: કારતક : ૨૫૦૧ આત્મધર્મ : ૫ :
જ્ઞાની આનંદથી નચાવે છે જ્ઞાનની ચેતનાને
જ્ઞાનચેતના આનંદમય છે...તે મોક્ષનો માર્ગ છે.
અજ્ઞાનચેતના દુઃખમય છે...તે સંસારનો માર્ગ છે.
હું શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ જીવ છું, સર્વ રાગ–દ્વેષ કે હર્ષ–ખેદ વગરનું મારું આનંદમય
સ્વરૂપ મને સ્વાનુભવમાં પ્રત્યક્ષ આસ્વાદવામાં આવે છે;–જ્ઞાનીની આવી અનુભૂતિનું
નામ જ્ઞાનચેતના છે. આચાર્યદેવ મંગલ આશીષરૂપે કહે છે કે અહો જ્ઞાનીજનો! આવી
આનંદમય જ્ઞાનચેતનાને નચાવતા થકા અત્યારથી માંડીને સદાકાળ પ્રશમરસને પીઓ.
જ્ઞાનીની તે જ્ઞાનચેતના રાગ–દ્વેષને કરતી નથી, ને હર્ષ–શોક ભોગવતી નથી;
આથી તે જ્ઞાનચેતનામાં પરભાવનું પ્રતિક્રમણ તથા પ્રત્યાખ્યાન છે. આવી જ્ઞાનચેતનાને
આનંદરૂપ નચાવતા થકા, એટલે કે પોતે આનંદથી એવી જ્ઞાનચેતનારૂપે પરિણમતા
થકા, જ્ઞાની મોક્ષને સાધે છે ને સદાકાળ ચૈતન્યના પ્રશાંત–પ્રશમરસને પીએ છે. અહા,
એ પ્રશમરસના સ્વાદની કલ્પના રાગમાં કે હર્ષમાં ક્્યાંથી આવે?
હર્ષ–ખેદ કે રાગ–દ્વેષના ભાવોમાં જ્ઞાનનું સંચેતન નથી; જ્ઞાનનો સ્વાદ તેમનાથી
સાવ જુદી જાતનો છે તેથી તે હર્ષ–ખેદ કે રાગ–દ્વેષના અનુભવને અજ્ઞાનચેતના કહી છે,
તે અશુદ્ધ છે, તેમાં દુઃખનું વેદન છે, ને તે સંસારનું કારણ છે.
એકકોર ઝેરનું ઝાડ...એકકોર અમૃતનું ઝાડ! ભાઈ, ઝેરનાં ઝાડનાં કડવાં ફળ તો
તેં અનાદિથી ચાખ્યા, ને તેથી તું સંસારમાં દુઃખી જ થયો. અરે, હવે એકવાર તારી
ચેતનાને જ્ઞાનરૂપ કરીને અમૃતના ઝાડનું ફળ તો ચાખી જો! તે મહાન અતીન્દ્રિય
આનંદરૂપ છે ને મોક્ષનું કારણ છે. અરે, આવો ઉપદેશ સાંભળીને મુમુક્ષુ–શાંતિનો
અભિલાષી જીવ તો ફડાક કરતો રાગથી છૂટો પડીને અંદર ચેતનામાં ઊતરી જાય છે.
અરે શુભરાગમાંયે જેને અશાંતિ લાગે તે મુમુક્ષુજીવ અશુભ રાગની ભઠ્ઠીમાં તો કેમ
જાશે? –એ તો શુભરાગની અશાંતિથી પણ છૂટીને ચૈતન્યની વીતરાગીશાંતિમાં આવશે.
–અને આ રીતે