પદાર્થની અપેક્ષા નથી રાખતી. –આમ સ્વતત્ત્વની સુંદરતાનો દેખતો
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પોતે પોતામાં તૃપ્ત વર્તે છે.
* કોઈ અજ્ઞાની જીવને જરૂર પ્રશ્ન ઊઠશે કે, –તો શું તે જ્ઞાની જીવો
રાજકારભાર નથી ચલાવતા? ગૃહસંસાર કે વેપાર–ધંધામાં નથી જોડાતા?
શું ભરતચક્રવર્તી વગેરે તે બધું નહોતા કરતા?
* અરેરે, બાપુ! ‘જ્ઞાનીની જ્ઞાનદશાને’ તેં ન ઓળખી, તને જે કાર્યો
દેખાયા તે બધા રાગપરિણતિનાં કાર્યો છે, જ્ઞાનપરિણતિનાં નહીં.
જ્ઞાનપરિણતિ અને રાગપરિણતિ–બંનેનાં કામ સાવ નોખાં છે,
જ્ઞાનપરિણતિમાં તન્મય જ્ઞાની સ્વદ્રવ્યની ચેતના સિવાય બીજા શેમાંય
તન્મયપણે વર્તતા નથી તેથી તેના તે અકર્તા જ છે. બાકી અસ્થિરતા
અપેક્ષાએ તેનેય જે રાગ–દ્વેષના પરિણામો છે તેટલો દોષ છે; –પણ
જ્ઞાનચેતના તેનાથી જુદી છે, –એ ચેતનાને તું ઓળખ તો જ તને જ્ઞાનીની
અંતરંગદશા ઓળખાય, ને તારામાંય એવી દશા પ્રગટે.
એ જ રીતે, જ્ઞાની મંદિરમાં હોય, જિનદેવની પૂજા કરે, તે વખતેય
જ્ઞાનચેતના તે શુભરાગથી જુદું જ વીતરાગી કામ કરતી થકી મોક્ષને સાધી
રહી છે, એટલે રાગ વખતેય તેને મોક્ષમાર્ગ ચાલુ છે; રાગ પોતે ભલે
મોક્ષમાર્ગ નથી, પણ તે વખતની જ્ઞાનચેતના અને સમ્યક્ત્વાદિ ભાવો
જીવંત છે–તે મોક્ષમાર્ગ છે.–વાહ, ધન્ય મોક્ષનો પથિક! ધન્ય તેના
અતીન્દ્રિયભાવો!
અહો, જ્ઞાનીની આવી દશાનો વિચાર કરતાં મુમુક્ષુની વિચારધારા રાગથી
જુદી પડીને ચૈતન્ય તરફ ઝૂકવા માંડે છે...પછી શું થાય છે? કે તેનેય રાગ
અને જ્ઞાનની ભિન્નતાનું વેદન થઈને, જ્ઞાનની અનુભૂતિ થાય છે; ને પછી
તે જ અનુભૂતિ કરતાં કરતાં સંસારથી છૂટીને તે મુક્ત થાય છે. તત્ત્વજ્ઞ
શ્રીમદ્રાજચંદ્રજી આ વાતની સાક્ષી આપે છે કે–
તે જ્ઞાને ક્ષય મોહ થઈ, પામે પદ નિર્વાણ.