Page 77 of 394
PDF/HTML Page 101 of 418
single page version
chAritrapAhuD][77
vAtsalyan vinayen cha anukampayA sudAn dakShayA. mArgaguNashansanathA upagUhanan rakShaNen cha.. 11.. etai lakShaNai cha lakShyate Arjavai bhAvai. jIva ArAdhayan jinasamyaktvan amohena.. 12..
artha––jinadevakI shraddhA–samyaktvakI moh arthAt mithyAtva rahit ArAdhanA karatA huA jIv in lakShaNonse arthAt chinhonse pahichAnA jAtA hai–pratham to dharmAtmA puruShonse jisake vAtsalyabhAv ho, jaise tatkAlakI prasUtivAn gAy ko bachche se prIti hotI hai vaise dharmAtmA se prIti ho, ek to yah chinha hai. samyaktvAdi guNonse adhik ho usakA vinay–satkArAdik jisake adhik ho, aisA vinay ek yah chinha hai. dukhI prANI dekhakar karuNAbhAv svarUp anukampA jisake ho, ek yah chinha hai, anukampA kaisI ho? bhale prakAr dAn se yogya ho. nirgranthasvarUp mokShamArga kI prashansA sahit ho, ek yah chinha hai, jo mArga kI prashansA nahIn karatA ho to jAno ki isake mArga kI dRuDh shraddhA nahIn hai. dharmAtmA puruShon ke karmake udayase [udayavash] doSh utpanna ho usako vikhyAt na kare isaprakAr upagUhan bhAv ho, ek yah chinha hai. dharmAtmA ko mArga se chigatA jAnakar usakI sthiratA kare aisA rakShaN nAmakA chinha hai isako sthitikaraN bhI kahate hain. in sab chinhonko satyArtha karanevAlA ek ArjavabhAv hai, kyonki niShkapaT pariNAmase yah sab chinha pragaT hote hain, satyArtha hote hain, itane lakShaNonse samyagdRuShTi ko jAn sakate hain. bhAvArtha––samyaktvabhAv–mithyAtva karmake abhAvamen jIvonkA nijabhAv pragaT hotA hai so vah bhAv to sUkShma hai, chhadmastha ke gnAnagochar nahIn hai aur usake bAhya chinha samyagdRuShTi ke pragaT hote hain, unase samyaktva huA jAnA jAtA hai. jo vAtsalya Adi bhAv kahen ve Apake to apane anubhavagochar hote hain aur anya ke usakI vachan kAy kI kriyA se jAne jAte hai, unakI parIkShA jaise apane kriyAvisheSh se hotI hai vaise hI anya kI bhI kriyA visheSh se parIkShA hotI hai, isaprakAr vyavahAr hai. yadi aisA na ho to samyaktva vyavahAr mArgakA lop ho isaliye vyavahArI prANIko vyavahArakA hI Ashray kahA hai, paramArthako sarvagna jAnatA hai..11–12.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
vaLI mArgaguNastavanA thakI, upagUhan ne sthitikaraNathI. 11.
–A lakShaNothI tem ArjavabhAvathI lakShAy chhe,
Page 78 of 394
PDF/HTML Page 102 of 418
single page version
78] [aShTapAhuD
aNNANamohamagge kuvvanto jahadi jiNasamman.. 13..
agnAnamohamArge kurvan jahAti jinasamyaktvam.. 13..
artha––kudarshan arthAt naiyAyik , vaisheShik, sAnkhyamat, mImAnsakamat, vaidAnta ,
jainAbhAs inamen shraddhA, utsAh, bhAvanA, prashansA aur inakI upAsanA va sevA jo puruSh karatA
hai vah jinamat kI shraddhArUp samyaktva ko chhoDatA hai, vah kudarshan, agnAn aur mithyAtva kA
mArga hai.
bhAvArtha––anAdikAl se mithyAtvakarma ke uday se (udayavash) yah jIv sansAr men
men mithtAmat men kuchh kAraN se utsAh, bhAvanA, prashansA, sevA, shraddhA utpanna ho to
samyaktvakA abhAv ho jAy, kyonki jinamat ke sivAy anya maton men chhadmastha agnAniyon dvArA
prarUpit mithyA padArtha tathA mithyA pravRuttirUp mArga hai, usakI shraddhA Ave tab jinamat kI shraddhA
jAtI rahe, isaliye mithyAdRuShTiyon kA sansarga hI nahIn karanA, isaprakAr bhAvArtha jAnanA.. 13..
Age kahate hain ki jo ye hI utsAh bhAvanAdik kahe ve sudarshan men hon to jinamat kI shraddhArUp
Page 79 of 394
PDF/HTML Page 103 of 418
single page version
chAritrapAhuD][79
Na jahAdi jiNasammattan kuvvanto NANamaggeNa.. 14..
na jahAti jinasamyaktvan kurvan gnAnamArgeNa.. 14..
artha––sudarshan arthAt samyakdarshan–gnAn–chAritra svarUp samyakmArga usamen utsAh
bhAvanA arthAt grahaN karane kA utsAh karake bArambAr chintavanarUp bhAv aur prashansA arthAt
man–vachan–kAy se bhalA jAnakar stuti karanA, sevA arthAt upAsanA, pUjanAdik karanA aur
shraddhA karanA, isaprakAr gnAnamArgase yathArtha jAnakar karatA puruSh hai vah jinamat kI shraddhArUp
samyaktvako nahIn chhoDatA hai.
bhAvArtha––jinamat men utsAh, bhAvanA, prashansA, sevA, shraddhA jisake ho vah samyaktva se
Age agnAn, mithyAtav, kuchAritra tyAgakA upadesh karate hain––
ah mohan sArambhan parihar dhamme ahinsAe.. 15..
ath mohan sArambhan parihar dharme ahinsAyAm.. 15..
artha––AchArya kahate hain ki he bhavya! tU gnAn ke hone par to agnAnakA tyAg kar,
vishuddha samyaktva ke honepar mithyAtvakA tyAg kar aur ahinsA lakShaN dharma ke hone par
Arambhasahit moh ko chhoDa.
bhAvArtha––samyakdarshan–gnAn–chAritra kI prApti honepar phir mithyAdarshan–gnAn–
stuti gnAnamArgathI je kare, chhoDe na jinasamyaktvane. 14.
agnAn ne mithyAtva taj, lahI gnAn, samakit shuddhane
Page 80 of 394
PDF/HTML Page 104 of 418
single page version
80] [aShTapAhuD
hoi suvisuddhajhANan Nimmohe vIyarAyatte.. 16..
bhavati suvishuddhadhyAnan nirmohe vItarAgatve.. 16..
artha––he bhavya! tU sang arthAt parigrah kA tyAg jisamen ho aisI dIkShA grahaN kar aur
bhale prakAr sanyam svarUp bhAv honepar samyakprakAr tap men pravartan kar jisase tere moh rahit
vItarAgapanA honepar nirmal dharma–shukladhyAn ho.
bhAvArtha––nirgrantha ho dIkShA lekar, sanyamabhAvase bhale prakAr tap men pravartan kare, tab
dhyAn se kevalagnAn utpanna karake mokSha prApta hotA hai, isaliye isaprakAr upadesh hai.. 16..
Age kahate hain ki yah jIv agnAn or mithyAtva ke doShase mithyAmArga men pravartan karatA
vajjhanti mUDhajIvA 1michchhattAbuddhiudaeNa.. 17..
vadhyante mUDhajIvA mithyAtvAbuddhyudayena.. 17..
artha––mUDh jIv agnAn aur moh arthAt mithyAtva ke doShonse malin jo mithyAdarshan
arthAt kumat ke mArga men mithyAtva aur abuddhi arthAt agnAn ke udayase pravRutti karate hain.
nirmoh vItarAgatva hotAn dhyAn nirmaL hoy chhe. 16.
je vartatA agnAnamohamale malin mithyAmate,
Page 81 of 394
PDF/HTML Page 105 of 418
single page version
chAritrapAhuD][81
bhAvArtha––ye mUDhajIv mithyAtva aur agnAnake uday se mithyAmArga men pravartate hain isaliye mithyAtva–AgnAnakA nAsh karanA yah upadesh hai.. 17.. Age kahate hain ki samyakdarshan, gnAn, shraddhAnase chAritrake doSh dUr hote hain––
sammeN ya sadrahadi ya pariharadi charittaje dose.. 18..
samyaktven cha shradradhAti cha pariharati chAritrajAn doShAn.. 18..
artha––yah AtmA samyakdarshan se to sattAmAtra vastu ko dekhatA hai, samyaggnAn se dravya
aur isaprakAr dekhanA, jAnanA va shradvAn hotA hai tab chAritra arthAt AcharaN men utpanna hue
doShonko chhoDatA hai.
bhAvArtha––vastukA svarUp dravya–paryAyAtmak sattAsvarUp hai, so jaisA hain vaisA dekhe,
AcharaN karanA. vastu hai vah dravya–paryAyasvarUp hai. dravyakA sattA lakShaN hai tathA guNaparyAyavAn
ko dravya kahate hai. paryAy do prakAr kI hai, sahavartI aur kramavartI. sahavartI ko guN kahate hain
aur kamavartI ko paryAy kahate hain–dravya sAmAnyarUpase ek hai to bhI visheSharUp se chhah hain–jIv,
pudgal, dharma, adharma, AkAsh aur kAla.. 18..
jIv ke darshan–gnAnamayI chetanA to guN hai aur achakShu Adi darshan, mati Adik gnAn
agurulaghu guN ke ddhArA hAni–vRuddhi kA pariNaman hai. pudgal dravya ke sparsha, ras, gandh, varNarUp
mUrtikapanA to guN hain aur sparsha, ras, gandh varNakA bhedarUp pariNaman tathA aNuse skandharUp
honA tathA shabda, bandha AdirUp honA ityAdi paryAy hai. dharma–adharma ke gatihetutva–
sthitihetutvapanA to guN hai aur is guN ke jIv–pudgalake gati–sthiti ke bhedonse bhed hote
hain ve paryAy hain tathA agurulaghu guNake dvArA hAni–vRuddhikA pariNaman hotA hai jo svabhAv paryAy
hai.
Page 82 of 394
PDF/HTML Page 106 of 418
single page version
82] [aShTapAhuD
AkAsh kA avagAhanA guN hai aur jIv–pudgal Adi ke nimittase pradesh bhed kalpanA kiye jAte hain ve paryAy hain tathA hAni–vRuddhikA pariNaman vah svabhAvaparyAy hai. kAladravya kA vartanA to guN hai aur jIv aur pudgal ke nimitta se samay Adi kalpanA so paryAy hai isako vyavahArakAl bhI kahate hain tathA hAni–vRuddhikA pariNaman vah svabhAvaparyAy hai ityAdi. inakA svarUp jin–Agamase jAnakar dekhanA, jAnanA, shraddhAn karanA, isase chAritra shuddha hotA hai. binA gnAn, shraddhAn ke AcharaN shuddha nahIn hotA hai, isaprakAr jAnanA.. 18.. Age kahate hain ki ye samyagdarshan, gnAn, chAritra tIn bhAv moh rahit jIvake hote hain, inakA AcharaN karatA huA shIghra mokSha pAtA hai–––
NiyaguNamArAhanto achireN ya kamma pariharai.. 19..
nijaguNamArAdhayan achireN cha karma pariharati.. 19..
artha––ye pUrvokta samyagdarshan–gnAn–chAritra tIn bhAv hain, ye nishchayase moh arthAt
mithyAtvarahit jIv ke hI hote hain, tab yah jIv apanA nij guN jo shuddhadarshan –gnAnamayI
chetanA kI arAdhanA karatA huA thoD hI kAl men karmakA nAsh karatA hai.
bhAvArtha––nijaguN ke dhyAn se shIghra hI kevalagnAn utpanna karake mokSha pAtA hai..19..
Page 83 of 394
PDF/HTML Page 107 of 418
single page version
chAritrapAhuD][83
samyaktvamanucharanta kurvanti dukhakShayan dhIrA.. 20..
artha––samyaktvakA AcharaN karate hue dhIr puruSh sankhyAtaguNI tathA asankhyAtaguNI
karmonkI nirjarA karate hain aur karmonke udayase hue sansArake dukhakA nAsh karate hain. karma kaise
hain? sansArI jIvonke merU arthAt maryAdA mAtra hain aur siddha hove ke bAd karma nahIn hain.
bhAvArtha––is samyaktva kA AcharaN honepar pratham kAl men to guNashreNI nirjarA hotI
guNashreNI nirjarA nahIn hotI hai. vahAn sankhyAt ke guNAkArarUp hotI hai isaliye sankhyAtaguN aur
asankhyAtaguN isaprakAr donon vachan kahe. karma to sansAr avasthA hai, jabatak hai usamen dukh
kA mohakarma hai, usamen mithyAtvakarma pradhAn hai. samayaktvake hone par mithyAtvakA to abhAv hI
huA aur chAritra moh dukhakA kAraN hai, so yah bhI jab tak hai tabatak usakI nirjarA karatA
hai, isaprakAr se anukramase dukh kA kShay hotA hai. sanyamAcharaNake hone par sab dukhonkA kShay
hovegA hI. samyaktvakA mahAtmya isaprakAr hai ki samyaktvAcharaN hone par sanyamAcharaN bhI shIghra
hI hotA hai, isaliye samyaktvako mokShamArga men pradhAn jAnakar is hI kA varNan pahile kiyA
hai.. 20..
Age sanyamAcharaN chAritra ko kahate hain–––
Page 84 of 394
PDF/HTML Page 108 of 418
single page version
84] [aShTapAhuD
sAyAran 1sagganthe pariggahA rahiy khalu NirAyAran.. 21..
sAgAran sagranthe parigrahAdrahite khalu nirAgAram.. 21..
artha––sanyamAcharaN chAritra do prakAr kA hai––sAgAr aur nirAgAra. sAgAr to
parigrah sahit shrAvakake hotA hai aur nirAgAr parigrahase rahit munike hotA hai yah nishchay hai..
21..
Age sAgAr sanyAmAcharaN ko kahate hain––
bambhArambh pariggah aNumaN uddiTTha desavirado ya.. 22..
brahma Arambha parigraha anumati uddiShTa deshaviratashva.. 22..
artha––darshan, vrat, sAmAyik, proShadh AdikA nAm ekadesh hai, aur nAm aise kahe
hain––proShadhopavAs, sachittatyAg, rAtribhuktityAg, brahmacharya, ArambhatyAg, parigrahatyAg,
anumatityAg aur uddiShTatyAg, isaprakAr gyArah prakAr deshavirat hai.
bhAvArtha––ye sAgAr sanyAmAcharaN ke gyArah sthAn hain, inako pratimA bhI kahate
Age in sthAnommen sanyamakA AcharaN kis prakAr se hai vah kahate hain––
sAgAr chhe 1sagranth, aN–AgAr parigraharahit chhe. 21.
darshan, vratan sAmAyikan, proShadh, sachit, nishibhuktine,
Page 85 of 394
PDF/HTML Page 109 of 418
single page version
chAritrapAhuD][85
sikkhAvay chattAri ya sanjamacharaNan cha sAyAran.. 23..
shikShAvratAni chatvAri sanyamacharaNan cha sAgAram.. 23..
artha––pAnch aNuvrat, tIn guNavrat aur chAr shikShAvrat– isaprakAr bArah prakArakA
sanyamacharaN chAritra hai jo sAgAr hai, granthasahit shrAvakake hotA hai isaliye sAgAr kahA hai.
prashna–– ye bArah prakAr to vrat ke kahe aur pahile gAthAmen gyArah nAm kahe, unamen
isakA samAdhAna––aNuvrat aisA nAm kinchit vrat kA hai vah pAnch aNuvratomme se kinchit yahAn bhI hote hain isaliye darshan pratimA kA dhArI bhI aNuvratI hI hai, isakA nAm darshan hI kahA. yahAn isaprakAr jAnanA ki isake keval samyaktva hI hotA hai aur avratI hai aNuvrat nahIn hai. isake aNuvrat atichAr sahit hote hain isaliye vratI nAm kahA hai, dUsarI pratimA men aNuvrat atichAr rahit pAlatA hai. isaliye vrat nAm kahA hai. yahAn samyaktva ke atichAr TAlatA hai, samyaktva hI pradhAn hai isaliye darshan pratimA nAm hai. anya granthommen isakA svarUp isaprakAr kahA hai ki–jo ATh mUlaguN kA pAlan kare, sAt vyasan ko tyAge, jisake samyaktva atichAr rahit shuddha ho vah darshan pratimA dhArak hai. pAnch udambar phal aur madya, mAns, madhu in AThonkA tyAg karanA vah ATh mUlaguN hain.
athavA kisI grantha men isaprakAr kahA hai ki–pAnch aNuvrat pAle aur madya, mAns,
madhukA tyAg kare vah ATh mUlaguN hain, parantu isamen virodh nahIn hai, vivakShAkA bhed hai. pAnch udambaraphal aur tIn makArakA tyAg kahane se jin vastuommen sAkShAt tras jIv dikhate hon un sab hI vastuonko bhakShaN nahIn kare. devAdikake nimitta tathA auShadhAdi nimitta ityAdi kAraNonse dikhate hue tras jIvonkA ghAt na karen, aisA Ashay hai jo isamen to ahinsANuvrat AyA. sAt vyasanon ke tyAg men ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 86 of 394
PDF/HTML Page 110 of 418
single page version
86] [aShTapAhuD jUTh, chorI aur parastrIkA tyAg AyA, anya vyasanonke tyAg men anyAy, paradhan, parastrIkA grahaN nahIn hai; isamen atilobh ke tyAg se parigrah kA ghaTanA AyA. isaprakAr pAnch aNuvrat Ate hain. inake [vratAdi pratimAke] atichAr nahIn Talate hain isaliye aNuvratI nAm prApta nahIn karatA [phir bhI] isaprakAr se darshan pratimA dhArak bhI aNuvratI hai isaliye deshavirat sAgArasanyamAcharaN chAritra men isako bhI ginA hai..23.. Age pAn aNuvratonkA svarUp kahate hain–––
parihAra paramahilAyAn parigrahArambhaparimANam.. 24..
artha––thUl trasakAyakA ghAt, thUl mRuShA arthAt asatya, thUl adattA arthAt parakA binA
diyA dhan, par mahilA arthAt parastrI inakA to parihAr arthAt tyAg aur parigrah tathA
ArambhakA pariNAm isaprakAr pAnch aNuvrat hain.
bhAvArtha––yahAn thUl kahane kA aisA jAnanA ki– jisamen apanA maraN ho, parakA maraN
isaprakAr moTe anyAyarUp pApakArya jAnane. isaprakAr sthUl pAp rAjAdikake bhayase na kare vah
vrat nahIn hai, inako tIvra kaShAyake nimittase tIvra karmabandh ke nimitta jAnakar svayamev na karane
ke bhAvarUp tyAg ho vah vrat hai. isake gyArah sthAnak kahe, inamen Upar–Upar tyAg baDhatA
jAtA hai so isakI utkRuShTatA tak aisA hai ki jin kAryommen tras jIvonko bAdhA ho isaprakAr
ke sab hI kArya chhUT jAte hain isaliye sAmAnya aisA nAm kahA hai ki trasahinsAkA tyAgI
deshavratI hotA hai. isakA visheSh kathan anya granthonse jAnanA.. 24..
Page 87 of 394
PDF/HTML Page 111 of 418
single page version
chAritrapAhuD][87
bhogopabhogaparimA iyamev guNavvayA tiNNi.. 25..
bhogopabhogaparimANan imAnyev guNavratAni trINi.. 25..
artha––dishA – vidishAmen gamanakA parimAN vah pratham guNavrat hai, anarthadaNDakA varjanA
dvitIy guNavrat hai, aur bhogopabhogakA parimAN tIsarA guNavrat hai, –––isaprakAr ye tIn
guNavrat hain.
bhAvArtha––yahAn guN shabda to upakArakA vAchak hai, ye aNuvratonkA upakAr karate hain.
kAryon men apanA prayojan na sadhe isaprakAr pApakAryon ko na karen. yahAn ko pUchhe–prayojan ke
binA to koI bhI jIv kArya nahIn karatA hai, kuchh prayojan vichAr karake hI karatA hai phir
anarthadaNDa kyA? isakA samAdhAn – samayagdRuShTi shrAvak hotA hai vah prayojan apane padake
yogya vichAratA hai, pad ke sivAy sab anartha hai. pApI puruShonke to sab hI pAp prayojan hai,
unakI kyA kathA. bhog kahanese bhojanAdik aur upabhog kahane se strI, vastra, AbhUShaN,
vAhanAdikonkA parimAN kare–––isaprakAr jAnanA..25..
Age chAr shikShA vraton ko kahate hain––
taiyan cha atihipujjan chauttha sallehaNA ante.. 26..
bhogopabhog taNun kare parimAN, –guNavrat traNya chhe. 25.
sAmAyikan, vrat proShadhan, atithi taNI pUjA ane,
Page 88 of 394
PDF/HTML Page 112 of 418
single page version
88] [aShTapAhuD
tRutIyan cha atithipUjA chaturthan sallekhanA ante.. 26..
atithikA pUjan hai, chauthA hai antasamay sanllekhanA vrat hai.
bhAvArtha––yahAn shikShA shabdase to aisA artha sUchit hotA hai ki AgAmI munivrat kI
tyAg kar, sab gRuhArambhasambandhI kriyAse nivRutti kar, ekAnt sthAn men baiThakar prabhAt, madhyAhna,
aparAhna kuchh kAl kI maryAdA karake apane svarUpakA chintavan tathA panchaparameShThIkI bhaktikA
pATh paDhanA, unakI vandanA karanA ityAdi vidhAn karanA sAmAyik hai. isaprakAr hI proShadh
arthAt aShTamI chaudasake parvommen pratignA karake dharma kAryon men pravartanA proShadh hai. atithi arthAt
muniyon kI pUjA karanA, unako AhAradAn denA atithipUjan hai. ant samayamen kAy aur
kaShAyako kRush karanA, samAdhimaraN karanA anta sanllekhanA hai, ––isaprakAr chAr shikShAvrat hain.
yahAn prashna––––tattvArthasUtra men tIn guNavratommen deshavrat kahA aur bhogopabhog–parimANako
isakA samAdhAna–––yah vivakShA kA bhed hai, yahAn deshavrat digavrat men garbhit hai aur sanllekhanAko shikShAvraton men kahA hai, kuchh virodh nahIn hai.. 26.. Age kahate hain ki sanyamAcharaN chAritramen shrAvak dharmako kahA, ab yatidharmako kahate hain–– ––
suddhan sanjamacharaNan jaidhamman Nikkalan vochchhe.. 27..
shuddhan sanyamacharaNan yatidharma niShphalan vakShye.. 27..
Page 89 of 394
PDF/HTML Page 113 of 418
single page version
chAritrapAhuD][89
artha––evan arthAt isaprakAr se shrAvakadharmasvarUp sanyamacharaN to kahA, yah kaisA hai? sakal arthAt kalA sahit hai, (yahAn) ekadeshako kalA kahate hain. ab yatidharmake dharmasvarUp sanyamacharaNako kahUngA––aise AchAryane pratignA kI hai. yatidharma kaisA hai? shuddha hai, nirdoSh hai, jisamen pApAcharaNakA lesh nahIn hai, nikal arthAt kalA se nikrAnt hai, sampUrNa hai, shrAvakadharma kI tarah ekadesh nahIn hai.. 27.. Age yatidharma kI sAmagrI kahate hain––
panch samidi tay guttI sanjamacharaNan NirAyAran.. 28..
panch samitaya tisra guptaya sanyamacharaNan nirAgAram.. 28..
artha––pAnch indriyonkA samvar, pAnch vrat ye pachchIs kriyAke sadbhAv honepar hote hain,
pAnch samiti aur tIn gupti aise nirAgAr sanyamacharaN chAritra hotA hai.. 28..
Age pAnch indriyonke samvaraN kA svarUp kahate hain–––
Na karedi rAyadose panchendiyasamvaro bhaNio.. 29..
na karoti rAgadveShau panchendriyasamvara bhaNita.. 29..
artha––amanogna tathA manogna aise padArtha jinako log apane mAnen aise sajIvadravya strI
pujAdik aur ajIvadravya dhan dhAnya Adi sab pudgal dravya Adimen rAgadveSh na kare vah pAnch
indriyonkA samvar kahA hai.
vaLI pAnch samiti, trigupti–aN–AgAr sanyamacharaN chhe. 28.
sumanogna ne amanogna jIv–ajIvadravyone viShe
Page 90 of 394
PDF/HTML Page 114 of 418
single page version
90] [aShTapAhuD
bhAvArtha––indriyagochar sajIv ajIv dravya hain, ye indriyonke grahaN men Ate hain, inamen yah prANI kisIko iShTa mAnakar rAg karatA hai, kisI ko aniShTa mAnakar dveSh karatA hai, isaprakAr rAg–dveSh muni nahIn karate hain unake sanyamacharaN chAritra hotA hai..29.. Age pAnch vratonkA svarUp kahate hain––
turiyan abambhaviraI pancham sangammi viraI ya.. 30..
turyan abrahmavirati pancham sange virati cha.. 30..
artha––pratham to hinsA se virati ahinsA hai, dUsarA asatyavirati hai, tIsarA
bhAvArtha––in pAnch pAponkA sarvathA tyAg jinamen hotA hai ve pAnch mahAvrat kahalAte hain..
Age inako mahAvrat kyon kahate hain vah batAte hain––
jan cha mahallANi tado 1mahavvayA ittahe yAin.. 31..
yachcha mahanti tata mahAvratAni etasmAddheto tAni.. 31..
abrahmaviramaN, sangaviramaN – chhe mahAvrat pAnch e. 30.
moTA puruSh sAdhe, pUrav moTA janoe AcharyAn,
Page 91 of 394
PDF/HTML Page 115 of 418
single page version
chAritrapAhuD][91
artha––mahallA arthAt mahanta puruSh jinako sAdhate hain–––AcharaN karate hain aur pahile bhI jinakA mahanta puruShonne AcharaN kiyA hai tathA ye vrat Ap hI mahAn hai kyonki inamen pApakA lesh bhI nahIn hai–––isaprakAr ye pAnch mahAvrat hain. bhAvArtha––jinakA baDe puruSh AcharaN karen aur Ap nirdoSh hon ve hI baDe kahalAte hain, isaprakAr in pAnch vraton ko mahAvrat sangnA hai.. 31.. Age in pAnch vratonkI pachchIs bhAvanA kahate hain, unamen se hI ahinsAvrat kI pAnch bhAvanA kahate hain––
avaloyabhoyaNAe ahinsae bhAvaNA honti.. 32..
avalokyabhojanen ahinsAyA bhAvanA bhavanti.. 32..
artha––vachanagupti aur manogupti aise do to guptiyAn, IyAsamiti, bhale prakAr kamanDalu
AdikA grahaN – nikShep yah AdAnanikShepaNA samiti aur achchhI tarah dekhakar vidhipUrvak shuddha
bhojan karanA yah eShaNA samiti, –––isaprakAr ye pAnch ahinsA mahAvratakI bhAvanA hain.
bhAvArtha––bhAvanA nAm bArabAr usahI ke abhyAs karane kA hai, so yahAn pravRutti–
yogonkI nivRutti karanI to bhale prakAr guptirUp karanI aur pravRutti karanI to samitirUp karanI,
aise nirantar abhyAsase ahinsA mahAvrat dRuDh rahatA hai, isI Ashayase inako bhAvanA kahate hain..
32..
Age satya mahAvrat kI bhAvanA kahate hain––
Page 92 of 394
PDF/HTML Page 116 of 418
single page version
92] [aShTapAhuD
vidiyassa bhAvaNAe e panchaiv ya tahA honti.. 33..
dvitIyasya bhAvanA imA panchev cha tathA bhavanti.. 33..
artha––krodh, bhay, hAsya, lobh aur moh inase viparIt arthAt ulaTA inakA abhAv
ye dvitIy vrat satya mahAvrat kI bhAvanA hai.
bhAvArtha––asatya vachanakI pravRutti krodhase, bhayase, hAsyase, lobhase aur paradravyake
tattvArthasUtra men pAnchavIn bhAvanA anuvIchIbhAShaN kahI hai, so isakA artha yah hai ki–
sUtraviruddha bolatA hai, mithyAtvakA abhAv honepar sUtraviruddha nahIn bolatA hai, anuvIchIbhAShaNakA
yahI artha huA isamen artha bhed nahIn hai.. 33..
Age achaurya mahAvrat bhAvanA kahate hain––
eShaNAshuddhisahitan sAdharmisamavisamvAda.. 34..
artha––shUnyAgAr arthAt giri, guphA, taru, koTarAdimen nivAs karanA,
tenA viparyayabhAv te chhe bhAvanA bIjA vrate. 33.
sUnA agar to tyakta sthAne vAs, par–uparodh nA,
Page 93 of 394
PDF/HTML Page 117 of 418
single page version
chAritrapAhuD][93 vimochittAvAs arthAt jisako logon ne kisI kAraN se chhoD diyA ho isaprakArase gRuh grAmAdikamen nivAs karanA, paroparodh arthAt jahAn dUsarekI rukAvaT na ho, vastikAdikako apanA kar dUsaronko rokanA, isaprakAr nahIn karanA, eShaNAshuddhi arthAt AhAr shuddha lenA aur sAdharmiyonse visamvAd na karanA. ye pAnch bhAvanA tRutIy mahAvratakI hai. bhAvArtha––muniyonki vastikAy men rahanA aur AhAr lenA ye do pravRuttiyAn avashya hotI hain. lok men in hI ke nimitta adatta kA AdAn hotA hai. muniyonko aise sthAn par rahanA chAhiye jahAn adatta kA doSh na lage aur AhAr bhI is prakAr len jisamen adattakA doSh na lage tathA donon kI pravRuttimen sAdharmI Adikase visamvAd utpanna na ho. isaprakAr ye pAnch bhAvanA kahI hain, inake hone se achaurya mahAvrat dRuDh rahatA hai.. 34.. Age brahmacharya vrat kI bhAvanA kahate hain––
puTThiyarasehin virao bhAvaN panchAvi turiyammi.. 35..
pauShTikarasai virata bhAvanA panchApi turye.. 35..
artha––striyonkA avalokan arthAt rAg bhAv sahit dekhanA, pUrvakAlamen bhoge hue
bhogonkA smaraN karanA, striyonse sansakta vastikAmen rahanA, striyonkI kathA karanA, pauShTik
rasonkA sevan karanA, in pAnchonse vikAr utpanna hotA hai, isaliye inase virakta rahanA, ye
pAnch brahmacharya mahAvrat kI bhAvanA hain.
bhAvArtha––kAmavikAr ke nimittonse brahmacharyavrat bhang hotA hai, isaliye striyon ko
mahAvrat dRuDh rahatA hai.. 35..
mahilAnirIkShaN–pUrvaratismRuti–nikaTavAs, triyAkathA,
Page 94 of 394
PDF/HTML Page 118 of 418
single page version
94] [aShTapAhuD
rAyaddosAINan parihAro bhAvaNA honti.. 36..
rAgadveShAdInAn parihAro bhAvanA bhavanti.. 36..
artha––shabda, sparsha, ras, rUp, gandha ye pAnch indriyonke viShay samanogna arthAt man ko
achchhe lagane vAle aur amanogna arthAt man ko bure lagane vAle hon to in donon men rAg dveSh
Adi na karanA parigrahatyAgavrat kI ye pAnch bhAvanA hai.
bhAvArtha––pAnch indriyonke viShay sparsha, ras, rUp, gandha, varNa, shabda ye hain, inamen iShTa–
aparigrah mahAvrat kI kahI gaI hain.. 36..
Age pAnch samitiyon ko kahate hain––
sanyamashodhinimittan khyAnti jinA panch samitI.. 37..
artha––IryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShepaN aur pratiShThApanA ye pAnch samitiyAn sanyamakI
shuddhatAke liye kAraN hain, isaprakAr jinadev kahate hain.
karavA na rAgavirodh, vrat pancham taNI e bhAvanA. 36.
IryA, subhAShA, eShaNA, AdAn ne nikShep–e,
Page 95 of 394
PDF/HTML Page 119 of 418
single page version
chAritrapAhuD][95
bhAvArtha––muni panchamahAvratarUp sanyamakA sAdhan karate hain, us sanyamakI shuddhatA ke liye pAnch samitirUp pravartate hain, isI se isakA nAm sArthak hai –– ‘san’ arthAt samyakprakAr ‘iti’ arthAt pravRutti jisamen ho so samiti hai. chalate samay jUDA pramAN (chAr hAth) pRuthavI dekhatA huA chalatA hai, bole tab hitamit vachan bolatA hai, leve to chhiyAlis doSh, battIs antarAy TAlakar, chaudah maladoSh rahit shuddha AhAr letA hai, dharmopakaraNonko uThAkar grahaN kare so yatnapUrvak lete hai; aise hI kuchh kShepaN karen tab yatna pUrvak kShepaN karate hain, isaprakAr niShpramAd varte tab sanyamakA shuddha pAlan hotA hai, isIliye panchasamitirUp pravRutti kahI hai. isaprakAr sanyamacharaN chAritrakI pravRuttikA varNan kiyA.. 37.. ab AchArya nishchiyachAritrako man men dhAraN kar gnAn kA svarUp kahate hain––
NANan NANasarUvan appANan tan viyANehi.. 38..
gnAnan gnAnasvarUpan AtmAnan tan vijAnIhi.. 38..
artha––jinamArgamen jineshvaradevane bhavyajIvonke sambodhaneke liye jaisA gnAn aur gnAnakA
svarUp kahA hai us gnAnasvarUp AtmA hai, usako he bhavyajIv! tU jAna.
bhAvArtha––gnAnako aur gnAnake svarUpako anya matavAle anek prakArase kahate hain, vaisA
svarUp hai vahI nirbAdh satyArtha hai aur gnAn hai vahI AtmA hai tathA AtmAkA svarUp hai, usako
jAnakar usamen sthiratA bhAv kare, paradravyonse rAgadveSh nahIn kare vahI nishchayachAritra hai, isaliye
pUrvokta mahAvratAdikI pravRutti karake is gnAnasvarUp AtmAmen lIn honA isaprakAr upadesh hai..
38..
Page 96 of 394
PDF/HTML Page 120 of 418
single page version
96] [aShTapAhuD
rAyAdidosarahio jiNasAsaNe 1mokkhamaggotti.. 39..
rAgAdidoSharahita jinashAsane mokShamArga iti.. 39..
artha––jo puruSh jIv aur ajIvakA bhed jAnatA hai vah samyaggnAnI hotA hai aur
rAgAdi doShonse rahit hotA hai, isaprakAr jinashAsanamen mokShamArga hai.
bhAvArtha––jo jIv – ajIv padArthakA svarUp bhedarUp jAnakar sva–parakA bhed jAnatA
samyakchAritra hotA hai, vahI jinamat men mokShamArgakA svarUp kahA hai. anya matavAlonne anek
prakArase kalpanA karake kahA hai vah mokShamArga nahIn hai.. 39..
Age isaprakAr mokShamArga ko jAnakar shraddhA sahit isamen pravRutti karatA hai vah shIghra hI
jan jANiUN joI aireN lahanti NivvANan.. 40..
yat gnAtvA yogina achireN labhante nirvANam.. 40..
rAgAdivirahit thAy chhe–jinashAsane shivamArga je. 39.
dRug, gnAn ne chAritra–traN jANo param shraddhA vaDe,