: ૧૬ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૫૦૧
ધર્માત્માનો આત્મવ્યવહાર
[શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયસ્વરૂપ સ્વઘરમાં વસવાની રીત]
[કારતક સુદ ૧૧ ના રોજ સોનગઢમાં સુરેન્દ્રનગરના ભાઈશ્રી
જગજીવન ચતુરદાસના મકાન ‘કહાન–જગ–મોતી’ ના
વાસ્તુપ્રસંગે પ્રવચનસાર ગા. ૯૪ ના પ્રવચનમાંથી.]
ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા તે સ્વવસ્તુ છે, તેમાં વસવું–પરિણમવું તે સ્વઘરમાં વાસ્તુ
છે; મકાન–શરીરાદિ પરવસ્તુ છે, તેમાં પોતાનું એકત્વ માનીને જે પરભાવમાં પરિણમી
રહ્યો છે તે પરઘરમાં ભમે છે–સંસારમાં રખડે છે.
ભાઈ, તારું સ્વતત્ત્વ તારા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં છે. તેમાં તું બીજાનો પ્રવેશ
કરાવવા માંગે તો તે થઈ શકે નહિં; તારું તત્ત્વ બીજામાં જઈને શરીરાદિની કાંઈ ક્રિયા
કરે–એમ પણ બનતું નથી. આવું ભિન્નપણું જે નથી જાણતો ને શરીરરૂપે પોતાનું
અસ્તિત્વ માનીને (હું મનુષ્ય છું, હું દેવ છું–એમ માનીને) મનુષ્યત્વાદિ વ્યવહારરૂપે વર્તે
છે તેઓ પર્યાયમૂઢ–પરસમય છે એટલે કે અધર્મી છે.
અને મારું ચેતનપણું, શરીરાદિ પરથી ભિન્ન મારા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં જ સત્
છે–એમ પોતાના અસ્તિત્વને પોતામાં જ દેખતો થકો, જે અવિચલિત ચેતનાવિલાસરૂપે
વર્તે છે તે શુદ્ધ આત્મવ્યવહારમાં વર્તે છે એટલે તે જીવ સ્વસમય છે–સ્વધર્મી છે.
• સ્વદ્રવ્યમાં રત જીવ સ્વસમય છે ને તે ઉત્તમગતિરૂપ મોક્ષને પામે છે.
• જે પરદ્રવ્યમાં રત છે તે પરસમય છે, ને તે દુર્ગતિરૂપ સંસારને પામે છે.
એ મહા સિદ્ધાંત કુંદકુંદસ્વામીએ મોક્ષપ્રાભૃતમાં બતાવ્યો છે.
• જેઓ સ્વદ્રવ્યને જાણીને તેમાં જ રત છે તેમને પર સાથે કાંઈ સંબંધ નથી, એટલે
ક્્યાંય રાગ–દ્વેષ નથી, તે વીતરાગ થઈને મોક્ષદશારૂપ સુગતિને પામે છે.
• સ્વદ્રવ્યને ભૂલીને જેઓ પરસાથે સંબંધ માને છે, તેઓ પરમાં ઈષ્ટ–અનિષ્ટ–
બુદ્ધિથી રાગ–દ્વેષ કરતા થકા સંસારરૂપ દુર્ગતિમાં ભ્રમણ કરે છે.
સ્વસમયમાં સ્થિતિ શુદ્ધોપયોગવડે થાય છે. રાગપરિણામવડે સ્વસમયમાં સ્થિતિ