Ashtprabhrut-Hindi (English transliteration). Gatha: 10-41 (Moksha Pahud).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 16 of 21

 

Page 277 of 394
PDF/HTML Page 301 of 418
single page version

mokShapAhuD][277

bhAvArtha––bahirAtmA mithyAdRuShTi ke mithyAtvakarma ke uday se (–udayake vash hone se) mithyAbhAv hai isaliye vah apanI deh ko AtmA jAnatA hai, vaise hI parakI deh achetan hai to bhI usako parakI AtmA mAnatA hai (arthAt par ko bhI dehAtmabuddhi se mAn rahA hai aur aise mithyAbhAv sahit dhyAn karatA hai) aur usamen baDA yatna karatA hai, isaliye aise bhAvako chhoDanA yah tAtparya hai.. 9..

Age kahate hain ki aisI hI mAnyatAse par manuShyAdimen mohakI pravRutti hotI hai–––
saparajjhavasAeNan dehesu ya avididatthamappANan.
suyadArAIvisae maNuyANan vaiDhaN moho.. 10..
svaparAdhyavasAyen deheShu cha aviditArthamAtmAnam.
sutadArAdiviShaye manujAnAn varddhante moha.. 10..
artha––isaprakAr dehamen sva–parake adhyavasAy (nishchay) ke dvArA manuShyon ke sut,
dArAdik jIvommen moh pravartatA hai kaise hain manuShya – jinane padArtha kA svarUp (arthAt AtmA)
nahIn jAnA hai aise hain.

dUsarA artha––[ artha–––isaprakAr deh men sva–par ke adhyavasAy (nishchay) ke dvArA jin manuShyonne padArtha ke svarUpako nahIn jAnA hai unake sut, dArAdik jIvommen moh kI pravRutti hotI hai.] (bhAShA parivartanakAr ne yah artha likhA hai) bhAvArtha––jin manuShyonne jIv–ajIv padArtha kA svarUp yathArtha nahIn jAnA unake dehamen svaparAdhyavasAy hai. apanI dehako apanI AtmA jAnate hain aur par kI dehako parakI AtmA jAnate hain, unake putra strI Adi kuTumbiyommen moh (mamatva) hotA hai. jab ve jIv–ajIv ke svarUp ko jAne tab deh ko ajIv mAnen, AtmAko amUrtik chaitanya jAnen, tab par men mamatva nahIn hotA hai. isaliye jIvAdik padArthon kA svarUp achchhI tarah jAnakar moh nahIn karanA yah batalAyA hai.. 10..

Age kahate hain ki mohakarma ke udayase (– udayamen yukta honese) mithyAgnAn aur mithyAbhAv hote hain, usase AgAmI bhavamen bhI yah manuShya dehako chAhatA hai–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

vastusvarUp jANyA vinA dehe sva–adhyavasAyath
agnAnI janane moh phAle putradArAdik mahIn. 10.

Page 278 of 394
PDF/HTML Page 302 of 418
single page version

278] [aShTapAhuD

michchhANANesu rao michchhAbhAveN bhAvio sato.
mohodaeN puNaravi angan san maNNae maNuo.. 11..
mithyAgnAneShu rata mithyA bhAven bhAvita san.
mohodayen punarapi angan manyate manuja.. 11..

artha
––yah manuShya mohakarma ke udayase
(uday ke vash hokar) mithyAgnAnake dvArA
mithyAbhAv se bhAyA huA phir AgAmI janmamen is ang (deh) ko achchhA samajhakar chAhatA hai.

bhAvArtha––mohakarmakI prakRiti mithyAtva ke uday se (uday ke vash honese) gnAn bhI
mithyA hotA hai; paradravya ko apanA jAnatA hai aur us mithyAtva hI ke dvArA mithyA shraddhAn
hotA hai, usase nirantar paradravya men yah bhAvanA rahatI hai ki yah mujhe sadA prApta hove, isase
yah prANI AgAmI dehako bhalA jAnakar chAhatA hai.. 11..

Age kahate hain ki jo muni deh men nirapekSha hain, deh ko nahIn chAhatA hai, usamen mamatva
nahIn karatA hai vah nirvAN ko pAtA hai–––
jo dehe Niravekkho Niddando Nimmamo NirArambho.
AdasahAve surao joI so lahai NivvANan.. 12..
ya dehe nirapekSha nirdvanda nirmama nirArambha.
AtmasvabhAve surata yogI sa labhate nirvANam.. 12..
artha––jo yogI dhyAnI muni deh meh nirapekSha hai arthAt dehako nahIn chAhatA hai,
udAsIn hai, nirdvandva hai––rAgadveSharUp iShTa–aniShTa mAnyatA se rahit hai, nirmamatva hai––dehAdik
men ‘yah merA’ aisI buddhi se rahit hai, nirArambh hai––is sharIr ke liye tathA
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 – mu0 san0 prati men ‘san maNNae’ aisA prAkRit pATh hai jisakA ‘svan manyate’ aisA sanskRit pATh hai.
rahI lIn mithyAgnAnamAn, mithyAtvabhAve pariNamI,
te deh mAne ‘hun’ paNe pharIney mohoday thakI. 11.

nirdvandva, nirmam, dehamAn nirapekSha, muktArambh je,
je lIn AtmasvabhAvamAn, te yogI pAme mokShane. 12.

Page 279 of 394
PDF/HTML Page 303 of 418
single page version

mokShapAhuD][279 tathA anya laukik prayojan ke liye Arambh se rahit hai aur AtmasvabhAvamen rat hai, lIn hai, nirantar svabhAvakI bhAvanA sahit hai, vah muni nirvAN ko prApta karatA hai. bhAvArtha–––jo bahirAtmAke bhAvake chhoDakar antarAtmA banakar paramAtmA men lIn hotA hai vah mokSha prApta karatA hai. yah upadesh batAyA hai.. 12.. Age bandh aur mokShake kAraNakA sankSheparUp AgamakA vachan kahate hain–––

paradavvarao bajjhadi virao muchchei vivihakammehin.
eso jiNauvadeso samAsado
1 bandhamukkhassa.. 13..
paradravyarata badhyate virata muchyate vividhakarmabhi.
eSha jinopadesha samAsata bandhamokShasya.. 13..

artha
––jo jIv paradravyamen rat hai, rAgI hai vah to anek prakArake karmon se bAndhatA hai,
karmonkA bandh karatA hai aur jo paradravyase virat hai–––rAgI nahIn hai vah anek prakArake karmon
se chhUTatA hai, tah bandhakA aur mokShakA sankShepamen jinadev kA upadesh hai.

bhAvArtha–– bandh–mokShake kAraNakI kathanI anek prakAr se hai usakA yah sankShep hai–– jo paradravya se rAgabhAv to bandhakA kAraN aur virAgabhAv mokShakA kAraN hai, isaprakAr sankShep se jinendrakA upadesh hai.. 13..

Age kahate hain ki jo svadravya men rat hai vah samyagdRuShTi hotA hai aur karmonkA nAsh karatA hai–––

saddavvarao savaNo sammAiTThI havei NiyameN2.
sammattapariNado uN khavei 3duTThaTThakammAin.. 14..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 ‘sado’ ke sthAnapar ‘’sao’ pAThAntara. 2 pAThAntara – so sAhU. 3 mu0 san0 prati men ‘duTThaTThakammANi’ pATh hai.
paradravyarat bandhAy virat mukAy vidhavidh karmathI;
–A, bandhamokSha viShe jineshvaradeshanA sankShepathI. 13.

re! niyamathI nijadraarat sAdhu sudraShTi hoy chhe,
samyaktvapariNat vartato duShTAShTa karmo kShay kare. 14.

Page 280 of 394
PDF/HTML Page 304 of 418
single page version

280] [aShTapAhuD

svadravyarata shramaNa samyagdraShTi bhavati niyamen1.
samyaktvapariNata puna 2kShapayati duShTAShTakarmANi.. 14..

artha
––jo muni svadravya arthAt apanI AtmAmen rat hai, ruchi sahit he vah niyam se
samyagdRuShTi hai aur vah hI samyaktvasvabhAvarUp pariNaman karatA huA duShTa ATh karmon kA kShay –
nAsh karatA hai.

bhAvArtha–– yah bhI karmake nAsh karane ke kAraNakA sankShep kathan hai. jo apane svarUp kI shraddhA, ruchi, pratIti, AcharaNase yukta hai vah niyam se samyagdRuShTi hai, is samyaktvabhAv se pariNAm karatA huA muni ATh karmon kA nAsh karake nirvAN ko prApta karatA hai.. 14.. Age kahate hain ki jo paradravya men rat hai vah mithyAdRuShTi hokar karmonko bAndhatA hai–––

jo puN paravavvarao michchhAdiTThI havei so sAhU.
michchhattapariNado puN bajjhadi duTThaTThakammehin.. 15..
ya puna paradravyarata mithyAdraShTi bhavati sa sAdhu.
mithyAtvapariNata puna badhyate duShTAShTa karmabhi.. 15..
artha––puna arthAt phir jo sAdhu paradravya men rat hai, rAgI he vah mithyAdRuShTi hotA hai
aur vah mithyAtvabhAvarUp pariNaman karatA huA duShTa aShTa karmon se bandhatA hai.

bhAvArtha–––yah bandhake kAraN kA sankShep hai. yahAn sAdhu kahane se aisA batAyA hai ki jo bAhya parigrah chhoDakar nirgranth ho jAve to bhI mithyAdRuShTi hotA huA sansAr ke dukh denevAle aShTa karmon se bandhatA hai.. 15.. Age kahate hain ki paradravya hI se durgati hotI hai aur svadravya hI se sugati hotI hai–– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 pAThAntara–– sa sAdhu. 2 mu0 san0 pratimeh ‘kShipate’ aisA pATh hai.

paradravyamAn rat sAdhu to mithyAdarashayut hoy chhe,
mithyAtvapariNat vartato bAndhe karam duShTAShTane. 15.

Page 281 of 394
PDF/HTML Page 305 of 418
single page version

mokShapAhuD][281

paradavvAdo duggai sadvvAdo hu suggI hoi.
iy NAUN sadavve kuNai raI virah iyarammi.. 16..
paradravyAt durgati svadravyAt sphuTan sugati bhavati.
iti gnAtvA svadravye kurut ratin viratin itarasmin.. 16..

artha
––paradravya se durgati hotI hai aur svadravyase sugati hotI hai yah spaShTa
(– pragaT)
jAno, isaliye he bhavyajIvo! tum is prakAr jAnakar svadravyamen rati karo aur anya jo
paradravya unase virati karo.

bhAvArtha––lokamen bhI yah rIti hai ki apane dravyase rati karake apanA hI bhogatA hai vah
to sukh pAtA hai, us par kuchh Apatti nahIn AtI hai aur paradravyase prIti karake chAhe jaise
lekar bhogatA hai usako usako dukh hotA hai, Apatti uThAnI paDatI hai. isaliye AchArya ne
sankShep men upadesh diyA hai ki apane AtmasvabhAvamen rati karo isase sugati hai, svargAdik bhI
isI se hote hain aur mokSha bhI isI se hotA hai aur paradravya se prIti mat karo isase durgati
hotI hai, sansAr men bhramaN hotA hai.

yahAn koI kahatA hai ki svadravyamen lIn hone se mokSha hotA hai aur sugati – durgati to
paradravya kI prIti se hotI hai? usako kahate hain ki–––yah satya hai parantu yahAn is Ashay se
kahA hai ki paradravya se virakta hokar svadravya men lIn hove tab vishuddhatA bahut hotI hai, us
vishuddhatA ke nimitta se shubhakarma bhI bandhate hain aur jab atyant vishuddhatA hotI hai tab karmon kI
nirjarA hokar mokSha hotA hai, isaliye sugati–durgatikA honA kahA yah yukta hai, isaprakAr
jAnanA chAhiye.. 16..

Age shiShya pUchhatA hai ki paradravya kaisA hai? usakA uttar AchArya kahate hain–––
AdasahAvAdaNNan sachchittAchittamissiyan havadi.
tan paradavvan bhaNiyan avitatthan savvadarisIhin.. 17..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
paradravyathI durgati, khare sugati svadravyathI thAy chhe;
–e jANI, nijadravye ramo, paradravyathI viramo tame. 16.

AtmasvabhAvetar sachitta, achitta, temaj mije,
te jANavun paradraa–sarvagne kahyun avitathapaNe. 17.

Page 282 of 394
PDF/HTML Page 306 of 418
single page version

282] [aShTapAhuD

AtmasvabhAvAdanyat sachchittAchittamishritan bhavati.
tat paradravyan bhaNitan avitatthan sarvadarshibhi.. 17..

artha
––AtmasvabhAvase anya sachitta to strI, putrAdik jIv sahit vastu tathA achitta
dhan, dhAnya, hiraNya suvarNAdik achetan vastu aur mishra AbhUShaNAdi sahit manuShya tathA kuTumba
sahit gRuhAdik ye sab paradravya hain, isaprakAr jisane jIvAdik padArthonkA svarUp nahIn jAnA
usako samajhAne ke liye sarvadarshI sarvagna bhagavAnane kahA hai athavA ‘avitatthan’ arthAt satyArtha
kahA hai.
bhAvArtha––apane gnAnasvarUp AtmA sivAy anya chetan, achetan, mishra vastu hain ve sab
hI paradravya hain, isaprakAr agnAnI ko samajhAneke liye sarvagna devene kahA hai.. 17..
Age kahate hain ki AtmasvabhAv svadravya kAh vah is prakAr hai–––
duTThaTThakammarahiyan aNovaman NANaviggahan Nichchan.
suddhan jiNehin kahiyan appANan havadi saddavvan.. 18..

duShTAShTakarmarahitan anupaman gnAnavigrahan nityam. shuddhan jinai bhaNitan AtmA bhavati svadravyam.. 18..

artha––sansAr ke dukh dene vAle gnAnAvarAdik duShTa aShTakarmon se rahit or jisako kisI kI upamA nahIn aisA anupam, jisako gnAn hI sharIr hai aur jisakA nAsh nahIn hai aisA avinAshI nitya hai aur shuddha arthAt vikAr rahit kevalagnAnamayI AtmA jin bhagavAn sarvagna ne kahA hai vah hI svadravya hai. bhAvArtha––gnAnAnandamay, amUrtik, gnAnamUrti apanI AtmA hai vahI ek svadravya hai, anya sab chetan, achetan, mishra paradravya hain.. 18..

Age kahate hain ki jo aise nijadravyakA dhyAn karate hain ve nirvAN pAte hain–––
je jhAyanti sadavyan paradavva parammuhA du sucharitA.
te jiNavarAN magge aNulaggA lahahin NivyANan.. 19..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
duShTAShTakarmavihIn, anupam, gnAnavigrah, nitya ne,
je shuddha bhAkhyo jinavare, te AtamA svadraa chhe. 18.
paravimukh thaI nij dravya je dhyAve suchAritrIpaNe,
jinadevanA mArag mahIn rasanlagna te shivapad lahe. 19.

Page 283 of 394
PDF/HTML Page 307 of 418
single page version

mokShapAhuD][283

ye dhyAyanti svadravyan paradravyan parAngmukhAstu sucharitrA.
te jinavarANAn mArge anulagnA labhate nirvANam.. 19..

artha
––jo muni paradravyase parAngmukh hokar svadravya jo nij AtmadravyakA dhyAn karate
hain ve pragaT sucharitra arthAt nirdoSh chAritrayukta hote hue jinavar tIrthankaronke mArgakA anulagna –
(anusandhAn, anusaraN) karate hue nirvANako prApta karate hain.

bhAvArtha––paradravya kA tyAg kar jo apane svarUp kA dhyAn karate hain ve nishchay –
chAritrarUp hokar jinamArga men lagate hain, ve mokSha ko prApta karet hain.. 19..

Age kahate hain ki jinamArga men lagA huA shuddhAtmAkA dhyAn kar mokShako prApta karatA hai, to kyA usase svarga nahIn prApta kar sakatA hai? avashya hI prApta kar sakatA hai–––

jiNavaramaeN joI jhANe jhAei suddhamappANan.
jeN lahai NivvANan Na lahaikin tiN suraloyan.. 20..
jinavaramaten yogI dhyAne dhyAyati shuddhamAtmAnam.
yen labhate nirvANan na labhate kin ten suralokam.. 20..
artha–– yogI dhyAnI muni hai vah jinavar bhagavAnake matase shuddha AtmAko dhyAnamen dhyAtA
hai usase nirvAN ko prApta karatA hai, to usase kyA svarga lok nahIn prApta kar sakate hain?
avashya hI prApta kar sakate hain.

bhAvArtha––koI jAnatA hogA ki jo jinamArga men lagakar AtmAkA dhyAn karatA hai vah
mokShako prApta karatA hai aur svarga to isase hotA nahIn hai, usako kahA hai ki jinamArga men
pravartane vAlA shuddha AtmA kA dhyAn ke mokSha prApta karAt hai, to usase svarga lok kyA kaThin
hai? yah to usake mArgamen hI hai.. 20..

Age is arthako dRuShTAnt dvArA dRuDh karate hain–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jinadevamat–anusAr dhyAve yogI nijashuddhAtmane!
jethI lahe nirvAN, to shun nav lahe suralokane? 20.

Page 284 of 394
PDF/HTML Page 308 of 418
single page version

284] [aShTapAhuD

jo jAi joyaNasayan diyaheNekke Na levi gurubhAran.
so kin kosaddhan pi hu Na sakkae jAu bhuvaNachale.. 21..
ya yAti yojanashatan divasenaiken lAtvA gurubhAram.
sa kin koshArddhamapi sphuTan na shaknoti yAtun bhuvanatale.. 21..

artha
–– jo puruSh baDA bhAr lekar ek dinamen sau yojan chalA jAve vah is
pRithvItalapar AdhA kosh kyA na chalA jAve? yah pragaT–spaShTa jAno.

bhAvArtha––jo puruSh baDA bhAr lekarok din men sau yojan chale usake AdhA kosh
chalanA to atyant sugam huA, aise hI jinamArga se mokSha pAve to svarga pAnA to atyant sugam
hai.. 21..

Age isI arthakA anya dRuShTAnt kahate hain–––
jo koDie Na jippai suhaDo sangAmaehin savvehin.
so kin jippai ikkin NareN sangAmae suhaDo.. 22..
ya koTyA na jIyate subhaTa sangrAmakai sarvai.
sa kin jIyate eken nareN sangrAme subhaTa.. 22..
artha––jo koI subhaT sangrAmamen sab hI sangramAke karanevAlonke sAth karoD manuShyonko
bhI sugamatAse jIte vah subhaT ek manuShyako kyA na jIte? avashya hI jIte.

bhAvArtha––jo jinamArgamen pravarte vah karmakA nAsh kare hI, to kyA svarga ke rokane vAle
ek pApakarma kA nAsh na karen? avashya hI karen.. 22..

Age kahate hain ki svarga to tapase [shubharAgarUpI tap dvArA] sab hI prApta karate hain,
parantu dhyAnake yog se svarga prApta karate hain ve us dhyAnake yogase mokSha bhI prApta karate hain–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
bahu bhAr laI din ekamAn je gaman so yojan kare,
te vyaktithI kroshArdha paN nav jaI shakAy shun bhUtaLe? 21.

je subhaT hoy ajey koTi narothI–sainik sarvathI,
te vIr subhaT jitAy shun sangrAmamAn nar ekathI? 22.

Page 285 of 394
PDF/HTML Page 309 of 418
single page version

mokShapAhuD][285

saggan taveN savvo vi pAvae tahin vi jhANajoeNa.
jo pAvai so pAvai paraloe sAsayan sokkhan.. 23..
svargan tapasA sarva api prApnoti kintu dhyAnayogena.
ya prApnoti sa prApnoti paraloke shAshvatan saukhyam.. 23..
artha––shubharAgarUpI tap dvArA svarga to sab hI pAte hain tathApi jo dhyAnake yogase svarga
pAte hain ve hI dhyAnake yogase paralok men shAshvat sukh ko prApta karate hain.

bhAvArtha––kAyakleshAdik tap to sab hI matake dhArak karate hain, ve tapasvI
mandakaShAyake nimitta se sab hI svargako prApta karate hain , parantu jo dhyAn ke dvArA svarga prApta
karate hain ve jinamArga men kahe hue dhyAn ke yogase paralok men jisamen shAshvat sukh hai aise
nirvAN ko prApta karate hain.. 23..

Age dhyAnake yog se mokShako prApta karate hain usako dRuShTAnt dArShTAnt dvArA karate hain–––
aisohaNajoeN suddhan heman havei jah tah ya.
kAlAIladdhIe appA paramappao havadi.. 24..
atishobhanayogen shuddhan heman bhavati yathA tathA cha.
kAlAdilabdhyA AtmA paramAtmA bhavati.. 24..

artha––jaise suvarNa–pAShAN sodhane kI sAmagrIke sambandh se shuddha suvarNa ho jAtA hai vaise
hI kAl Adi labdhi jo dravya, kShetra, kAl aur bhAvarUp sAmagrI kI prApti se yah AtmA
karmake sanyog se ashuddha hai vahI paramAtmA ho jAtA hai. bhAvArtha–––sugam hai..24..

Age kahate hai ki sansAr men vrat, tapase svarga hotA hai vah vrat tap bhalA hai parantu
avratAdik se narakAdik gati hotI hai vah avratAdik shreShTha nahIn hai–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tapathI lahe suralok sau, paN dhyAnayoge je lahe
te AtamA paralokamAn pAme sushAshvat saukhyane. 23.

jyam shuddhatA pAme suvarNa atIv shobhan yogathI,
AtmA bane paramAtamA tyam kAL–Adik labdhithI. 24.

Page 286 of 394
PDF/HTML Page 310 of 418
single page version

286] [aShTapAhuD

var vay tavehi saggo mA dukkhan hou Nirai iyarehin.
chhAyA tavaTThiyANan paDivAlantAN guru bheyan.. 25..
varan vratatapobhi svarga mA dukhan bhavatu narake itarai.
chhAyA tapasthitAnAn pratipAlayatAn guru bheda.. 25..

artha
––vrat aur tapase svarga hotA hai vah shreShTha hai, parantu avrat aur atapase prANI ko
narakagati men dukh hotA hai vah mat hove, shreShTha nahIn hai. chhAyA aur Atap men baiThane vAle ke
pratipAlak kAraNon men baDA bhed hai.

bhAvArtha––jaise chhAyAkA kAraN to vRukShAdik hain unakI chhAyAmen jo baiThe vah sukh pAve
aur AtApakA kAraN sUrya, agni Adik hain inake nimittase AtAp hotA hai, jo usamen baiThatA
hai vah dukhako prApta karatA hai, isaprakAr inamen baDA bhed hai; isaprakAr hI jo vrat, tapakA
AcharaN karatA hai vah svargake sukhako prApta karatA hai aur jo inakA AcharaN nahIn karatA hai,
viShay–kaShAyAdikakA sevan karatA hai vah narak ke dukh ko prApta karatA hai, isaprakAr inamen
baDA bhed hai. isaliye yahAn kahanekA yah Ashay hai ki jab tak nirvAN na ho tab tak vrat tap
Adik men pravartanA shreShTha hai, isase sAnsArik sukh kI prApti hai aur nirvANake sAdhan men bhI ye
sahakArI hain. viShay–kaShAyAdik kI pravRuttikA phalato keval narakAdikake dukh hain, un dukhonke
kAraNonkA sevan karanA yah to baDI bhUl hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 25..

Age kahate hain ki sansAr men rahe tabatak vrat, tap pAlanA shreShTha kahA, parantu jo sansAr
se nikalanA chAhe vah AtmAkA dhyAn kare–––
jo ichchhai Nissaridun sansAr mahaNNavAu runddAo1.
kammindhaNAN DahaNan so jhAyai appayan suddhan.. 26..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 – mudrit sanskRit prati men ‘sansAramahaNNavassa ruddassa’ aisA pATh hai jisakI sanskRit ‘sansAramahArNavasya rudrasya’ aisI hai.
div–ThIk vratatapathI, na ho dukh ItarathI narakAdike;
chhAnye ane taDake pratIkShAkaraNamAn bahu bhed chhe. 25.

sansAr–arNav rudrathI nisaraN Ichchhe jIv je,
dhyAve karam–Indhan taNA dahanAr nij shuddhAdnane. 26.

Page 287 of 394
PDF/HTML Page 311 of 418
single page version

mokShapAhuD][287

ya ichchhati nisattun sansAramahArNavAt rudrAt.
karmendhanAnAn dahanan sa dhyAyati AtmAnAn shuddham.. 26..

artha
––jo jIv rudra arthAt baDe vistArarUp sansArarUpI samudra se nikalanA chAhatA hai
vah jIv karmarUpI Indhanako dahan karanevAle shuddha AtmA kA dhyAn karatA hai.

bhAvArtha––nirvAN kI prApti karmakA nAsh ho tab hotI hai aur karmakA nAsh shuddhAtmA
ke dhyAn se hotA hai ata jo sansArase nikalakar mokShako chAhe vah shuddha AtmA jo ki–––
karmamalase rahit anantachatuShTay sahit [nij nishchay] paramAtmA hai usakA dhyAn karatA hai.
mokShakA upAy isake binA anya nahIn hai.. 26..

Age AtmAkA dhyAn karanekI vidhi batAte hain–––
savve kasAy mottun gAravamayarAyadosavAmohan.
loy vavahAravirado appA jhAeh jhANattho.. 27..
sarvAn kaShAyAn muktvA gAravamadarAgadoSh vyAmoham.
lokavyavahAravirata AtmAnan dhyAyati dhyAnastha.. 27..
artha––muni sab kaShayonko chhoDakar tathA gArav, mad, rAg, dveSh tathA moh inako
chhoDakar aur lokavyavahAr se virakta hokar dhyAnamen sthit huA AtmAkA dhyAn karatA hai.

bhAvArtha––muni AtmAkA dhyAn aisA hokar kare–––pratham to krodh, mAn, mAyA, lobh
in sab kaShAyonko chhoDe, gAravako chhoDe, mad jAti Adike bhedase ATh prakArakA hai usako
chhoDe, rAgadveSh chhoDe aur lokavyavahAr jo sanghamen rahanemen paraspar vinayAchAr, vaiyAvRutya,
dhamorupadesh, paDhanA, paDhAnA hai usako bhI chhoDe, dhyAn men sthit hojAve, isaprakAr AtmAkA
dhyAn kare.

yahAn koI pUchhe ki–––sab kaShAyonkA chhoDanA kahA hai usamen to gArav madAdik A
gaye phir inako bhinna bhinna kyon kahe? usakA samAdhAn isaprakAr hai ki––ye sab kaShAyon men
to garbhit hain kintu visheSharUpase batalAne ke liye bhinna bhinna kahe hain. kaShAy
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
saghaLA kaShAyo moharAg virodh–mad–gArav tajI,
dhyAnastha dhyAve Atmane, vyavahAr laukikathI chhUTI. 27.

Page 288 of 394
PDF/HTML Page 312 of 418
single page version

288] [aShTapAhuD kI pravRutti isaprakAr hai––jo apane liye aniShTa ho usase krodh kare, anyako nIchA mAnakar mAn kare, kisI kArya nimitta kapaT kare, AhArAdikamen lobh kare. yah gArav hai vah ras, Ruddhi aur sAt––aise tIn prakArakA hai ye yadyapi mAnakaShAyamen garbhit hain to bhI pramAdakI bahulatA inamen hai isaliye bhinnarUpase kahe hain. mad–jAti, lAbh, kul, rUp, tap, bal, vidyA, aishvarya inakA hotA hai vah na kare. rAg–dveSh prIti–aprIti ko kahate hain, kisIse prIti karanA, kisI se aprIti karanA, isaprakAr lakShaNake bhedase bhed karake kahA. moh nAm parase mamatvabhAvakA hai, sansArakA mamatva to munike hai hI nahIn parantu dharmAnurAgase shiShya Adi men mamatva kA vyavahAr hai vah bhI chhoDe. isaprakAr bhed– vivakShA se bhinna bhinna kahe hain, ye dhyAn ke ghAtak bhAv hain, inako chhoDe binA dhyAn hotA nahIn hai isaliye jaise dhyAn ho vaise kare..27.. Age isIko visheSharUp se kahate hain–––

michchhattan aNNANan pAvan puNNan chaevi tiviheNa.
moNavvaeN joi joyattho joyae appA.. 28..
mithyAtvan agnAnan pApan puNyan tyaktvA trividhena.
maunavraten yogI yogastha dyotayati AtmAnam.. 28..

artha
––yogI dhyAnI muni hai vah mithyAtva, agnAn, pAp–puNya inako man–vachan–kAy
se chhoDakar maunavratake dvArA dhyAnamen sthit hokar AtmAkA dhyAn karatA hai.

bhAvArtha––kaI anyamatI yogI dhyAnI kahalAte hain, isaliye jainalingI bhI kisI
dravyalingIke dhAraN karane se dhyAnI mAnA jAy to usake niShedh ke nimitta isaprakAr kahA hai–
––mithyAtva aur agnAn ko chhoDakar AtmAke svarUpako yathArtha jAnakar samyak shraddhAn to
jisane nahIn kiyA usake mithyAtva–agnAn to lagA rahA tab dhyAn kisakA ho tathA puNya–pAp
donon bandhasvarUp hain inamen prIti–aprIti rahatI hai, jab tak mokShakA svarUp bhI jAnA nahIn hai
tab dhyAn kisakA ho aur [samyak prakAr svarUpagupta svaastimen Thaharakar] man vachanakI
pravRutti chhoDakar maun na kare to ekAgratA kaise ho?
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
trividhe takva mithyAtvane, agnAnane, agh–puNyane,
yogastha yogI, maunavratasampanna dhyAve Atmane. 28.

Page 289 of 394
PDF/HTML Page 313 of 418
single page version

mokShapAhuD][289 isaliye mithyAtva, agnAn, puNya, pAp, man, vachan, kAyakI pravRutti chhoDanA hI dhyAn men yukta kahA hai; isaprakAr AtmAkA dhyAn karanese mokSha hotA hai.. 28.. Age dhyAn karanevAlA maun dhAraN karake rahatA hai vah kyA vichArakar rahatA hai, yah kahate hain–––

jan mayA dissade rUvan tan Na jANAdi savvahA.
jANagan dissade
1Nev tamhA jhampemi keNahan.. 29..
yat mayA drashyate rUpan tat na jAnAti sarvathA.
gnAyakan drashyate na tat tasmAt jalpAmi ken aham.. 29..

artha
––jisarUp ko main dekhatA hUn vah rUp mUrtik vastu hai, jaD hai, achetan hai, sab
prakArase, kuchh bhI jAnatA nahIn hai aur main gnAyak hUn, amUrtik hUn. yah to jaD achetan hai sab
prakArase, kuchh bhI jAnatA nahIn hai, isaliye main kisase bolUn?

bhAvArtha––yadi dUsarA koI paraspar bAt karane vAlA ho tab paraspar bolanA sambhav hai,
kintu AtmA to amUrtik hai usako vachan bolanA nahIn hai aur jo rUpI pudgal hai vah achetan
hai, kisI ko jAnatA nahIn dekhatA nahIn. isaliye dhyAn kenevAlA kahatA hai ki––main kisase
bolUn? isaliye mere maun hai.. 26..

Age kahate hain ki isaprakAr dhyAn karanese sab karmonke AsravakA nirodh karake sanchit
karmonkA nAsh karatA hain–––
savvAsavaNiroheN kamman khavadi sanchidan.
joyattho jANae joI jiNadeveN bhAsiyan.. 30..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntara– Nan tan, Nanta.
dekhAy mujane rUp je te jANatun nahi sarvathA,
ne jANanAr na dashyamAn; hun bolun konI sAthamAn? 29.

Asrav samasta nirodhIne kShay pUrvakarma taNo kare,
gnAtA ja bas rahI jAy chhe yogastha yogI;–jin kahe. 30.

Page 290 of 394
PDF/HTML Page 314 of 418
single page version

290] [aShTapAhuD

sarvAsravanirodhen karma kShapayati sanchitam.
yogastha jAnAti yogI jinadeven bhAShitam.. 30..

artha
––yog dhyAnamen sthit huA yogI muni sab karmonke AsravakA nirodh karake
samvarayukta hokar pahile bAndhe hue karma jo sanchayarUp hain unakA kShay karatA hai, isaprakAr
jinadevane kahA he vah jAno.

bhAvArtha––dhyAnase karmakA Asrav rukatA hai isase AgAmI bandh nahIn hotA hai aur pUrva
sanchit karmonkI nirjarA hotI hai tab kevalagnAn utpanna karake mokSha prApta hotA hai, yah AtmAke
dhyAnakA mahAtmya hai.. 30..

Age kahate hain ki jo vyavahAr tatpar hai usake yah dhyAn nahIn hotA hai–––
jo sutto vyavahAre so joI jaggae sakajjammi.
jo jaggadi vavahAre so sutto appaNo kajje.. 31..
ya supta vyavahAre sa yogI jAgarti svakArye.
ya jAgarti vyavahAre sa supta Atmana kArye.. 31..

artha
––jo yogI dhyAnI muni vyavahAr men sotA hai vah apane svarUp ke kAmamen jAgatA
hai aur jo vyavahAr men jAgatA hai vah apane AtmamakArya men sotA hai.

bhAvArtha––munike sansArI vyavahAr to kuchh hai nahIn aur yadi hai to muni kaisA? vah to
pAkhanDI hai. dharmakA vyavahAr sanghamen rahanA, mahAvratAdik pAlanA–––aise vyavahAramen bhI tatpar
nahIn hai; sab pravRuttiyonkI nivRutti karake dhyAn karatA hai vah vyavahAramen sotA huA kahalAtA hai
aur apane AtmasvarUpamen lIn hokar dekhatA hai, jAnatA hai vah apane AtmakArya men jAgatA hai.
parantu jo is vyavahAr men tatpar hai–––sAvadhAn hai, svarUp kI dRuShTi nahIn hai vah vyavahAr men
jAgatA huA kahalAtA hai.. 31..

Age yah kahate hain ki yogI pUrvokta kathanako jAnake vyavahArako chhoDakar AtamakArya
karatA hai–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
yogI sUtA vyavahAramAn te jAgatA nijakAryamAn;
je jAgatA vyavahAramAn te supta AtamakAryamAn. 31.

Page 291 of 394
PDF/HTML Page 315 of 418
single page version

mokShapAhuD][291

iy jANiUN joI vavahAran chayai savvahA savvan.
jhAyai paramappANan jah bhaNiyan jiNavarindehin.. 32..
iti gnAtvA yogI vyavahAran tyajati sarvathA sarvam.
dhyAyati paramAtmAnan yathA bhaNitan jinavarendrai.. 32..

artha
––isaprakAr pUrvokta kathanako jAnakar yogI dhyAnI muni hai vah sarva vyavahArako
sab prakAr hI chhoD detA hai aur paramAtmAkA dhyAn karatA hai––jaise jinavarendra tIrthankar
sarvagnadev ne kahA hai vaise hI paramAtmAkA dhyAn karatA hai.

bhAvArtha––sarvathA sarva vyavahArako chhoDanA kahA, usakA Ashay isaprakAr hai ki–––
lokavyavahAr tathA dharmavyavahAr sab hI chhoDane par dhyAn hotA hai isaliye jaise jinadevane kahA
hai vaise hI paramAtmAkA dhyAn karanA. anyamatI paramAtmAkA svarUp anek prakArase anyathA kahate
hain usake dhyAnakA bhI ve anyathA upadesh karate hain usakA niShedh kiyA hai. jinadevane
paramAtmAkA tathA dhyAnakA bhI svarUp kahA vah satyArtha hai, pramANabhUt hai vaise hI jo yogIshvar
karate hain ve hI nirvAN ko prApta karate hain.. 32..
Age jinadevane jaise dhyAn adhyayan pravRutti kahI hai vaise hI upadesh karate hain–––
panchamahavvayajutto panchasu samidIsu tIsu guttIsu.
rayaNattayasanjutto jhANajjhayaNan sayA kuNaha.. 33..
panchamahAvratayukta panchasu samitiShu tisRuShu guptiShu.
ratnatrayasanyukta dhyAnAdhyayanan sadA kuru.. 33..

artha
––AchArya kahate hain ki jo pAnch mahAvrat yukta ho gayA tathA pAnch samiti va tIn
guptiyonse yukta ho gayA aur samyagdarshan–gnAn–chAritrarUpI ratnatrayase sanyuktaho gayA, aise
banakar he munirAjon! tum dhyAn aur adhyayan–shAstrake abhyAsako sadA karo.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntara– jiNavarideNan.
Im jANI yogI sarvathA chhoDe sakaL vyavahArane,
paramAtmane dhyAve yathA upadiShTa jinadevo vaDe. 32.

tun panchasamit trigupta ne sanyukta panchamahAvrate,
ratnatrayI sanyutapaNe kar nitya dhyAnAdhyayanane.33.

Page 292 of 394
PDF/HTML Page 316 of 418
single page version

292] [aShTapAhuD

bhAvArtha––ahinsA, satya, astey, brahmacharya, parigrahatyAg, ye pAnch mahAvrat, IryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShepaN, pratiShThApanA ye pAnch samiti aur man, vachan, kAyake nigraharUp tIn gupti–––yah terah prakArakA chAritra jinadev ne kahA hai usase yukta ho aur nishchay– vyavahArarUp, manyagadarshan–gnAn–chAritra kahA hai, inase yukta hokar dhyAn aur adhyayan karanekA upadesh hai. inamen pradhAn to dhyAn hI hai aur yadi isamen man na ruke to shAstra abhyAsamen manako lagAve yah bhI dhyAnatulya hI hai, kyonki shAstramen paramAtmAke svarUpakA nirNay hai so yah dhyAnakA hI ang hai.. 33.. Age kahate hain ki jo ratnatray kI ArAdhanA karatA hai vah jIv ArAdhak hI hai–

rayaNattayamArAhan jIvo ArAhao muNeyavvo.
ArAhaNAvihaNan tassa phalan kevalan NANan.. 34..
ratnatrayamArAdhayan jIva ArAdhaka gnAtavya.
ArAdhanAvidhAnan tasya phalan kevalan gnAnam.. 34..

artha
––ratnatray samayagdarshan–gnAn–chAritrakI ArAdhanA karate hue jIvako ArAdhak
jAnanA aur ArAdhanAke vidhAnakA phal kevalagnAn hai.

bhAvArtha––jo samyagdarshan–gnAn–chAritrakI ArAdhanA karatA hai vah kevalagnAnako prApta
karatA hai vah jinamArga men prasiddha hai.. 34..

Age kahate hain ki shuddhAtmA hai vah kevalagnAn hai aur kevalagnAn hai vah shuddhAtmA hai––

siddho suddho AdA savvaNhU savvaloyadarisI ya.
so jiNavarehin bhaNio jAN tuman kevalan NANan.. 35..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ratnatrayI ArAdhanAro jIv ArAdhak kahyo;
ArAdhanAnun vidhAn kevalagnAnaphaLadAyak aho! 34.

chhe siddha, AtmA shuddha chhe sarvagnAnIdarshI chhe,
tun jAN re! –jinavarakathit A jIv kevaLagnAn chhe. 35.

Page 293 of 394
PDF/HTML Page 317 of 418
single page version

mokShapAhuD][293

siddha shuddha AtmA sarvagna sarvalokadarshI cha.
sa jinavarai bhaNita jAnIhi tvan kevalan gnAnan.. 35..

artha
––AtmA jinavaradev ne aisA kahA hai, kesA hai? siddha hai––kisI se utpanna nahIn
huA hai svayamsiddha hai, shuddha hai–––karmamalase rahit hai, sarvagna hai–––sab lokAlok ko
jAnatA hai aur sarvadarshI hai–––sab lok–alok ko dekhatA hai, isaprakAr AtmA hai vah he
muni! usahIko tU kevalagnAn jAn athavA us kevalagnAn hI ko AtmA jAna. AtmA men aur
gnAn men kuchh pradeshabhed nahIn hai, guN–guNI bhed hai vah gauN hai. yah ArAdhanA kA phal pahile
kevalagnAn kahA, vahI hai.. 35..

Age kahate hain ki jo yogI jinadevake matase ratnatrayakI ArAdhanA karatA hai vah
AtmAkA dhyAn karatA hai–––
rayaNattayan pi joI ArAhai jo hu jiNavaramaeNa.
so jhAyadi appANan pariharai paran Na sandeho.. 36..
ratnatrayamapi yogI ArAdhayati ya sphuTan jinavaramatena.
sa dhyAyati AtmAnan pariharati paran na sandeha.. 36..

artha
––jo yogI dhyAnI muni jineshvaradevake matakI AgnAse ratnatray–samyagdarshan, gnAn,
chAritrakI nishchayase ArAdhanA karatA hai vah pragaTarUp se AtmAkA hI dhyAn karatA hai, kyonki
ratnatray AtmAkA guN hai aur guN–guNImen bhed nahIn hai. ratnatray kI ArAdhanA hai vah AtmAkI
hI ArAdhanA hai vah hI paradravyako chhoDatA hai isamen sandeh nahIn hai.

bhAvArtha––sugam hai.. 36.. pahile pUchhA thA ki AtmA men ratnatray kaise hai usakA uttar ab AchArya kahate hain––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

je yogI ArAdhe ratanatray pragaT jinavaramArgathI,
te Atmane dhyAve ane par parihare;–shankA nathI. 36.

Page 294 of 394
PDF/HTML Page 318 of 418
single page version

294] [aShTapAhuD

jan jANai tan NANan jan pichchhai tan cha dansaNan Neyan.
tan chArittan bhaNiyan parihAro puNNapAvANan.. 37..
yat jAnAti tat gnAnan yatpashyati tachcha darshanan gneyam.
tat chAritran bhaNitan parihAra puNyapApAnAm.. 37..
artha––jo jAne vah gnAn hai, jo dekhe vah darshan hai aur jo puNya tathA pApakA
parihAr hai vah chAritra hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.

bhAvArtha––yahAn jAnanevAlA tathA dekhanevAlA aur tyAganevAlA darshan, gnAn, chAritrako
kahA ye to guNI ke guN hain, ye karttA nahIn hote hain isaliye jAnan, dekhan, tyAgan kriyAkA
karttA AtmA hai, isaliye ye tIn AtmA hI hai, guN–guNImen koI pradeshabhed nahIn hotA hai.
isaprakAr ratnatray hai vah AtmA hI hai, isaprakAr jAnanA..37..

Age isI artha ko anya prakAse kahate hain–––
tachcharuI sammattan tachchaggahaNan havai saNNANan.
chArittan parihAro parUviyan jiNavarindehin.. 38..
tattvaruchi samyaktvan tattvagrahaNan cha bhavati sangnAnam.
chAritran parihAra prajalpitan jinavarendrai.. 38..

artha
––tatvaruchi samyaktva hai, tattvakA grahaN samyaggnAn hai, parihAr chAritra hai,
isaprakAr jinavarendra tIrthankar sarvagnadevane kahA hai.

bhAvArtha––jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA, mokSha in tattvonkA shraddhAn ruchi
pratIti samyagdarshan hai, inahI ko jAnanA samyaggnAn hai aur paradravyake parihAr sambandhI kriyA kI
nivRutti chAritra hai; isaprakAr jineshvaradevane kahA hai, inako nishchay–vyavahAr nayase Agamake
anusAr sAdhanA.. 38..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
je jANavun te gnAn, dekhe teh darshan jANavun,
je pAp tem ja puNyano parihAr te chArit kahyun. 37.

chhe tattvaruchi, tattvataNun grahaN sadgnAn chhe,
parihAr te chAritra chhe; jinavaravRuShabh nirdiShTa chhe. 38.

Page 295 of 394
PDF/HTML Page 319 of 418
single page version

mokShapAhuD][295

dansaNasuddho suddho dansaNasuddho lahei NivvANan.
dansaNavihINapuriso Na lahai tan ichchhiyan lAhan.. 39..
darshanashuddha shuddha darshanashuddha labhate nirvANam.
darshanavihIn puruSha na labhate tan iShTan lAbham.. 39..

artha
––jo puruSh darshanase shuddha hai vah hI shuddha hai, kyoki jisakA darshan shuddha hai vahI
nirvAN ko pAtA hai aur jo puruSh samyagdarshan se rahit hai vah puruSh Ipsit lAbh arthAt
mokShako prApta nahIn kar sakatA hai.

bhAvArtha––lokamen prasiddha hai ki koI puruSh koI vastu chAhe aur usakI ruchi prAtIti
shraddhA na ho to usakI prApti nahIn hotI hai, isaliye samyagdarshan hI nirvANakI prApti men pradhAn
hai.. 39..

Age kahate hain ki aisA samyagdarshanako grahaN karane kA upadesh sAr hai, usako jo
mAnatA hai vah samyaktva hai––
iy uvaesan sAran jaramaraNaharan khu maNNae jan tu.
tan sammattan bhaNiyan savaNANan sAvayANan pi.. 40..
iti upadeshan sAran jarA maraN haran sphuTan manyate yattu.
tat samyaktvan bhaNitan shramaNAnAn shrAvakANAmapi.. 40..

artha
––isaprakAr samyagdarshan – gnAn – chAritrakA upadesh sAr hai, jo jarA va maraN
ko haranevAlA hai, isako jo mAnatA hai shraddhAn karatA hai vah hI samyaktva kahA hai. vah muniyon
tathA shrAvakonko sabhI ko kahA hai isaliye samyaktvapUrvak gnAn chAritra ko angIkAr karo.

bhAvArtha––jIvake jitane bhAv hain unamen samayagdarshan – gnAn –chAritra sAr hain uttam
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
dragashuddha AtmA shuddha chhe, dragashuddha te mukti lahe,
darshanarahit je puruSh te pAme na ichchhit lAbhane. 39.

jaramaraNahar A sArabhUt upadesh shraddhe spaShTa je,
samyaktva bhAkhyun tehane, ho shramaN ke shrAvak bhale. 40.

Page 296 of 394
PDF/HTML Page 320 of 418
single page version

296] [aShTapAhuD hain, jIvake hit hain, aur inamen bhI samyagdarshan pradhAn hai kyonki isake binA gnAn, chAritra bhI mithyA kahalAte hain, isaliye samyagdarshan pradhAn jAnakar pahile angIkAr karanA, yah upadesh muni tathA shrAvak sabhIko hai.. 40.. Age samyaggnAnakA svarUp kahate hain–––

jIvAjIvavihattI joI jANei jiNavaramaeNa.
tan saNNANan bhaNiyan aviyatthan savvadarasIhin.. 41..
jIvAjIvavibhakti yogI jAnAti jinavaramatena.
tat sangnAnan bhaNitan avitathan sarvadarshibhi.. 41..
artha––jo yogI muni jIv –ajIv padArthake bhed jinavarake matase jAnatA hai vah
samyaggnAn hai aisA sarvadarshI – sabako dekhanevAle sarvagna dev ne kahA hai ata vah hI satyArtha hai,
anya chhadmasthakA kahA huA satyArtha nahIn hai asatyArtha hai, sarvagnakA kahA huA hI satyArtha hai.

bhAvArtha––sarvagnadev ne jIv, pudgal, dharma, adharma, AkAsh, kAl ye jAti apekShA chhah
dravya kahe hain. [sankhyA apekShA ek, ek, asankhya aur anantAnant hain.] inamen jIv ko darshan–
gnAnamayI chetanAsvarUp kahA hai, yah sadA amUrtik hai arthAt sparsha, ras, gandh, varNase rahit hai.
pudgal Adi pAnch dravyonko ajIv kahe hain ye achetan hain – jaD hain. inamen pudgal sparsha, ras,
gandh, varNa, shabdasahit mUrtik
(–rUpI) hain, indriyagochar hai, anya amUrtik hain. Akash Adi
chAr to jaise hain vaise hI rahate hain. jIv aur pudgal ke anAdi sambandh hain. chhadmasthake
indriyagochar pudgal skandh hain unako grahaN karake jIv rAg–dveSh–moharUpI pariNaman karatA hai
sharIrAdiko apanA mAnatA hai tathA iShTa–aniShTa mAnakar rAg–dveSharUp hotA hai, isase navIn
pudgal karmarUp hokar bandhako prApta hotA hai, yah nimitta–naimittik bhAv hai, isaprakAr yah
jIv agnAnI hotA huA jIv–pudgalake bhedako na jAnakar mithyAgnAnI hotA hai. isaliye
AchArya kahate hain ki jinadevake mat se jIv–ajIvakA bhed jAnakar samyagdarshan kA svarUp
jAnanA. isaprakAr jinadevane kahA vah hI satyArtha hai, pramAN–nayake dvArA aise hI siddha hotA
hai isaliye jinadev sarvagnane sab vastuko pratyakSha dekhakar kahA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jIv–ajIv kero bhed jANe yogI jinavaramArgathI,
sarvagnadeve tehane sadgnAn bhAkhyun tathyathI. 41.