કે દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયના ભેદનો વિકલ્પ રહેતો નથી. અજ્ઞાનીને તો અરિહંતના આત્માની
પણ સાચી ઓળખાણ નથી. જીવ જ્યાં અરિહંતના આત્માનું સ્વરૂપ જાણે ત્યાં પોતાના
આત્માનું સ્વરૂપ પણ પરમાર્થે તેવું જ છે–એમ પણ તે જાણે છે, એટલે તેને રાગવગરની
ચૈતન્યસત્તાનો સ્વીકાર થઈ જાય છે.
પડીને જ્ઞાનસ્વભાવમાં તન્મય થઈ જાય છે. કેવળજ્ઞાન કહો કે આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ
કહો, તેના નિર્ણયમાં તો વીતરાગભાવનો અતીન્દ્રિય પુરુષાર્થ છે. રાગવડે કે
ઈન્દ્રિયજ્ઞાનવડે કેવળજ્ઞાનનો નિર્ણય કદી થઈ શકતો નથી. શુભરાગને કે ઈન્દ્રિયોને જે
જ્ઞાનનું સાધન માને છે તેને પણ કેવળજ્ઞાનનો નિશ્ચય થઈ શકતો નથી; કેવળજ્ઞાનમાં
રાગ કેવો? ને ઈન્દ્રિયની સહાય કેવી? એવા જ્ઞાનનું સ્વરૂપ નક્કી કરતાં, પોતાના
આત્માનું જ્ઞાનસ્વરૂપ પણ તેવું જ, રાગ ને ઈન્દ્રિયો વગરનું છે એમ જીવને
શુદ્ધચૈતન્યતત્ત્વ અનુભવમાં આવી