Page 277 of 394
PDF/HTML Page 301 of 418
single page version
mokShapAhuD][277
bhAvArthaH––bahirAtmA mithyAdR^iShTi ke mithyAtvakarma ke uday se (–udayake vash hone se) mithyAbhAv hai isaliye vah apanI deh ko AtmA jAnatA hai, vaise hI parakI deh achetan hai to bhI usako parakI AtmA mAnatA hai (arthAt par ko bhI dehAtmabuddhi se mAn rahA hai aur aise mithyAbhAv sahit dhyAn karatA hai) aur usame.n ba.DA yatna karatA hai, isaliye aise bhAvako Cho.DnA yah tAtparya hai.. 9..
suyadArAIvisae maNuyANa.n vaiDhaN moho.. 10..
sutadArAdiviShaye manujAnA.n varddha.nte mohaH.. 10..
dUsarA arthaH––[ arthaH–––isaprakAr deh me.n sva–par ke adhyavasAy (nishchay) ke dvArA jin manuShyo.nne padArtha ke svarUpako nahI.n jAnA hai unake sut, dArAdik jIvo.nme.n moh kI pravR^itti hotI hai.] (bhAShA parivartanakAr ne yah artha likhA hai) bhAvArthaH––jin manuShyo.nne jIv–ajIv padArtha kA svarUp yathArtha nahI.n jAnA unake dehame.n svaparAdhyavasAy hai. apanI dehako apanI AtmA jAnate hai.n aur par kI dehako parakI AtmA jAnate hai.n, unake putra strI Adi kuTumbiyo.nme.n moh (mamatva) hotA hai. jab ve jIv–ajIv ke svarUp ko jAne tab deh ko ajIv mAne.n, AtmAko amUrtik chaitanya jAne.n, tab par me.n mamatva nahI.n hotA hai. isaliye jIvAdik padArtho.n kA svarUp achChI tarah jAnakar moh nahI.n karanA yah batalAyA hai.. 10..
Age kahate hai.n ki mohakarma ke udayase (– udayame.n yukta honese) mithyAj~nAn aur mithyAbhAv hote hai.n, usase AgAmI bhavame.n bhI yah manuShya dehako chAhatA haiH–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 278 of 394
PDF/HTML Page 302 of 418
single page version
278] [aShTapAhuD
mohodaeN puNaravi a.nga.n sa.n maNNae maNuo.. 11..
mohodayen punarapi a.nga.n manyate manujaH.. 11..
arthaH––yah manuShya mohakarma ke udayase (uday ke vash hokar) mithyAj~nAnake dvArA
bhAvArthaH––mohakarmakI prakR^iti mithyAtva ke uday se (uday ke vash honese) j~nAn bhI
hotA hai, usase nirantar paradravya me.n yah bhAvanA rahatI hai ki yah mujhe sadA prApta hove, isase
yah prANI AgAmI dehako bhalA jAnakar chAhatA hai.. 11..
Age kahate hai.n ki jo muni deh me.n nirapekSha hai.n, deh ko nahI.n chAhatA hai, usame.n mamatva
AdasahAve surao joI so lahai NivvANa.n.. 12..
AtmasvabhAve surataH yogI sa labhate nirvANam.. 12..
udAsIn hai, nirdvandva hai––rAgadveSharUp iShTa–aniShTa mAnyatA se rahit hai, nirmamatva hai––dehAdik
me.n ‘yah merA’ aisI buddhi se rahit hai, nirAra.nbh hai––is sharIr ke liye tathA
nirdvandva, nirmam, dehamA.n nirapekSha, muktAra.nbh je,
Page 279 of 394
PDF/HTML Page 303 of 418
single page version
mokShapAhuD][279 tathA anya laukik prayojan ke liye Ara.nbh se rahit hai aur AtmasvabhAvame.n rat hai, lIn hai, nirantar svabhAvakI bhAvanA sahit hai, vah muni nirvAN ko prApta karatA hai. bhAvArthaH–––jo bahirAtmAke bhAvake Cho.Dkar antarAtmA banakar paramAtmA me.n lIn hotA hai vah mokSha prApta karatA hai. yah upadesh batAyA hai.. 12.. Age ba.ndh aur mokShake kAraNakA sa.nkSheparUp AgamakA vachan kahate hai.nH–––
eso jiNauvadeso samAsado1 ba.ndhamukkhassa.. 13..
eShaH jinopadeshaH samAsataH ba.ndhamokShasya.. 13..
arthaH––jo jIv paradravyame.n rat hai, rAgI hai vah to anek prakArake karmo.n se bA.NdhatA hai,
karmo.nkA ba.ndh karatA hai aur jo paradravyase virat hai–––rAgI nahI.n hai vah anek prakArake karmo.n
se ChUTatA hai, tah bandhakA aur mokShakA sa.nkShepame.n jinadev kA upadesh hai.
bhAvArthaH–– ba.ndh–mokShake kAraNakI kathanI anek prakAr se hai usakA yah sa.nkShep haiH–– jo paradravya se rAgabhAv to ba.ndhakA kAraN aur virAgabhAv mokShakA kAraN hai, isaprakAr sa.nkShep se jinendrakA upadesh hai.. 13..
Age kahate hai.n ki jo svadravya me.n rat hai vah samyagdR^iShTi hotA hai aur karmo.nkA nAsh karatA haiH–––
re! niyamathI nijadraarat sAdhu sudraShTi hoy Che,
Page 280 of 394
PDF/HTML Page 304 of 418
single page version
280] [aShTapAhuD
arthaH––jo muni svadravya arthAt apanI AtmAme.n rat hai, ruchi sahit he vah niyam se
samyagdR^iShTi hai aur vah hI samyaktvasvabhAvarUp pariNaman karatA huA duShTa ATh karmo.n kA kShay –
nAsh karatA hai.
bhAvArthaH–– yah bhI karmake nAsh karane ke kAraNakA sa.nkShep kathan hai. jo apane svarUp kI shraddhA, ruchi, pratIti, AcharaNase yukta hai vah niyam se samyagdR^iShTi hai, is samyaktvabhAv se pariNAm karatA huA muni ATh karmo.n kA nAsh karake nirvAN ko prApta karatA hai.. 14.. Age kahate hai.n ki jo paradravya me.n rat hai vah mithyAdR^iShTi hokar karmo.nko bA.NdhatA haiH–––
michChattapariNado puN bajjhadi duTThaTThakammehi.n.. 15..
mithyAtvapariNataH punaH badhyate duShTAShTa karmabhiH.. 15..
aur vah mithyAtvabhAvarUp pariNaman karatA huA duShTa aShTa karmo.n se ba.NdhatA hai.
bhAvArthaH–––yah ba.ndhake kAraN kA sa.nkShep hai. yahA.N sAdhu kahane se aisA batAyA hai ki jo bAhya parigrah Cho.Dkar nirgra.nth ho jAve to bhI mithyAdR^iShTi hotA huA sa.nsAr ke duHkh denevAle aShTa karmo.n se ba.NdhatA hai.. 15.. Age kahate hai.n ki paradravya hI se durgati hotI hai aur svadravya hI se sugati hotI haiH–– – –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 pAThAntaraH–– sa sAdhuH. 2 mu0 sa.n0 pratimeh ‘kShipate’ aisA pATh hai.
Page 281 of 394
PDF/HTML Page 305 of 418
single page version
mokShapAhuD][281
iy NAUN sadavve kuNai raI virah iyarammi.. 16..
iti j~nAtvA svadravye kurut rati.n virati.n itarasmin.. 16..
arthaH––paradravya se durgati hotI hai aur svadravyase sugati hotI hai yah spaShTa (– pragaT)
paradravya unase virati karo.
bhAvArthaH––lokame.n bhI yah rIti hai ki apane dravyase rati karake apanA hI bhogatA hai vah
lekar bhogatA hai usako usako duHkh hotA hai, Apatti uThAnI pa.DtI hai. isaliye AchArya ne
sa.nkShep me.n upadesh diyA hai ki apane AtmasvabhAvame.n rati karo isase sugati hai, svargAdik bhI
isI se hote hai.n aur mokSha bhI isI se hotA hai aur paradravya se prIti mat karo isase durgati
hotI hai, sa.nsAr me.n bhramaN hotA hai.
yahA.N koI kahatA hai ki svadravyame.n lIn hone se mokSha hotA hai aur sugati – durgati to
kahA hai ki paradravya se virakta hokar svadravya me.n lIn hove tab vishuddhatA bahut hotI hai, us
vishuddhatA ke nimitta se shubhakarma bhI ba.Ndhate hai.n aur jab atya.nt vishuddhatA hotI hai tab karmo.n kI
nirjarA hokar mokSha hotA hai, isaliye sugati–durgatikA honA kahA yah yukta hai, isaprakAr
jAnanA chAhiye.. 16..
Age shiShya pUChatA hai ki paradravya kaisA hai? usakA uttar AchArya kahate hai.nH–––
ta.n paradavva.n bhaNiya.n avitattha.n savvadarisIhi.n.. 17..
–e jANI, nijadravye ramo, paradravyathI viramo tame. 16.
AtmasvabhAvetar sachitta, achitta, temaj mije,
Page 282 of 394
PDF/HTML Page 306 of 418
single page version
282] [aShTapAhuD
tat paradravya.n bhaNita.n avitattha.n sarvadarshibhiH.. 17..
arthaH––AtmasvabhAvase anya sachitta to strI, putrAdik jIv sahit vastu tathA achitta
dhan, dhAnya, hiraNya suvarNAdik achetan vastu aur mishra AbhUShaNAdi sahit manuShya tathA kuTumba
sahit gR^ihAdik ye sab paradravya hai.n, isaprakAr jisane jIvAdik padArtho.nkA svarUp nahI.n jAnA
usako samajhAne ke liye sarvadarshI sarvaj~na bhagavAnane kahA hai athavA ‘avitattha.n’ arthAt satyArtha
kahA hai.
bhAvArthaH––apane j~nAnasvarUp AtmA sivAy anya chetan, achetan, mishra vastu hai.n ve sab
Age kahate hai.n ki AtmasvabhAv svadravya kAh vah is prakAr haiH–––
suddha.n jiNehi.n kahiya.n appANa.n havadi saddavva.n.. 18..
duShTAShTakarmarahita.n anupama.n j~nAnavigraha.n nityam. shuddha.n jinaiH bhaNita.n AtmA bhavati svadravyam.. 18..
arthaH––sa.nsAr ke duHkh dene vAle j~nAnAvarAdik duShTa aShTakarmo.n se rahit or jisako kisI kI upamA nahI.n aisA anupam, jisako j~nAn hI sharIr hai aur jisakA nAsh nahI.n hai aisA avinAshI nitya hai aur shuddha arthAt vikAr rahit kevalaj~nAnamayI AtmA jin bhagavAn sarvaj~na ne kahA hai vah hI svadravya hai. bhAvArthaH––j~nAnAnandamay, amUrtik, j~nAnamUrti apanI AtmA hai vahI ek svadravya hai, anya sab chetan, achetan, mishra paradravya hai.n.. 18..
te jiNavarAN magge aNulaggA lahahi.n NivyANa.n.. 19..
je shuddha bhAkhyo jinavare, te AtamA svadraa Che. 18.
Page 283 of 394
PDF/HTML Page 307 of 418
single page version
mokShapAhuD][283
te jinavarANA.n mArge anulagnAH labhate nirvANam.. 19..
arthaH––jo muni paradravyase parA~N.hmukh hokar svadravya jo nij AtmadravyakA dhyAn karate
hai.n ve pragaT sucharitra arthAt nirdoSh chAritrayukta hote hue jinavar tIrtha.nkaro.nke mArgakA anulagna –
bhAvArthaH––paradravya kA tyAg kar jo apane svarUp kA dhyAn karate hai.n ve nishchay –
Age kahate hai.n ki jinamArga me.n lagA huA shuddhAtmAkA dhyAn kar mokShako prApta karatA hai, to kyA usase svarga nahI.n prApta kar sakatA hai? avashya hI prApta kar sakatA haiH–––
jeN lahai NivvANa.n Na lahaiki.n tiN suraloya.n.. 20..
yen labhate nirvANa.n na labhate ki.n ten suralokam.. 20..
hai usase nirvAN ko prApta karatA hai, to usase kyA svarga lok nahI.n prApta kar sakate hai.n?
avashya hI prApta kar sakate hai.n.
bhAvArthaH––koI jAnatA hogA ki jo jinamArga me.n lagakar AtmAkA dhyAn karatA hai vah
pravartane vAlA shuddha AtmA kA dhyAn ke mokSha prApta karAt hai, to usase svarga lok kyA kaThin
hai? yah to usake mArgame.n hI hai.. 20..
Age is arthako dR^iShTA.nt dvArA dR^i.Dh.h.h karate hai.nH–––
Page 284 of 394
PDF/HTML Page 308 of 418
single page version
284] [aShTapAhuD
so ki.n kosaddha.n pi hu Na sakkae jAu bhuvaNachale.. 21..
sa ki.n koshArddhamapi sphuTa.n na shaknoti yAtu.n bhuvanatale.. 21..
arthaH–– jo puruSh ba.DA bhAr lekar ek diname.n sau yojan chalA jAve vah is
pR^ithvItalapar AdhA kosh kyA na chalA jAve? yah pragaT–spaShTa jAno.
bhAvArthaH––jo puruSh ba.DA bhAr lekarok din me.n sau yojan chale usake AdhA kosh
hai.. 21..
Age isI arthakA anya dR^iShTA.nt kahate hai.nH–––
so ki.n jippai ikki.n NareN sa.ngAmae suhaDo.. 22..
sa ki.n jIyate eken nareN sa.ngrAme subhaTaH.. 22..
bhI sugamatAse jIte vah subhaT ek manuShyako kyA na jIte? avashya hI jIte.
bhAvArthaH––jo jinamArgame.n pravarte vah karmakA nAsh kare hI, to kyA svarga ke rokane vAle
Age kahate hai.n ki svarga to tapase [shubharAgarUpI tap dvArA] sab hI prApta karate hai.n,
te vyaktithI kroshArdha paN nav jaI shakAy shu.n bhUtaLe? 21.
je subhaT hoy ajey koTi narothI–sainik sarvathI,
Page 285 of 394
PDF/HTML Page 309 of 418
single page version
mokShapAhuD][285
jo pAvai so pAvai paraloe sAsaya.n sokkha.n.. 23..
yaH prApnoti saH prApnoti paraloke shAshvata.n saukhyam.. 23..
pAte hai.n ve hI dhyAnake yogase paralok me.n shAshvat sukh ko prApta karate hai.n.
bhAvArthaH––kAyakleshAdik tap to sab hI matake dhArak karate hai.n, ve tapasvI
karate hai.n ve jinamArga me.n kahe hue dhyAn ke yogase paralok me.n jisame.n shAshvat sukh hai aise
nirvAN ko prApta karate hai.n.. 23..
Age dhyAnake yog se mokShako prApta karate hai.n usako dR^iShTA.nt dArShTA.nt dvArA karate hai.nH–––
kAlAIladdhIe appA paramappao havadi.. 24..
kAlAdilabdhyA AtmA paramAtmA bhavati.. 24..
arthaH––jaise suvarNa–pAShAN sodhane kI sAmagrIke sa.nba.ndh se shuddha suvarNa ho jAtA hai vaise
karmake sa.nyog se ashuddha hai vahI paramAtmA ho jAtA hai. bhAvArthaH–––sugam hai..24..
Age kahate hai ki sa.nsAr me.n vrat, tapase svarga hotA hai vah vrat tap bhalA hai parantu
te AtamA paralokamA.n pAme sushAshvat saukhyane. 23.
jyam shuddhatA pAme suvarNa atIv shobhan yogathI,
Page 286 of 394
PDF/HTML Page 310 of 418
single page version
286] [aShTapAhuD
ChAyA tavaTThiyANa.n paDivAla.ntAN guru bheya.n.. 25..
ChAyA tapasthitAnA.n pratipAlayatA.n guru bhedaH.. 25..
arthaH––vrat aur tapase svarga hotA hai vah shreShTha hai, parantu avrat aur atapase prANI ko
narakagati me.n duHkh hotA hai vah mat hove, shreShTha nahI.n hai. ChAyA aur Atap me.n baiThane vAle ke
pratipAlak kAraNo.n me.n ba.DA bhed hai.
bhAvArthaH––jaise ChAyAkA kAraN to vR^ikShAdik hai.n unakI ChAyAme.n jo baiThe vah sukh pAve
hai vah dukhako prApta karatA hai, isaprakAr iname.n ba.DA bhed hai; isaprakAr hI jo vrat, tapakA
AcharaN karatA hai vah svargake sukhako prApta karatA hai aur jo inakA AcharaN nahI.n karatA hai,
viShay–kaShAyAdikakA sevan karatA hai vah narak ke duHkh ko prApta karatA hai, isaprakAr iname.n
ba.DA bhed hai. isaliye yahA.N kahanekA yah Ashay hai ki jab tak nirvAN na ho tab tak vrat tap
Adik me.n pravartanA shreShTha hai, isase sA.nsArik sukh kI prApti hai aur nirvANake sAdhan me.n bhI ye
sahakArI hai.n. viShay–kaShAyAdik kI pravR^ittikA phalato keval narakAdikake duHkh hai.n, un duHkho.nke
kAraNo.nkA sevan karanA yah to ba.DI bhUl hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 25..
Age kahate hai.n ki sa.nsAr me.n rahe tabatak vrat, tap pAlanA shreShTha kahA, parantu jo sa.nsAr
ChA.nye ane taDake pratIkShAkaraNamA.n bahu bhed Che. 25.
sa.nsAr–arNav rudrathI niHsaraN IchChe jIv je,
Page 287 of 394
PDF/HTML Page 311 of 418
single page version
mokShapAhuD][287
karmendhanAnA.n dahana.n saH dhyAyati AtmAnA.n shuddham.. 26..
arthaH––jo jIv rudra arthAt ba.De vistArarUp sa.nsArarUpI samudra se nikalanA chAhatA hai
vah jIv karmarUpI I.ndhanako dahan karanevAle shuddha AtmA kA dhyAn karatA hai.
bhAvArthaH––nirvAN kI prApti karmakA nAsh ho tab hotI hai aur karmakA nAsh shuddhAtmA
karmamalase rahit anantachatuShTay sahit [nij nishchay] paramAtmA hai usakA dhyAn karatA hai.
mokShakA upAy isake binA anya nahI.n hai.. 26..
Age AtmAkA dhyAn karanekI vidhi batAte hai.nH–––
loy vavahAravirado appA jhAeh jhANattho.. 27..
lokavyavahAravirataH AtmAna.n dhyAyati dhyAnasthaH.. 27..
Cho.Dkar aur lokavyavahAr se virakta hokar dhyAname.n sthit huA AtmAkA dhyAn karatA hai.
bhAvArthaH––muni AtmAkA dhyAn aisA hokar kare–––pratham to krodh, mAn, mAyA, lobh
Cho.De, rAgadveSh Cho.De aur lokavyavahAr jo sa.nghame.n rahaneme.n paraspar vinayAchAr, vaiyAvR^itya,
dhamorupadesh, pa.DhnA, pa.DhAnA hai usako bhI Cho.De, dhyAn me.n sthit hojAve, isaprakAr AtmAkA
dhyAn kare.
yahA.N koI pUChe ki–––sab kaShAyo.nkA Cho.DnA kahA hai usame.n to gArav madAdik A
to garbhit hai.n kintu visheSharUpase batalAne ke liye bhinna bhinna kahe hai.n. kaShAy
Page 288 of 394
PDF/HTML Page 312 of 418
single page version
288] [aShTapAhuD kI pravR^itti isaprakAr hai––jo apane liye aniShTa ho usase krodh kare, anyako nIchA mAnakar mAn kare, kisI kArya nimitta kapaT kare, AhArAdikame.n lobh kare. yah gArav hai vah ras, R^iddhi aur sAt––aise tIn prakArakA hai ye yadyapi mAnakaShAyame.n garbhit hai.n to bhI pramAdakI bahulatA iname.n hai isaliye bhinnarUpase kahe hai.n. mad–jAti, lAbh, kul, rUp, tap, bal, vidyA, aishvarya inakA hotA hai vah na kare. rAg–dveSh prIti–aprIti ko kahate hai.n, kisIse prIti karanA, kisI se aprIti karanA, isaprakAr lakShaNake bhedase bhed karake kahA. moh nAm parase mamatvabhAvakA hai, sa.nsArakA mamatva to munike hai hI nahI.n parantu dharmAnurAgase shiShya Adi me.n mamatva kA vyavahAr hai vah bhI Cho.De. isaprakAr bhed– vivakShA se bhinna bhinna kahe hai.n, ye dhyAn ke ghAtak bhAv hai.n, inako Cho.De binA dhyAn hotA nahI.n hai isaliye jaise dhyAn ho vaise kare..27.. Age isIko visheSharUp se kahate hai.nH–––
moNavvaeN joi joyattho joyae appA.. 28..
maunavraten yogI yogasthaH dyotayati AtmAnam.. 28..
arthaH––yogI dhyAnI muni hai vah mithyAtva, aj~nAn, pAp–puNya inako man–vachan–kAy
se Cho.Dkar maunavratake dvArA dhyAname.n sthit hokar AtmAkA dhyAn karatA hai.
bhAvArthaH––kaI anyamatI yogI dhyAnI kahalAte hai.n, isaliye jainali.ngI bhI kisI
––mithyAtva aur aj~nAn ko Cho.Dkar AtmAke svarUpako yathArtha jAnakar samyak shraddhAn to
jisane nahI.n kiyA usake mithyAtva–aj~nAn to lagA rahA tab dhyAn kisakA ho tathA puNya–pAp
dono.n ba.ndhasvarUp hai.n iname.n prIti–aprIti rahatI hai, jab tak mokShakA svarUp bhI jAnA nahI.n hai
tab dhyAn kisakA ho aur [samyak prakAr svarUpagupta svaastime.n Thaharakar] man vachanakI
pravR^itti Cho.Dkar maun na kare to ekAgratA kaise ho?
Page 289 of 394
PDF/HTML Page 313 of 418
single page version
mokShapAhuD][289 isaliye mithyAtva, aj~nAn, puNya, pAp, man, vachan, kAyakI pravR^itti Cho.DnA hI dhyAn me.n yukta kahA hai; isaprakAr AtmAkA dhyAn karanese mokSha hotA hai.. 28.. Age dhyAn karanevAlA maun dhAraN karake rahatA hai vah kyA vichArakar rahatA hai, yah kahate hai.nH–––
jANaga.n dissade 1Nev tamhA jha.npemi keNaha.n.. 29..
j~nAyaka.n drashyate na tat tasmAt jalpAmi ken aham.. 29..
arthaH––jisarUp ko mai.n dekhatA hU.N vah rUp mUrtik vastu hai, ja.D.h.h hai, achetan hai, sab
prakArase, kuCh bhI jAnatA nahI.n hai aur mai.n j~nAyak hU.N, amUrtik hU.N. yah to ja.D.h.h achetan hai sab
prakArase, kuCh bhI jAnatA nahI.n hai, isaliye mai.n kisase bolU.N?
bhAvArthaH––yadi dUsarA koI paraspar bAt karane vAlA ho tab paraspar bolanA sa.nbhav hai,
hai, kisI ko jAnatA nahI.n dekhatA nahI.n. isaliye dhyAn kenevAlA kahatA hai ki––mai.n kisase
bolU.N? isaliye mere maun hai.. 26..
Age kahate hai.n ki isaprakAr dhyAn karanese sab karmo.nke AsravakA nirodh karake sa.nchit
joyattho jANae joI jiNadeveN bhAsiya.n.. 30..
Asrav samasta nirodhIne kShay pUrvakarma taNo kare,
Page 290 of 394
PDF/HTML Page 314 of 418
single page version
290] [aShTapAhuD
yogasthaH jAnAti yogI jinadeven bhAShitam.. 30..
arthaH––yog dhyAname.n sthit huA yogI muni sab karmo.nke AsravakA nirodh karake
sa.nvarayukta hokar pahile bA.Ndhe hue karma jo sa.nchayarUp hai.n unakA kShay karatA hai, isaprakAr
jinadevane kahA he vah jAno.
bhAvArthaH––dhyAnase karmakA Asrav rukatA hai isase AgAmI ba.ndh nahI.n hotA hai aur pUrva
dhyAnakA mahAtmya hai.. 30..
Age kahate hai.n ki jo vyavahAr tatpar hai usake yah dhyAn nahI.n hotA haiH–––
jo jaggadi vavahAre so sutto appaNo kajje.. 31..
yaH jAgarti vyavahAre saH suptaH AtmanaH kArye.. 31..
arthaH––jo yogI dhyAnI muni vyavahAr me.n sotA hai vah apane svarUp ke kAmame.n jAgatA
hai aur jo vyavahAr me.n jAgatA hai vah apane AtmamakArya me.n sotA hai.
bhAvArthaH––munike sa.nsArI vyavahAr to kuCh hai nahI.n aur yadi hai to muni kaisA? vah to
nahI.n hai; sab pravR^ittiyo.nkI nivR^itti karake dhyAn karatA hai vah vyavahArame.n sotA huA kahalAtA hai
aur apane AtmasvarUpame.n lIn hokar dekhatA hai, jAnatA hai vah apane AtmakArya me.n jAgatA hai.
parantu jo is vyavahAr me.n tatpar hai–––sAvadhAn hai, svarUp kI dR^iShTi nahI.n hai vah vyavahAr me.n
jAgatA huA kahalAtA hai.. 31..
Age yah kahate hai.n ki yogI pUrvokta kathanako jAnake vyavahArako Cho.Dkar AtamakArya
Page 291 of 394
PDF/HTML Page 315 of 418
single page version
mokShapAhuD][291
jhAyai paramappANa.n jah bhaNiya.n jiNavari.ndehi.n.. 32..
dhyAyati paramAtmAna.n yathA bhaNita.n jinavarendraiH.. 32..
arthaH––isaprakAr pUrvokta kathanako jAnakar yogI dhyAnI muni hai vah sarva vyavahArako
sab prakAr hI Cho.D.h.h detA hai aur paramAtmAkA dhyAn karatA hai––jaise jinavarendra tIrtha.nkar
sarvaj~nadev ne kahA hai vaise hI paramAtmAkA dhyAn karatA hai.
bhAvArthaH––sarvathA sarva vyavahArako Cho.DnA kahA, usakA Ashay isaprakAr hai ki–––
hai vaise hI paramAtmAkA dhyAn karanA. anyamatI paramAtmAkA svarUp anek prakArase anyathA kahate
hai.n usake dhyAnakA bhI ve anyathA upadesh karate hai.n usakA niShedh kiyA hai. jinadevane
paramAtmAkA tathA dhyAnakA bhI svarUp kahA vah satyArtha hai, pramANabhUt hai vaise hI jo yogIshvar
karate hai.n ve hI nirvAN ko prApta karate hai.n.. 32..
Age jinadevane jaise dhyAn adhyayan pravR^itti kahI hai vaise hI upadesh karate hai.nH–––
rayaNattayasa.njutto jhANajjhayaNa.n sayA kuNaha.. 33..
ratnatrayasa.nyuktaH dhyAnAdhyayana.n sadA kuru.. 33..
arthaH––AchArya kahate hai.n ki jo pA.Nch mahAvrat yukta ho gayA tathA pA.Nch samiti va tIn
guptiyo.nse yukta ho gayA aur samyagdarshan–j~nAn–chAritrarUpI ratnatrayase sa.nyuktaho gayA, aise
banakar he munirAjo.n! tum dhyAn aur adhyayan–shAstrake abhyAsako sadA karo.
paramAtmane dhyAve yathA upadiShTa jinadevo vaDe. 32.
tu.n pa.nchasamit trigupta ne sa.nyukta pa.nchamahAvrate,
Page 292 of 394
PDF/HTML Page 316 of 418
single page version
292] [aShTapAhuD
bhAvArthaH––ahi.nsA, satya, astey, brahmacharya, parigrahatyAg, ye pA.Nch mahAvrat, IryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShepaN, pratiShThApanA ye pA.Nch samiti aur man, vachan, kAyake nigraharUp tIn gupti–––yah terah prakArakA chAritra jinadev ne kahA hai usase yukta ho aur nishchay– vyavahArarUp, manyagadarshan–j~nAn–chAritra kahA hai, inase yukta hokar dhyAn aur adhyayan karanekA upadesh hai. iname.n pradhAn to dhyAn hI hai aur yadi isame.n man na ruke to shAstra abhyAsame.n manako lagAve yah bhI dhyAnatulya hI hai, kyo.nki shAstrame.n paramAtmAke svarUpakA nirNay hai so yah dhyAnakA hI a.ng hai.. 33.. Age kahate hai.n ki jo ratnatray kI ArAdhanA karatA hai vah jIv ArAdhak hI haiH–
ArAhaNAvihaNa.n tassa phala.n kevala.n NANa.n.. 34..
ArAdhanAvidhAna.n tasya phala.n kevala.n j~nAnam.. 34..
arthaH––ratnatray samayagdarshan–j~nAn–chAritrakI ArAdhanA karate hue jIvako ArAdhak
jAnanA aur ArAdhanAke vidhAnakA phal kevalaj~nAn hai.
bhAvArthaH––jo samyagdarshan–j~nAn–chAritrakI ArAdhanA karatA hai vah kevalaj~nAnako prApta
Age kahate hai.n ki shuddhAtmA hai vah kevalaj~nAn hai aur kevalaj~nAn hai vah shuddhAtmA haiH––
so jiNavarehi.n bhaNio jAN tuma.n kevala.n NANa.n.. 35..
ArAdhanAnu.n vidhAn kevalaj~nAnaphaLadAyak aho! 34.
Che siddha, AtmA shuddha Che sarvaj~nAnIdarshI Che,
Page 293 of 394
PDF/HTML Page 317 of 418
single page version
mokShapAhuD][293
saH jinavaraiH bhaNitaH jAnIhi tva.n kevala.n j~nAna.n.. 35..
arthaH––AtmA jinavaradev ne aisA kahA hai, kesA hai? siddha hai––kisI se utpanna nahI.n
huA hai svaya.nsiddha hai, shuddha hai–––karmamalase rahit hai, sarvaj~na hai–––sab lokAlok ko
jAnatA hai aur sarvadarshI hai–––sab lok–alok ko dekhatA hai, isaprakAr AtmA hai vah he
muni! usahIko tU kevalaj~nAn jAn athavA us kevalaj~nAn hI ko AtmA jAna. AtmA me.n aur
j~nAn me.n kuCh pradeshabhed nahI.n hai, guN–guNI bhed hai vah gauN hai. yah ArAdhanA kA phal pahile
kevalaj~nAn kahA, vahI hai.. 35..
Age kahate hai.n ki jo yogI jinadevake matase ratnatrayakI ArAdhanA karatA hai vah
so jhAyadi appANa.n pariharai para.n Na sa.ndeho.. 36..
saH dhyAyati AtmAna.n pariharati para.n na sandehaH.. 36..
arthaH––jo yogI dhyAnI muni jineshvaradevake matakI Aj~nAse ratnatray–samyagdarshan, j~nAn,
chAritrakI nishchayase ArAdhanA karatA hai vah pragaTarUp se AtmAkA hI dhyAn karatA hai, kyo.nki
ratnatray AtmAkA guN hai aur guN–guNIme.n bhed nahI.n hai. ratnatray kI ArAdhanA hai vah AtmAkI
hI ArAdhanA hai vah hI paradravyako Cho.DtA hai isame.n sa.ndeh nahI.n hai.
bhAvArthaH––sugam hai.. 36.. pahile pUChA thA ki AtmA me.n ratnatray kaise hai usakA uttar ab AchArya kahate hai.nH––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 294 of 394
PDF/HTML Page 318 of 418
single page version
294] [aShTapAhuD
ta.n chAritta.n bhaNiya.n parihAro puNNapAvANa.n.. 37..
tat chAritra.n bhaNita.n parihAraH puNyapApAnAm.. 37..
parihAr hai vah chAritra hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.
bhAvArthaH––yahA.N jAnanevAlA tathA dekhanevAlA aur tyAganevAlA darshan, j~nAn, chAritrako
karttA AtmA hai, isaliye ye tIn AtmA hI hai, guN–guNIme.n koI pradeshabhed nahI.n hotA hai.
isaprakAr ratnatray hai vah AtmA hI hai, isaprakAr jAnanA..37..
Age isI artha ko anya prakAse kahate hai.nH–––
chAritta.n parihAro parUviya.n jiNavari.ndehi.n.. 38..
chAritra.n parihAraH prajalpita.n jinavarendraiH.. 38..
arthaH––tatvaruchi samyaktva hai, tattvakA grahaN samyagj~nAn hai, parihAr chAritra hai,
isaprakAr jinavarendra tIrtha.nkar sarvaj~nadevane kahA hai.
bhAvArthaH––jIv, ajIv, Asrav, ba.ndh, sa.nvar, nirjarA, mokSha in tattvo.nkA shraddhAn ruchi
nivR^itti chAritra hai; isaprakAr jineshvaradevane kahA hai, inako nishchay–vyavahAr nayase Agamake
anusAr sAdhanA.. 38..
je pAp tem ja puNyano parihAr te chArit kahyu.n. 37.
Che tattvaruchi, tattvataNu.n grahaN sadj~nAn Che,
Page 295 of 394
PDF/HTML Page 319 of 418
single page version
mokShapAhuD][295
da.nsaNavihINapuriso Na lahai ta.n ichChiya.n lAha.n.. 39..
darshanavihIn puruShaH na labhate ta.n iShTa.n lAbham.. 39..
arthaH––jo puruSh darshanase shuddha hai vah hI shuddha hai, kyoki jisakA darshan shuddha hai vahI
nirvAN ko pAtA hai aur jo puruSh samyagdarshan se rahit hai vah puruSh Ipsit lAbh arthAt
mokShako prApta nahI.n kar sakatA hai.
bhAvArthaH––lokame.n prasiddha hai ki koI puruSh koI vastu chAhe aur usakI ruchi prAtIti
hai.. 39..
Age kahate hai.n ki aisA samyagdarshanako grahaN karane kA upadesh sAr hai, usako jo
ta.n sammatta.n bhaNiya.n savaNANa.n sAvayANa.n pi.. 40..
tat samyaktva.n bhaNita.n shramaNAnA.n shrAvakANAmapi.. 40..
arthaH––isaprakAr samyagdarshan – j~nAn – chAritrakA upadesh sAr hai, jo jarA va maraN
ko haranevAlA hai, isako jo mAnatA hai shraddhAn karatA hai vah hI samyaktva kahA hai. vah muniyo.n
tathA shrAvako.nko sabhI ko kahA hai isaliye samyaktvapUrvak j~nAn chAritra ko a.ngIkAr karo.
bhAvArthaH––jIvake jitane bhAv hai.n uname.n samayagdarshan – j~nAn –chAritra sAr hai.n uttam
darshanarahit je puruSh te pAme na ichChit lAbhane. 39.
jaramaraNahar A sArabhUt upadesh shraddhe spaShTa je,
Page 296 of 394
PDF/HTML Page 320 of 418
single page version
296] [aShTapAhuD hai.n, jIvake hit hai.n, aur iname.n bhI samyagdarshan pradhAn hai kyo.nki isake binA j~nAn, chAritra bhI mithyA kahalAte hai.n, isaliye samyagdarshan pradhAn jAnakar pahile a.ngIkAr karanA, yah upadesh muni tathA shrAvak sabhIko hai.. 40.. Age samyagj~nAnakA svarUp kahate hai.nH–––
ta.n saNNANa.n bhaNiya.n aviyattha.n savvadarasIhi.n.. 41..
tat sa.nj~nAna.n bhaNita.n avitatha.n sarvadarshibhiH.. 41..
samyagj~nAn hai aisA sarvadarshI – sabako dekhanevAle sarvaj~na dev ne kahA hai ataH vah hI satyArtha hai,
anya ChadmasthakA kahA huA satyArtha nahI.n hai asatyArtha hai, sarvaj~nakA kahA huA hI satyArtha hai.
bhAvArthaH––sarvaj~nadev ne jIv, pudgal, dharma, adharma, AkAsh, kAl ye jAti apekShA Chah
j~nAnamayI chetanAsvarUp kahA hai, yah sadA amUrtik hai arthAt sparsha, ras, ga.ndh, varNase rahit hai.
pudgal Adi pA.Nch dravyo.nko ajIv kahe hai.n ye achetan hai.n – ja.D.h.h hai.n. iname.n pudgal sparsha, ras,
ga.ndh, varNa, shabdasahit mUrtik (–rUpI) hai.n, indriyagochar hai, anya amUrtik hai.n. Akash Adi
indriyagochar pudgal ska.ndh hai.n unako grahaN karake jIv rAg–dveSh–moharUpI pariNaman karatA hai
sharIrAdiko apanA mAnatA hai tathA iShTa–aniShTa mAnakar rAg–dveSharUp hotA hai, isase navIn
pudgal karmarUp hokar ba.ndhako prApta hotA hai, yah nimitta–naimittik bhAv hai, isaprakAr yah
jIv aj~nAnI hotA huA jIv–pudgalake bhedako na jAnakar mithyAj~nAnI hotA hai. isaliye
AchArya kahate hai.n ki jinadevake mat se jIv–ajIvakA bhed jAnakar samyagdarshan kA svarUp
jAnanA. isaprakAr jinadevane kahA vah hI satyArtha hai, pramAN–nayake dvArA aise hI siddha hotA
hai isaliye jinadev sarvaj~nane sab vastuko pratyakSha dekhakar kahA hai.