અતીન્દ્રિય આત્માની રુચિ નથી.
જાય છે કે મેં ઘણો મોક્ષમાર્ગ સેવ્યો....હું ધર્મમાં ઘણો આગળ વધી ગયો. પણ તે ખરેખર
મોક્ષમાર્ગમાં આવ્યો જ નથી, સંસારમાર્ગમાં જ ઊભો છે.
અંતરમાં અપૂર્વદ્રષ્ટિના બળે અનંત સંસાર કાપી નાખ્યો છે, ને મોક્ષના આરાધક થઈ
ગયા છે.
પાળીએ છીએ, માટે અમે તો એનાથી ઘણા આગળ વધી ગયા! –એવા જીવને અહીં
પૂજ્યપાદસ્વામી કહે છે કે અરે મૂઢ અજ્ઞાની! તારાં વ્રત–તપ તો સંસારનું જ કારણ છે;
તને ચૈતન્યનુ્રં તો ભાન નથી ને વિષયોની ભાવના છૂટી નથી, તારો સંસાર જ જરાય
છૂટયો નથી; ને ધર્માત્માને અંતરમાં ચૈતન્યભાવનાથી અનંત સંસાર છૂટી ગયો છે. વ્રત–
તપ કરવા છતાં તું તો સંસારમાર્ગી છો ને તે ધર્માત્માને વ્રત–તપ ન હોવા છતાં તે
મોક્ષમાર્ગી છે. છતાં એને હલકો માનીને, ને પોતાને તેનાથી અધિક માનીને તું મોક્ષમાર્ગ
ની મોટી વિરાધના કરી રહ્યો છે.
બંધન અને સ્વદ્રવ્યાશ્રિત મુક્તિ, આ ટૂંકો સિદ્ધાંત છે.
જીવસ્વભાવના આશ્રયે થતી હોવાથી જીવ સાથે અભેદ થઈ. આ રીતે શુદ્ધ પર્યાયસહિત
જીવતત્ત્વ તે સ્વદ્રવ્ય છે ને તે જ ઉપાદેય છે. અશુદ્ધતા ને અજીવ તે બધા પરદ્રવ્ય છે ને તે
હેય છે. આમ બે ભાગ પાડીને સ્પષ્ટ સમજાવ્યું છે. તેમાં ઉપાદેયરૂપ સ્વતત્ત્વમાં જ જે
આત્મબુદ્ધિ કરે છે તે તો અજીવથી–આસ્રવથી ને બંધનથી ચ્યૂત થઈને મુક્તિ પામે છે;