હોય, છતાં તેનાથી ભિન્ન આત્મા હું છું ને મારા આત્મામાં મારા અનંતગુણનું સામ્રાજ્ય
છે, –એવું ભેદજ્ઞાન તેને વર્તે છે. રાજપાટને આત્માથી જુદા જાણીને જ્ઞાનીનું જ્ઞાન
તેનાથી વિરક્ત જ વર્તે છે. રાજ અને રાગ બંનેથી જુદું પડેલું જ્ઞાન આત્માના સ્વભાવમાં
એકત્વરૂપ થયું છે, તે અતીન્દ્રિયશાંતિ સહિત છે. અહા, આ સમ્યગ્જ્ઞાનનો મહિમા અપૂર્વ
છે. તે જ સર્વત્ર સદાકાળ જીવને શરણરૂપ છે. બીજું કાંઈ જીવને આત્મહિત માટે કામ
આવતું નથી. મરવા ટાણે હજારો નોકર–ચાકર ને સ્ત્રી–પુત્રાદિ સેવામાં હાજર હોય,
સ્વર્ગમાં મોટા દેવ પાસે બીજા હજારો દેવો ખમા–ખમા કરીને સેવા કરતા હોય, –પણ
કોની સેવા? શરીરની સેવા કરે અંદર આત્મા તો અજ્ઞાનને લીધે મિથ્યાભાવોથી દુઃખી
થઈ રહ્યો છે, તેને બીજા શું કરે? શું નોકર–ચાકર, સ્ત્રી–પુત્ર, ધનના ઢગલા કે દેવો–તે
કોઈ તે આત્માને અજ્ઞાનના દુઃખથી છોડાવવા સમર્થ છે? –ના; માટે હે જીવ! તું વિચાર
કે એ કોઈ ચીજ આત્માની શાંતિ માટે કામની નથી. તો તે સિવાયની પોતાની ચીજ શું
છે કે જે પોતાની શાંતિ માટે સદાય ગમે તે પ્રસંગે કામ આવે! –એવું તો સમ્યગ્જ્ઞાન છે,
તે પોતે શાંતિસ્વરૂપ છે એટલે જ્યારે જોઈએ ત્યારે સદાય શાંતિ આપે છે, તે પોતાની જ
ચીજ છે. હે ભાઈ! આવા સમ્યગ્જ્ઞાનને લક્ષમાં લઈને તેનો તું ઉદ્યમ કર. થોડોક ઉદ્યમ
કરીને અટકી ન જઈશ, કરોડો ઉપાય વડે પણ આવું સમ્યગ્જ્ઞાન કરજે.
ભેળવતું નથી. એકકોર જ્ઞાન તે આત્મા, બીજીકોર રાગ અને રાગનાં ફળ તે બધાય
જ્ઞાનથી જુદા, આત્માથી જુદા, –એમ બે ભાગ પાડીને ભેદજ્ઞાન કરવું તે સમ્યગ્જ્ઞાનનો
ઉપાય છે.
પોતાનું નિજરૂપ છે, તેમાં શુભાશુભવિકલ્પો નથી. આવું નિજરૂપ જ્ઞાન તે જ આત્માને
સર્વત્ર શાંતિ દેનારું છે. આવું સમ્યગ્જ્ઞાન થયું તે આત્માની પોતાની ચીજ છે, તે
આત્માના સ્વભાવમાંથી થયેલું છે તેથી આત્મા સાથે તે અચલ રહે છે. તેની સાથે
સમ્યક્શ્રદ્ધા–શાંતિ–સુખ–વીતરાગતા વગેરે અનંત સ્વભાવો છે; પરંતુ રાગ કે પુણ્ય તે
કાંઈ જ્ઞાનમાં સમાતા નથી; તે તો જ્ઞાનથી જુદા છે, પરભાવ છે, ને બીજી ક્ષણે આત્માથી
છૂટા પડી જાય છે, આત્માની સાથે તે અચલ રહેનારાં નથી, કેમકે તે આત્માનું નિજરૂપ નથી.