Page 217 of 394
PDF/HTML Page 241 of 418
single page version
bhAvapAhuD][217 das prakArakA abrahma ye hai––––1 pahile to strIkA chintan honA, 2 pIchhe dekhane kI chintA honA, 3 pIchhe ni shvAs DAlanA, 4 pIchhe jvar honA, 5 pIchhe dAh honA, 6 pIchhe kAm kI ruchi honA, 7 pIchhe mUrchhA honA, 8 pIchhe unmAd honA, 9 pIchhe jInekA sandeh honA, 10 pIke maraN honA, aise das prakArakA abrahma hai.
nav prakArakA brahmacharya isaprakAr hai–––––nav kAraNonse brahmacharya bigaDatA hai, unake nAm ye hain–––––1 strIko sevan karane kI abhilAShA, 2 strIke angakA sparshan, 3 puShTa rasakA sevan, 4 strIse sansakta vastu shayyA AdikakA sevan, 5 strIke mukh, netra Adikako dekhanA, 6 strIkA satkAr–puraskAr karanA, 7 pahile kiye hue strIsevanako yAd karanA, 8 AgAmI strIsevanakI abhilAShA karanA, 9 manavAnchhit iShTa viShayonkA sevan karanA aise nav prakAr hain. inakA tyAg karanA so navabhedarUp brahmacharya hai athavA man–vachan–kAy, kRut–kArit– anumodanAse brahmacharyakA pAlan karanA aise bhI nav prakAr hain. aise karanA so bhI bhAv shuddha honekA upAy hai.. 98..
Age kahate hai ki–––jo bhAvasahit muni hain so ArAdhanAke chatuShkako pAtA hai, bhAv binA vah sansAr men bhramaN karatA hai–––
bhAv rahido ya muNivar bhamai chiran dIhasansAre.. 99..
bhAvarahitashcha munivar! bhramati chiran dIrgha sansAre.. 99..
ArAdhanAke chatuShkako pAtA hai, vah muniyommen pradhAn hai aur jo bhAvarahit muni hai so bahut
kAl tak dIrghasansAramen bhramaN karatA hai.
bhAvArtha–– nishchay samyaktvakA shuddha AtmAkA anubhUtirUp shraddhAn hai so bhAv hai, aise bhAvasahit ho usake chAr ArAdhanA hotI hai usakA phal arahanta siddha pad hai, aur aise bhAv se rahit ho usake ArAdhanA nahIn hotI hai, usakA phal sansAr kA bhramaN hai. aisA jAnakar bhAv shuddha karanA yah upadesh hai.. 99.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 218 of 394
PDF/HTML Page 242 of 418
single page version
218] [aShTapAhuD
dukkhAin davvasavaNA Naratiriyakudev joNIe.. 100..
dukhAni dravyashramaNA naratiryakkudevayonau.. 100..
jo dravyashramaN hain ve tiryanch manuShya kudev yonimen dukhonko pAte hain.
bhAvArtha––bhAvamuni samyagdarshan sahit hain ve to solahakAraN bhAvanA bhAkar garbha, janma,
samyagdarshan rahit dravyamuni hain ve tiryanch, manuShya, kudev yoni pAte hain. yah bhAvake visheSh se
phalakA visheSh hai.. 100..
Age kahate hain ki ashuddha bhAvase ashuddha hI AhAr kiyA, isaliye durgati hI pAI–––
patto si mahAvasaNan tiriyagaIe aNappavaso.. 101..
prApta asi mahAvyasanan tiryaggatau anAtmavasha.. 101..
ne dravyamuni tiryanch–manuj–kudevamAn dukho sahe. 100.
avishuddha bhAve doSh chhentALIs sah grahI ashanane,
Page 219 of 394
PDF/HTML Page 243 of 418
single page version
bhAvapAhuD][219
bhAvArtha––muni chhiyAlIs doSharahit shuddha AhAr karatA hai, battIs antarAy TAlatA hai, chaudah maladoSharahit karatA hai, so jo muni hokar sadoShAAhAr kare to gnAt hotA hai ki isake bhAv bhI shuddha nahIn hai. usako upadesh hai ki–––he muni! tune doSh–sahit ashuddha AhAr kiyA, isaliye tiryanchagati men pahile bhramaN kiyA aur kaShTa sahA, isaliye bhAv shuddha karake shuddha AhAr kar jisase phir bhramaN na kare. chhiyAlIs doShommen solah to udgam doSh hain, ve AhArake banane ke hain, ye shrAvak Ashrit hain. solah utpAdan doSh hain, ye munike Ashrit hain. das doSh eShaNAke hain, ye AhArake Ashrit hai. chAr pramANAdik hain. inake nAm tathA svarUp ‘mUlAchAr’, ‘AchArasAr’ granthase jAniye.. 101..
patto si tivvadukkhan aNAikAleN tan chinta.. 102..
prAptosi tIvradukhan anAdikAlen tvan chintaya.. 102..
artha––he jIv! tU durbuddhi (agnAnI) hokar atichAr sahit tathA atigarva (uddhatapane)
pAyA, usakA chintavan kar – vichAr kara.
bhAvArtha––muniko upadesh karate hain ki–––anAdikAlase jab tak agnAnI rahA
kare, nahIn to phir pUrvavat dukh bhogegA.. 102..
Age phir kahate hain––––
Page 220 of 394
PDF/HTML Page 244 of 418
single page version
220] [aShTapAhuD
asiUN mANagavvan bhamio si aNantasansAre.. 103..
ashitvA mAnagarve bhramita asi anant sansAre.. 103..
gAjar Adik, puShpa – phUl, patra nAgarabel Adik, inako Adi lekar jo bhI koI sachitta
vastu thI use mAn (garva) karake bhakShaN kI. usase he jIv! tUne anant–sansAramen bhramaN kiyA.
bhAvArtha––kandamUlAdik sachitta ananta jIvonkI kAyA hai tathA anya vanaspati bIjAdik
hai, vanake puShpa – phalAdik khAkar tapasyA karate hain,––aise mithyAdRuShTi tapasvI hokar mAn
karake khAye tathA garva se uddhat hokar doSh samajhA nahIn, svachchhand hokar sarvabhakShI huA. aise
in kandAdikako khAkar is jIvane sansAr bhramaN kiyA. ab muni hokar inakA bhakShaN mat
kare, aisA upadesh hai. anyamatake tapasvI kandamUlAdik phal – phUl khAkar apaneko mahant
mAnate hain, unakA niShedh hai..103..
Age vinay AdikA upadesh karate hain, pahile vinayakA varNan hai–––
aviNayaNarA suvihiyan tatto muttin na pAvanti.. 104..
avinatanarA suvihitAn tato muktin na prApnuvanti.. 104..
tun mAn–madathI khAIne bhaTakyo anant bhavArNave. 103.
re! vinay pAnch prakArano tun pAL man–vach–tan vaDe;
Page 221 of 394
PDF/HTML Page 245 of 418
single page version
bhAvapAhuD][221
artha––he mune! jis kAraNase avinayI manuShya bhale prakAr vihit jo mukti usako nahIn pAte hain arthAt abhyuday tIrthankarAdi sahit mukti nahIn pAte hain, isaliye ham upadesh karate hain ki––––hAth joDanA, charaNommen giranA, Ane par uThanA, sAmane jAnA aur anukUl vachan kahanA yah pAnch prakAr kA vinay hai athavA gnAn, darshan, chAritra, tap aur inake dhArak puruSh inakA vinay karanA, aise pAnch prakArake vinayako tU man – vachan –kAy tInon yogonse pAlan kara. bhAvArtha––vinay binA mukti nahIn hai, isaliye vinayakA upadesh hai. vinayamen baDe guN hain, gnAnakI prApti hotI hai, mAn kaShAyakA nAsh hotA hai, shiShTAchArakA pAlan hai aur kalahakA nivAraN hai, ityAdi vinay ke guN jAnane. isaliye jo samyagdarshan Adi men mahAn hai unakA vinay karo yah upadesh hai aur jo vinay binA jinamArgase bhraShTa bhaye, vastrAdik sahit jo mokShamArga mAnane lage unakA niShedh hai.. 104.. Age bhaktirUp vaiyAvRutyakA upadesh karate hain––––
tan kuN jiN bhatti paran vijjAvachchan dasaviyappan.. 105..
tvan kurU jin bhakti paran vaiyAvRutyan dashavikalpam.. 105..
artha––he mahAshay! he mune! jinabhakti men tatpar hokar, bhaktike rAgapUrvak us das
bhedarUp vaiyAvRutyako sadAkAl tu apanI shaktike anusAr kara. ‘vaiyAvRutya’ ke dUsare dukh
ye das muni ke hain. inakA vaiyAvRutya karate hain isaliye das bhed kahe hain.. 105..
Age apane doShakA guruke pAs kahanA, aisI garhAkA upadesh karate hain–––
Page 222 of 394
PDF/HTML Page 246 of 418
single page version
222] [aShTapAhuD
tan garahi gurusayAse gArav mAyan cha mottUNa.. 106..
tan garhan gurusakAshe gAravan mAyAn cha muktvA.. 106..
artha––he mune! jo kuchh man–vachan–kAyake ddhArA ashubh bhAvonse pratignA men lagA ho
usako guruke pAs apanA gaurav (mahantapanekA garva) chhoDakar aur mAyA (kapaT) chhoDakar
bhAvArtha––apane koI doSh lagA ho aur niShkapaT hokar guruko kahe to vah doSh
chhipAnA nahIn, jaisA ho vaisA saralabuddhise guruon ke pAs kahe tab doSh miTe yah upadesh hai.
kAlake nimittase munipad se bhraShTa bhaye, pIchhe guruonke pAs prAyashchit nahIn liyA, tab viparIt
hokar alag sampradAy banA liye, aise viparyay huA.. 106..
Age kShamAkA upadesh karate hain––
kammamalaNAsaNaTThan bhAveN ya NimmamA savaNA.. 107..
karmamalanAshanArthan bhAven cha nirmamA shramaNA.. 107..
artha––satpuruSh muni hain ve durjanake vachanarUp chapeT jo niShThur (kaThor) dayArahit aur
durjanane kaTuk vachan kahe, Apane sune, usako upasham
kar garhaNA gurunI samIpe garva–mAyA chhoDIne. 106.
durjan taNI niShThur–kaTuk vachanorUpI thappaD sahe
Page 223 of 394
PDF/HTML Page 247 of 418
single page version
bhAvapAhuD][223 pariNAmase Ap sahe tab ashubhakarma uday hoy khir gaye. aise kaTukavachan sahane se karmakA nAsh hotA hai. ve muni satapuruSh kaise hain? apane bhAvase vachanAdikase nirmamatva hain, vachanase tathA mAnakaShAyase aur dehAdikase mamatva nahIn hai. mamatva do to durvachan sahe na jAven, yah na jAne ki isane mujhe durvachan kahe, isaliye mamatvake abhAvase durvachan sahate hain. ata muni hokar kisI par krodh nahIn karanA yah upadesh hai. laukik men bhI jo baDe puruSh hain ve durvachan sunakar krodh nahIn karate hain, tab muniko sahanA uchit hI hai. jo krodh karate hain ve kahaneke tapasvI hain, sachche tapasvI nahIn hain.. 107.. Age kShamAkA phal kahate hain–––––
khevar amaraNarANan pasansaNIo dhuvan hoi.. 108..
khecharAmaranarANAn prashansanIyan dhruvan bhavati.. 108..
artha––jo munipravar (muniyommen shreShTha, pradhAn) krodhake abhAvarUp kShamAse manDit hain vah
nishchay se hotA hai.
bhAvArtha––kShamA guN baDA pradhAn hai, isase sabake stuti karane yogya puruSh hotA hai. jo
hI hain aur unake sab pAponkA kShay hotA hI hai, isaliye kShamA karanA yogya hai–––aisA upadesh
hai. krodhI sabake nindA karane yogya hotA hai, isaliye krodhakA chhoDanA shreShTha hai.. 108..
Age aise kShamAguNako jAnakar kShamA karanA aur krodh chhoDanA aisA kahate hai––––
Page 224 of 394
PDF/HTML Page 248 of 418
single page version
224] [aShTapAhuD
chirasanchiyakohasihin varakhamasalileN sincheha.. 109..
chirasanchit krodh shikhinan var kShamAsalilen sincha.. 109..
artha––he kShamAguN mune! [jisake kShamAguN hai aise munikA sambodhan hai] iti arthAt
pUrvotta prakAr kShamAguN ko jAn aur sab jIvon par man–vachan–kAy se kShamA kar tathA bahut
kAlase sanchit krodharUpIAgniko shamArUp jalase sInch arthAt shaman kara.
bhAvArtha––krodharUpI agni puruSh ke bhale guNonko dagdha karane vAlI hai aur parajIvonkA
aur kShamA guN sab guNommen pradhAn hai. isaliye yah upadesh hai ki krodh ko chhoDakar kShamA grahaN
karanA.. 109..
Age dIkShAkAlAdikakI bhAvanA kA upadesh karate hain–––
uttam bohiNimittan asArasArANi muNiUNa.. 110..
dIkShAkAlAdikan bhAvay avikAradarshanavishuddha. uttamabodhinimittan asArasArANi gnAtvA.. 110..
artha––he mune! tU sansArako asAr jAnakar uttamabodhi arthAt samyagdarshan gnAn chAritrakI prAptike nimitta avikAr arthAt atichArarahit nirmal samyagdarshan sahit hokar dIkShAkAl AdikakI bhAvanA kara. bhAvArtha––dIkShA lete hain tab sansAr, (sharIr) bhogako (visheShatayA) asAr jAnakar atyant vairAgya utpanna hotA hai, vaise hI usake Adi shabdase rogotpatti, maraNAkAlAdik jAnanA. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
uttam kShamA jaL sInch tun chirakALanA krodhAgnine. 109.
suvishuddhadarshanadharapaNe varabodhi kerA hetue
Page 225 of 394
PDF/HTML Page 249 of 418
single page version
bhAvapAhuD][225 us samayamen jaise bhAv hon vaise hI sansArako asAr jAnakar, vishuddha samyagdarshan sahit hokar, uttamabodhi jisase kevalagnAn utpanna hotA hai, usake liye dIkShAkAlAdik kI nirantar bhAvanA karanA yogya hai, aisA upadesh hai .. 110.. [nirantar smaraNamen rakhanA––––kyA? samyagdarshan–gnAn–chAritra kI vRuddhi hetu he muni! dIkShAke samayakI apUrva utsAhamay tIvra virakta dashAko, kisI rogotpattike samay ugra gnAn– vairAgya sampattiko, kisI dukhake avasar par pragaT huI udAsInatAkI bhAvanAko, kisI upadesh tathA tattvavichArake dhanya avasar par jagI pavitra antabhAvanAko smaraNamen rakhanA, nirantar svasanmukhagnAtApan ko dhIraj artha smaraNamen rakhanA, bhUlanA nahIn. (is gAthAkA visheSh bhAvArtha)]
bAhiralingamakajjan hoi phuDan bhAvarahiyANan.. 111..
bAhyalingamakAryan bhavati sphuTan bhAvarahitAnAm.. 111..
artha––he munivar! tU abhyantaralingI shuddhi arthAt shuddhatAko prApta hokar chAr prakArake
bAhyalingakA sevan kar, kyonki jo bhAvarahit hote hain unake pragaTapane bAhyaling akArya hai
arthAt kAryakArI nahIn hai.
bhAvArtha––jo bhAvakI shuddhatAse rahit hain, jinake apanI AtmAkA yathArtha shraddhAn, gnAn, AcharaN nahIn hai, unake bAhyaling kuchh kAryakArI nahIn hai, kAraN pAkar tatkAl bigaD jAte hain, isaliye yah upadesh hai–––pahile bhAvakI shuddhatA karake dravyaling dhAraN karo. yah dravyaling chAr prakArakA kahA hai, usakI sUchanA isaprakAr hai–––1 mastakake, 2 dADhIke aur 3 mUchhonke keshonkA loch karanA, tIn chinha to ye aur chauthA nIche ke kesh rakhanA; athavA 1 vastra kA tyAg, 2 keshonkA loch karanA, 3 sharIrakA snAnAdise sanskAr na karanA, 4 pratilekhan mayUrapichchhikA rakhanA, aise bhI chAr prakArakA bAhyaling kahA hai. aise sab bAhya vastrAdikase rahit nagna rahanA, aisA nagnarUp bhAvavishuddhi binA hansI kA sthAn hai aur kuchh uttam phal bhI nahIn hai.. 111.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 226 of 394
PDF/HTML Page 250 of 418
single page version
226] [aShTapAhuD
Age kahate hain ki bhAv bigaDane ke kAraN chAr sangnA hain, unake sansAr–bhramaN hotA hai, yah dikhAte hain–––
bhamio sansAravaNe aNAikAlan aNappavaso.. 112..
bhramita sansAravane anAdikAlan anAtmavasha.. 112..
artha––he mune! tUne AhAr, bhay, maithun, parigrah, in chAr sangnAonse mohit hokar
anAdikAlase parAdhIn hokar sansArarUp vanamen bhramaN kiyA.
bhAvArtha–– ‘sangnA’ nAm vAnchhAke jAgate rahane (arthAt bane rahane) kA hai, so AhArakI
rahatI hai, yah janmAntar se chalI jAtI hai, janma lete hI tatkAl pragaT hotI hai. isI ke
nimitta se karmonkA bandh kar sansAravan men bhramaN karatA hai, isaliye muniyonko yah upadesh hai ki
ab in sangnAonkA abhAv karo.. 112..
pAlahi bhAvavishuddho pUyAlAhan Na Ihanto.. 113..
pAlay bhAvavishuddha pUjA lAbhan na IhamAna.. 113..
artha––he munivar! tU bhAvase vishuddha hokar pUjA–lAbhAdikako nahIn chAhate hue,
bAhyashayan, AtApan, vRukShamUlayog dhAraN karanA, ityAdi uttaraguNonkA pAlan kara.
tun paravashe bhaTakayo anAdi kALathI bhavakAnane. 112.
tarUmUl, AtApan, bahi shayanAdi uttaraguNane
Page 227 of 394
PDF/HTML Page 251 of 418
single page version
bhAvapAhuD][227
bhAvArtha––shItakAl men bAhar khule maidAnamen sonA – baiThanA, grIShmakAl men parvat ke shikhar par sUryasanmukh AtApanayog dhAranA, varShA kAlamen vRukShake nIche yog dharanA, jahAn bUnden vRukSha par girane ke bAd ekatra hokar sharIr par giren. isamen kuchh prAsuk kA bhI sankalpa hai aur bAdhA bahut hai, inako Adi lekar yah uttar guN hai, inakA pAlan bhI bhAvashuddhi karake karanA. bhAvashuddhi binA kare to tatkAl bigaDe aur phal kuchh nahIn hai, isaliye bhAv shuddha karake karane kA upadesh hai. aisA na jAnanA ki inako bAhyamen karane kA niShedh karate hain. inako bhI karanA aur bhAv bhI shuddha karanA yah Ashay hai. keval pUjA – lAbhAdi ke liye, apanA baDappan dikhAne ke liye kare to kuchh phal (lAbh) kI prApti nahIn hai.. 113.. Age tattvakI bhAvanA karane kA upadesh karate hain––––
tiyaraNasuddho appan aNAiNihaNan tivaggaharan.. 114..
trikaraNashuddha AtmAnan anAdinidhanan trivargaharam.. 114..
artha––he mune! tU pratham jo jIvatattva usakA chintan kar, dvitIy ajIvatattvakA
chintan kar, tRutIy Asravatattva kA chintan kar, chaturtha bandhatattvakA chintan kar, pancham
samvaratattvakA chintan kar aur trikaraN arthAt man–vachan–kAy, kRut–kArit–anumodanA se
shuddha hokar AtmasvarUpakA chintan kar; jo AtmA anAdinidhan hai aur trivarga arthAt dharma,
artha tathA kAm inako haranevAlA hai.
bhAvArtha––pratham ‘jIvatattva’ kI bhAvanA to, ‘sAmAnya jIv’ darshan–gnAnamayI chetanA–
dUsarA ‘ajIvatattva’ hai so sAmAnya achetan jaD hai, yah pAnch bhedarUp pudgal, dharma,
Page 228 of 394
PDF/HTML Page 252 of 418
single page version
228] [aShTapAhuD tIsarA ‘Asravatattva’ hai vah jIv–pudgal ke sanyogajanit bhAv hain, inamen anAdi karma sambandha se jIvake bhAv (bhAv–Asrav) to rAg–dveSh–moh hain aur ajIv pudgalake bhAvakarma ke udayarUp mithyAtva, avirat, kaShAy aur yog dravyAsrav hain. inakI bhAvanA karanA ki ye (asadbhUt vyavahAranay apekShA) mujhe hote hain, [ashuddha nishchayanayase] rAgadveShamoh bhAv mere hain, inase karmonkA bandha hotA hai, usase sansAr hotA hai isaliye inakA karttA na honA–––[svamen apane gnAtA rahanA]. chauthA ‘bandhatattva’ hai vah main rAgamohadveSharUp pariNaman karatA hUn vah to merI chetanAkA vibhAv hai, isase jo bandhate hain ve pudgal hain, karma pudgal hain, karma pudgal gnAnAvaraN Adi ATh prakAr hokar bandhatA hai, ve svabhAv–prakRiti, sthiti, anubhAg aur pradesharUp chAraprakAr hokar bandhate hain, ve mere vibhAv tathA pudgal karma sab hey hain, sansAr ke kAraN hain, mujhe rAgadveSh moharUp nahIn honA hai, isaprakAr bhAvanA karanA. pAnchavAn ‘samvaratattva’ hai vah rAg–dveSh–moharUp jIvake vibhAv hain, unakA na honA aur darshan–gnAnarUp chetanAbhAv sthir honA yah ‘samvar’ hai, vah apanA bhAv hai aur isI se pudgal karmajanit bhramaN miTatA hai. isaprakAr in pAnch tattvonkI bhAvanA karane men AtmatattvakI bhAvanA pradhAn hai, usase karmakI nirjarA hokar mokSha hotA hai. AtmAkA bhAv anukram se shuddha honA yah to ‘nirjarAtattva’ huA aur sab karmonkA abhAv honA yah ‘mokShatattva’ huA.
isaprakAr sAt tattvonkI bhAvanA karanA. isIliye AtmatattvakA vishleShaN kiyA ki Atmatattva kaisA hai–––dharma, artha, kAm is trivargakA abhAv karatA hai. isakI bhAvanA se trivarga se bhinna chauthA puruShArtha ‘mokSha’ hai vah hotA hai. yah AtmA gnAn–darshanamayI chetanAsvarUp anAdinidhan hai, isakA Adi bhI nahIn aur nidhan (nAsh) bhI nahIn hai. ‘bhAvanA’ nAm bArabAr abhyAs karane, chintan karane kA hai vah man–vachan–kAyase Ap karanA tathA dUsare ko karAnA aur karane vAle ko bhalA jAnanA–––aise trikaraN shuddha karake bhAvanA karanA. mAyA–nidAn shalya nahIn rakhanA, khyAti, lAbh, pUjAkA Ashay na rakhanA. isaprakAr se tattva kI bhAvanA karane se bhAv shuddha hote hain.
Page 229 of 394
PDF/HTML Page 253 of 418
single page version
bhAvapAhuD][229
isaprakAr udAharaN isaprakAr hai ki–––jab strI Adi indriyagochar hon (dikhAI den) tab unake viShayamen tattvavichAr karanA ki yah strI hai vah kyA hai? jIvanAmak tattvakI payArya hai, isakA sharIr hai vah to pudgal tattvakI paryAy hai, yah hAvabhAv cheShTA karatI hai, vah is jIv ke vikAr huA hai yah Asravatattva hai aur bAhya cheShTA pudgal kI hai, is vikAr se is strI kI AtmA ke karma kA bandha hotA hai. yah vikAr isake na ho to ‘Asrav’ ‘bandha’ na hon. kadAchit main bhI isako dekhakar vikArarUp pariNaman karUn to mere bhI ‘Asrav’ ‘bandha’ hon. isaliye mujhe vikArarUp na honA yah ‘samvar’ tattva hai. ban sake to kuchh upadesh dekar isakA vikAr dUr karUn [aisA vikalpa rAg hai] vah rAg bhI karane yogya nahIn hai––––svasanmukh gnAtApane men dhairya rakhanA yogya hai. isaprakAr tattvakI bhAvanA se apanA bhAv ashuddha nahIn hotA hai, isaliye jo dRuShTigochar padArtha hon unamen isaprakAr tattvakI bhAvanA rakhanA, yah tattva kI bhAvanA kA upadesh hai..114.. Age kahate hain ki aise tattvakI bhAvanA jab tak nahIn hai tab tak mokSha nahIn hai–––
tAv Na pAvai jIvo shraramaraNavivajjiyan ThANan.. 115..
tAvanna prApnoti jIva jarAmaraNavivarjitan sthAnam.. 115..
kA chintan nahIn karatA hai tab tak jarA aur maraNase rahit mokShasthAnako nahIn pAtA hai.
bhAvArtha––tattvakI bhAvanA to pahile kahI vah chintan karane yogya dharmashukla– dhyAnakA
parameShThI kA svarUp, usakA chintan jab tak is AtmAke na ho tab tak sansAr se nivRutta
honA nahIn hai, isaliye tattvakI bhAvanA aur shuddhasvarUpake dhyAnakA upAy nirantar rakhanA yah
upadesh hai.. 115..
Page 230 of 394
PDF/HTML Page 254 of 418
single page version
230] [aShTapAhuD
pariNAmAdo bandho mukkho jiNasAsaNe diTTho.. 116..
pariNAmAdbandha mokSha jinashAsane draShTa.. 116..
artha––pAp–puNya, bandh–mokSha kA kAraN pariNAm hI ko kahA hai. jIvake mithyAtva,
viShay–kaShAy, ashubhaleshyArUp tIvra pariNAm hote hain, unase to pApAsravakA bandh hotA hai.
parameShThI kI bhakti, jIvon par dayA ityAdik mandakaShAy shubhaleshyArUp pariNAm hote hain, isase
puNyAsravakA bandh hotA hai. shuddhapariNAmarahit vibhAvarUp pariNAm se bandh hotA hai. shuddhabhAvake
sanmukh rahanA, usake anukUl shubh pariNAm rakhanA, ashubh pariNAm sarvathA dUr karanA, yah
upadesh hai.. 116..
Age puNya–pApakA bandh jaise bhAvonse hotA hai unako kahate hain. pahile pAp–bandhake
bandhai asuhan kamman jiNavayaNaparammuho jIvo.. 117..
badhnati ashubhan karman jinavachanaparAngmukha jIva.. 117..
artha––mithyAtva, kaShAy, asanyam aur yog jinamen ashubhaleshyA pAI jAtI hai
isaprakArake bhAvonse yah jIv jinavachanase parAngamukh hotA hai––––ashubhakarmako bAndhatA hai vah
pAp hI bAndhatA hai.
Page 231 of 394
PDF/HTML Page 255 of 418
single page version
bhAvapAhuD][231
bhAvArtha––‘mithyAtvabhAv’ tattvArtha kA shraddhAn rahit pariNAm hai. ‘kaShAy’ krodhAdik hain. ‘asanyam’ paradravyake grahaNarUp hai tyAgarUp bhAv nahIn, isaprakAr indriyonke viShayonse prIti or jIvonkI virAdhanA sahit bhAv hai. ‘yog’ man–vachan–kAyake nimitta se Atmapradeshon kA chalanA hai. ye bhAv jab tIvra kaShAy sahit kRiShNa, nIl, kapot ashubh leshyArUp hon tab is jIv ke pApakarma kA bandh hotA hai. pApabandh karanevAlA jIv kaisA hai? usake jinavachan kI shraddhA nahIn hai. is visheShaN kA Ashay yah hai ki anyamat ke shraddhAnI ke jo kadAchit shubhaleshyA ke nimitta se puNyakA bhI bandh ho to usako pAp hI men ginate hain. jo jinaAgnA men pravartatA hai usake kadAchit pAp bhI bandhe to vah puNya jIvon kI hI pankti men ginA jAtA hai, mithyAdRuShTiko pApI jIvon men mAnA hai aur samyagdRuShTiko puNyavAn jIvommen mAnA jAtA hai. isaprakAr pApabandhake kAraN kahe.. 117..
duvihapayAran bandhai sankhepeNev vajjariyan.. 118..
dvividhaprakAran badhnAti sankShepeNaiv kathitam.. 118..
artha–– us pUrvokta jinavachanakA shraddhAnI mithyAtva rahit samyagdRuShTi jIv shubhakarmako
bAndhatA hai jisane ki––––bhAvon men vishuddhi prApta hai. aise donon prakAr ke jIv shubhAshubh karma
ko bAndhate hain, yah sankShep se jinabhagavAn ne kahA hai.
bhAvArtha––pahile kahA thA ki jinavachanase parAngamukh mithyAtva sahit jIv hai, usase
hai, kyonki isake samyaktvake mahAtmyase aise ujjval bhAv hain jinase mithyAtvake sAth bandhane
vAlI pApaprakRitiyonkA abhAv hai. kadAchit kinchit koI pApaprakRiti bandhatI hai to usakA anubhAg
mand hotA hai,
Page 232 of 394
PDF/HTML Page 256 of 418
single page version
232] [aShTapAhuD kuchh tIvra pApaphal kA dAtA nahIn hotA. isaliye samyagdRuShTi shubhakarma hI ke bAndhane vAlA hai–– –isaprakAr shubh–ashubh karma ke bandhakA sankShep se vidhAn sarvagnadevane kahA hai, vah jAnanA chAhiye.. 118..
DahiUN iNhin payaDami aNantaNANAiguNachittAn.. 119..
dagdhvA idAnIn prakaTayAmi anantagnAnAdiguN chetanAn.. 119..
artha––he munivar! tU aisI bhAvanA kar ki main gnAnAvaraNAdi ATh karmon se veShThit hUn,
isaliye inako bhasma karake anantagnAnAdi guN jinasvarUp chetanAko pragaT karUn.
bhAvArtha––apane ko karmon se veShThit mAne aur unase anantagnAnadi guN AchchhAdit mAne
bhAvanA karane kA upadesh hai. karmon kA abhAv shuddhasvarUp ke dhyAn se hotA hai, usI ke karane
kA upadesh hai.
karma ATh hain––––1 gnAnAvaraN, 2 darshanAvaraN, 3 mohanIy, 4 antarAy ye chAr ghAtiyA karma hain, inakI prakRiti saintAlIs hain, kevalagnAnAvaraN se anantagnAn AchchhAdit hai, kevaladarshanAvaraN se anantadarshan AchchhAdit hai, mohanIy se anantasukh pragaT nahIn hotA hai aur antarAy se anantavIrya pragaT nahIn hotA hai, isaliye inakA nAsh karo. chAr aghAti karma hain inase avyAbAdh, agurulaghu, sUkShmatA aur avagAhanA ye guN (–––kI nirmal payArya) pragaT nahIn hote hain, in aghAti karmon kI prakRiti ekasau ek hain. ghAtikarmon kA nAsh hone par aghAtikarmon kA svayamev abhAv ho jAtA hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 116.. Age in karmon kA nAsh hone ke liye anek prakAr kA upadesh hai, usako sankShep se kahate hain–––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 233 of 394
PDF/HTML Page 257 of 418
single page version
bhAvapAhuD][233
bhAvahi aNudiNu Nihilan asappa lAveN kin bahuNA.. 120..
bhAvay anudinan nikhilan asatpralApen kin bahunA.. 120..
artha––shIl aThArah hajAr bhedarUp hai aur uttaraguN chaurAsI lAkh hain. AchArya kahate
hain ki he mune! bahut jhUThe pralAparUp nirarthak vachanonse kyA? in shIlonko aur uttaraguNon ko
sabako tU nirantar bhA, inakI bhAvanA – chintan – abhyAs nirantar rakh, jaise inakI prApti
ho vaise hI kara.
bhAvArtha––‘AtmA– jIv’ nAmak vastu anantadharma svarUp hai. sankShep se isakI do
chetanApariNAm hai aur vibhAvapariNAm karma ke nimitta se hain. ye pradhAnarUp se to mohakarma ke
nimitta se hue hain. sankShep se mithyAtva rAgadveSh hain, inake vistAr se anek bhed hain. anya karmon
ke uday se vibhAv hote hain unamen pauruSh pradhAn nahIn hain, isaliye upadesh–apekShA ve gauN hain;
isaprakAr ye shIl aur uttaraguN svabhAv–vibhAv pariNati ke bhed se bhedarUp karake kahe hain.
shIl kI prarUpaNA do prakAr kI hai––––ek svadravya–paradravya ke vibhAgakI apekShA hai
kArit, anumodanA se na karanA. inako Apasamen guNA karane se nau bheed hote hain. AhAr, bhay,
maithun aur parigrah ye chAr sangnA hain, inase paradravya kA sansarga hotA hai usakA na honA, aise nau
bhedonkA chAr sangnAon se guNA karane par chhattIs hote hain. pAnch indriyonke nimitta se viShayon kA
sansarga hotA hai, unakI pravRutti ke abhAv rUp pAnch indriyon se chhattIs ko guNA karane par
ekasau assI hote hain. pRithvI, ap, tej, vAyu, pratyek, sAdhAraN ye to ekendriy aur do
indriy, tIn indriy, chau indriy, panchendriy aise dash bhedarUp jIvonkA sansarga, inakI hinsArUp
pravartan se pariNAm vibhAvarUp hote hain so na karanA, aise ekasau assI bhedonko das se guNA
karane par aThArahasau hote hain.
Page 234 of 394
PDF/HTML Page 258 of 418
single page version
234] [aShTapAhuD krodhAdik kaShAy aur asanyam pariNAm se paradravya sambandhI vibhAv pariNAm hote hain unake abhAvarUp dasalakShaN dharma hai, unase guNA karane se aThArah hajAr hote hain. aise paradravya ke sansargarUp kushIl ke abhAvarUp shIlake aThArah hajAr bhed hain. inake pAlane se param brahmacharya hotA hai, brahma
strIke sansarga kI apekShA isaprakAr hai–– strI do prakAr kI hai, achetan strI kAShTha pAShAN lep
aThArah hote hain. pAnch indriyonse guNA karane par nabbe hote hain. dravya–bhAvase guNA karane par
ekasau assI hote hain. krodh, mAn, mAyA, lobh in chAr kaShAyon se guNA karane par sAtaso
bIs hote hain. chetan strI devI, manuShyiNI, tiryanchaNI aise tIn, in tInon ko man, vachan,
kAyase guNA karane par nau hote hain. inako kRut, kArit, anumodanA se guNA karane par sattAIs
hote hain. inako pAnch indriyon se guNA karane par ekasau paintIs hote hain. inako dravya aur bhAv
in do se guNA karane par do sau sattar hote hain. inako chAr sangnAse guNA karane par ek
hajAr assI hote hain. inako anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraN, pratyAkhyAnAvaraN, sanjvalan,
krodh, mAn, mAyA, lobh in solah kaShAyonse guNA karane par satrah hajAr do sau assI hote
hain. aise achetan strIke sAtasau bIs milAne par 1aThArah hajAr hote hain. aise strIke sansarga
sangnA hai.
–––
Page 235 of 394
PDF/HTML Page 259 of 418
single page version
bhAvapAhuD][235
chaurAsI lAkh uttaraguN aise hain jo AtmAke vibhAvapariNAmonke bAhyakAraNonkI apekShA bhed hote hain. unake abhAvarUp ye guNonke bhed hain. un vibhAvonke bhedonkI gaNanA sankShep se aise hai––1 hinsA, 2 anRut, 3 stey, 4 maithun, 5 parigrah, 6 krodh, 7 mAn, 8 mAyA, 9 lobh, 10 bhay, 11 jugupsA, 12 arati, 13 shok, 14 manoduShTatva, 15 vachanaduShTatva, 16 kAyaduShTatva, 17 mithyAtva, 18 pramAd, 19 paishUnya, 20 agnAn, 21 indriyakA anugrah aise ikkIs doSh hain. inako atikram, vyatikram, atichAr, anAchAr in chAron se guNA karane par chaurAsI hote hain. pRithvI – ap – tej – vAyu pratyek sAdhAraN ye sthAvar aikendriy jIv chhah aur vikal tIn, panchendriy ek aise jIvonke das bhed, inakA paraspar Arambha se ghAt hotA hai inako paraspar guNA karane par sau (100) hote hain. inase chaurAsI ko guNA karane par chaurAsI sau hote hai, inako das ‘shIl–virAdhane’ se guNA karane par chaurAsI hajAr hote hain. in dasake nAm ye hain 1 strIsansarga, 2 puShTarasabhojan, 3 gandhamAlayakA grahaN, 4 sundar shayanAsanakA grahaN, 5 bhUShaNakA manDan, gItavAditrakA prasang, 7 dhanakA samprayojan, 8 kushIlakA sansarga, 9 rAjasevA, 10 rAtrisancharaN ye ‘shIl – virAdhanA’ hai. inake AlochanA ke das doSh hain–– guruon ke pAs lage hue doShonkI AlochanA kare so saral hokar na kare kuchh shalya rakhen, usake das bhed kiye hain, inake guNA karane par ATh lAkh chAlIs hajAr hote hain. AlochanA ko Adi dekar prAyashchittake das bhed hain inase guNA karane par chaurAsI lAkh hote hain. so sab doShonke bhed hain, inake abhAv se guN hote hain. inakI bhAvanA rakhen, chintan aur abhyAs rakhen, inakI sampUrNa prApti hone kA upAy rakhen; isaprakAr isakI bhAvanA kA upadesh hai.
AchArya kahate hain ki bArabAr bahut vachanake pralApase to kuchh sAdhya nahIn hai, jo kuchh AtmAke bhAvakI pravRuttike vyavahArake bhed hain unakI ‘guN’ sangnA hai, unakI bhAvanA rakhanA. yahAn itanA aur jAnanA ki guNasthAn chaudah kahen hain, us paripATIse guN doShon kA vichAr hai. mithyAtva sAsAdan mishra in tInommen se to vibhAv pariNati hI hai, inamen to guN kA vichAr hI nahIn hai. avirat, deshavirat Adimen shIlaguNakA aikadesh AtA hai. aviratamen mithyAtva anantAnubandhI kaShAy ke abhAvarUp guNakA ekadesh samyaktva aur tIvra rAgadveShakA abhAvarUp guN AtA hai aur deshavirat men kuchh vratakA ekadesh AtA hai. pramattamen mahAvrat sAmAyik chAritra kA ekadesh AtA hai kyonki pApasambandhI rAgadveSh to vahAn nahIn hai, parantu dharmasambandhI rAg hai aur ‘sAmAyik’ rAgadveSh ke abhAv kA nAm hai, isaliye sAmAyik kA ekadesh hI kahA hai. yahAn svarUpake sammukh honemen kriyAkAnDake sambandha se pramAd hai, isaliye ‘pramatta’ nAm diyA hai.
Page 236 of 394
PDF/HTML Page 260 of 418
single page version
236] [aShTapAhuD apramatta men svarUp sAdhan men to pramAd nahIn hai, parantu kuchh svarUpake sAdhane kA rAg vyakta hai, isaliye yahAn bhI sAmAyik kA ekadesh hI kahA hai. apUrvakaraN–anivRuttikaraN men rAg vyakta nahIn hai, avyaktakaShAyakA sadbhAv hai, isaliye sAmAyik chAritra kI pUrNatA kahI. sUkShmasAmparAyamen avyakta kaShAy bhI sUkShma rah gaI, isaliye isakA nAm ‘sUkShmasAmparAy’ rakhA. upashAntamoh kShINamohamen kaShAyakA abhAv hI hai, isaliye jaisA AtmAkA moh vikArarahit shuddhi svarUp thA usakA anubhav huA, isaliye ‘yathAkhyAtacharitra’ nAm rakhA. aise mohakarmake abhAvakI apekShA to yahAn hI uttar guNonkI pUrNatA kahI jAtI hai, parantu AtmAkA svarUp anantagnAnAdi svarUp hai so ghAtikarmake nAsh hone par AnantagnAnAdi pragaT hote hain tab ‘sayogakevalI’ kahate hain. isamen bhI kuchh yogonkI pravRutti hai, isaliye ‘ayogakevalI’ chaudahavAn guNasthAn hai. isamen yogon kI pravRutti miT kar AtmA avasthit ho jAtI hai tab chaurAsI lAkh uttaraguNonkI pUrNatA kahI jAtI hai. aise guNasthAnonkI apekShA uttaraguNonkI pravRutti vichArane yogya hai. ye bAhya apekShA bhed hain, antarang apekShA vichAr karen to sankhyAt, asankhyAt, anantabhed hote hain, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 120.. Age bhedonke vikalpase rahit hokar dhyAn karanekA upadesh karate hain–––
ruddaTTa jhAiyAin imeN jIveN chirakAlan.. 121..
raudrArtte dhyAte anen jIven chirakAlam.. 121..
artha–– he muni! tU Artta – raudra dhyAnako chhoD aur dharma – shukladhyAn hai unhen hI
kar, kyonki raudra aur ArttadhyAn to is jIvane anAdikAlase bahut samay tak kiye hain.