: ૮ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૫૦૧
૧૦. સૌને પ્રિય:– બધા પ્રત્યે મધુર વ્યવહાર રાખે, કટુવ્યવહાર ન રાખે; સાધર્મીના
પ્રેમને લીધે, સજ્જનતાને લીધે, ન્યાય–નીતિ અને ધાર્મિકવૃત્તિને
લીધે સજ્જનોને તો વહાલો લાગે. ને કોઈ વિરોધી હોય તો તેના
પ્રત્યે પણ પ્રેમપૂર્ણ વ્યવહારથી તેનું દિલ જીતી લ્યે. પણ ક્યાંય પણ
કલેશ વધે એવો વ્યવહાર ન કરે.
૧૧. શિષ્ટપક્ષી:– સત્ય અને સદાચારનો પક્ષ કરનાર હોય. લૌકિક પ્રયોજન ખાતર,
માનથી કે ભયથી પણ સત્ય ધર્મને કે ન્યાય–નીતિને છોડે નહિ.ં
જ્યાં ધર્મ હોય, સત્ય હોય, ન્યાય હોય, તેનો પક્ષ કરે.
૧૨. મિષ્ટભાષી:– જેમાં સ્વ–પરનું હિત હોય એવી મધુર વાણી બોલે. જેનાથી પોતાને
કષાય થાય ને સામાનું દિલ દુભાય એવી કડવી કઠોર ભાષા ન
બોલે. શાંતિથી–મધુરતાથી કોમળતાથી સત્ય અને હિતની વાત કરે.
સત્ય વાત પણ કઠોરતાથી ન કહે. ‘દો દિનકે મહેમાન બોલી બિગાડે
કૌનસો? ’
૧૩. દીર્ઘ વિચારી:– દેશ–કાળનો વિચાર કરીને, પોતાના પરિણામનો તથા શક્તિનો
વિચાર કરીને, અને સ્વ–પરના હિતનો વિચાર કરીને યોગ્ય પ્રવૃત્તિ
કરે. જગતની દેખા–દેખીથી વગર વિચાર્યે જ્યાં–ત્યાં ન ઝંપલાવે.
જેનાથી વર્તમાનમાં ને ભવિષ્યમાં પોતાને શાંતિ રહે, તેમજ ધર્મની
શોભા વધે એવી પ્રવૃત્તિ વિચારપૂર્વક કરે.
૧૪. વિશેષજ્ઞ:– સંઘની સ્થિતિ, દેશ–કાળની સ્થિતિ વગેરેનો જાણકાર હોય. ધર્મમાં કે
ગૃહવ્યવહારમાં ક્યારે કેવી પરિસ્થિતિ થશે, કેવી જરૂર પડશે–તેનો
જાણકાર હોય, ને તેનો યોગ્ય ઉપાય કરે.
૧૫. રસજ્ઞ:– રસ એટલે તાત્પર્ય; શાસ્ત્રાભ્યાસ વગેરેમાં તેના શાંતરસરૂપ સાચા
રહસ્યને જાણતો હોય; તેણે ધર્મનો મર્મ જાણીને શાંતરસને તો
ચાખ્યો છે, તેથી તે પરમાર્થનો રસજ્ઞ છે; તેમજ વ્યવહારમાં પણ
કરુણારસ, રૌદ્રરસ વગેરેને યથાયોગ્ય જાણે છે.
૧૬. કૃતજ્ઞ:– અહો, દેવ–ગુરુ–ધર્મના પરમ ઉપકારની તો શી વાત! એનો તો
બદલો વળે તેમ નથી; તેમના માટે જે કરું તે ઓછું છે–એમ મહાન
ઉપકારબુદ્ધિથી દેવ–ગુરુ–ધર્મ પ્રત્યે વર્તે. તેમજ સાધર્મીજનોના
ઉપકારને કે અન્ય સજ્જનોના ઉપકારને પણ ભૂલે નહિ; ઉપકારને
યાદ કરીને તેમને યોગ્ય સેવા–સત્કાર કરે. પોતે કરેલા ઉપકારને યાદ
ન કરે, તેમજ બદલાની આશા ન રાખે.