: આસો : ૨૫૦૧ આત્મધર્મ : ૬૫ :
૧૨૦. લોકની બરાબર મધ્યમાં મેરૂપર્વત છે; તેની નીચેના સાતરાજુ તે
અધોલોક છે, ઉપરનો ભાગ તે ઊધ્વલોક છે; અને મેરુ જેટલી
(એકલાખ યોજનની) ઊંચાઈવાળો મધ્યલોક છે.–એ પ્રમાણે લોકનો
વિભાગ જાણવો.
(બરાબર લોકની વચ્ચે, એકલાખયોજન ઊંચો શાશ્વત
માપવાળો ને શાશ્વત સ્થાનવાળો મેરુ પર્વત છે. તેથી લોકની કોઈપણ
વસ્તુનું માપ, ઊંચાઈ–નીચાઈ કે સમીપતા અથવા દૂરપણું બતાવવા
મેરૂપર્વત દ્વારા માપ કરવામાં આવે છે. ‘मेरु’ નો અર્થ ‘માપ કરનાર,
એવો થાય છે.)
૧૨૧. જીવાદિક પદાર્થો જ્યાં દેખાય છે–અવલોકાય છે તેને સર્વજ્ઞદેવ લોક કહે છે.
તે લોકના શિખરે અંત વગરના અનંત સિદ્ધભગવંતો વિરાજે છે–શોભે છે.
(વાહ! લોકમાં રહેલા જીવાદિ દ્રવ્યોનું વર્ણન કરતાં સૌથી પહેલાંં
લોકશિખરે શોભાયમાન એવાં મંગલરૂપ અનંત સિદ્ધભગવંતોને યાદ કર્યાં.)
૧૨૨. પાંચ પ્રકારનાં એકેન્દ્રિય જીવોથી આ લોક સર્વત્ર ભરેલો છે; ત્રસનાડીમાં
સર્વત્ર ત્રસજીવો છે, પરંતુ તેની બહાર ત્રસજીવો નથી.
૧૨૩. પર્યાપ્ત તથા અપર્યાપ્ત એ બંને પ્રકારનાં સ્થૂળ (–બાદર) જીવો બીજાના
આધારે રહે છે; તથા છ પ્રકારનાં સૂક્ષ્મ જીવો (બીજાના આધાર વગર)
લોકાકાશમાં સર્વત્ર વિદ્યમાન છે.
૧૨૪. પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ એ ચાર તો બાદર પણ હોય છે ને સૂક્ષ્મ પણ
હોય છે; તથા પાંચમા વનસ્પતિકાય જીવો સાધારણ તથા પ્રત્યેક–એમ બે
પ્રકારનાં છે.
૧૨૫. સાધારણ–વનસ્પતિકાયજીવોને ‘નિગોદ’ કહેવાય છે, તે બે પ્રકારનાં છે
–એક અનાદિકાલિન (અર્થાત્ નિત્ય નિગોદ,) અને બીજા સાદિ–કાલિન
(અર્થાત્ ઈતરનિગોદ કે ચતુર્ગતિ નિગોદ) એ બંને પ્રકારનાં સાધારણ
જીવો બાદર પણ છે ને સૂક્ષ્મ પણ છે. અને બાકીનાં જીવો (પ્રત્યેક
વનસ્પતિ તેમજ ત્રસ)–એ બધાં બાદર જ છે.
૧૨૬. જે અનંત જીવોને આહાર, શ્વાસોશ્વાસ, શરીર અને આયુ ‘સાધારણ’
હોય છે તે સાધારણ–જીવો છે; અને તેમનું પ્રમાણ અનંતાનંત છે. (તે
સાધારણ–વનસ્પતિરૂપ નિગોદમાં, એક જીવનું મરણ થતાં અનંત
જીવોનું મરણ થાય છે, અને એક જીવ ઊપજતાં અનંત જીવો ઊપજે છે.
–ગોમટ્ટસાર જી. ગા. ૧૯૩)