Ashtprabhrut-Hindi (English transliteration). Gatha: 13-40 (Charitra Pahud).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 6 of 21

 

Page 77 of 394
PDF/HTML Page 101 of 418
single page version

chAritrapAhuD][77

vAtsalyan vinayen cha anukampayA sudAn dakShayA. mArgaguNashansanathA upagUhanan rakShaNen cha.. 11.. etai lakShaNai cha lakShyate Arjavai bhAvai. jIva ArAdhayan jinasamyaktvan amohena.. 12..

artha––jinadevakI shraddhA–samyaktvakI moh arthAt mithyAtva rahit ArAdhanA karatA huA jIv in lakShaNonse arthAt chinhonse pahichAnA jAtA hai–pratham to dharmAtmA puruShonse jisake vAtsalyabhAv ho, jaise tatkAlakI prasUtivAn gAy ko bachche se prIti hotI hai vaise dharmAtmA se prIti ho, ek to yah chinha hai. samyaktvAdi guNonse adhik ho usakA vinay–satkArAdik jisake adhik ho, aisA vinay ek yah chinha hai. dukhI prANI dekhakar karuNAbhAv svarUp anukampA jisake ho, ek yah chinha hai, anukampA kaisI ho? bhale prakAr dAn se yogya ho. nirgranthasvarUp mokShamArga kI prashansA sahit ho, ek yah chinha hai, jo mArga kI prashansA nahIn karatA ho to jAno ki isake mArga kI dRuDh shraddhA nahIn hai. dharmAtmA puruShon ke karmake udayase [udayavash] doSh utpanna ho usako vikhyAt na kare isaprakAr upagUhan bhAv ho, ek yah chinha hai. dharmAtmA ko mArga se chigatA jAnakar usakI sthiratA kare aisA rakShaN nAmakA chinha hai isako sthitikaraN bhI kahate hain. in sab chinhonko satyArtha karanevAlA ek ArjavabhAv hai, kyonki niShkapaT pariNAmase yah sab chinha pragaT hote hain, satyArtha hote hain, itane lakShaNonse samyagdRuShTi ko jAn sakate hain. bhAvArtha––samyaktvabhAv–mithyAtva karmake abhAvamen jIvonkA nijabhAv pragaT hotA hai so vah bhAv to sUkShma hai, chhadmastha ke gnAnagochar nahIn hai aur usake bAhya chinha samyagdRuShTi ke pragaT hote hain, unase samyaktva huA jAnA jAtA hai. jo vAtsalya Adi bhAv kahen ve Apake to apane anubhavagochar hote hain aur anya ke usakI vachan kAy kI kriyA se jAne jAte hai, unakI parIkShA jaise apane kriyAvisheSh se hotI hai vaise hI anya kI bhI kriyA visheSh se parIkShA hotI hai, isaprakAr vyavahAr hai. yadi aisA na ho to samyaktva vyavahAr mArgakA lop ho isaliye vyavahArI prANIko vyavahArakA hI Ashray kahA hai, paramArthako sarvagna jAnatA hai..11–12.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

vAtsalya–vinay thakI, sudAne dakSha anukampA thakI,,
vaLI mArgaguNastavanA thakI, upagUhan ne sthitikaraNathI. 11.

–A lakShaNothI tem ArjavabhAvathI lakShAy chhe,
vaNamoh jinasamyaktvane ArAdhanAro jIv je. 12.

Page 78 of 394
PDF/HTML Page 102 of 418
single page version

78] [aShTapAhuD

ab kahate hain ki jo aise kAraN sahit ho to samyaktva chhoDatA hai––
uchchhAhabhAvaNAsampasansasevA kudansaNe saddhA.
aNNANamohamagge kuvvanto jahadi jiNasamman.. 13..
utsAh bhAvanA shamprashansAsevA kudarshane shraddhA.
agnAnamohamArge kurvan jahAti jinasamyaktvam.. 13..

artha––kudarshan arthAt naiyAyik , vaisheShik, sAnkhyamat, mImAnsakamat, vaidAnta ,
bauddhamat, chArvAkamat, shUnyavAdake mat inake bheSh tathA inake bhAShit padArtha aur shvetAmbarAdik
jainAbhAs inamen shraddhA, utsAh, bhAvanA, prashansA aur inakI upAsanA va sevA jo puruSh karatA
hai vah jinamat kI shraddhArUp samyaktva ko chhoDatA hai, vah kudarshan, agnAn aur mithyAtva kA
mArga hai.

bhAvArtha––anAdikAl se mithyAtvakarma ke uday se (udayavash) yah jIv sansAr men
bhramaN karatA hai so koI bhAgya ke uday se jinamArga kI shraddhA huI ho aur mithtAmat ke prasang
men mithtAmat men kuchh kAraN se utsAh, bhAvanA, prashansA, sevA, shraddhA utpanna ho to
samyaktvakA abhAv ho jAy, kyonki jinamat ke sivAy anya maton men chhadmastha agnAniyon dvArA
prarUpit mithyA padArtha tathA mithyA pravRuttirUp mArga hai, usakI shraddhA Ave tab jinamat kI shraddhA
jAtI rahe, isaliye mithyAdRuShTiyon kA sansarga hI nahIn karanA, isaprakAr bhAvArtha jAnanA.. 13..

Age kahate hain ki jo ye hI utsAh bhAvanAdik kahe ve sudarshan men hon to jinamat kI shraddhArUp
samyaktva ko nahIn chhoDatA hai–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
agnAnamohapathe kumatamAn bhAvanA, utsAh ne.
shraddhA, stavan, sevA kare je, te taje samyaktvane. 13.

Page 79 of 394
PDF/HTML Page 103 of 418
single page version

chAritrapAhuD][79

uchchhAhabhAvaNAsampasansasevA sudansaNe saddhA
Na jahAdi jiNasammattan kuvvanto NANamaggeNa.. 14..
utsAhabhAvanA shamprashansasevA sudarshane shraddhAn.
na jahAti jinasamyaktvan kurvan gnAnamArgeNa.. 14..

artha
––sudarshan arthAt samyakdarshan–gnAn–chAritra svarUp samyakmArga usamen utsAh
bhAvanA arthAt grahaN karane kA utsAh karake bArambAr chintavanarUp bhAv aur prashansA arthAt
man–vachan–kAy se bhalA jAnakar stuti karanA, sevA arthAt upAsanA, pUjanAdik karanA aur
shraddhA karanA, isaprakAr gnAnamArgase yathArtha jAnakar karatA puruSh hai vah jinamat kI shraddhArUp
samyaktvako nahIn chhoDatA hai.

bhAvArtha––jinamat men utsAh, bhAvanA, prashansA, sevA, shraddhA jisake ho vah samyaktva se
chyut nahIn hotA hai.. 14..

Age agnAn, mithyAtav, kuchAritra tyAgakA upadesh karate hain––
aNNAnNan michchhattan vajjah NANe visuddhasammatte.
ah mohan sArambhan parihar dhamme ahinsAe.. 15..
agnAnan mithyAtvan varjjay gnAne vishuddhasamyaktve.
ath mohan sArambhan parihar dharme ahinsAyAm.. 15..

artha
––AchArya kahate hain ki he bhavya! tU gnAn ke hone par to agnAnakA tyAg kar,
vishuddha samyaktva ke honepar mithyAtvakA tyAg kar aur ahinsA lakShaN dharma ke hone par
Arambhasahit moh ko chhoDa.

bhAvArtha––samyakdarshan–gnAn–chAritra kI prApti honepar phir mithyAdarshan–gnAn–
chAritramen mat pravarto, isaprakAr upadesh hai.. 15..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
saddarshane utsAh, shraddhA, bhAvanA, sevA ane
stuti gnAnamArgathI je kare, chhoDe na jinasamyaktvane. 14.

agnAn ne mithyAtva taj, lahI gnAn, samakit shuddhane
vaLI moh taj sArambh tun, lahIne ahinsAdharmane. 15.

Page 80 of 394
PDF/HTML Page 104 of 418
single page version

80] [aShTapAhuD

Age phir upadesh karate hain––
pavvajja sangachAe payaTTa sutave susanjame bhAve.
hoi suvisuddhajhANan Nimmohe vIyarAyatte.. 16..
pravrajyAyAn sangatyAge pravarttasva sutapasi susanyame bhAve.
bhavati suvishuddhadhyAnan nirmohe vItarAgatve.. 16..

artha
––he bhavya! tU sang arthAt parigrah kA tyAg jisamen ho aisI dIkShA grahaN kar aur
bhale prakAr sanyam svarUp bhAv honepar samyakprakAr tap men pravartan kar jisase tere moh rahit
vItarAgapanA honepar nirmal dharma–shukladhyAn ho.

bhAvArtha––nirgrantha ho dIkShA lekar, sanyamabhAvase bhale prakAr tap men pravartan kare, tab
sansAr kA moh dUr hokar vItarAgapanA ho, phir nirmal dharmadhyAn shukladhyAn hote hain, isaprakAr
dhyAn se kevalagnAn utpanna karake mokSha prApta hotA hai, isaliye isaprakAr upadesh hai.. 16..

Age kahate hain ki yah jIv agnAn or mithyAtva ke doShase mithyAmArga men pravartan karatA
hai–––
michchhAdansaNamagge maliNe aNNANamohadosehin.
vajjhanti mUDhajIvA
1michchhattAbuddhiudaeNa.. 17..
mithyAdarshanamArge maline agnAnamohadoShai.
vadhyante mUDhajIvA mithyAtvAbuddhyudayena.. 17..

artha
––mUDh jIv agnAn aur moh arthAt mithyAtva ke doShonse malin jo mithyAdarshan
arthAt kumat ke mArga men mithyAtva aur abuddhi arthAt agnAn ke udayase pravRutti karate hain.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
nisang lahI dIkShA, pravarta susanyame, sattap viShe;
nirmoh vItarAgatva hotAn dhyAn nirmaL hoy chhe. 16.

je vartatA agnAnamohamale malin mithyAmate,
te mUDhajIv mithyAtva ne matidoShathI bandhAy chhe. 17.

Page 81 of 394
PDF/HTML Page 105 of 418
single page version

chAritrapAhuD][81

bhAvArtha––ye mUDhajIv mithyAtva aur agnAnake uday se mithyAmArga men pravartate hain isaliye mithyAtva–AgnAnakA nAsh karanA yah upadesh hai.. 17.. Age kahate hain ki samyakdarshan, gnAn, shraddhAnase chAritrake doSh dUr hote hain––

sammadansaN passadi jANadi NANeN davvapajjAyA.
sammeN ya sadrahadi ya pariharadi charittaje dose.. 18..
samyagdarshanen pashyati jAnAti gnAnen dravyaparyAyAn.
samyaktven cha shradradhAti cha pariharati chAritrajAn doShAn.. 18..

artha––yah AtmA samyakdarshan se to sattAmAtra vastu ko dekhatA hai, samyaggnAn se dravya
aur paryAyonko jAnatA hai, samyaktva se dravya–paryAyasvarUp sattAmayI vastukA shraddhAn karatA hai
aur isaprakAr dekhanA, jAnanA va shradvAn hotA hai tab chAritra arthAt AcharaN men utpanna hue
doShonko chhoDatA hai.

bhAvArtha––vastukA svarUp dravya–paryAyAtmak sattAsvarUp hai, so jaisA hain vaisA dekhe,
jAne, shraddhAn kare tab AcharaN shuddha kare, so sarvagnake Agam se vastukA nishchay karake
AcharaN karanA. vastu hai vah dravya–paryAyasvarUp hai. dravyakA sattA lakShaN hai tathA guNaparyAyavAn
ko dravya kahate hai. paryAy do prakAr kI hai, sahavartI aur kramavartI. sahavartI ko guN kahate hain
aur kamavartI ko paryAy kahate hain–dravya sAmAnyarUpase ek hai to bhI visheSharUp se chhah hain–jIv,
pudgal, dharma, adharma, AkAsh aur kAla.. 18..

jIv ke darshan–gnAnamayI chetanA to guN hai aur achakShu Adi darshan, mati Adik gnAn
tathA krodh, mAn , mAyA, lobh Adi va nar, nArakAdi vibhAv paryAy hai, svabhAv paryAy
agurulaghu guN ke ddhArA hAni–vRuddhi kA pariNaman hai. pudgal dravya ke sparsha, ras, gandh, varNarUp
mUrtikapanA to guN hain aur sparsha, ras, gandh varNakA bhedarUp pariNaman tathA aNuse skandharUp
honA tathA shabda, bandha AdirUp honA ityAdi paryAy hai. dharma–adharma ke gatihetutva–
sthitihetutvapanA to guN hai aur is guN ke jIv–pudgalake gati–sthiti ke bhedonse bhed hote
hain ve paryAy hain tathA agurulaghu guNake dvArA hAni–vRuddhikA pariNaman hotA hai jo svabhAv paryAy
hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
dekhe darashathI, gnAnathI jANe darav–paryAyane,
samyaktvathI shraddhA kare, chAritradoSho parihare. 18.

Page 82 of 394
PDF/HTML Page 106 of 418
single page version

82] [aShTapAhuD

AkAsh kA avagAhanA guN hai aur jIv–pudgal Adi ke nimittase pradesh bhed kalpanA kiye jAte hain ve paryAy hain tathA hAni–vRuddhikA pariNaman vah svabhAvaparyAy hai. kAladravya kA vartanA to guN hai aur jIv aur pudgal ke nimitta se samay Adi kalpanA so paryAy hai isako vyavahArakAl bhI kahate hain tathA hAni–vRuddhikA pariNaman vah svabhAvaparyAy hai ityAdi. inakA svarUp jin–Agamase jAnakar dekhanA, jAnanA, shraddhAn karanA, isase chAritra shuddha hotA hai. binA gnAn, shraddhAn ke AcharaN shuddha nahIn hotA hai, isaprakAr jAnanA.. 18.. Age kahate hain ki ye samyagdarshan, gnAn, chAritra tIn bhAv moh rahit jIvake hote hain, inakA AcharaN karatA huA shIghra mokSha pAtA hai–––

ee tiNNi vi bhAvA havanti jIvassa moharahiyassa.
NiyaguNamArAhanto achireN ya kamma pariharai.. 19..
e te trayopi bhAvA bhavanti jIvasya moharahitasya.
nijaguNamArAdhayan achireN cha karma pariharati.. 19..

artha
––ye pUrvokta samyagdarshan–gnAn–chAritra tIn bhAv hain, ye nishchayase moh arthAt
mithyAtvarahit jIv ke hI hote hain, tab yah jIv apanA nij guN jo shuddhadarshan –gnAnamayI
chetanA kI arAdhanA karatA huA thoD hI kAl men karmakA nAsh karatA hai.

bhAvArtha––nijaguN ke dhyAn se shIghra hI kevalagnAn utpanna karake mokSha pAtA hai..19..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! hoy chhe bhAvo traNe A, mohavirahit jIvane;
nij AtmaguN ArAdhato te karmane achire taje. 19.

Page 83 of 394
PDF/HTML Page 107 of 418
single page version

chAritrapAhuD][83

Age is samyaktva charitrake kathanakA sankoch karate hain––
sankhijjamasankhijjaguNan cha sansArimerumattA1 Nan.
sammattamaNucharantA karenti dukkhakkhayan dhIrA.. 20..
sankhyeyAmasankhyeyaguNAn sansArimerumAtrA Nan.
samyaktvamanucharanta kurvanti dukhakShayan dhIrA.. 20..

artha
––samyaktvakA AcharaN karate hue dhIr puruSh sankhyAtaguNI tathA asankhyAtaguNI
karmonkI nirjarA karate hain aur karmonke udayase hue sansArake dukhakA nAsh karate hain. karma kaise
hain? sansArI jIvonke merU arthAt maryAdA mAtra hain aur siddha hove ke bAd karma nahIn hain.

bhAvArtha––is samyaktva kA AcharaN honepar pratham kAl men to guNashreNI nirjarA hotI
hai, vah asankhyAtake guNakAr rUp hai. pIchhe jab tak sanyam kA AcharaN nahIn hotA hai tabatak
guNashreNI nirjarA nahIn hotI hai. vahAn sankhyAt ke guNAkArarUp hotI hai isaliye sankhyAtaguN aur
asankhyAtaguN isaprakAr donon vachan kahe. karma to sansAr avasthA hai, jabatak hai usamen dukh
kA mohakarma hai, usamen mithyAtvakarma pradhAn hai. samayaktvake hone par mithyAtvakA to abhAv hI
huA aur chAritra moh dukhakA kAraN hai, so yah bhI jab tak hai tabatak usakI nirjarA karatA
hai, isaprakAr se anukramase dukh kA kShay hotA hai. sanyamAcharaNake hone par sab dukhonkA kShay
hovegA hI. samyaktvakA mahAtmya isaprakAr hai ki samyaktvAcharaN hone par sanyamAcharaN bhI shIghra
hI hotA hai, isaliye samyaktvako mokShamArga men pradhAn jAnakar is hI kA varNan pahile kiyA
hai.. 20..

Age sanyamAcharaN chAritra ko kahate hain–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 – ’sansArImerUmattA‘’ sAsAri merUmittA‘ isakA saTIk sanskRit pratimen saSharShamerUmAtrAn isaprakAr hai.
sansArasImit nirjarA aNasankhya–sankhyaguNI kare,
samyaktva AcharanAr dhIrA dukhanA kShayane kare. 20.

Page 84 of 394
PDF/HTML Page 108 of 418
single page version

84] [aShTapAhuD

dubihan sanjamacharaNan sAyAran tah have NirAyAran.
sAyAran
1sagganthe pariggahA rahiy khalu NirAyAran.. 21..
dvividhan sanyamacharaNan sAgAran tathA bhavet nirAgAran.
sAgAran sagranthe parigrahAdrahite khalu nirAgAram.. 21..

artha
––sanyamAcharaN chAritra do prakAr kA hai––sAgAr aur nirAgAra. sAgAr to
parigrah sahit shrAvakake hotA hai aur nirAgAr parigrahase rahit munike hotA hai yah nishchay hai..
21..

Age sAgAr sanyAmAcharaN ko kahate hain––
dansaN vay sAmAiy posah sachitta rAyabhatte ya.
bambhArambh pariggah aNumaN uddiTTha desavirado ya.. 22..
darshanan vratan sAmAyikan proShadhan sachittan rAtribhuktishva.
brahma Arambha parigraha anumati uddiShTa deshaviratashva.. 22..

artha
––darshan, vrat, sAmAyik, proShadh AdikA nAm ekadesh hai, aur nAm aise kahe
hain––proShadhopavAs, sachittatyAg, rAtribhuktityAg, brahmacharya, ArambhatyAg, parigrahatyAg,
anumatityAg aur uddiShTatyAg, isaprakAr gyArah prakAr deshavirat hai.

bhAvArtha––ye sAgAr sanyAmAcharaN ke gyArah sthAn hain, inako pratimA bhI kahate
hain..22..

Age in sthAnommen sanyamakA AcharaN kis prakAr se hai vah kahate hain––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntara – sagganthan
sAgAr–aN–AgAr em dvibhed sanyamacharaN chhe;
sAgAr chhe
1sagranth, aN–AgAr parigraharahit chhe. 21.

darshan, vratan sAmAyikan, proShadh, sachit, nishibhuktine,
vaLI brahma ne Arambh Adik deshaviratisthAn chhe. 22.

Page 85 of 394
PDF/HTML Page 109 of 418
single page version

chAritrapAhuD][85

panchev NuvvayAin guNavvayAin havanti tah tiNNi.
sikkhAvay chattAri ya sanjamacharaNan cha sAyAran.. 23..
panchaiv aNuvratAni guNavratAni bhavanti tathA trINi.
shikShAvratAni chatvAri sanyamacharaNan cha sAgAram.. 23..

artha
––pAnch aNuvrat, tIn guNavrat aur chAr shikShAvrat– isaprakAr bArah prakArakA
sanyamacharaN chAritra hai jo sAgAr hai, granthasahit shrAvakake hotA hai isaliye sAgAr kahA hai.
prashna–– ye bArah prakAr to vrat ke kahe aur pahile gAthAmen gyArah nAm kahe, unamen
pratham darshan nAm kahA usamen ye vrat kaise hote hain?

isakA samAdhAna––aNuvrat aisA nAm kinchit vrat kA hai vah pAnch aNuvratomme se kinchit yahAn bhI hote hain isaliye darshan pratimA kA dhArI bhI aNuvratI hI hai, isakA nAm darshan hI kahA. yahAn isaprakAr jAnanA ki isake keval samyaktva hI hotA hai aur avratI hai aNuvrat nahIn hai. isake aNuvrat atichAr sahit hote hain isaliye vratI nAm kahA hai, dUsarI pratimA men aNuvrat atichAr rahit pAlatA hai. isaliye vrat nAm kahA hai. yahAn samyaktva ke atichAr TAlatA hai, samyaktva hI pradhAn hai isaliye darshan pratimA nAm hai. anya granthommen isakA svarUp isaprakAr kahA hai ki–jo ATh mUlaguN kA pAlan kare, sAt vyasan ko tyAge, jisake samyaktva atichAr rahit shuddha ho vah darshan pratimA dhArak hai. pAnch udambar phal aur madya, mAns, madhu in AThonkA tyAg karanA vah ATh mUlaguN hain.


athavA kisI grantha men isaprakAr kahA hai ki–pAnch aNuvrat pAle aur madya, mAns,

madhukA tyAg kare vah ATh mUlaguN hain, parantu isamen virodh nahIn hai, vivakShAkA bhed hai. pAnch udambaraphal aur tIn makArakA tyAg kahane se jin vastuommen sAkShAt tras jIv dikhate hon un sab hI vastuonko bhakShaN nahIn kare. devAdikake nimitta tathA auShadhAdi nimitta ityAdi kAraNonse dikhate hue tras jIvonkA ghAt na karen, aisA Ashay hai jo isamen to ahinsANuvrat AyA. sAt vyasanon ke tyAg men ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

aNuvrat kahyAn chhe pAnch ne traN guNavrato nirdiShTa chhe,
shikShAvrato chhe chAr;–e sanyamacharaN sAgAr chhe. 23.

Page 86 of 394
PDF/HTML Page 110 of 418
single page version

86] [aShTapAhuD jUTh, chorI aur parastrIkA tyAg AyA, anya vyasanonke tyAg men anyAy, paradhan, parastrIkA grahaN nahIn hai; isamen atilobh ke tyAg se parigrah kA ghaTanA AyA. isaprakAr pAnch aNuvrat Ate hain. inake [vratAdi pratimAke] atichAr nahIn Talate hain isaliye aNuvratI nAm prApta nahIn karatA [phir bhI] isaprakAr se darshan pratimA dhArak bhI aNuvratI hai isaliye deshavirat sAgArasanyamAcharaN chAritra men isako bhI ginA hai..23.. Age pAn aNuvratonkA svarUp kahate hain–––

thUle tasakAyavahe thUle moShe adattathUle1 ya.
parihAro paramahilA pariggahArambhaparimANan.. 24..
sthUle trasakAyavadhe sthUlAyAn mRuNAyAn adattasthUle cha.
parihAra paramahilAyAn parigrahArambhaparimANam.. 24..

artha
––thUl trasakAyakA ghAt, thUl mRuShA arthAt asatya, thUl adattA arthAt parakA binA
diyA dhan, par mahilA arthAt parastrI inakA to parihAr arthAt tyAg aur parigrah tathA
ArambhakA pariNAm isaprakAr pAnch aNuvrat hain.

bhAvArtha––yahAn thUl kahane kA aisA jAnanA ki– jisamen apanA maraN ho, parakA maraN
ho, apanA ghar bigaDe par kA ghar bigaDe, rAjA ke daNDa yogya ho, panchonke daNDa yogya ho
isaprakAr moTe anyAyarUp pApakArya jAnane. isaprakAr sthUl pAp rAjAdikake bhayase na kare vah
vrat nahIn hai, inako tIvra kaShAyake nimittase tIvra karmabandh ke nimitta jAnakar svayamev na karane
ke bhAvarUp tyAg ho vah vrat hai. isake gyArah sthAnak kahe, inamen Upar–Upar tyAg baDhatA
jAtA hai so isakI utkRuShTatA tak aisA hai ki jin kAryommen tras jIvonko bAdhA ho isaprakAr
ke sab hI kArya chhUT jAte hain isaliye sAmAnya aisA nAm kahA hai ki trasahinsAkA tyAgI
deshavratI hotA hai. isakA visheSh kathan anya granthonse jAnanA.. 24..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 –’adattathUle‘ke sthAn men san0 chhAyAmen ’titikkha thUle‘’paramahilA‘ ke sthAn men ’paramapimme‘ aisA pATh hai.
tyAn sthUl trasahinsA–asatya–adrattanA, paranArInA
parihArane, ArambhaparigrahamAnane aNuvrat kahyAn. 24.

Page 87 of 394
PDF/HTML Page 111 of 418
single page version

chAritrapAhuD][87

Age tIn guNavraton ko kahate hain––
disividisimAN paDhaman aNatthandraddanDassa vajjaNan bidiyan.
bhogopabhogaparimA iyamev guNavvayA tiNNi.. 25..
digvidigmAnan prathaman anarthadaNDasya varjanan dvitIyam.
bhogopabhogaparimANan imAnyev guNavratAni trINi.. 25..

artha
––dishA – vidishAmen gamanakA parimAN vah pratham guNavrat hai, anarthadaNDakA varjanA
dvitIy guNavrat hai, aur bhogopabhogakA parimAN tIsarA guNavrat hai, –––isaprakAr ye tIn
guNavrat hain.

bhAvArtha––yahAn guN shabda to upakArakA vAchak hai, ye aNuvratonkA upakAr karate hain.
dishA – vidishA arthAt pUrva dishAdik men gaman karane kI maryAdA kare. anarthadaNDa arthAt jin
kAryon men apanA prayojan na sadhe isaprakAr pApakAryon ko na karen. yahAn ko pUchhe–prayojan ke
binA to koI bhI jIv kArya nahIn karatA hai, kuchh prayojan vichAr karake hI karatA hai phir
anarthadaNDa kyA? isakA samAdhAn – samayagdRuShTi shrAvak hotA hai vah prayojan apane padake
yogya vichAratA hai, pad ke sivAy sab anartha hai. pApI puruShonke to sab hI pAp prayojan hai,
unakI kyA kathA. bhog kahanese bhojanAdik aur upabhog kahane se strI, vastra, AbhUShaN,
vAhanAdikonkA parimAN kare–––isaprakAr jAnanA..25..

Age chAr shikShA vraton ko kahate hain––
sAmAiyan cha paDhaman bidiyan cha tahev posahan bhaNiyan.
taiyan cha atihipujjan chauttha sallehaNA ante.. 26..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
dishavidishagati–parimAN hoy, anarthadanD parityaje,
bhogopabhog taNun kare parimAN, –guNavrat traNya chhe. 25.

sAmAyikan, vrat proShadhan, atithi taNI pUjA ane,
ante kare sallekhanA–shikShAvrato e chAr chhe. 26.

Page 88 of 394
PDF/HTML Page 112 of 418
single page version

88] [aShTapAhuD

sAmAikan cha prathaman dvitIyan cha tathaiv proShadha bhaNita.
tRutIyan cha atithipUjA chaturthan sallekhanA ante.. 26..
artha––sAmAyik to pahalA shikShAvrat hai, vaise hI dUsarA proShadh vrat hai, tIsarA
atithikA pUjan hai, chauthA hai antasamay sanllekhanA vrat hai.

bhAvArtha––yahAn shikShA shabdase to aisA artha sUchit hotA hai ki AgAmI munivrat kI
shikShA inamen hai, jab muni hogA tab isaprakAr rahanA hogA. sAmAyik kahane se to rAg–dveSh
tyAg kar, sab gRuhArambhasambandhI kriyAse nivRutti kar, ekAnt sthAn men baiThakar prabhAt, madhyAhna,
aparAhna kuchh kAl kI maryAdA karake apane svarUpakA chintavan tathA panchaparameShThIkI bhaktikA
pATh paDhanA, unakI vandanA karanA ityAdi vidhAn karanA sAmAyik hai. isaprakAr hI proShadh
arthAt aShTamI chaudasake parvommen pratignA karake dharma kAryon men pravartanA proShadh hai. atithi arthAt
muniyon kI pUjA karanA, unako AhAradAn denA atithipUjan hai. ant samayamen kAy aur
kaShAyako kRush karanA, samAdhimaraN karanA anta sanllekhanA hai, ––isaprakAr chAr shikShAvrat hain.

yahAn prashna––––tattvArthasUtra men tIn guNavratommen deshavrat kahA aur bhogopabhog–parimANako
shikShAvraton men kahA tathA sanllekhanAko bhinna kahA vah kaise?

isakA samAdhAna–––yah vivakShA kA bhed hai, yahAn deshavrat digavrat men garbhit hai aur sanllekhanAko shikShAvraton men kahA hai, kuchh virodh nahIn hai.. 26.. Age kahate hain ki sanyamAcharaN chAritramen shrAvak dharmako kahA, ab yatidharmako kahate hain–– ––

evan sAvayadhamman sanjamacharaNan udesiyan sayalan.
suddhan sanjamacharaNan jaidhamman Nikkalan vochchhe.. 27..
evan shrAvakadharman sanyamacharaNan upadeshitan sakalam.
shuddhan sanyamacharaNan yatidharma niShphalan vakShye.. 27..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
shrAvakadharamarUp deshasanyamacharaN bhAkhyun e rIte;
yatidharma–Atmak pUrNa sanyamacharaN shuddha kahun have. 27.

Page 89 of 394
PDF/HTML Page 113 of 418
single page version

chAritrapAhuD][89

artha––evan arthAt isaprakAr se shrAvakadharmasvarUp sanyamacharaN to kahA, yah kaisA hai? sakal arthAt kalA sahit hai, (yahAn) ekadeshako kalA kahate hain. ab yatidharmake dharmasvarUp sanyamacharaNako kahUngA––aise AchAryane pratignA kI hai. yatidharma kaisA hai? shuddha hai, nirdoSh hai, jisamen pApAcharaNakA lesh nahIn hai, nikal arthAt kalA se nikrAnt hai, sampUrNa hai, shrAvakadharma kI tarah ekadesh nahIn hai.. 27.. Age yatidharma kI sAmagrI kahate hain––

panchendiyasamvaraNan panch vayA panchavinsakiriyAsu.
panch samidi tay guttI sanjamacharaNan NirAyAran.. 28..
panchendriyasamvaraNan panch vratA panchavinshatikriyAsu.
panch samitaya tisra guptaya sanyamacharaNan nirAgAram.. 28..

artha
––pAnch indriyonkA samvar, pAnch vrat ye pachchIs kriyAke sadbhAv honepar hote hain,
pAnch samiti aur tIn gupti aise nirAgAr sanyamacharaN chAritra hotA hai.. 28..

Age pAnch indriyonke samvaraN kA svarUp kahate hain–––
amaNuNNe ya maNuNNe sajIvadavve ajIvadavve ya.
Na karedi rAyadose panchendiyasamvaro bhaNio.. 29..
amanogne cha manogne sajIvadravye ajIvadravye cha.
na karoti rAgadveShau panchendriyasamvara bhaNita.. 29..

artha
––amanogna tathA manogna aise padArtha jinako log apane mAnen aise sajIvadravya strI
pujAdik aur ajIvadravya dhan dhAnya Adi sab pudgal dravya Adimen rAgadveSh na kare vah pAnch
indriyonkA samvar kahA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
panchendrisamvar, pAnch vrat pachchIshakrriyAsambaddha je,
vaLI pAnch samiti, trigupti–aN–AgAr sanyamacharaN chhe. 28.

sumanogna ne amanogna jIv–ajIvadravyone viShe
karavA na rAgavirodh te panchendrisamvar ukta chhe. 29.

Page 90 of 394
PDF/HTML Page 114 of 418
single page version

90] [aShTapAhuD

bhAvArtha––indriyagochar sajIv ajIv dravya hain, ye indriyonke grahaN men Ate hain, inamen yah prANI kisIko iShTa mAnakar rAg karatA hai, kisI ko aniShTa mAnakar dveSh karatA hai, isaprakAr rAg–dveSh muni nahIn karate hain unake sanyamacharaN chAritra hotA hai..29.. Age pAnch vratonkA svarUp kahate hain––

hinsAviraI ahinsA asachchaviraI adattaviraI ya.
turiyan abambhaviraI pancham sangammi viraI ya.. 30..
hinsAviratirahinsA asatyavirati adattaviratishva.
turyan abrahmavirati pancham sange virati cha.. 30..

artha––pratham to hinsA se virati ahinsA hai, dUsarA asatyavirati hai, tIsarA
adattavirati hai, chauthA abahmavirati hai aur pAnchavAn parigrahavirati hai.

bhAvArtha––in pAnch pAponkA sarvathA tyAg jinamen hotA hai ve pAnch mahAvrat kahalAte hain..
30..

Age inako mahAvrat kyon kahate hain vah batAte hain––
sAhanti jan mahallA Ayariyan jan mahallapuvvehin.
jan cha mahallANi tado
1mahavvayA ittahe yAin.. 31..
sAdhayanti yanmahAnta Acharitan yat mahatpUrvai.
yachcha mahanti tata mahAvratAni etasmAddheto tAni.. 31..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntara–– ’mahavvayA ittahe yAin‘ ke sthAn par ’mahavvAyAin taheyAin‘
hinsAvirAm, asatya tem adrattathI viramaN ane
abrahmaviramaN, sangaviramaN – chhe mahAvrat pAnch e. 30.

moTA puruSh sAdhe, pUrav moTA janoe AcharyAn,
svayamev vaLI moTAn ja chhe, tethI mahAvrat te TharyAn. 31.

Page 91 of 394
PDF/HTML Page 115 of 418
single page version

chAritrapAhuD][91

artha––mahallA arthAt mahanta puruSh jinako sAdhate hain–––AcharaN karate hain aur pahile bhI jinakA mahanta puruShonne AcharaN kiyA hai tathA ye vrat Ap hI mahAn hai kyonki inamen pApakA lesh bhI nahIn hai–––isaprakAr ye pAnch mahAvrat hain. bhAvArtha––jinakA baDe puruSh AcharaN karen aur Ap nirdoSh hon ve hI baDe kahalAte hain, isaprakAr in pAnch vraton ko mahAvrat sangnA hai.. 31.. Age in pAnch vratonkI pachchIs bhAvanA kahate hain, unamen se hI ahinsAvrat kI pAnch bhAvanA kahate hain––

vayaguttI maNaguttI iriyAsamidI sudANaNikkhevo.
avaloyabhoyaNAe ahinsae bhAvaNA honti.. 32..
vachogupti manogupti IryAsamiti sudAnanikShepa.
avalokyabhojanen ahinsAyA bhAvanA bhavanti.. 32..

artha
––vachanagupti aur manogupti aise do to guptiyAn, IyAsamiti, bhale prakAr kamanDalu
AdikA grahaN – nikShep yah AdAnanikShepaNA samiti aur achchhI tarah dekhakar vidhipUrvak shuddha
bhojan karanA yah eShaNA samiti, –––isaprakAr ye pAnch ahinsA mahAvratakI bhAvanA hain.

bhAvArtha––bhAvanA nAm bArabAr usahI ke abhyAs karane kA hai, so yahAn pravRutti–
nivRuttimen hinsA lagatI hai, usakA nirantar yatna rakhe tab ahinsAvratakA pAlan ho, isaliye yahAn
yogonkI nivRutti karanI to bhale prakAr guptirUp karanI aur pravRutti karanI to samitirUp karanI,
aise nirantar abhyAsase ahinsA mahAvrat dRuDh rahatA hai, isI Ashayase inako bhAvanA kahate hain..
32..

Age satya mahAvrat kI bhAvanA kahate hain––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
man–vachanagupti, gamanasamiti, sudAnanikShepaN ane
avalokIne bhojan–ahinsA bhAvanA e pAnch chhe. 32.

Page 92 of 394
PDF/HTML Page 116 of 418
single page version

92] [aShTapAhuD

kohabhayahAsalohA mohA vivarIy bhAvaNA cheva.
vidiyassa bhAvaNAe e panchaiv ya tahA honti.. 33..
krodh bhay hAsya lobh mohA viparItabhAvanA cha eva.
dvitIyasya bhAvanA imA panchev cha tathA bhavanti.. 33..

artha
––krodh, bhay, hAsya, lobh aur moh inase viparIt arthAt ulaTA inakA abhAv
ye dvitIy vrat satya mahAvrat kI bhAvanA hai.

bhAvArtha––asatya vachanakI pravRutti krodhase, bhayase, hAsyase, lobhase aur paradravyake
moharUp mithyAtvase hotI hai, inakA tyAg ho jAnepar satya mahAvrat dRuDh rahatA hai.

tattvArthasUtra men pAnchavIn bhAvanA anuvIchIbhAShaN kahI hai, so isakA artha yah hai ki–
jinasUtrake anusAr vachan bole aur yahAn mohakA abhAv kahA. vah mithyAtvake nimittase
sUtraviruddha bolatA hai, mithyAtvakA abhAv honepar sUtraviruddha nahIn bolatA hai, anuvIchIbhAShaNakA
yahI artha huA isamen artha bhed nahIn hai.. 33..

Age achaurya mahAvrat bhAvanA kahate hain––
suNNAyAraNivAso 1vimochiyAvAs jan parodhan cha.
esaNasuddhisauttan sAhammIsamvisamvAdo.. 34..
shUnyAgAranivAsa vimochittAvAsa yat parodhan cha.
eShaNAshuddhisahitan sAdharmisamavisamvAda.. 34..

artha––shUnyAgAr arthAt giri, guphA, taru, koTarAdimen nivAs karanA,
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntara– vimochitAvAsa.
je krodh, bhay ne hAsya temaj lobh–moh–kubhAv chhe,
tenA viparyayabhAv te chhe bhAvanA bIjA vrate. 33.

sUnA agar to tyakta sthAne vAs, par–uparodh nA,
AhAr eShaNashuddhiyut, sAdharmI sah vikhavAd nA. 34.

Page 93 of 394
PDF/HTML Page 117 of 418
single page version

chAritrapAhuD][93 vimochittAvAs arthAt jisako logon ne kisI kAraN se chhoD diyA ho isaprakArase gRuh grAmAdikamen nivAs karanA, paroparodh arthAt jahAn dUsarekI rukAvaT na ho, vastikAdikako apanA kar dUsaronko rokanA, isaprakAr nahIn karanA, eShaNAshuddhi arthAt AhAr shuddha lenA aur sAdharmiyonse visamvAd na karanA. ye pAnch bhAvanA tRutIy mahAvratakI hai. bhAvArtha––muniyonki vastikAy men rahanA aur AhAr lenA ye do pravRuttiyAn avashya hotI hain. lok men in hI ke nimitta adatta kA AdAn hotA hai. muniyonko aise sthAn par rahanA chAhiye jahAn adatta kA doSh na lage aur AhAr bhI is prakAr len jisamen adattakA doSh na lage tathA donon kI pravRuttimen sAdharmI Adikase visamvAd utpanna na ho. isaprakAr ye pAnch bhAvanA kahI hain, inake hone se achaurya mahAvrat dRuDh rahatA hai.. 34.. Age brahmacharya vrat kI bhAvanA kahate hain––

mahilAloyaNapuvvaraisaraNasansattavasahivikahAhin.
puTThiyarasehin virao bhAvaN panchAvi turiyammi.. 35..
mahilA lokan pUrvarati smaraNasansakta vasativikathAbhi.
pauShTikarasai virata bhAvanA panchApi turye.. 35..

artha
––striyonkA avalokan arthAt rAg bhAv sahit dekhanA, pUrvakAlamen bhoge hue
bhogonkA smaraN karanA, striyonse sansakta vastikAmen rahanA, striyonkI kathA karanA, pauShTik
rasonkA sevan karanA, in pAnchonse vikAr utpanna hotA hai, isaliye inase virakta rahanA, ye
pAnch brahmacharya mahAvrat kI bhAvanA hain.

bhAvArtha––kAmavikAr ke nimittonse brahmacharyavrat bhang hotA hai, isaliye striyon ko
rAgabhAvase dekhanA ityAdi nimitta kahe, inase virakta rahanA, prasang nahIn karanA isase brahmacharya
mahAvrat dRuDh rahatA hai.. 35..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

mahilAnirIkShaN–pUrvaratismRuti–nikaTavAs, triyAkathA,
pauShTik rasothI virati–te vrat turyanI chhe bhAvanA. 35.

Page 94 of 394
PDF/HTML Page 118 of 418
single page version

94] [aShTapAhuD

Age pAnch aparigrah mahAvrat kI bhAvanA kahate hain––
apariggah samaNuNNesu saddaparisarasarUvagandhesu.
rAyaddosAINan parihAro bhAvaNA honti.. 36..
aparigrahe samanogneShu shabdasparsharasarUpagandheShu.
rAgadveShAdInAn parihAro bhAvanA bhavanti.. 36..

artha
––shabda, sparsha, ras, rUp, gandha ye pAnch indriyonke viShay samanogna arthAt man ko
achchhe lagane vAle aur amanogna arthAt man ko bure lagane vAle hon to in donon men rAg dveSh
Adi na karanA parigrahatyAgavrat kI ye pAnch bhAvanA hai.

bhAvArtha––pAnch indriyonke viShay sparsha, ras, rUp, gandha, varNa, shabda ye hain, inamen iShTa–
aniShTa buddhirUp rAg–dveSh nahIn kare tab aparigrahavrat dRuDh rahatA hai isaliye ye pAnch bhAvanA
aparigrah mahAvrat kI kahI gaI hain.. 36..

Age pAnch samitiyon ko kahate hain––
iriyA bhAsA esaN jA sA AdAN che va Nikkhevo.
1sanjamasohiNimittan khanti jiNA panch samidIo.. 37..
IryA bhAShA eShaNA yA sA AdAnan chaiv nikShepa.
sanyamashodhinimittan khyAnti jinA panch samitI.. 37..

artha
––IryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShepaN aur pratiShThApanA ye pAnch samitiyAn sanyamakI
shuddhatAke liye kAraN hain, isaprakAr jinadev kahate hain.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntara– sanjamasohiNimitte.
manahar–amanahar sparsha–ras–rUp–gandh temaj shabdamAn,
karavA na rAgavirodh, vrat pancham taNI e bhAvanA. 36.

IryA, subhAShA, eShaNA, AdAn ne nikShep–e,
sanyam taNI shuddhi nimitte samiti pAnch jino kahe. 37.

Page 95 of 394
PDF/HTML Page 119 of 418
single page version

chAritrapAhuD][95

bhAvArtha––muni panchamahAvratarUp sanyamakA sAdhan karate hain, us sanyamakI shuddhatA ke liye pAnch samitirUp pravartate hain, isI se isakA nAm sArthak hai –– ‘san’ arthAt samyakprakAr ‘iti’ arthAt pravRutti jisamen ho so samiti hai. chalate samay jUDA pramAN (chAr hAth) pRuthavI dekhatA huA chalatA hai, bole tab hitamit vachan bolatA hai, leve to chhiyAlis doSh, battIs antarAy TAlakar, chaudah maladoSh rahit shuddha AhAr letA hai, dharmopakaraNonko uThAkar grahaN kare so yatnapUrvak lete hai; aise hI kuchh kShepaN karen tab yatna pUrvak kShepaN karate hain, isaprakAr niShpramAd varte tab sanyamakA shuddha pAlan hotA hai, isIliye panchasamitirUp pravRutti kahI hai. isaprakAr sanyamacharaN chAritrakI pravRuttikA varNan kiyA.. 37.. ab AchArya nishchiyachAritrako man men dhAraN kar gnAn kA svarUp kahate hain––

bhavvajaNabohaNatthan jiNamagge jiNavarehi jah bhaNiyan.
NANan NANasarUvan appANan tan viyANehi.. 38..
bhavyajan bodhanArthan jinamArge jinavarai yathA bhaNitan.
gnAnan gnAnasvarUpan AtmAnan tan vijAnIhi.. 38..

artha
––jinamArgamen jineshvaradevane bhavyajIvonke sambodhaneke liye jaisA gnAn aur gnAnakA
svarUp kahA hai us gnAnasvarUp AtmA hai, usako he bhavyajIv! tU jAna.

bhAvArtha––gnAnako aur gnAnake svarUpako anya matavAle anek prakArase kahate hain, vaisA
gnAn aur vaisA svarUp gnAnakA nahIn hai. jo sarvagna vItarAgadev bhAShit gnAn or gnAnakA
svarUp hai vahI nirbAdh satyArtha hai aur gnAn hai vahI AtmA hai tathA AtmAkA svarUp hai, usako
jAnakar usamen sthiratA bhAv kare, paradravyonse rAgadveSh nahIn kare vahI nishchayachAritra hai, isaliye
pUrvokta mahAvratAdikI pravRutti karake is gnAnasvarUp AtmAmen lIn honA isaprakAr upadesh hai..
38..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! bhavyajanabodhArtha jinamArge kahyun jin je rIte,
te rIt jANo gnAn ne gnAnAtma AtmAne tame. 38.

Page 96 of 394
PDF/HTML Page 120 of 418
single page version

96] [aShTapAhuD

Age kahate hain ki jo isaprakAr gnAnase aise jAnatA hai vah samyaggnAnI hain––
jIvAjIvavibhattI jo jANai so havei saNNANI.
rAyAdidosarahio jiNasAsaNe
1mokkhamaggotti.. 39..
jIvAjIvavibhaktin ya jAnAti sa bhavet sajgnAna.
rAgAdidoSharahita jinashAsane mokShamArga iti.. 39..

artha
––jo puruSh jIv aur ajIvakA bhed jAnatA hai vah samyaggnAnI hotA hai aur
rAgAdi doShonse rahit hotA hai, isaprakAr jinashAsanamen mokShamArga hai.

bhAvArtha––jo jIv – ajIv padArthakA svarUp bhedarUp jAnakar sva–parakA bhed jAnatA
hai vah samyaggnAnI hotA haie aur paradravyon se rAgadveSh chhoDanese gnAnamen sthiratA honepar nishchay
samyakchAritra hotA hai, vahI jinamat men mokShamArgakA svarUp kahA hai. anya matavAlonne anek
prakArase kalpanA karake kahA hai vah mokShamArga nahIn hai.. 39..

Age isaprakAr mokShamArga ko jAnakar shraddhA sahit isamen pravRutti karatA hai vah shIghra hI
mokShako prApta karatA hai isaprakAr kahate hain––
dansaNaNANacharittan tiNNi vi jANeh paramasaddhAe.
jan jANiUN joI aireN lahanti NivvANan.. 40..
darshanagnAnacharitran trINyapi jAnIhi paramashraddhayA.
yat gnAtvA yogina achireN labhante nirvANam.. 40..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntara– mokkhamaggutti.
je jANato jIv–ajIvanA suvibhAgane, sadgnAnI te
rAgAdivirahit thAy chhe–jinashAsane shivamArga je. 39.

dRug, gnAn ne chAritra–traN jANo param shraddhA vaDe,
je jANIne yogIjano nirvANane achire vare. 40.