Ashtprabhrut-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 11-40 (Bhav Pahud).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 21

 

Page 157 of 394
PDF/HTML Page 181 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][157 pañchendriy pashu – pakṣhī – jalachar ādimen paraspar ghāt tathā manuṣhyādi dvārā vedanā, bhūkh, tr̥uṣhā, rokanā, badh–bandhan ityādi dvārā duḥkh pāye. isaprakār tiryañchagati men asaṅkhyāt anantakālaparyant duḥkh pāye .. 10.. āge manuṣhyagati ke duḥkhoṅko kahate hainḥ–––

āgantuk māṇasiyan sahajan sārīriyan cha chattāri.
dukkhāin maṇuyajamme patto si aṇantayan kālan.. 11..
āgantukan mānasikan sahajan shārīrikan cha chatvāri.
duḥkhāni manujajanmani prāpto‘si anantakan kālan.. 11..

arthaḥ
––he jīv! tune manuṣhyagati men anantakāl tak āgantuk arthāt akasmāt
vajrapātādikakā ā–giranā, mānasik arthāt man men hī hone vāle viṣhayon kī vāñchhā honā aur
tadanusār na milanā, sahaj arthāt mātā, pitādi dvārā sahajase hī utpanna huā tathā rāg–
dveṣhādik se vastuke iṣhṭa–aniṣhṭa mānane ke duḥkhakā honā, shārīrik arthāt vyādhi, rogādik
tathā parakr̥ut chhedan, bhedan ādise hue duḥkh ye chār prakār ke aur chār se inako ādi lekar
anek prakār ke duḥkh pāye .. 11..

āge devagati ke duḥkhon ko kahate hainḥ–––
suraṇilayesu surachchharavi oyakāle ya māṇasan tivvan.
sampatto si mahājas duḥkhan suhabhāvaṇārahio.. 12..
suranilayeṣhu surāpsarāviyogakāle cha mānasan tīvram.
samprāpto‘si mahāyash! duḥkhan shubhabhāvanārahitaḥ.. 12..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
[ dehādimen yā bāhya sanyogommen duḥkh nahīn hai kintu apanī bhūlarūp mithyātva rāgādi doṣhase hī duḥkh hotā hai, yahān̐ nimitta dvārā
upādānakā–yogyatākā gnān karāneke liye yah upacharit vyavahār se kathan hai.]
ten sahaj, kāyik, mānasik, āgantu–chār prakāranān,
duḥkho lahyān niḥsīm kāḷ manuṣhya karo janmamā̃n. 11.

sur–apsarānā virahakāḷe he mahāyash! svargamān,
shubhabhāvanāvirahitapaṇe ten tīvra mānas duḥkh sahyā̃n. 12.

Page 158 of 394
PDF/HTML Page 182 of 418
single page version

158] [aṣhṭapāhuḍ

arthaḥ––he mahāshay! tune suranilayeṣhu arthāt devalok men surapsarā arthāt pyāre dev tathā pyārī apsarā ke viyogakāl men usake viyog sambandhī duḥkh tathā indrādik baḍẹ r̥uddhidhāriyoṅko dekh kar apane ko hīn mānane ke mānasik tīvra duḥkhoṅko shubhabhāvanā se rahit hokar pāye haĩn. bhāvārthaḥ––yahān̐ ‘mahāshay’ isaprakār sambodhan kiyā. usakā āshay yah hai ki jo muni nirganrathaliṅg dhāraṇ kare aur dravyaliṅgī munikī samasta kriyā kare, parantu ātmā ke svarūp shuddhopayog ke sanmukh na ho usako pradhānatayā upadesh hai ki muni huā vah to baṛā kārya kiyā, terā yash lokamen prasiddha huā, parantu bhalī bhāvanā arthāt shuddhātmatattvakā abhyās usake binā tapashcharaṇādi karake svargamen dev bhī huā to vahān̐ bhī viṣhayoṅkā lobhī hokar mānasik duḥkhase hī taptāyamān huā.. 12.. āge shubhabhāvanā se rahit ashubh bhāvanā kā nirūpaṇ karate hainḥ––

kandappa māiyāo pañch vi asuhādi bhāvaṇāī ya.
bhāūṇ davvaliṅgī pahīṇadevo dive jāo.. 13..
kāndarpītyādīḥ pañchāpi ashubhādibhāvanāḥ cha.
bhāvayitvā dravyaliṅgī prahīṇadevaḥ divi jātaḥ.. 13..

arthaḥ
––he jīv! tū dravyaliṅgī muni hokar kāndarpī ādi pān̐ch ashubh bhāvanā bhākar
prahīṇadev arthāt nīch dev hokar svarga men utpanna huā.

bhāvārthaḥ––kāndarpī, kilviṣhikī, sammohī, dānavī aur abhiyogikī–––ye pān̐ch ashubh
bhāvanā haĩn. nirgranth muni hokar samayaktva bhāvanā binā in ashubh bhāvanāon ko bhāve tab
kilviṣh ādi nīch dev hokar mānasik duḥkh ko prāpta hotā hai.. 13..

āge dravyaliṅgī pārshvastha ādi hote hain unako kahate hainḥ––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

tun svargaloke hīn dev thayo, daravaliṅgīpaṇe,
kāndarpī–ādik pāñch būrī bhāvanāne bhāvīne. 13.

Page 159 of 394
PDF/HTML Page 183 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][159

pāsatthabhāvaṇāo aṇāikālan aṇeyavārāoe.
bhāuṇ duhan patto ku bhāvaṇā bhāv bīehĩn.. 14..
pārshvasthabhāvanāḥ anādikālan anekavārān.
bhāvayitvā duḥkhan prāptaḥ kubhāvanā bhāv bījaiḥ.. 14..

arthaḥ
––he jīv! tū pārshvastha bhāvanā se anādikālase lekar anantabār bhākar duḥkhako
prāpta huā. kisase duḥkh pāyā? kubhāvanā arthāt khoṭī bhāvanā, usakā bhāv ve hī hue duḥkhake
bīj, unase duḥkh pāyā.

bhāvārthaḥ––jo muni kahalāve aur vāstikā bān̐dhakar ājīvikā kare use ‘pārshvastha
veshadhārī kahate haĩn. jo kaṣhāyī hokar vratādikase bhraṣhṭa rahen, saṅghakā avinay karen, is prakār ke
veṣhadhārī ko ‘kushīl’ kahate haĩn. jo vaidyak jyotiṣhavidyā mantrakī ājivikā kare, rājādikakā
sevak hove isaprakār ke veṣhadhārīko ‘sansakta’ kahate haĩn. jo jinasūtra se pratikūl, chāritra se
bhraṣhṭa ālasī, isaprakār veṣhadhārī ko ‘avasanna’ kahate haĩn. gurukā āshray chhoṛakar ekākī
svachchhanda pravarte, jin āgnākā lop kare, aise veṣhadhārīko ‘mr̥ugachārī’ kahate haĩn. isakī bhāvanā
bhāve vah duḥkh hī ko prāpta hotā hai.. 14..

aise dev hokar mānasik duḥkh pāye isaprakār kahate hainḥ––
devāṇ guṇ vihaī iḍḍhī māhappa bahuvihan daṭṭhũn.
hoūṇ hīṇadevo patto bahu māṇasan dukkhan.. 15..
devānān guṇān vibhūtīḥ r̥uddhīḥ māhātmyan bahuvidhan draṣhṭvā.
bhūtvā hīnadevaḥ prāptaḥ bahu mānasan duḥkham.. 15..

arthaḥ
––he jīv! tū hīn dev hokar anya mahaddhik devoṅke guṇ, vibhūti aur r̥uddhi kā
anek prakārakā mahātmya dekhakar bahut mānasik duḥkhoṅko prāpta huā.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
bahu vār kāḷ anādithī pārshvastha–ādik rūbhāvanā,
te bhāvīne durbhāvanādnak bījathī duḥkho lahyā̃n. 14.

re! hīn dev thaī tun pāmyo tīvra mānas duḥkhane,
devo taṇā guṇ vibhav, r̥uddhi, mahātmya bahuvidh dekhīne. 15.

Page 160 of 394
PDF/HTML Page 184 of 418
single page version

160] [aṣhṭapāhuḍ

bhāvārthaḥ––svargamen hīn dev hokar baṛe r̥uddhidhārī devake aṇimādi guṇakī vibhūti dekhe tathā devāṅganā ādi kā bahut parivār dekhe aur āgnā, aishvarya ādikā mahātmya dekhe tab manamen isaprakār vichāre ki main puṇyarahit hūn̐, ye baṛe puṇyavān hain, inake aisī vibhūti mahātmya r̥uddhi hai, isaprakār vichār karanese mānasik duḥkh hotā hai.. 15.. āge kahate hain ki ashubh bhāvanāse nīch dev hokar aise duḥkh pāte hain, aisā kah kar is kathanakā saṅkoch karate hainḥ–––

chauvihavikahāsatto mayamatto asuhabhāvapayaḍattho.
hoūṇ kudevattan patto si aṇeyavārāo.. 16..
chaturvidhavikathāsaktaḥ madamattaḥ ashubhabhāvaprakaṭārthaḥ.
bhūtvā kudevatvan prāptaḥ asi anekavārān.. 16..

arthaḥ
––he jīv! tū chār prakār kī vikathā men āsakta hokar, mad se matta aur jisake
ashubh bhāvanā kā hī prakaṭ prayojan hai isaprakār anekabār kudevapane ko prāpta huā.

bhāvārthaḥ––strīkathā, bhojanakathā, deshakathā aur rājakathā in chār vikāthāommen
āsakta hokar vahān̐ pariṇāmako lagāyā tathā jāti ādi āṭh madonse unmatta huā, aisī ashubh
bhāvanā hī kā prayojan dhāraṇ kar anekabār nīch devapaneko prāpta huā, vahān̐ mānasik duḥkh
pāyā.

yahān̐ yah visheṣh jānane yogya hai ki vikathādikase nīch dev bhī nahīn hotā hai, parantu
yahān̐ muniko upadesh hai, vah munipad dhāraṇakar kuchh tapashcharaṇādik bhī kare aur veṣhamen
vikathādikamen rakta ho tab nīch dev hotā hai, isaprakār jānanā chāhiye.. 16..

āge kahate hain ki aisī kudevayoni pākar vahān̐ se chay jo manuṣhya tiryañch hove, vahān̐ garbhamen
āve usakī isaprakār vyavasthā haiḥ––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
madamatta ne āsakta chār prakāranī vikathā mahīn,
bahushaḥ kudevapaṇun lahyun ten, ashubh bhāve pariṇamī. 16.

Page 161 of 394
PDF/HTML Page 185 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][161

asuībīhatthehi ya kalimalabahulāhi gabbhavasahīhi.
vasio si chiran kālan aṇeyajaṇaṇīy muṇivayara.. 17..
ashuchibībhatsāsu ya kalimalabahulāsu garbhavasatiṣhu.
uṣhito‘si chiran kālan anekajananīnān munipravar!.. 17..

arthaḥ
––he munipravar! tū kudevayoni se chayakar anek mātāon kī garbha kī vastīmen
bahukāl rahā. kaise hai vah vastī? ashuchi arthāt apavitra hai, vībhatsa
(ghinavānī) hai aur
usamen kalimal bahut hai arthāt pāparūp malin mal kī adhikatā hai.

bhāvārthaḥ––yahān̐ ‘munipravar’ aisā sambodhan hai so pradhānarūp se muniyoṅko upadesh hai. jo
munipad lekar maniyommen pradhān kahalāven aur shuddhātmarūp nishchayachāritrake sanmukh na ho, usako
kahate hain ki bāhya dravyaliṅg to bahutabār dhāraṇakar chār gatiyommen hī bhramaṇ kiyā, dev bhī huā
to vahān̐ se chayakar isaprakārake malin garbhavāsamen āyā, vahān̐ bhī bahutabār rahā.. 17..

āge phir kahate hain ki isaprakārake garbhavās se nikalakar janma lekar mātāon kā dūdh
piyāḥ––
pīo si thaṇachchhīran aṇantajammantarāi jaṇaṇīṇan.
aṇṇāṇṇāṇ mahājas sāyarasalilādu ahiyayaran.. 18..
pīpto‘si stanakṣhīran anantajanmāntarāṇi jananīnām.
anyāsāmanyāsān mahāyash! sāgarasalilāt adhikataram.. 18..

arthaḥ
–– he mahāshay! us pūrvokta garbhavās men anya–anya janmamen anya–anya mātā ke
stan dūdh tūne samūdrake jalase bhī atishayakar adhik piyā hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
he munipravar! tun chir vasyo bahu jananīnā garbhopaṇe,
nikr̥uṣhṭamaḷabharapūr, ashūchi, bībhatsa garbhāshay viṣhe. 17.

janmo anant viṣhe are! jananī anerī anerīnun
stanadūdh ten pīdhun mahāyash! udadhijaḷathī ati ghaṇũn. 18.

Page 162 of 394
PDF/HTML Page 186 of 418
single page version

162] [aṣhṭapāhuḍ

bhāvārthaḥ–– janma–janmamen anya–anya mātā ke stanakā dūdh itanā piyā ki usako ekatra karen to samudra ke jalase bhī atishayakar adhik ho jāve. yahān̐ atishayakā artha anantaguṇā jānanā, kyoṅki anantakāl kā ekatra kiyā huā dūdh anantaguṇā ho jātā hai.. 18.. āge phir kahate hain ki janma lekar maraṇ kiyā tab mātāke rone ke ashrupātakā jal bhī itanā huāḥ––

tuh maraṇe dukshyeṇan aṇṇaṇṇāṇan aṇeyajaṇaṇīṇan.
ruṇṇāṇ ṇayaṇaṇīran sāyarasalilādu ahiyayaran.. 19..
tav maraṇe duḥkhen anyāsāmanyāsān anekajananīnām.
ruditānān nayananīran sāgarasalilāt adhikataram.. 19..

arthaḥ
–– he mune! tūne mātāke garbhamen rahakar janma lekar maraṇ kiyā, vah tere maraṇase
anya–anya janmamen anya–anya mātāke rudanake nayanoṅkā nīr ekatra karen tab samudrake jalase bhī
atishayakar adhikaguṇā ho jāve arthāt anantaguṇā ho jāve.

āge phir kahate hain ki jitane sansār men janma liye, unamen kesh, nakh, nāl kaṭe,
unakā puñj karen to meru se bhī adhik rāshi ho jāyaḥ––
bhayasāyare aṇante chhiṇṇujjhiy kesaṇaharaṇālaṭṭhī.
puñjai jai ko vi jae hayadi ya girisamadhiyā
rāsī.. 20..
bhavasāgare anante chhinnojjhitāni keshanakharanālāsthīni.
puñjayati yadi ko‘pi devaḥ bhavati cha girisamādhikaḥ rāshiḥ.. 20..

arthaḥ
––he mune! is ananta sansārasāgaramen tūne janma liye unamen kesh, nakh, nāl aur
asthi kaṭe, ṭūṭe unakā yadi dev puñj kare to merū parvatase bhī adhik rāshi ho jāye,
anantaguṇā ho jāve.. 20..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tuj maraṇathī duḥkhārta bahu jananī anerī anerīnān
nayano thakī jaḷ je vahyān te udadhijaḷathī ati ghaṇā̃n. 19.

niḥsīm bhavamān tyakta tuj nakh–nāḷ–asthi–keshane
sur koī ekatrit kare to giriadhik rāshi bane. 20.

Page 163 of 394
PDF/HTML Page 187 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][163

āge kahate hain ki he ātman! tū jal thal ādi sthānommen sab jagah rahā haiḥ––
jalathalasihipavaṇamvaragirisaridaritaruvaṇāi savatttha.
vasio si chiran kālan tihuvaṇamajjhe aṇappayaso.. 21..
jalasthalashikhipavanāmbaragirisariddarītaruvanādiṣhu sarvatra.
uṣhito‘si chiran kālan tribhuvanamadhye anātmavashaḥ.. 21..

arthaḥ
––he jīv! tū jalamen, thal arthāt bhūmimen, shikhi arthāt agnimen, pavan men, ambar
arthāt ākāsh men, giri arthāt parvatamen, sarit arthāt nadīmen, darī parvatakī guphā men, taru
arthāt vr̥ukṣhommen, vanommen aur adhik kyā kahen sab hī sthānommen, tīn lokamen anātmavash arthāt
parādhīn hokar bahut kāl tak rahā arthāt nivās kiyā.

bhāvārthaḥ–– nij shuddhātmākī bhāvanā binā karma ke ādhīn hokar tīn lokamen sarva duḥkh
sahit sarvatra nivās kiyā.. 21..

āge kahate hain ki he jīv! tūne is lokamen sarva pudgal bhakṣhaṇ kiye to bhī tr̥upta nahīn
huāḥ––
gasiyāin puggalāin bhuvaṇodaravattiyāin savvāin.
patto si to ṇa titin
1puṇaruttan tāin bhujanto.. 22..
grasitāḥ pudgalāḥ bhuvanodaravartinaḥ sarve.
prāpto‘si tanna tr̥uptin punaruktān tān bhuñjānaḥ.. 22..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pāṭhāntar ‘vaṇāin’, ‘vaṇāī’.
1 mudrit sanskr̥it prati men ‘puṇarūvan’ pāṭh hai jisakī sanskr̥itamen ‘punarūp’ chhāyā hai.
jal–thal–anal–pavane, nadī–giri–ābh–van–vr̥ukṣhādimān
vaṇ ātmavashatā chir vasyo sarvatra tun traṇ bhuvanamā̃n. 21.

bhakṣhaṇ karyān ten lokavartī pudgalone sarvane,
pharī pharī karyān bhakṣhaṇ chhatān pāmyo nahīn tun tr̥uptine. 22.

Page 164 of 394
PDF/HTML Page 188 of 418
single page version

164] [aṣhṭapāhuḍ

arthaḥ––he jīv! tūne is lokake uday men vartate jo pudgal skandha, un sabako grase arthāt grahaṇ kiye aur unahī ko punarukta arthāt bārabār bhogatā huā bhī tr̥upti ko prāpta na huā. phir kahate hainḥ––

tihuvaṇasalilan sayalan pīyan tiṇhāe pīḍieṇ tume.
to vi ṇa taṇhāchheo jāo chinteh bhavamahaṇan.. 23..
tribhuvanasalilan sakalan pītan tr̥uṣhṇāyā pīḍiten tvayā.
tadapi na tr̥uṣhṇāchhedaḥ jātaḥ chintay bhavamathanam.. 23..

arthaḥ
––he jīv! tūne is lok men tr̥uṣhṇāse pīṛit hokar tīn lokakā samasta jal
piyā, to bhī tr̥uṣhākā vyuchchhed na huā arthāt pyās na bujhī, isaliye tū is sansārakā mathan
arthāt tere sansārakā nāsh ho, isaprakār nishchay ratnatrayakā chintan kara.
bhāvārthaḥ––sansāramen kisī bhī tarah tr̥upti nahīn hai, jaise apane sansārak abhāv ho vaise
chintan karanā, arthāt nishchay samyagdarshan, gnān, chāritrako dhāraṇ karanā, sevan karanā, yah
upadesh hai.. 23..

āge phir kahate hainḥ––
gahiujjhiyāin muṇivar kalevarāin tume aṇeyāin.
tāṇan ṇatthi pamāṇan aṇant bhavasāyare dhīra.. 24..
gr̥uhītojjhitāni munivar kaleyarāṇi tvayā anekāni.
teṣhān nāsti pramāṇan anantabhavasāgare dhīr!.. 24..

arthaḥ
–– he munivar! he dhīr! tūne is ananta bhavasāgaramen kalevar arthāt sharīr
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pīḍit tr̥uṣhāthī ten pīdhā chhe sarva tribhuvananīrane,
topaṇ tr̥uṣhā chhedāī nā; chintav are! bhavachhedane. 23.

he dhīr! he munivar! grahyān–chhoḍyān sharīr anek ten,
tenun nathī parimāṇ kāī niḥsīm bhavasāgar viṣhe. 24.

Page 165 of 394
PDF/HTML Page 189 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][165 anek grahaṇ kiye aur chhoḍẹ, unakā parimāṇ nahīn hai. bhāvārthaḥ––he munipradhān! tū is sharīrase kuchh sneh karanā chāhatā hai to is sansāramen itane sharīr chhoṛe aur grahaṇ kiye ki unakā kuchh parimāṇ bhī nahīn kiyā jā sakatā hai. āge kahate hain ki jo paryāy sthir nahīn hai, āyukarmake ādhīn hai vah anek prakār kṣhīṇ ho jātī haiḥ––

visaveyaṇarattakkhayabhayasatthaggahaṇasaṅkileseṇa.
āhārussāsāṇan ṇirohaṇā khijjae āū.. 25..
himajalaṇ salil guruvarapavvayataruruhaṇapaḍaṇabhaṅgehĩn.
rasavijjajoyadhāraṇ aṇayapasaṅgehin vivihehĩn.. 26..
iy tiriyamaṇuy jamme suiran uvavajjiūṇ bahuvāran.
avamichchumahādukkhan tivvan patto si tan mitta.. 27..
viṣhavedanā raktakṣhay bhayashastragrahaṇ saṅkleshaiḥ.
āhārochchhvāsānān nirodhanāt kṣhīyate āyu.. 25..

himajvalanasalil gurutar parvatataru rohaṇapatanabhaṅgaiḥ.
rasavidyāyogadhāraṇānay prasaṅgaiḥ vividhaiḥ.. 26..

iti tiryagmanuṣhyajanmani suchiran utpadya bahuvāram
apamr̥utyu mahāduḥkhan tīvran prāpto‘si tvan mitra?.. 27..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
viṣh–vedanāthī, raktakṣhay–bhay–shastrathī, saṅkleshathī,
āyuṣhyano kṣhay thāy chhe āhār–shvāsanirodhathī. 25.

him–agni–jaḷathī, uchcha–parvat vr̥ukṣharohaṇapatanathī,
anyāy–rasavignān–yogapradhāraṇādi prasaṅgathī. 26.

he mitra! e rīt janmīne chirakāḷ nar–tiryañchamān,
bahu vār tun pāmyo mahāduḥkh ākarān apamr̥utyunā̃n. 27.

Page 166 of 394
PDF/HTML Page 190 of 418
single page version

166] [aṣhṭapāhuḍ arthaḥ––viṣhabhakṣhaṇase, vedanā kī pīṛā ke nimittase, rakta arthāt rudhirake kṣhay se, bhayase, shastrake ghāt se, saṅklesh pariṇāmase, āhār tathā shvāsake nirodhase in kāraṇonse āyukā kṣhay hotā hai. him arthāt shīt pālese, agnise, jalase, baṛe parvat par charḥakar paṛanese, baḍẹ vr̥ukṣha par charḥakar giranese, sharīrakā bhaṅg honese, ras arthāt pārā ādikī vidyā usake sanyog se dhāraṇ karake bhakṣhaṇ kare isase, aur anyāy kārya, chorī, vyabhichār ādike nimittase –––isaprakār anekaprakārake kāraṇonse āyukā vyuchchhed (nāsh) hokar kumaraṇ hotā hai. isaliye kahate hain ki he mitra! isaprakār tiryañch manuṣhya janmamen bahutakāl bahutabār utpanna hokar apamr̥utyu arthāt kumaraṇ sambandhī tīvra mahāduḥkhako prāpta huā. bhāvārthaḥ––is lokamen prāṇīkī āyu (jahān̐ sopakram āyu bandhī hai usī niyam ke anusār) tiryañch–manuṣhya paryāyamen anek kāraṇonse chhidatī hai, isase kumaraṇ hotā hai. isase marate samay tīvra duḥkh hotā hai tathā khoṭe pariṇāmonse maraṇ kar phir durgatihī men paṛatā hai; isaprakār yah jīv sansār men mahāduḥkh pātā hai. isaliye āchārya dayālu hokar bārabār dikhāte hain aur sansārase mukta honekā upadesh karate hain, isaprakār jānanā chāhiye.. 25–26–27.. āge nigod ke duḥkh ko kahate hainḥ–––

chhattīs tiṇṇi sayā chhāvaṭṭhisahassavār maraṇāṇi.
atomuhuttamamajjhe patto si nigoyavāsammi.. 28..
ṣhaṭtrinshat trīṇi shatāni ṣhaṭṣhaṣhṭi sahasravāramaraṇāni.
antarmuhūrttamadhye prāpto‘si nikotavāse.. 28..

arthaḥ––he ātman! tū nigod ke vās men ek antarmuhūrtta men chhiyāsaṭh hajār tīnasau
chhattīs bār maraṇako prāpta huā.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
chhāsaṭh havar trishat adhik chhatrīsh ten maraṇo karyān,
antarmuhūrta pramāṇ kāl viṣhe nigodanivāsamā̃n. 28.

Page 167 of 394
PDF/HTML Page 191 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][167

bhāvārthaḥ––nigod men ek shvās men aṭhārahaven bhāg pramāṇ āyu pātā hai. vahān̐ ek muhūrttake saintīsasau tihattar shvāsochchhvās ginate haĩn. unamen chhattīsasau pichyāsī shvāsochchhvās aur ek shvāsake tīsare bhāgake chhyāsaṭh hajār tīnasau chhattīs bār nigod men janma–maraṇ hotā hai. isakā duḥkh yah prāṇī samyagdarshanabhāv pāye binā mithyātvake udayake vashībhūt hokar sahatā hai. bhāvārthaḥ––antarmuhūrttamen chhyāsaṭh hajār tīn sau chhattīs bār janma–maraṇ kahā, vah aṭhyāsī shvās kam muhūrtta isaprakār antarmuhūrtta jānanā chāhiye.. 28.. [visheṣhārthaḥ–––gāthāmen āye hue ‘nigod vāsammi’ shabda kī sanskr̥it chhāyā men ‘nigot vāse’ hai. nigod ekendriy vanaspati kāyik jīvoṅke sādhāraṇ bhedamen rūrḥ hai, jab ki nigot shabda pāñchon indriyoṅke sammūrchhan janmase utpanna honevāle labdhyaparyāptak jīvoṅke liye prayukta hotā hai. ataḥ yahān̐ jo 66336 bār maraṇ kī saṅkhyā hai vah pāñchon indriyon ko sammilit samajhānā chāhiye.. 28..] isahī antarmuhūrttake janma–maraṇ men kṣhudrabhavakā visheṣh kahate hainḥ–––

viyalindae asīdī saṭṭhī chālīsamev jāṇeha.
pañchindiy chauvīsan khuddabhavantomuhuttassa.. 29..
vikalendriyāṇāmashīti paṣhṭin chatvārinshatamev jānīhi.
pañchendriyāṇān chaturvinshati kṣhudrabhavān antarmuhūrttasya.. 29..

arthaḥ
––is antarmuhūrttake bhavommen do indiyake kṣhudrabhav assī, teindriyake sāṭh, chauindriy
ke chālīs aur pañchendriyake chaubīs, isaprakār he ātman! tū kṣhudrabhav jāna.

bhāvārthaḥ––kṣhudrabhav anya shāstron men isaprakār gane haĩn. pr̥ithvī, ap, tej, vāyu aur
sādhāraṇ nigodake sūkṣhma bādar se das aur sapratiṣhṭhit vanaspati ek, isaprakār gyārah
sthānoṅke bhav to ek––ekake chhah hajār bār usake chhyāsaṭh hajār ekasau battīs hue aur
is gāthā men kahe ve bhav do indriy ādike do sau vār, aise 66336 ek antarmuhūrttamen kṣhudrabhav
haĩn.. 29..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! traṇ enshī sāṭh chālīsh kṣhudra bhav vikalendrinā,
antarmuhūrte kṣhudrabhav chovīsh pañchendriy taṇā. 29.

Page 168 of 394
PDF/HTML Page 192 of 418
single page version

168] [aṣhṭapāhuḍ

āge kahate hain ki he ātman! tūne is dīrghasansār men pūrvokta prakār samyagdarshanādi ratnatrayakī prāpti binā bhramaṇ kiyā, isaliye ab ratnatray dhāraṇ karaḥ––

rayaṇattaye aladdhe evan bhamio si dīhasansāre.
iy jiṇavarehin bhaṇiyan tan rayaṇattay samāyaraha.. 30..
ratnatraye alabdhe evan bhramito‘si dīrghasansāre.
iti jinavarairbhaṇitan tat ratnatrayan samāchara.. 30..

arthaḥ
––he jīv! tūne samyagdarshan–gnān–chāritrarūp ratnatray ko nahīn pāyā, isaliye is
dīrghakālase – anādi sansāramen pahile kahe anusār bhramaṇ kiyā, isaprakār jānakar ab tū
us ratnatrayakā ācharaṇ kar, isaprakār jineshvaradev ne kahā hai.

bhāvārthaḥ––nishchay ratnatray pāye binā yah jīv mithyātvake udayase sansār men bhramaṇ
karatā hai, isaliye ratnatray ke ācharaṇakā upadesh hai.. 30..

āge shiṣhya pūchhatā hai ki vah ratnatray kaisā hai? usakā samādhān karate hain ki ratnatray
isaprakār haiḥ––
appā appammi rao sammāiṭṭhī havei phuḍu jīvo.
jāṇai tan saṇṇāṇan charadihan chāritta maggo tti.. 31..
ātmā ātmani rataḥ samyagdraṣhṭiḥ bhavati sphuṭan jīvaḥ.
jānāti tat sañgnānan charatīh chāritran mārga iti.. 31..

arthaḥ
––jo ātmā ātmā men rat hokar yathārtharūpakā anubhav kar tadrup hokar shraddhān
kare vah pragaṭ samyagdr̥uṣhṭi hotā hai, us ātmāko jānanā samyaggnān hai,
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
vaṇ ratnatrayaprāpti tun e rīt dīrghasansāre bhamyo,
bhākhyun jinoe ām; tethī ratnatrayane ācharo. 30.

nij ādnamān rat kvav je te pragaṭ samyagdraṣhṭi chhe,
tadbodh chhe sugnān, tyān charavun charaṇ chhe; –mārga e. 31.

Page 169 of 394
PDF/HTML Page 193 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][169 us ātmāmen ācharaṇ karake rāgadveṣharūp na pariṇamanā samyakchāritra hai. isaprakār yah nishchayaratnatray hai, mokṣhamārga hai. bhāvārthaḥ––ātmākā shraddhān–gnān–ācharaṇ nishchayaratnatray hai aur bāhyamen isakā vyavahār – jīv ajīvādi tattvoṅkā shraddhān, tathā jānanā aur paradravya parabhāvakā tyāg karanā isaprakār nishchay–vyavahārasvarūp ratnatray mokṣhakā mārga hai. vahān̐ nishchay to pradhān hai, isake binā vyavahār sansār svarūp hī hai. vyavahār hai vah nishchay kā sādhanasvarūp hai, isake binā nishchay kī prāpti nahīn hai aur nishchay kī prāpti ho jāne ke bād vyavahār kuchh nahīn hai isaprakār jānanā chāhiye.. 31.. āge sansār men is jīv ne janma maraṇ kiye hain ve kumaraṇ kiye, ab sumaraṇ kā upadesh kate hainḥ–––

aṇṇe kumaraṇamaraṇan aṇeyajammantarāin mario si.
bhāvahi sumaraṇamaraṇan jaramaraṇaviṇāsaṇan jīv!.. 32..
anyasmin kumaraṇamaraṇan anekajanmāntareṣhu mr̥utaḥ asi.
bhāvay sumaraṇamaraṇan janmamaraṇavināshanan jīv!.. 32..

arthaḥ
––he jīv! is sansār men anek janmāntarommen anya kumaraṇ maraṇ jaise hote hain vaise
tū marā. ab tū jis maraṇ kā nāsh ho jāy isaprakār sumaraṇ bhā arthāt samādhimaraṇ kī
bhāvanā kara.

bhāvārthaḥ––maraṇ saṅkṣhepase anya shāstrommen satrah prakār ke kahe haĩn. ve isaprakār hain––1
āvichikāmaraṇ, 2––tadbhavamaraṇ, 3––avadhimaraṇ, 4––ādyānatamaraṇ, 5––bālamaraṇ,
paṇḍitamaraṇ, 7––āsannamaraṇ, 8––bālapaṇḍitamaraṇ, 9––sashalyamaraṇ, 10––palāyamaraṇ, 11–
–varshāttamaraṇ, 12––viprāṇamaraṇ, 13––gr̥idhrapr̥uṣhṭhamaraṇ, 14––bhaktapratyākhyānamaraṇ, 15––
iṅginīmaraṇ, 16––prāyopagamanamaraṇ aur 17––kevalimaraṇ, isaprakār satrah haĩn.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
[nondh––– yahān̐ aisā nahīn samajhanā ki pratham vyavahār ho aur pashchāt nishchay ho – kintu bhūmikānusār prārambha se hī nishchay–
vyavahār sāthamen hote hai. nimittake binā artha shāstramen jo kahā hai usase virūddha nimitta nahīn hotā aisā samajhanā.]
he jīv! kumaraṇ maraṇathī tun maryo anek bhavo viṣhe;
tun bhāv sumaraṇamaraṇane jar–maraṇanā haranārane. 32.

Page 170 of 394
PDF/HTML Page 194 of 418
single page version

170] [aṣhṭapāhuḍ

inakā svarūp isaprakār hai – āyukarmakā uday samay–samayamen ghaṭatā hai vah samay– samay maraṇ hai, yah āvīchikāmaraṇ hai.. 1.. vartamān paryāyakā abhāv tadbhavamaraṇ hai.. 2.. jaisā maraṇ vartamān paryāyakā ho vaisā hī agalī paryāyakā hogā vah avadhimaraṇ hai. isake do bhed hain–––jaisā prakr̥iti, sthiti, anubhāg vartamānakā uday āyā vaisā hī agalī kā uday āve vah [1] sarvāvadhimaraṇ hai aur ekadesh bandh–uday ho to [2] deshāvadhimaraṇ kahalātā hai.. 3.. vartamān paryāy kā sthiti ādi jaisā uday thā vaisā agalīkā sarvato vā deshato bandh– uday na ho vah ādyantamaraṇ hai.. 4.. pān̐chavān̐ bālamaraṇ hai, vah pān̐ch prakār kā hai–––1 avyaktabāl, 2 vyavahārabāl, 3 gnānabāl, 4 darshanabāl, 5 chāritrabāla. jo dharma, artha, kām in kāmoṅko na jāne, jisakā sharīr inake ācharaṇ ke liye samartha na ho vah ‘avyaktabāl’ hai. jo lokake aur shāstrake vyavahār ko na jāne tathā bālak avasthā ho vah ‘vyavahārabāl’ hai. vastuke yathārthagnān rahit ‘gnānabāl’ hai. tattvashraddhānarahit mithyādr̥uṣhṭi ‘darshanabāl’ hai. chāritrarahit prāṇī ‘chāritrabāl’ hai. inakā maranā so bāl maraṇ hai. yahān̐ pradhānarūpase darshanabāl kā hī grahaṇ hai kyoṅki samyakdr̥uṣhṭi ko anyabālapanā hote hue bhī darshanapaṇḍitatā ke sadbhāvase paṇḍitamaraṇ men hī ginate haĩn. darshanabālakā maraṇ saṅkṣhepamen do prakārakā kahā hai––ichchhāpravr̥utta aur anichchhāpravr̥utta. agnise, dhūmase, shastrase, viṣhase, jalase, parvatake kinārepar se gir ne se, ati shīt–uṣhṇakī bādhā se, bandhanase, kṣhudhā–tr̥uṣhāke rokanese, jībh ukhāṛane se aur virūddha āhār karane se bāl (agnānī) ichchhāpūrvak mare so ‘ichchhāpravr̥utta’ hai tathā jīne kā ichchhuk ho aur mar jāve so ‘anichchhāpravr̥utta’ hai.. 5..

paṇḍitamaraṇ chār prakār kā hai–––1 vyavahār paṇḍit, 2 samyaktvapaṇḍit, 3 gnānapaṇḍit, 4 chāritrapaṇḍita. lokashāstra ke vyavahār men pravīṇ ho vah ‘vyavahār paṇḍit’ hai. samyaktva sahit ho ‘samyaktvapaṇḍit’ hai. samyaggnān sahit ho ‘gnānapaṇḍit’ hai. samyakchāritra sahit ho ‘chāritrapaṇḍit’ hai. yahān̐ darshan–gnān–chāritra sahit paṇḍitakā grahaṇ hai, kyoṅki vyavahār–paṇḍit mithyādr̥uṣhṭi bālamaraṇ men ā gayā.. 6..


Page 171 of 394
PDF/HTML Page 195 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][171

mokṣhamārgamen pravartane vālā sādhu saṅghase chhūṭā usako ‘āsanna’ kahate haĩn. isamen pārshvastha, svachchhanda, kushīl, sansakta bhī lene; isaprakār ke pañchaprakār bhraṣhṭa sādhuoṅkā maraṇ ‘āsannamaraṇ’ hai. samyagdr̥uṣhṭi shrāvak kā maraṇ ‘bālapaṇḍit maraṇ’ hai.. 8.. sashalyamaraṇ do prakār kā hai––––mithyādarshan, māyā, nidān ye tīn shalya to bhāvashalya’ hai aur pañch sthāvar tathā tras men asainī ye ‘dravyashalya’ sahit hain, isaprakār ‘sashalyamaraṇ’ hai.. 9.. jo prashastakriyāmen ālasī ho, vratādikamen shakti ko chhipāve, dhyānādik se dūr bhāge, isaprakār maraṇ ‘palāyamaraṇ’ hai.. 10.. vashārttamaraṇ chār prakār kā hai–––vah ārtta – raudra dhyānasahit maraṇ hai, pān̐ch indriyoṅke viṣhayommen rāg–dveṣh sahit maraṇ ‘indriyavashārttamaraṇ’ hai. sātā – asātā kī vedanā sahit mare ‘vedanāvashārttamaraṇ’ hai. krodh, mān, māyā, lobh, kaṣhāyake vash se mare ‘kaṣhāyavashārttamaraṇ’ hai. hāsya vinod kaṣhāy ke vash se mare ‘nokaṣhāyavashārttamaraṇ’ hai .. 11.. jo apane vrat kriyā chāritra men upasarga āve vah sahā bhī na jāve aur bhraṣhṭa hone kā bhay āve tab ashakta hokar anna–pānī kā tyāg kar mare ‘viprāṇasamaraṇ’ hai.. 12.. shastra grahaṇakā maraṇ ho ‘gr̥idhrapr̥uṣhṭhamaraṇ’ hai.. 13.. anukramase anna–pānīkā yathāvidhi tyāg kar mare ‘bhaktapratyākhyānamaraṇ’ hai.. 14.. sannyās kare aur anyase vaiyāvr̥utta karāve ‘iṅginīmaraṇ’ hai.. 15..

prāyopagaman sannyās kare aur kisī se vaiyāvr̥utta na karāve, tathā apane āp bhī na kare, pratimāyog rahe ‘prāyopagamanamaraṇ’ hai.. 16..

kevalī mukti prāpta ho ‘kevalīmaraṇ’ hai.. 17..

Page 172 of 394
PDF/HTML Page 196 of 418
single page version

172] [aṣhṭapāhuḍ

isaprakār satrah prakār kahe. inakā saṅkṣhep isaprakār hai–––maraṇ pān̐ch prakār ke hain––1 paṇḍitapaṇḍit, 2 paṇḍit, 3 bālapaṇḍit, 4 bāl, 5 bālabāla. jo darshan gnān chāritra ke atishay sahit ho vah paṇḍitapaṇḍit hai aur inakī prakarṣhatā jinake na ho vah paṇḍit hai, samyagdr̥uṣhṭi shrāvak vah bālapaṇḍit aur pahile chār prakārake paṇḍit kahe unameh se ek bhī bhāv jisake nahīn hai vah bāl hai tathā jo sabase nyūn ho vah bālabāl hai. inamen paṇḍitapaṇḍitamaraṇ, paṇḍitamaraṇ aur bālapaṇḍitamaraṇ ye tīn prashasta sumaraṇ kahe hain, anya rīti hove vah kumaraṇ hai. isaprakār jo samyagdarshan–gnān–chāritra ekadesh sahit mare vah ‘sumaraṇ’ hai; isaprakār sumaraṇ karane kā upadesh hai.. 32.. āge yah jīv sansāramen bhramaṇ karatā hai, us bhramaṇake parāvartan kā svarūp manamen dhāraṇakar nirūpaṇ karate haĩn. pratham hī sāmānyarūp lokake pradeshon kī apekṣhāse kahate hainḥ–––

so ṇatthi davvasavaṇo paramāṇupamāṇamettao ṇilao.
jattha ṇa jāo ṇa mao tiyaloyapamāṇio savvo.. 33..
saḥ nāsti dravyashramaṇaḥ paramāṇupramāṇamātronilayaḥ.
yatra na jātaḥ na mr̥utaḥ trilokapramāṇakaḥ sarvaḥ.. 33..

arthaḥ––yah jīv dravyaliṅg kā dhārak munipanā hote hue bhī jo tīnalok pramāṇ sarva
sthān hain unamen ek paramāṇu parimāṇ ek pradeshamātra bhī aisā sthān nahīn hai ki jahān̐ janma–
maraṇ na kiyā ho.

bhāvārthaḥ––dravyaliṅg dhāraṇ karake bhī is jīvane sarva lokamen anantabār janma aur maraṇ
kiye, kintu aisā koī pradesh sheṣh na rahā ki jisamen janma aur maraṇ na kiye hõn. isaprakār
bhāvaliṅg ke binā dravyaliṅg se mokṣha kī
(––nijaparamātmadashā kī) prāpti nahīn huī––aisā
jānanā.. 33..

āge isī artha ko dr̥urḥ karane ke liye bhāvaliṅg ko pradhān kar kahate hainḥ–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
traṇ lokamān paramāṇu sarakhun sthān koī rahyun nathī,
jyān dravyashramaṇ thayel jīv maryo nathī, janmyo nathī. 33.

Page 173 of 394
PDF/HTML Page 197 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][173

kālamaṇantan jīvo jammajarāmaraṇapīḍio dukkhan.
jiṇaliṅgeṇ vi patto paramparābhāvarahieṇa.. 34..
kālamanantan jīvaḥ janmajarāmaraṇapīḍitaḥ duḥkham.
jinaliṅgen api prāptaḥ paramparābhāvarahitena.. 34..

arthaḥ
––yah jīv is sansār men jisamen paramparā bhāvaliṅg na hone se anantakāl paryanta
janma–jarā–maraṇ se pīṛit duḥkh ko hī prāpta huā.

bhāvārthaḥ––dravyaliṅg dhāraṇ kiyā aur usamen paramparāse bhī bhāvaliṅg kī prāpti na huī
isaliye dravyaliṅg niṣhphal gayā, mukti kī prāpti nahīn huī, sansār men bhramaṇ kiyā.

yahān̐ āshay isaprakār hai ki–––dravyaliṅg hai vah bhāvaliṅg kā sādhan hai, parantu
1kālalabdhi binā dravyaliṅg dhāraṇ karane par bhī bhāvaliṅgakī prāpti nahīn hotī hai, isaliye
dravyaliṅg niṣhphal jātā hai. isaprakār mokṣhamārga men pradhān bhāvaliṅg hī hai. yahān̐ koī kahe ki
isaprakār hai to dravyaliṅg pahale kyon dhāraṇ karen? usako kahate hain ki–––isaprakār māne to
vyavahār kā lop hotā hai, isaliye isaprakār mānanā jo dravyaliṅg pahile dhāraṇ karanā,
isaprakār na jānanā ki isī se siddhi hai. bhāvaliṅgī ko pradhān mānakar usake sanmukh upayog
rakhanā, dravyaliṅgako yatnapūrvak sādhanā, isaprakār kā shraddhān bhalā hai.. 34..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 (1) kālalabdhi– svasamay – nijasvarūp pariṇām kī prāpti. (ātmāvalokan gāthā0 9)(2) kālalabdhi kā artha svakāl kī
prāpti hai. (3) ‘yadāyan jīvaḥāgamabhāṣhāyā kālādi labdhirūpamadhyātmabhāṣhāyā shuddhātmabhimukhan pariṇāmarūpan svasamvedanagnānan labhante....

artha – jab yah jīv āgam bhāṣhā se kālādi labdhiko prāpta karatā hai tathā adhyātma bhāṣhā se shuddhātmāke sanmukh pariṇāmarūp svasamvedanagnān ko prāpta karatā hai.’ (pañchāstikāy gā0 150–151 jayasenāchārya ṭīkā)(4) visheṣh dekho mokṣhamārgaprakāshak a0 9..

jīv jani–jarā–mr̥utatapta kāḷ anant pāmyo duḥkhane,
jinaliṅgane paṇ dhārī pāramparyabhāvavihīnane. 34.

Page 174 of 394
PDF/HTML Page 198 of 418
single page version

174] [aṣhṭapāhuḍ

āge pudgal dravya ko pradhān kar bhramaṇ kahate hainḥ––
paḍidesasamayapuggal āug pariṇāmaṇāmakālaṭṭhan.
gahiujjhiyāin bahuso aṇantabhavasāyare
1jīva.. 35..
pratideshasamayapudgalāyuḥ pariṇāmanāmakālastham.
gr̥uhītojjhitāni bahushaḥ anantabhavasāgare jīvaḥ.. 35..

arthaḥ
––is jīvane is ananta apār bhavasamudramen lokakāshake jitane pradesh hain un prati
samay samay aur paryāy ke āyupramāṇ kāl aur jaisā yogakaṣhāy ke pariṇamanasvarūp pariṇām
aur jaisā gati jāti ādi nām karmake udayase huā nām aur kāl jaisā utsarpiṇī–
avasarpiṇī unamen pudgalake paramāṇurūp skandha, unako bahutabār anantabār grahaṇ kiye aur
chhoḍẹ.

bhāvārthaḥ––bhāvaliṅg binā lokamen jitane pudgal skandha hain un sabako hī grahaṇ kiye
aur chhoṛe to bhī mukta na huā.. 35..

āge kṣhetrako pradhān kar kahate hainḥ–––
teyālā tiṇṇi sayā rajjūṇan loyakhetta parimāṇan.
muttūṇaṭṭha paesā jatthaṇ ḍhuruḍhullio jīyo.. 36..
trichattvārinshat trīṇi shatāni rajjūnān lokakṣhetra parimāṇan.
muktvā‘ṣhṭau pradeshān yatra na bhramitaḥ jīvaḥ.. 36..

arthaḥ
–yah lok tīnasau tetālīs rājū pramāṇ kṣhetra hai, usake bīch merūke nīche
gostanākār āṭh pradesh hain, unako chhoṛakar anya pradesh aisā na rahā jisamen yah jīv nahīn
janmā – marā ho.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pāṭhāntaraḥ – jīvo.
pratidesh–pudgal–kāḷ–āyuṣh–nām–pariṇāmastha ten
bahushaḥ sharīr grahyān–tajyān niḥsīm bhavasāgar viṣhe. 35.

traṇashat–adhik chāḷīsh–traṇ rajjupramit ā lokamān
tajī āṭh koī pradesh nā, paribhramit nahi ā jīv jyā̃n. 36.

Page 175 of 394
PDF/HTML Page 199 of 418
single page version

bhāvapāhuḍ][175

bhāvārthaḥ––‘ḍhuruḍhullio’ isaprakār prākr̥it men bhramaṇ arthake dhātukā ādesh hai aur kṣhetraparāvartan men merūke nīche āṭh lokake madhyamen hain unako jīv apane sharīrake aṣhṭamadhya pradesh banā kar madhyadesh upajatā hai, vahān̐ se kṣhetraparāvartan kā prārambh kiyā jātā hai, isaliye unako punarukta bhramaṇ men nahīn ginate haĩn.. 36.. [dekho go0 jī0 kāṇḍa gāthā 560 pr̥u0 266 mūlāchār a0 9 gāthā 14 pr̥u0 428] āge yah jīv sharīr sahit utpanna hotā hai aur maratā hai, us sharīramen rog hote hain, unakī saṅkhyā dikhāte hainḥ–––

ekkekkaṅguli bāhī chhaṇṇavadī honti jāṇ maṇuyāṇan.
avasese ya sarīre royā bhaṇ kittiyā bhaṇiyā.. 37..
ekaikāṅgulau vyādhayaḥ ṣhaṇṇayatiḥ bhavanti jānīhi manuṣhyānā̃n.
avasheṣhe cha sharīre rogāḥ bhaṇ kiyantaḥ bhaṇitāḥ.. 37..

arthaḥ
––is manuṣhya ke sharīr men ek ek aṅgulamen chhyānave chhyānave rog hote hain, tab
kaho, avasheṣh samasta sharīr men kitane rog kahẽn.. 37..

āge kahate hain ki jīv! un rogoṅkā duḥkh tūne sahāḥ–––
te royā vi ya sayalā sahyiā te paravaseṇ puvvabhave.
evan sahasi mahājas kin vā bahuehin laviehĩn.. 38..
te rogā api cha sakalāḥ saḍhāstvayā paravasheṇ pūrvabhave.
evan sahase mahāyashaḥ. kin vā bahubhiḥ lapitaiḥ.. 38..

arthaḥ
––he mahāshay! he mune! tūne pūrvokta rogoṅko pūrvabhavommen to paravash sahe, isaprakār
hī phir sahegā, bahut kahane se kyā?
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pratyek aṅgul chhannun jāṇo rog mānav dehamān;
to keṭalā rogo, kaho, ā akhil deh viṣhe, bhalā! 37.

e rog paṇ saghaḷā sahyā ten pūrvabhavamān paravashe;
tun sahī rahyo chhe ām, yashadhar; adhik shun kahīe tane? 38.

Page 176 of 394
PDF/HTML Page 200 of 418
single page version

176] [aṣhṭapāhuḍ

bhāvārthaḥ––yah jīv parādhīn hokar sab duḥkh sahatā hai. yadi gnānabhāvanā kare aur duḥkh āne par usase chalāyamān na ho, is tarah svavash hokar sahe to karmakā nāsh kar mukta ho jāve, isaprakār jānanā chāhiye.. 38.. āge kahate hain ki apavitra garbhavās men bhī rahāḥ––

pittantamuttaphephasakālijjayaruhirakharisakimijāle.
uyare vasio si chiran ṇavadasamāsehin pattehĩn.. 39..
pittāntramūtraphephasayakr̥udrudhirakharisakr̥umijāle.
udare uṣhito‘si chiran navadashamāsaiḥ prāpteḥ.. 39..

arthaḥ
––he mune! tūne isaprakār ke malin apavitra udar men nav mās tathā das mās
prāpta kar rahā. kaisā hai udar? jisamen pitta aur āntonse veṣhṭit, mūtrakā sravaṇ, phephas arthāt
jo rudhir binā med phūl jāve, kālijja arthāt kalejā, khūn, kharis arthāt apakva malase
milā huā rudhir shleṣhma aur kr̥umijāl arthāt laṭ ādi jīvoṅke samūh ye sab pāye jāte hain–
––isaprakār strī ke udar men bahut bār rahā.. 39..

phir isī ko kahate haiḥ–––
diyasaṅgaṭṭhiyamasaṇan āhāriy māyabhutta maṇṇānte.
chhaddikharisāṇ majjhe jaḍhare vasio si jaṇaṇīe.. 40..
dvijasaṅgasthitamashanan āhr̥utya mātr̥ubhuktamannānte.
chhardikharisayormadhye jaṭhare uṣhito‘si jananyāḥ.. 40..

arthaḥ
––he jīv! tū jananī
(mātā) ke udar (garbha) men rahā, vahān̐ mātāke aur pitāke
bhogake anta, chhardi (vaman) kā anna, kharis (rudhirase milā huā apakva mal
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
maḷ–mūtra–shoṇit–pitta–karam, baroḷ, yakr̥ut, āntra jyān,
tyān mās nav–dash tun vasyo bahu vār jananī–udaramān 39.

jananī taṇun chāvel ne khādhel eṭhun khāīne,
tun jananī kerā jaṭharamān vamanādimadhya vasyo are! 40.