: પોષ : ૨૫૦૧ આત્મધર્મ : ૨૫ :
શરીરાદિથી આત્મા ભિન્ન છે કેમકે તે ભિન્ન લક્ષણથી લક્ષિત છે; જેઓ ભિન્ન
લક્ષણ વડે લક્ષિત થાય છે તેઓ ભિન્ન હોય છે;–જેમ કે જળ અને અગ્નિમાં લક્ષણ
(શીત અને ઉષ્ણ) ભિન્ન ભિન્ન હોવાથી તેઓ પ્રસિદ્ધપણે જુદા છે. આત્મા ઉપયોગ–
સ્વરૂપથી લક્ષિત છે, અને શરીરાદિ તેનાથી વિરુદ્ધ એવા અનુપયોગ જડસ્વરૂપે લક્ષિત
છે, તેથી તેમને જુદાપણું છે. એ જ પ્રમાણે રાગાદિ ભાવોથી પણ જ્ઞાનની ભિન્નતા છે,
કેમકે જ્ઞાનમાં શાંતિનું વેદન છે, ને રાગમાં આકુળતા છે, એ રીતે બંનેનાં લક્ષણ જુદાં છે.
મારો આત્મા અતીન્દ્રિય આનંદસ્વરૂપ છે; મને મારો આનંદ કેમ પ્રાપ્ત થાય–એ
જ એક અભિલાષા છે,–એમ જેને ધગશ જાગી હોય એવા જીવને સંબોધીને આત્માનું
સ્વરૂપ વીતરાગ સંતોએ કહ્યું છે.
મારે તો આત્માનો આનંદ જોઈએ છે, કર્મના સંબંધ વગરનો–ઈન્દ્રિયના
વિષયોના સંબંધ વગરનો, કેવળ આત્માનો અતીન્દ્રિય આનંદ મારે જોઈએ છે,–આવી
જેને ઝંખના થઈ છે તેને માટે કર્માદિથી ભિન્ન આત્માનું સ્વરૂપ બતાવે છે, કેમકે એવા
આત્માનું સ્વરૂપ જાણવાથી જ અતીન્દ્રિયસુખ થાય છે; માટે આગમથી, યુક્તિથી ને
અનુભવથી આવા શુદ્ધઆત્માનું સ્વરૂપ જાણવા યોગ્ય છે.
અંદર રાગ–દ્વેષાદિ ભાવો થાય છે તેઓ ખરેખર આત્માના જ્ઞાનલક્ષણથી ભિન્ન
છે;, કેમ કે રાગ–દ્વેષ તો આકુળતા–લક્ષણવાળા છે, તે સ્વ–પરને જાણતા નથી, તે
બર્હિમુખ ભાવ છે, ને જ્ઞાનસ્વભાવ તો શાંત અનાકુળ છે, અંતર્મુખ થતાં તે વેદાય છે,
સ્વ–પરને જાણવાનો તેનો સ્વભાવ છે; આ રીતે ભિન્ન લક્ષણ દ્વારા રાગ અને જ્ઞાનની
ભિન્નતા જાણીને, જ્ઞાનલક્ષણ વડે આત્માને ઓળખવો. સર્વ પ્રકારના લક્ષણ વડે
અનુમાનથી–યુક્તિથી આત્માને દેહાદિથી જુદો ને રાગાદિથી જુદો જ્ઞાનદર્શનસ્વરૂપ નક્કી
કરવો.
અહો, મોક્ષપુરીમાં બિરાજમાન
અતીન્દ્રિયજ્ઞાન–આનંદસ્વરૂપ સિદ્ધભગવંતો, તેમને
જ્ઞાનદ્રષ્ટિવડે દેખીને મોક્ષના સાધક જીવો નમસ્કાર
કરે છે. પોતાના આત્મામાં એવો સ્વભાવ છે તેને
તો સ્વાનુભૂતિ વડે દેખે છે, અને
અનુભૂતિસહિતના જ્ઞાન વડે સિદ્ધભગવાનનું
સ્વરૂપ પણ ઓળખે છે.