Page 157 of 394
PDF/HTML Page 181 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൫൭ പംചേന്ദ്രിയ പശു – പക്ഷീ – ജലചര ആദിമേം പരസ്പര ഘാത തഥാ മനുഷ്യാദി ദ്വാരാ വേദനാ, ഭൂഖ, തൃഷാ, രോകനാ, ബധ–ബംധന ഇത്യാദി ദ്വാരാ ദുഃഖ പായേ. ഇസപ്രകാര തിര്യംചഗതി മേം അസംഖ്യാത അനന്തകാലപര്യംത ദുഃഖ പായേ .. ൧൦.. ആഗേ മനുഷ്യഗതി കേ ദുഃഖോംകോ കഹതേ ഹൈംഃ–––
ദുക്ഖാഇം മണുയജമ്മേ പത്തോ സി അണംതയം കാലം.. ൧൧..
ദുഃഖാനി മനുജജന്മനി പ്രാപ്തോസി അനന്തകം കാലം.. ൧൧..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തുനേ മനുഷ്യഗതി മേം അനംതകാല തക ആഗംതുക അര്ഥാത് അകസ്മാത്
വജ്രപാതാദികകാ ആ–ഗിരനാ, മാനസിക അര്ഥാത് മന മേം ഹീ ഹോനേ വാലേ വിഷയോം കീ വാംഛാ ഹോനാ ഔര
തദനുസാര ന മിലനാ, സഹജ അര്ഥാത് മാതാ, പിതാദി ദ്വാരാ സഹജസേ ഹീ ഉത്പന്ന ഹുആ തഥാ രാഗ–
ദ്വേഷാദിക സേ വസ്തുകേ ഇഷ്ട–അനിഷ്ട മാനനേ കേ ദുഃഖകാ ഹോനാ, ശാരീരിക അര്ഥാത് വ്യാധി, രോഗാദിക
തഥാ പരകൃത ഛേദന, ഭേദന ആദിസേ ഹുഏ ദുഃഖ യേ ചാര പ്രകാര കേ ഔര ചാര സേ ഇനകോ ആദി ലേകര
അനേക പ്രകാര കേ ദുഃഖ പായേ .. ൧൧..
ആഗേ ദേവഗതി കേ ദുഃഖോം കോ കഹതേ ഹൈംഃ–––
സംപത്തോ സി മഹാജസ ദുഃഖം സുഹഭാവണാരഹിഓ.. ൧൨..
സംപ്രാപ്തോസി മഹായശ! ദുഃഖം ശുഭഭാവനാരഹിതഃ.. ൧൨..
ഉപാദാനകാ–യോഗ്യതാകാ ജ്ഞാന കരാനേകേ ലിയേ യഹ ഉപചരിത വ്യവഹാര സേ കഥന ഹൈ.]
ദുഃഖോ ലഹ്യാം നിഃസീമ കാള മനുഷ്യ കരോ ജന്മമാം. ൧൧.
സുര–അപ്സരാനാ വിരഹകാളേ ഹേ മഹായശ! സ്വര്ഗമാം,
Page 158 of 394
PDF/HTML Page 182 of 418
single page version
൧൫൮] [അഷ്ടപാഹുഡ
അര്ഥഃ––ഹേ മഹാശയ! തുനേ സുരനിലയേഷു അര്ഥാത് ദേവലോക മേം സുരപ്സരാ അര്ഥാത് പ്യാരേ ദേവ തഥാ പ്യാരീ അപ്സരാ കേ വിയോഗകാല മേം ഉസകേ വിയോഗ സംബന്ധീ ദുഃഖ തഥാ ഇന്ദ്രാദിക ബഡേ ഋദ്ധിധാരിയോംകോ ദേഖ കര അപനേ കോ ഹീന മാനനേ കേ മാനസിക തീവ്ര ദുഃഖോംകോ ശുഭഭാവനാ സേ രഹിത ഹോകര പായേ ഹൈം. ഭാവാര്ഥഃ––യഹാ ‘മഹാശയ’ ഇസപ്രകാര സമ്ബോധന കിയാ. ഉസകാ ആശയ യഹ ഹൈ കി ജോ മുനി നിര്ഗം്രഥലിംഗ ധാരണ കരേ ഔര ദ്രവ്യലിംഗീ മുനികീ സമസ്ത ക്രിയാ കരേ, പരന്തു ആത്മാ കേ സ്വരൂപ ശുദ്ധോപയോഗ കേ സന്മുഖ ന ഹോ ഉസകോ പ്രധാനതയാ ഉപദേശ ഹൈ കി മുനി ഹുആ വഹ തോ ബഡാ കാര്യ കിയാ, തേരാ യശ ലോകമേം പ്രസിദ്ധ ഹുആ, പരന്തു ഭലീ ഭാവനാ അര്ഥാത് ശുദ്ധാത്മതത്ത്വകാ അഭ്യാസ ഉസകേ ബിനാ തപശ്ചരണാദി കരകേ സ്വര്ഗമേം ദേവ ഭീ ഹുആ തോ വഹാ ഭീ വിഷയോംകാ ലോഭീ ഹോകര മാനസിക ദുഃഖസേ ഹീ തപ്തായമാന ഹുആ.. ൧൨.. ആഗേ ശുഭഭാവനാ സേ രഹിത അശുഭ ഭാവനാ കാ നിരൂപണ കരതേ ഹൈംഃ––
ഭാഊണ ദവ്വലിംഗീ പഹീണദേവോ ദിവേ ജാഓ.. ൧൩..
ഭാവയിത്വാ ദ്രവ്യലിംഗീ പ്രഹീണദേവഃ ദിവി ജാതഃ.. ൧൩..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂ ദ്രവ്യലിംഗീ മുനി ഹോകര കാന്ദര്പീ ആദി പാ ച അശുഭ ഭാവനാ ഭാകര
പ്രഹീണദേവ അര്ഥാത് നീച ദേവ ഹോകര സ്വര്ഗ മേം ഉത്പന്ന ഹുആ.
ഭാവാര്ഥഃ––കാന്ദര്പീ, കില്വിഷികീ, സംമോഹീ, ദാനവീ ഔര അഭിയോഗികീ–––യേ പാ ച അശുഭ
കില്വിഷ ആദി നീച ദേവ ഹോകര മാനസിക ദുഃഖ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ.. ൧൩..
ആഗേ ദ്രവ്യലിംഗീ പാര്ശ്വസ്ഥ ആദി ഹോതേ ഹൈം ഉനകോ കഹതേ ഹൈംഃ––
തും സ്വര്ഗലോകേ ഹീന ദേവ ഥയോ, ദരവലിംഗീപണേ,
Page 159 of 394
PDF/HTML Page 183 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൫൯
ഭാഉണ ദുഹം പത്തോ കു ഭാവണാ ഭാവ ബീഏഹിം.. ൧൪..
ഭാവയിത്വാ ദുഃഖം പ്രാപ്തഃ കുഭാവനാ ഭാവ ബീജൈഃ.. ൧൪..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂ പാര്ശ്വസ്ഥ ഭാവനാ സേ അനാദികാലസേ ലേകര അനന്തബാര ഭാകര ദുഃഖകോ
പ്രാപ്ത ഹുആ. കിസസേ ദുഃഖ പായാ? കുഭാവനാ അര്ഥാത് ഖോടീ ഭാവനാ, ഉസകാ ഭാവ വേ ഹീ ഹുഏ ദുഃഖകേ
ബീജ, ഉനസേ ദുഃഖ പായാ.
ഭാവാര്ഥഃ––ജോ മുനി കഹലാവേ ഔര വാസ്തികാ ബാ ധകര ആജീവികാ കരേ ഉസേ ‘പാര്ശ്വസ്ഥ’
വേഷധാരീ കോ ‘കുശീല’ കഹതേ ഹൈം. ജോ വൈദ്യക ജ്യോതിഷവിദ്യാ മംത്രകീ ആജിവികാ കരേ, രാജാദികകാ
സേവക ഹോവേ ഇസപ്രകാര കേ വേഷധാരീകോ ‘സംസക്ത’ കഹതേ ഹൈം. ജോ ജിനസൂത്ര സേ പ്രതികൂല, ചാരിത്ര സേ
ഭ്രഷ്ട ആലസീ, ഇസപ്രകാര വേഷധാരീ കോ ‘അവസന്ന’ കഹതേ ഹൈം. ഗുരുകാ ആശ്രയ ഛോഡകര ഏകാകീ
സ്വച്ഛന്ദ പ്രവര്തേ, ജിന ആജ്ഞാകാ ലോപ കരേ, ഐസേ വേഷധാരീകോ ‘മൃഗചാരീ’ കഹതേ ഹൈം. ഇസകീ ഭാവനാ
ഭാവേ വഹ ദുഃഖ ഹീ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ.. ൧൪..
ഐസേ ദേവ ഹോകര മാനസിക ദുഃഖ പായേ ഇസപ്രകാര കഹതേ ഹൈംഃ––
ഹോഊണ ഹീണദേവോ പത്തോ ബഹു മാണസം ദുക്ഖം.. ൧൫..
ഭൂത്വാ ഹീനദേവഃ പ്രാപ്തഃ ബഹു മാനസം ദുഃഖമ്.. ൧൫..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂ ഹീന ദേവ ഹോകര അന്യ മഹദ്ധിക ദേവോംകേ ഗുണ, വിഭൂതി ഔര ഋദ്ധി കാ
അനേക പ്രകാരകാ മഹാത്മ്യ ദേഖകര ബഹുത മാനസിക ദുഃഖോംകോ പ്രാപ്ത ഹുആ.
തേ ഭാവീനേ ദുര്ഭാവനാദ്നക ബീജഥീ ദുഃഖോ ലഹ്യാം. ൧൪.
രേ! ഹീന ദേവ ഥഈ തും പാമ്യോ തീവ്ര മാനസ ദുഃഖനേ,
Page 160 of 394
PDF/HTML Page 184 of 418
single page version
൧൬൦] [അഷ്ടപാഹുഡ
ഭാവാര്ഥഃ––സ്വര്ഗമേം ഹീന ദേവ ഹോകര ബഡേ ഋദ്ധിധാരീ ദേവകേ അണിമാദി ഗുണകീ വിഭൂതി ദേഖേ തഥാ ദേവാംഗനാ ആദി കാ ബഹുത പരിവാര ദേഖേ ഔര ആജ്ഞാ, ഐശ്വര്യ ആദികാ മഹാത്മ്യ ദേഖേ തബ മനമേം ഇസപ്രകാര വിചാരേ കി മൈം പുണ്യരഹിത ഹൂ , യേ ബഡേ പുണ്യവാന് ഹൈം, ഇനകേ ഐസീ വിഭൂതി മഹാത്മ്യ ഋദ്ധി ഹൈ, ഇസപ്രകാര വിചാര കരനേസേ മാനസിക ദുഃഖ ഹോതാ ഹൈ.. ൧൫.. ആഗേ കഹതേ ഹൈം കി അശുഭ ഭാവനാസേ നീച ദേവ ഹോകര ഐസേ ദുഃഖ പാതേ ഹൈം, ഐസാ കഹ കര ഇസ കഥനകാ സംകോച കരതേ ഹൈംഃ–––
ഹോഊണ കുദേവത്തം പത്തോ സി അണേയവാരാഓ.. ൧൬..
ഭൂത്വാ കുദേവത്വം പ്രാപ്തഃ അസി അനേകവാരാന്.. ൧൬..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂ ചാര പ്രകാര കീ വികഥാ മേം ആസക്ത ഹോകര, മദ സേ മത്ത ഔര ജിസകേ
അശുഭ ഭാവനാ കാ ഹീ പ്രകട പ്രയോജന ഹൈ ഇസപ്രകാര അനേകബാര കുദേവപനേ കോ പ്രാപ്ത ഹുആ.
ഭാവാര്ഥഃ––സ്ത്രീകഥാ, ഭോജനകഥാ, ദേശകഥാ ഔര രാജകഥാ ഇന ചാര വികാഥാഓംമേം
ഭാവനാ ഹീ കാ പ്രയോജന ധാരണ കര അനേകബാര നീച ദേവപനേകോ പ്രാപ്ത ഹുആ, വഹാ മാനസിക ദുഃഖ
പായാ.
യഹാ യഹ വിശേഷ ജാനനേ യോഗ്യ ഹൈ കി വികഥാദികസേ നീച ദേവ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, പരന്തു
വികഥാദികമേം രക്ത ഹോ തബ നീച ദേവ ഹോതാ ഹൈ, ഇസപ്രകാര ജാനനാ ചാഹിയേ.. ൧൬..
ആഗേ കഹതേ ഹൈം കി ഐസീ കുദേവയോനി പാകര വഹാ സേ ചയ ജോ മനുഷ്യ തിര്യംച ഹോവേ, വഹാ ഗര്ഭമേം
Page 161 of 394
PDF/HTML Page 185 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൬൧
വസിഓ സി ചിരം കാലം അണേയജണണീയ മുണിവയര.. ൧൭..
ഉഷിതോസി ചിരം കാലം അനേകജനനീനാം മുനിപ്രവര!.. ൧൭..
അര്ഥഃ––ഹേ മുനിപ്രവര! തൂ കുദേവയോനി സേ ചയകര അനേക മാതാഓം കീ ഗര്ഭ കീ വസ്തീമേം
ബഹുകാല രഹാ. കൈസേ ഹൈ വഹ വസ്തീ? അശുചി അര്ഥാത് അപവിത്ര ഹൈ, വീഭത്സ (ഘിനവാനീ) ഹൈ ഔര
ഭാവാര്ഥഃ––യഹാ ‘മുനിപ്രവര’ ഐസാ സമ്ബോധന ഹൈ സോ പ്രധാനരൂപ സേ മുനിയോംകോ ഉപദേശ ഹൈ. ജോ
കഹതേ ഹൈം കി ബാഹ്യ ദ്രവ്യലിംഗ തോ ബഹുതബാര ധാരണകര ചാര ഗതിയോംമേം ഹീ ഭ്രമണ കിയാ, ദേവ ഭീ ഹുആ
തോ വഹാ സേ ചയകര ഇസപ്രകാരകേ മലിന ഗര്ഭവാസമേം ആയാ, വഹാ ഭീ ബഹുതബാര രഹാ.. ൧൭..
ആഗേ ഫിര കഹതേ ഹൈം കി ഇസപ്രകാരകേ ഗര്ഭവാസ സേ നികലകര ജന്മ ലേകര മാതാഓം കാ ദൂധ
അണ്ണാണ്ണാണ മഹാജസ സായരസലിലാദു അഹിയയരം.. ൧൮..
അന്യാസാമന്യാസാം മഹായശ! സാഗരസലിലാത് അധികതരമ്.. ൧൮..
അര്ഥഃ–– ഹേ മഹാശയ! ഉസ പൂര്വോക്ത ഗര്ഭവാസ മേം അന്യ–അന്യ ജന്മമേം അന്യ–അന്യ മാതാ കേ
സ്തന ദൂധ തൂനേ സമൂദ്രകേ ജലസേ ഭീ അതിശയകര അധിക പിയാ ഹൈ.
നികൃഷ്ടമളഭരപൂര, അശൂചി, ബീഭത്സ ഗര്ഭാശയ വിഷേ. ൧൭.
ജന്മോ അനംത വിഷേ അരേ! ജനനീ അനേരീ അനേരീനും
Page 162 of 394
PDF/HTML Page 186 of 418
single page version
൧൬൨] [അഷ്ടപാഹുഡ
ഭാവാര്ഥഃ–– ജന്മ–ജന്മമേം അന്യ–അന്യ മാതാ കേ സ്തനകാ ദൂധ ഇതനാ പിയാ കി ഉസകോ ഏകത്ര കരേം തോ സമുദ്ര കേ ജലസേ ഭീ അതിശയകര അധിക ഹോ ജാവേ. യഹാ അതിശയകാ അര്ഥ അനന്തഗുണാ ജാനനാ, ക്യോംകി അനന്തകാല കാ ഏകത്ര കിയാ ഹുആ ദൂധ അനന്തഗുണാ ഹോ ജാതാ ഹൈ.. ൧൮.. ആഗേ ഫിര കഹതേ ഹൈം കി ജന്മ ലേകര മരണ കിയാ തബ മാതാകേ രോനേ കേ അശ്രുപാതകാ ജല ഭീ ഇതനാ ഹുആഃ––
രുണ്ണാണ ണയണണീരം സായരസലിലാദു അഹിയയരം.. ൧൯..
രുദിതാനാം നയനനീരം സാഗരസലിലാത് അധികതരമ്.. ൧൯..
അര്ഥഃ–– ഹേ മുനേ! തൂനേ മാതാകേ ഗര്ഭമേം രഹകര ജന്മ ലേകര മരണ കിയാ, വഹ തേരേ മരണസേ
അന്യ–അന്യ ജന്മമേം അന്യ–അന്യ മാതാകേ രുദനകേ നയനോംകാ നീര ഏകത്ര കരേം തബ സമുദ്രകേ ജലസേ ഭീ
അതിശയകര അധികഗുണാ ഹോ ജാവേ അര്ഥാത് അനന്തഗുണാ ഹോ ജാവേ.
ആഗേ ഫിര കഹതേ ഹൈം കി ജിതനേ സംസാര മേം ജന്മ ലിയേ, ഉനമേം കേശ, നഖ, നാല കടേ,
പുംജഇ ജഇ കോ വി ജഏ ഹയദി യ ഗിരിസമധിയാ
രാസീ.. ൨൦..
പുഞ്ജയതി യദി കോപി ദേവഃ ഭവതി ച ഗിരിസമാധികഃ രാശിഃ.. ൨൦..
അര്ഥഃ––ഹേ മുനേ! ഇസ അനന്ത സംസാരസാഗരമേം തൂനേ ജന്മ ലിയേ ഉനമേം കേശ, നഖ, നാല ഔര
അസ്ഥി കടേ, ടൂടേ ഉനകാ യദി ദേവ പുംജ കരേ തോ മേരൂ പര്വതസേ ഭീ അധിക രാശി ഹോ ജായേ,
അനന്തഗുണാ ഹോ ജാവേ.. ൨൦..
നയനോ ഥകീ ജള ജേ വഹ്യാം തേ ഉദധിജളഥീ അതി ഘണാം. ൧൯.
നിഃസീമ ഭവമാം ത്യക്ത തുജ നഖ–നാള–അസ്ഥി–കേശനേ
Page 163 of 394
PDF/HTML Page 187 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൬൩
ഉഷിതോസി ചിരം കാലം ത്രിഭുവനമധ്യേ അനാത്മവശഃ.. ൨൧..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂ ജലമേം, ഥല അര്ഥാത് ഭൂമിമേം, ശിഖി അര്ഥാത് അഗ്നിമേം, പവന മേം, അമ്ബര
അര്ഥാത് ആകാശ മേം, ഗിരി അര്ഥാത് പര്വതമേം, സരിത് അര്ഥാത് നദീമേം, ദരീ പര്വതകീ ഗുഫാ മേം, തരു
അര്ഥാത് വൃക്ഷോംമേം, വനോംമേം ഔര അധിക ക്യാ കഹേം സബ ഹീ സ്ഥാനോംമേം, തീന ലോകമേം അനാത്മവശ അര്ഥാത്
പരാധീന ഹോകര ബഹുത കാല തക രഹാ അര്ഥാത് നിവാസ കിയാ.
ഭാവാര്ഥഃ–– നിജ ശുദ്ധാത്മാകീ ഭാവനാ ബിനാ കര്മ കേ ആധീന ഹോകര തീന ലോകമേം സര്വ ദുഃഖ
ആഗേ കഹതേ ഹൈം കി ഹേ ജീവ! തൂനേ ഇസ ലോകമേം സര്വ പുദ്ഗല ഭക്ഷണ കിയേ തോ ഭീ തൃപ്ത നഹീം
പത്തോ സി തോ ണ തിതിം ൧പുണരുത്തം താഇം ഭുജംതോ.. ൨൨..
പ്രാപ്തോസി തന്ന തൃപ്തിം പുനരുക്താന് താന ഭുംജാനഃ.. ൨൨..
പാഠാന്തര ‘വണാഇം’, ‘വണാഈ’.
വണ ആത്മവശതാ ചിര വസ്യോ സര്വത്ര തും ത്രണ ഭുവനമാം. ൨൧.
ഭക്ഷണ കര്യാം തേം ലോകവര്തീ പുദ്ഗലോനേ സര്വനേ,
Page 164 of 394
PDF/HTML Page 188 of 418
single page version
൧൬൪] [അഷ്ടപാഹുഡ
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂനേ ഇസ ലോകകേ ഉദയ മേം വര്തതേ ജോ പുദ്ഗല സ്കന്ധ, ഉന സബകോ ഗ്രസേ അര്ഥാത് ഗ്രഹണ കിയേ ഔര ഉനഹീ കോ പുനരുക്ത അര്ഥാത് ബാരബാര ഭോഗതാ ഹുആ ഭീ തൃപ്തി കോ പ്രാപ്ത ന ഹുആ. ഫിര കഹതേ ഹൈംഃ––
തോ വി ണ തണ്ഹാഛേഓ ജാഓ ചിംതേഹ ഭവമഹണം.. ൨൩..
തദപി ന തൃഷ്ണാഛേദഃ ജാതഃ ചിന്തയ ഭവമഥനമ്.. ൨൩..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂനേ ഇസ ലോക മേം തൃഷ്ണാസേ പീഡിത ഹോകര തീന ലോകകാ സമസ്ത ജല
പിയാ, തോ ഭീ തൃഷാകാ വ്യുച്ഛേദ ന ഹുആ അര്ഥാത് പ്യാസ ന ബുഝീ, ഇസലിയേ തൂ ഇസ സംസാരകാ മഥന
അര്ഥാത് തേരേ സംസാരകാ നാശ ഹോ, ഇസപ്രകാര നിശ്ചയ രത്നത്രയകാ ചിന്തന കര.
ഭാവാര്ഥഃ––സംസാരമേം കിസീ ഭീ തരഹ തൃപ്തി നഹീം ഹൈ, ജൈസേ അപനേ സംസാരക അഭാവ ഹോ വൈസേ
ഉപദേശ ഹൈ.. ൨൩..
ആഗേ ഫിര കഹതേ ഹൈംഃ––
താണം ണത്ഥി പമാണം അണംത ഭവസായരേ ധീര.. ൨൪..
തേഷാം നാസ്തി പ്രമാണം അനന്തഭവസാഗരേ ധീര!.. ൨൪..
അര്ഥഃ–– ഹേ മുനിവര! ഹേ ധീര! തൂനേ ഇസ അനന്ത ഭവസാഗരമേം കലേവര അര്ഥാത് ശരീര
തോപണ തൃഷാ ഛേദാഈ നാ; ചിംതവ അരേ! ഭവഛേദനേ. ൨൩.
ഹേ ധീര! ഹേ മുനിവര! ഗ്രഹ്യാം–ഛോഡ്യാം ശരീര അനേക തേം,
Page 165 of 394
PDF/HTML Page 189 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൬൫ അനേക ഗ്രഹണ കിയേ ഔര ഛോഡേ, ഉനകാ പരിമാണ നഹീം ഹൈ. ഭാവാര്ഥഃ––ഹേ മുനിപ്രധാന! തൂ ഇസ ശരീരസേ കുഛ സ്നേഹ കരനാ ചാഹതാ ഹൈ തോ ഇസ സംസാരമേം ഇതനേ ശരീര ഛോഡേ ഔര ഗ്രഹണ കിയേ കി ഉനകാ കുഛ പരിമാണ ഭീ നഹീം കിയാ ജാ സകതാ ഹൈ. ആഗേ കഹതേ ഹൈം കി ജോ പര്യായ സ്ഥിര നഹീം ഹൈ, ആയുകര്മകേ ആധീന ഹൈ വഹ അനേക പ്രകാര ക്ഷീണ ഹോ ജാതീ ഹൈഃ––
ആഹാരുസ്സാസാണം ണിരോഹണാ ഖിജ്ജഏ ആഊ.. ൨൫..
രസവിജ്ജജോയധാരണ അണയപസംഗേഹിം വിവിഹേഹിം.. ൨൬..
അവമിച്ചുമഹാദുക്ഖം തിവ്വം പത്തോ സി തം മിത്ത.. ൨൭..
ആഹാരോച്ഛ്വാസാനാം നിരോധനാത് ക്ഷീയതേ ആയു.. ൨൫..
ഹിമജ്വലനസലില ഗുരുതര പര്വതതരു രോഹണപതനഭങ്ഗൈഃ.
രസവിദ്യായോഗധാരണാനയ പ്രസംഗൈഃ വിവിധൈഃ.. ൨൬..
ഇതി തിര്യഗ്മനുഷ്യജന്മനി സുചിരം ഉത്പദ്യ ബഹുവാരമ്
അപമൃത്യു മഹാദുഃഖം തീവ്രം പ്രാപ്തോസി ത്വം മിത്ര?.. ൨൭..
ആയുഷ്യനോ ക്ഷയ ഥായ ഛേ ആഹാര–ശ്വാസനിരോധഥീ. ൨൫.
ഹിമ–അഗ്നി–ജളഥീ, ഉച്ച–പര്വത വൃക്ഷരോഹണപതനഥീ,
അന്യായ–രസവിജ്ഞാന–യോഗപ്രധാരണാദി പ്രസംഗഥീ. ൨൬.
ഹേ മിത്ര! ഏ രീത ജന്മീനേ ചിരകാള നര–തിര്യംചമാം,
Page 166 of 394
PDF/HTML Page 190 of 418
single page version
൧൬൬] [അഷ്ടപാഹുഡ അര്ഥഃ––വിഷഭക്ഷണസേ, വേദനാ കീ പീഡാ കേ നിമിത്തസേ, രക്ത അര്ഥാത് രുധിരകേ ക്ഷയ സേ, ഭയസേ, ശസ്ത്രകേ ഘാത സേ, സംക്ലേശ പരിണാമസേ, ആഹാര തഥാ ശ്വാസകേ നിരോധസേ ഇന കാരണോംസേ ആയുകാ ക്ഷയ ഹോതാ ഹൈ. ഹിമ അര്ഥാത് ശീത പാലേസേ, അഗ്നിസേ, ജലസേ, ബഡേ പര്വത പര ചഢകര പഡനേസേ, ബഡേ വൃക്ഷ പര ചഢകര ഗിരനേസേ, ശരീരകാ ഭംഗ ഹോനേസേ, രസ അര്ഥാത് പാരാ ആദികീ വിദ്യാ ഉസകേ സംയോഗ സേ ധാരണ കരകേ ഭക്ഷണ കരേ ഇസസേ, ഔര അന്യായ കാര്യ, ചോരീ, വ്യഭിചാര ആദികേ നിമിത്തസേ –––ഇസപ്രകാര അനേകപ്രകാരകേ കാരണോംസേ ആയുകാ വ്യുച്ഛേദ (നാശ) ഹോകര കുമരണ ഹോതാ ഹൈ. ഇസലിയേ കഹതേ ഹൈം കി ഹേ മിത്ര! ഇസപ്രകാര തിര്യംച മനുഷ്യ ജന്മമേം ബഹുതകാല ബഹുതബാര ഉത്പന്ന ഹോകര അപമൃത്യു അര്ഥാത് കുമരണ സമ്ബന്ധീ തീവ്ര മഹാദുഃഖകോ പ്രാപ്ത ഹുആ. ഭാവാര്ഥഃ––ഇസ ലോകമേം പ്രാണീകീ ആയു (ജഹാ സോപക്രമ ആയു ബംധീ ഹൈ ഉസീ നിയമ കേ അനുസാര) തിര്യംച–മനുഷ്യ പര്യായമേം അനേക കാരണോംസേ ഛിദതീ ഹൈ, ഇസസേ കുമരണ ഹോതാ ഹൈ. ഇസസേ മരതേ സമയ തീവ്ര ദുഃഖ ഹോതാ ഹൈ തഥാ ഖോടേ പരിണാമോംസേ മരണ കര ഫിര ദുര്ഗതിഹീ മേം പഡതാ ഹൈ; ഇസപ്രകാര യഹ ജീവ സംസാര മേം മഹാദുഃഖ പാതാ ഹൈ. ഇസലിയേ ആചാര്യ ദയാലു ഹോകര ബാരബാര ദിഖാതേ ഹൈം ഔര സംസാരസേ മുക്ത ഹോനേകാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം, ഇസപ്രകാര ജാനനാ ചാഹിയേ.. ൨൫–൨൬–൨൭.. ആഗേ നിഗോദ കേ ദുഃഖ കോ കഹതേ ഹൈംഃ–––
അതോമുഹുത്തമമജ്ഝേ പത്തോ സി നിഗോയവാസമ്മി.. ൨൮..
അന്തര്മുഹൂര്ത്തമധ്യേ പ്രാപ്തോസി നികോതവാസേ.. ൨൮..
അര്ഥഃ––ഹേ ആത്മന! തൂ നിഗോദ കേ വാസ മേം ഏക അംതര്മുഹൂര്ത്ത മേം ഛിയാസഠ ഹജാര തീനസൌ
Page 167 of 394
PDF/HTML Page 191 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൬൭
ഭാവാര്ഥഃ––നിഗോദ മേം ഏക ശ്വാസ മേം അഠാരഹവേം ഭാഗ പ്രമാണ ആയു പാതാ ഹൈ. വഹാ ഏക മുഹൂര്ത്തകേ സൈംതീസസൌ തിഹത്തര ശ്വാസോച്ഛ്വാസ ഗിനതേ ഹൈം. ഉനമേം ഛത്തീസസൌ പിച്യാസീ ശ്വാസോച്ഛ്വാസ ഔര ഏക ശ്വാസകേ തീസരേ ഭാഗകേ ഛ്യാസഠ ഹജാര തീനസൌ ഛത്തീസ ബാര നിഗോദ മേം ജന്മ–മരണ ഹോതാ ഹൈ. ഇസകാ ദുഃഖ യഹ പ്രാണീ സമ്യഗ്ദര്ശനഭാവ പായേ ബിനാ മിഥ്യാത്വകേ ഉദയകേ വശീഭൂത ഹോകര സഹതാ ഹൈ. ഭാവാര്ഥഃ––അംതര്മുഹൂര്ത്തമേം ഛ്യാസഠ ഹജാര തീന സൌ ഛത്തീസ ബാര ജന്മ–മരണ കഹാ, വഹ അഠ്യാസീ ശ്വാസ കമ മുഹൂര്ത്ത ഇസപ്രകാര അംതര്മുഹൂര്ത്ത ജാനനാ ചാഹിയേ.. ൨൮.. [വിശേഷാര്ഥഃ–––ഗാഥാമേം ആയേ ഹുഏ ‘നിഗോദ വാസമ്മി’ ശബ്ദ കീ സംസ്കൃത ഛായാ മേം ‘നിഗോത വാസേ’ ഹൈ. നിഗോദ ഏകേന്ദ്രിയ വനസ്പതി കായിക ജീവോംകേ സാധാരണ ഭേദമേം രൂഢ ഹൈ, ജബ കി നിഗോത ശബ്ദ പാംചോം ഇന്ദ്രിയോംകേ സമ്മൂര്ഛന ജന്മസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലേ ലബ്ധ്യപര്യാപ്തക ജീവോംകേ ലിയേ പ്രയുക്ത ഹോതാ ഹൈ. അതഃ യഹാ ജോ ൬൬൩൩൬ ബാര മരണ കീ സംഖ്യാ ഹൈ വഹ പാംചോം ഇന്ദ്രിയോം കോ സമ്മിലിത സമഝാനാ ചാഹിയേ.. ൨൮..] ഇസഹീ അംതര്മുഹൂര്ത്തകേ ജന്മ–മരണ മേം ക്ഷുദ്രഭവകാ വിശേഷ കഹതേ ഹൈംഃ–––
പംചിംദിയ ചഉവീസം ഖുദ്ദഭവംതോമുഹുത്തസ്സ.. ൨൯..
പംചേന്ദ്രിയാണാം ചതുര്വിംശതി ക്ഷുദ്രഭവാന് അന്തര്മുഹൂര്ത്തസ്യ.. ൨൯..
അര്ഥഃ––ഇസ അംതര്മുഹൂര്ത്തകേ ഭവോംമേം ദോ ഇന്ദിയകേ ക്ഷുദ്രഭവ അസ്സീ, തേഇന്ദ്രിയകേ സാഠ, ചൌഇന്ദ്രിയ
കേ ചാലീസ ഔര പംചേന്ദ്രിയകേ ചൌബീസ, ഇസപ്രകാര ഹേ ആത്മന്! തൂ ക്ഷുദ്രഭവ ജാന.
ഭാവാര്ഥഃ––ക്ഷുദ്രഭവ അന്യ ശാസ്ത്രോം മേം ഇസപ്രകാര ഗനേ ഹൈം. പൃഥ്വീ, അപ്, തേജ, വായു ഔര
സ്ഥാനോംകേ ഭവ തോ ഏക––ഏകകേ ഛഹ ഹജാര ബാര ഉസകേ ഛ്യാസഠ ഹജാര ഏകസൌ ബത്തീസ ഹുഏ ഔര
ഇസ ഗാഥാ മേം കഹേ വേ ഭവ ദോ ഇന്ദ്രിയ ആദികേ ദോ സൌ വാര, ഐസേ ൬൬൩൩൬ ഏക അംതര്മുഹൂര്ത്തമേം ക്ഷുദ്രഭവ
ഹൈം.. ൨൯..
Page 168 of 394
PDF/HTML Page 192 of 418
single page version
൧൬൮] [അഷ്ടപാഹുഡ
ആഗേ കഹതേ ഹൈം കി ഹേ ആത്മന്! തൂനേ ഇസ ദീര്ഘസംസാര മേം പൂര്വോക്ത പ്രകാര സമ്യഗ്ദര്ശനാദി രത്നത്രയകീ പ്രാപ്തി ബിനാ ഭ്രമണ കിയാ, ഇസലിയേ അബ രത്നത്രയ ധാരണ കരഃ––
ഇയ ജിണവരേഹിം ഭണിയം തം രയണത്തയ സമായരഹ.. ൩൦..
ഇതി ജിനവരൈര്ഭണിതം തത് രത്നത്രയം സമാചര.. ൩൦..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂനേ സമ്യഗ്ദര്ശന–ജ്ഞാന–ചാരിത്രരൂപ രത്നത്രയ കോ നഹീം പായാ, ഇസലിയേ ഇസ
ദീര്ഘകാലസേ – അനാദി സംസാരമേം പഹിലേ കഹേ അനുസാര ഭ്രമണ കിയാ, ഇസപ്രകാര ജാനകര അബ തൂ
ഉസ രത്നത്രയകാ ആചരണ കര, ഇസപ്രകാര ജിനേശ്വരദേവ നേ കഹാ ഹൈ.
ഭാവാര്ഥഃ––നിശ്ചയ രത്നത്രയ പായേ ബിനാ യഹ ജീവ മിഥ്യാത്വകേ ഉദയസേ സംസാര മേം ഭ്രമണ
ആഗേ ശിഷ്യ പൂഛതാ ഹൈ കി വഹ രത്നത്രയ കൈസാ ഹൈ? ഉസകാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി രത്നത്രയ
ജാണഇ തം സണ്ണാണം ചരദിഹം ചാരിത്ത മഗ്ഗോ ത്തി.. ൩൧..
ജാനാതി തത് സംജ്ഞാനം ചരതീഹ ചാരിത്രം മാര്ഗ ഇതി.. ൩൧..
അര്ഥഃ––ജോ ആത്മാ ആത്മാ മേം രത ഹോകര യഥാര്ഥരൂപകാ അനുഭവ കര തദ്രുപ ഹോകര ശ്രദ്ധാന
കരേ വഹ പ്രഗട സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ഹോതാ ഹൈ, ഉസ ആത്മാകോ ജാനനാ സമ്യഗ്ജ്ഞാന ഹൈ,
ഭാഖ്യും ജിനോഏ ആമ; തേഥീ രത്നത്രയനേ ആചരോ. ൩൦.
നിജ ആദ്നമാം രത ക്വവ ജേ തേ പ്രഗട സമ്യഗ്ദ്രഷ്ടി ഛേ,
Page 169 of 394
PDF/HTML Page 193 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൬൯ ഉസ ആത്മാമേം ആചരണ കരകേ രാഗദ്വേഷരൂപ ന പരിണമനാ സമ്യക്ചാരിത്ര ഹൈ. ഇസപ്രകാര യഹ നിശ്ചയരത്നത്രയ ഹൈ, മോക്ഷമാര്ഗ ഹൈ. ഭാവാര്ഥഃ––ആത്മാകാ ശ്രദ്ധാന–ജ്ഞാന–ആചരണ നിശ്ചയരത്നത്രയ ഹൈ ഔര ബാഹ്യമേം ഇസകാ വ്യവഹാര – ജീവ അജീവാദി തത്ത്വോംകാ ശ്രദ്ധാന, തഥാ ജാനനാ ഔര പരദ്രവ്യ പരഭാവകാ ത്യാഗ കരനാ ഇസപ്രകാര നിശ്ചയ–വ്യവഹാരസ്വരൂപ രത്നത്രയ മോക്ഷകാ മാര്ഗ ഹൈ. വഹാ നിശ്ചയ തോ പ്രധാന ഹൈ, ഇസകേ ബിനാ വ്യവഹാര സംസാര സ്വരൂപ ഹീ ഹൈ. വ്യവഹാര ഹൈ വഹ നിശ്ചയ കാ സാധനസ്വരൂപ ഹൈ, ഇസകേ ബിനാ നിശ്ചയ കീ പ്രാപ്തി നഹീം ഹൈ ഔര നിശ്ചയ കീ പ്രാപ്തി ഹോ ജാനേ കേ ബാദ വ്യവഹാര കുഛ നഹീം ഹൈ ഇസപ്രകാര ജാനനാ ചാഹിയേ.. ൩൧.. ആഗേ സംസാര മേം ഇസ ജീവ നേ ജന്മ മരണ കിയേ ഹൈം വേ കുമരണ കിയേ, അബ സുമരണ കാ ഉപദേശ കതേ ഹൈംഃ–––
ഭാവഹി സുമരണമരണം ജരമരണവിണാസണം ജീവ!.. ൩൨..
ഭാവയ സുമരണമരണം ജന്മമരണവിനാശനം ജീവ!.. ൩൨..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! ഇസ സംസാര മേം അനേക ജന്മാന്തരോംമേം അന്യ കുമരണ മരണ ജൈസേ ഹോതേ ഹൈം വൈസേ
തൂ മരാ. അബ തൂ ജിസ മരണ കാ നാശ ഹോ ജായ ഇസപ്രകാര സുമരണ ഭാ അര്ഥാത് സമാധിമരണ കീ
ഭാവനാ കര.
ഭാവാര്ഥഃ––മരണ സംക്ഷേപസേ അന്യ ശാസ്ത്രോംമേം സത്രഹ പ്രകാര കേ കഹേ ഹൈം. വേ ഇസപ്രകാര ഹൈം––൧
പംഡിതമരണ, ൭––ആസന്നമരണ, ൮––ബാലപംഡിതമരണ, ൯––സശല്യമരണ, ൧൦––പലായമരണ, ൧൧–
–വര്ശാത്തമരണ, ൧൨––വിപ്രാണമരണ, ൧൩––ഗൃധ്രപൃഷ്ഠമരണ, ൧൪––ഭക്തപ്രത്യാഖ്യാനമരണ, ൧൫––
ഇംഗിനീമരണ, ൧൬––പ്രായോപഗമനമരണ ഔര ൧൭––കേവലിമരണ, ഇസപ്രകാര സത്രഹ ഹൈം.
വ്യവഹാര സാഥമേം ഹോതേ ഹൈ. നിമിത്തകേ ബിനാ അര്ഥ ശാസ്ത്രമേം ജോ കഹാ ഹൈ ഉസസേ വിരൂദ്ധ നിമിത്ത നഹീം ഹോതാ ഐസാ സമഝനാ.]
Page 170 of 394
PDF/HTML Page 194 of 418
single page version
൧൭൦] [അഷ്ടപാഹുഡ
ഇനകാ സ്വരൂപ ഇസപ്രകാര ഹൈ – ആയുകര്മകാ ഉദയ സമയ–സമയമേം ഘടതാ ഹൈ വഹ സമയ– സമയ മരണ ഹൈ, യഹ ആവീചികാമരണ ഹൈ.. ൧.. വര്തമാന പര്യായകാ അഭാവ തദ്ഭവമരണ ഹൈ.. ൨.. ജൈസാ മരണ വര്തമാന പര്യായകാ ഹോ വൈസാ ഹീ അഗലീ പര്യായകാ ഹോഗാ വഹ അവധിമരണ ഹൈ. ഇസകേ ദോ ഭേദ ഹൈം–––ജൈസാ പ്രകൃതി, സ്ഥിതി, അനുഭാഗ വര്തമാനകാ ഉദയ ആയാ വൈസാ ഹീ അഗലീ കാ ഉദയ ആവേ വഹ [൧] സര്വാവധിമരണ ഹൈ ഔര ഏകദേശ ബംധ–ഉദയ ഹോ തോ [൨] ദേശാവധിമരണ കഹലാതാ ഹൈ.. ൩.. വര്തമാന പര്യായ കാ സ്ഥിതി ആദി ജൈസാ ഉദയ ഥാ വൈസാ അഗലീകാ സര്വതോ വാ ദേശതോ ബംധ– ഉദയ ന ഹോ വഹ ആദ്യന്തമരണ ഹൈ.. ൪.. പാ ചവാ ബാലമരണ ഹൈ, വഹ പാ ച പ്രകാര കാ ഹൈ–––൧ അവ്യക്തബാല, ൨ വ്യവഹാരബാല, ൩ ജ്ഞാനബാല, ൪ ദര്ശനബാല, ൫ ചാരിത്രബാല. ജോ ധര്മ, അര്ഥ, കാമ ഇന കാമോംകോ ന ജാനേ, ജിസകാ ശരീര ഇനകേ ആചരണ കേ ലിയേ സമര്ഥ ന ഹോ വഹ ‘അവ്യക്തബാല’ ഹൈ. ജോ ലോകകേ ഔര ശാസ്ത്രകേ വ്യവഹാര കോ ന ജാനേ തഥാ ബാലക അവസ്ഥാ ഹോ വഹ ‘വ്യവഹാരബാല’ ഹൈ. വസ്തുകേ യഥാര്ഥജ്ഞാന രഹിത ‘ജ്ഞാനബാല’ ഹൈ. തത്ത്വശ്രദ്ധാനരഹിത മിഥ്യാദൃഷ്ടി ‘ദര്ശനബാല’ ഹൈ. ചാരിത്രരഹിത പ്രാണീ ‘ചാരിത്രബാല’ ഹൈ. ഇനകാ മരനാ സോ ബാല മരണ ഹൈ. യഹാ പ്രധാനരൂപസേ ദര്ശനബാല കാ ഹീ ഗ്രഹണ ഹൈ ക്യോംകി സമ്യക്ദൃഷ്ടി കോ അന്യബാലപനാ ഹോതേ ഹുഏ ഭീ ദര്ശനപംഡിതതാ കേ സദ്ഭാവസേ പംഡിതമരണ മേം ഹീ ഗിനതേ ഹൈം. ദര്ശനബാലകാ മരണ സംക്ഷേപമേം ദോ പ്രകാരകാ കഹാ ഹൈ––ഇച്ഛാപ്രവൃത്ത ഔര അനിച്ഛാപ്രവൃത്ത. അഗ്നിസേ, ധൂമസേ, ശസ്ത്രസേ, വിഷസേ, ജലസേ, പര്വതകേ കിനാരേപര സേ ഗിര നേ സേ, അതി ശീത–ഉഷ്ണകീ ബാധാ സേ, ബംധനസേ, ക്ഷുധാ–തൃഷാകേ രോകനേസേ, ജീഭ ഉഖാഡനേ സേ ഔര വിരൂദ്ധ ആഹാര കരനേ സേ ബാല (അജ്ഞാനീ) ഇച്ഛാപൂര്വക മരേ സോ ‘ഇച്ഛാപ്രവൃത്ത’ ഹൈ തഥാ ജീനേ കാ ഇച്ഛുക ഹോ ഔര മര ജാവേ സോ ‘അനിച്ഛാപ്രവൃത്ത’ ഹൈ.. ൫..
പംഡിതമരണ ചാര പ്രകാര കാ ഹൈ–––൧ വ്യവഹാര പംഡിത, ൨ സമ്യക്ത്വപംഡിത, ൩ ജ്ഞാനപംഡിത, ൪ ചാരിത്രപംഡിത. ലോകശാസ്ത്ര കേ വ്യവഹാര മേം പ്രവീണ ഹോ വഹ ‘വ്യവഹാര പംഡിത’ ഹൈ. സമ്യക്ത്വ സഹിത ഹോ ‘സമ്യക്ത്വപംഡിത’ ഹൈ. സമ്യഗ്ജ്ഞാന സഹിത ഹോ ‘ജ്ഞാനപംഡിത’ ഹൈ. സമ്യക്ചാരിത്ര സഹിത ഹോ ‘ചാരിത്രപംഡിത’ ഹൈ. യഹാ ദര്ശന–ജ്ഞാന–ചാരിത്ര സഹിത പംഡിതകാ ഗ്രഹണ ഹൈ, ക്യോംകി വ്യവഹാര–പംഡിത മിഥ്യാദൃഷ്ടി ബാലമരണ മേം ആ ഗയാ.. ൬..
Page 171 of 394
PDF/HTML Page 195 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൭൧
മോക്ഷമാര്ഗമേം പ്രവര്തനേ വാലാ സാധു സംഘസേ ഛൂടാ ഉസകോ ‘ആസന്ന’ കഹതേ ഹൈം. ഇസമേം പാര്ശ്വസ്ഥ, സ്വച്ഛന്ദ, കുശീല, സംസക്ത ഭീ ലേനേ; ഇസപ്രകാര കേ പംചപ്രകാര ഭ്രഷ്ട സാധുഓംകാ മരണ ‘ആസന്നമരണ’ ഹൈ. സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ശ്രാവക കാ മരണ ‘ബാലപംഡിത മരണ’ ഹൈ.. ൮.. സശല്യമരണ ദോ പ്രകാര കാ ഹൈ––––മിഥ്യാദര്ശന, മായാ, നിദാന യേ തീന ശല്യ തോ ‘ഭാവശല്യ’ ഹൈ ഔര പംച സ്ഥാവര തഥാ ത്രസ മേം അസൈനീ യേ ‘ദ്രവ്യശല്യ’ സഹിത ഹൈം, ഇസപ്രകാര ‘സശല്യമരണ’ ഹൈ.. ൯.. ജോ പ്രശസ്തക്രിയാമേം ആലസീ ഹോ, വ്രതാദികമേം ശക്തി കോ ഛിപാവേ, ധ്യാനാദിക സേ ദൂര ഭാഗേ, ഇസപ്രകാര മരണ ‘പലായമരണ’ ഹൈ.. ൧൦.. വശാര്ത്തമരണ ചാര പ്രകാര കാ ഹൈ–––വഹ ആര്ത്ത – രൌദ്ര ധ്യാനസഹിത മരണ ഹൈ, പാ ച ഇന്ദ്രിയോംകേ വിഷയോംമേം രാഗ–ദ്വേഷ സഹിത മരണ ‘ഇന്ദ്രിയവശാര്ത്തമരണ’ ഹൈ. സാതാ – അസാതാ കീ വേദനാ സഹിത മരേ ‘വേദനാവശാര്ത്തമരണ’ ഹൈ. ക്രോധ, മാന, മായാ, ലോഭ, കഷായകേ വശ സേ മരേ ‘കഷായവശാര്ത്തമരണ’ ഹൈ. ഹാസ്യ വിനോദ കഷായ കേ വശ സേ മരേ ‘നോകഷായവശാര്ത്തമരണ’ ഹൈ .. ൧൧.. ജോ അപനേ വ്രത ക്രിയാ ചാരിത്ര മേം ഉപസര്ഗ ആവേ വഹ സഹാ ഭീ ന ജാവേ ഔര ഭ്രഷ്ട ഹോനേ കാ ഭയ ആവേ തബ അശക്ത ഹോകര അന്ന–പാനീ കാ ത്യാഗ കര മരേ ‘വിപ്രാണസമരണ’ ഹൈ.. ൧൨.. ശസ്ത്ര ഗ്രഹണകാ മരണ ഹോ ‘ഗൃധ്രപൃഷ്ഠമരണ’ ഹൈ.. ൧൩.. അനുക്രമസേ അന്ന–പാനീകാ യഥാവിധി ത്യാഗ കര മരേ ‘ഭക്തപ്രത്യാഖ്യാനമരണ’ ഹൈ.. ൧൪.. സംന്യാസ കരേ ഔര അന്യസേ വൈയാവൃത്ത കരാവേ ‘ഇംഗിനീമരണ’ ഹൈ.. ൧൫..
പ്രായോപഗമന സംന്യാസ കരേ ഔര കിസീ സേ വൈയാവൃത്ത ന കരാവേ, തഥാ അപനേ ആപ ഭീ ന കരേ, പ്രതിമായോഗ രഹേ ‘പ്രായോപഗമനമരണ’ ഹൈ.. ൧൬..
Page 172 of 394
PDF/HTML Page 196 of 418
single page version
൧൭൨] [അഷ്ടപാഹുഡ
ഇസപ്രകാര സത്രഹ പ്രകാര കഹേ. ഇനകാ സംക്ഷേപ ഇസപ്രകാര ഹൈ–––മരണ പാ ച പ്രകാര കേ ഹൈം––൧ പംഡിതപംഡിത, ൨ പംഡിത, ൩ ബാലപംഡിത, ൪ ബാല, ൫ ബാലബാല. ജോ ദര്ശന ജ്ഞാന ചാരിത്ര കേ അതിശയ സഹിത ഹോ വഹ പംഡിതപംഡിത ഹൈ ഔര ഇനകീ പ്രകര്ഷതാ ജിനകേ ന ഹോ വഹ പംഡിത ഹൈ, സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ശ്രാവക വഹ ബാലപംഡിത ഔര പഹിലേ ചാര പ്രകാരകേ പംഡിത കഹേ ഉനമേഹ സേ ഏക ഭീ ഭാവ ജിസകേ നഹീം ഹൈ വഹ ബാല ഹൈ തഥാ ജോ സബസേ ന്യൂന ഹോ വഹ ബാലബാല ഹൈ. ഇനമേം പംഡിതപംഡിതമരണ, പംഡിതമരണ ഔര ബാലപംഡിതമരണ യേ തീന പ്രശസ്ത സുമരണ കഹേ ഹൈം, അന്യ രീതി ഹോവേ വഹ കുമരണ ഹൈ. ഇസപ്രകാര ജോ സമ്യഗ്ദര്ശന–ജ്ഞാന–ചാരിത്ര ഏകദേശ സഹിത മരേ വഹ ‘സുമരണ’ ഹൈ; ഇസപ്രകാര സുമരണ കരനേ കാ ഉപദേശ ഹൈ.. ൩൨.. ആഗേ യഹ ജീവ സംസാരമേം ഭ്രമണ കരതാ ഹൈ, ഉസ ഭ്രമണകേ പരാവര്തന കാ സ്വരൂപ മനമേം ധാരണകര നിരൂപണ കരതേ ഹൈം. പ്രഥമ ഹീ സാമാന്യരൂപ ലോകകേ പ്രദേശോം കീ അപേക്ഷാസേ കഹതേ ഹൈംഃ–––
ജത്ഥ ണ ജാഓ ണ മഓ തിയലോയപമാണിഓ സവ്വോ.. ൩൩..
യത്ര ന ജാതഃ ന മൃതഃ ത്രിലോകപ്രമാണകഃ സര്വഃ.. ൩൩..
അര്ഥഃ––യഹ ജീവ ദ്രവ്യലിംഗ കാ ധാരക മുനിപനാ ഹോതേ ഹുഏ ഭീ ജോ തീനലോക പ്രമാണ സര്വ
മരണ ന കിയാ ഹോ.
ഭാവാര്ഥഃ––ദ്രവ്യലിംഗ ധാരണ കരകേ ഭീ ഇസ ജീവനേ സര്വ ലോകമേം അനന്തബാര ജന്മ ഔര മരണ
ഭാവലിംഗ കേ ബിനാ ദ്രവ്യലിംഗ സേ മോക്ഷ കീ (––നിജപരമാത്മദശാ കീ) പ്രാപ്തി നഹീം ഹുഈ––ഐസാ
ആഗേ ഇസീ അര്ഥ കോ ദൃഢ കരനേ കേ ലിയേ ഭാവലിംഗ കോ പ്രധാന കര കഹതേ ഹൈംഃ–––
Page 173 of 394
PDF/HTML Page 197 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൭൩
ജിണലിംഗേണ വി പത്തോ പരംപരാഭാവരഹിഏണ.. ൩൪..
ജിനലിംഗേന അപി പ്രാപ്തഃ പരമ്പരാഭാവരഹിതേന.. ൩൪..
അര്ഥഃ––യഹ ജീവ ഇസ സംസാര മേം ജിസമേം പരമ്പരാ ഭാവലിംഗ ന ഹോനേ സേ അനംതകാല പര്യന്ത
ജന്മ–ജരാ–മരണ സേ പീഡിത ദുഃഖ കോ ഹീ പ്രാപ്ത ഹുആ.
ഭാവാര്ഥഃ––ദ്രവ്യലിംഗ ധാരണ കിയാ ഔര ഉസമേം പരമ്പരാസേ ഭീ ഭാവലിംഗ കീ പ്രാപ്തി ന ഹുഈ
യഹാ ആശയ ഇസപ്രകാര ഹൈ കി–––ദ്രവ്യലിംഗ ഹൈ വഹ ഭാവലിംഗ കാ സാധന ഹൈ, പരന്തു
ഇസപ്രകാര ഹൈ തോ ദ്രവ്യലിംഗ പഹലേ ക്യോം ധാരണ കരേം? ഉസകോ കഹതേ ഹൈം കി–––ഇസപ്രകാര മാനേ തോ
വ്യവഹാര കാ ലോപ ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ഇസപ്രകാര മാനനാ ജോ ദ്രവ്യലിംഗ പഹിലേ ധാരണ കരനാ,
ഇസപ്രകാര ന ജാനനാ കി ഇസീ സേ സിദ്ധി ഹൈ. ഭാവലിംഗീ കോ പ്രധാന മാനകര ഉസകേ സന്മുഖ ഉപയോഗ
രഖനാ, ദ്രവ്യലിംഗകോ യത്നപൂര്വക സാധനാ, ഇസപ്രകാര കാ ശ്രദ്ധാന ഭലാ ഹൈ.. ൩൪..
അര്ഥ – ജബ യഹ ജീവ ആഗമ ഭാഷാ സേ കാലാദി ലബ്ധികോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ തഥാ അധ്യാത്മ ഭാഷാ സേ ശുദ്ധാത്മാകേ സന്മുഖ പരിണാമരൂപ സ്വസംവേദനജ്ഞാന കോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ.’ (പംചാസ്തികായ ഗാ൦ ൧൫൦–൧൫൧ ജയസേനാചാര്യ ടീകാ)(൪) വിശേഷ ദേഖോ മോക്ഷമാര്ഗപ്രകാശക അ൦ ൯..
Page 174 of 394
PDF/HTML Page 198 of 418
single page version
൧൭൪] [അഷ്ടപാഹുഡ
ഗഹിഉജ്ഝിയാഇം ബഹുസോ അണംതഭവസായരേ ൧ജീവ.. ൩൫..
ഗൃഹീതോജ്ഝിതാനി ബഹുശഃ അനന്തഭവസാഗരേ ജീവഃ.. ൩൫..
അര്ഥഃ––ഇസ ജീവനേ ഇസ അനന്ത അപാര ഭവസമുദ്രമേം ലോകകാശകേ ജിതനേ പ്രദേശ ഹൈം ഉന പ്രതി
സമയ സമയ ഔര പര്യായ കേ ആയുപ്രമാണ കാല ഔര ജൈസാ യോഗകഷായ കേ പരിണമനസ്വരൂപ പരിണാമ
ഔര ജൈസാ ഗതി ജാതി ആദി നാമ കര്മകേ ഉദയസേ ഹുആ നാമ ഔര കാല ജൈസാ ഉത്സര്പിണീ–
അവസര്പിണീ ഉനമേം പുദ്ഗലകേ പരമാണുരൂപ സ്കന്ധ, ഉനകോ ബഹുതബാര അനന്തബാര ഗ്രഹണ കിയേ ഔര
ഛോഡേ.
ഭാവാര്ഥഃ––ഭാവലിംഗ ബിനാ ലോകമേം ജിതനേ പുദ്ഗല സ്കന്ധ ഹൈം ഉന സബകോ ഹീ ഗ്രഹണ കിയേ
ആഗേ ക്ഷേത്രകോ പ്രധാന കര കഹതേ ഹൈംഃ–––
മുത്തൂണട്ഠ പഏസാ ജത്ഥണ ഢുരുഢുല്ലിഓ ജീയോ.. ൩൬..
മുക്ത്വാഷ്ടൌ പ്രദേശാന് യത്ര ന ഭ്രമിതഃ ജീവഃ.. ൩൬..
അര്ഥഃ–യഹ ലോക തീനസൌ തേതാലീസ രാജൂ പ്രമാണ ക്ഷേത്ര ഹൈ, ഉസകേ ബീച മേരൂകേ നീചേ
ഗോസ്തനാകാര ആഠ പ്രദേശ ഹൈം, ഉനകോ ഛോഡകര അന്യ പ്രദേശ ഐസാ ന രഹാ ജിസമേം യഹ ജീവ നഹീം
ജന്മാ – മരാ ഹോ.
ബഹുശഃ ശരീര ഗ്രഹ്യാം–തജ്യാം നിഃസീമ ഭവസാഗര വിഷേ. ൩൫.
ത്രണശത–അധിക ചാളീശ–ത്രണ രജ്ജുപ്രമിത ആ ലോകമാം
Page 175 of 394
PDF/HTML Page 199 of 418
single page version
ഭാവപാഹുഡ][൧൭൫
ഭാവാര്ഥഃ––‘ഢുരുഢുല്ലിഓ’ ഇസപ്രകാര പ്രാകൃത മേം ഭ്രമണ അര്ഥകേ ധാതുകാ ആദേശ ഹൈ ഔര ക്ഷേത്രപരാവര്തന മേം മേരൂകേ നീചേ ആഠ ലോകകേ മധ്യമേം ഹൈം ഉനകോ ജീവ അപനേ ശരീരകേ അഷ്ടമധ്യ പ്രദേശ ബനാ കര മധ്യദേശ ഉപജതാ ഹൈ, വഹാ സേ ക്ഷേത്രപരാവര്തന കാ പ്രാരംഭ കിയാ ജാതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ഉനകോ പുനരുക്ത ഭ്രമണ മേം നഹീം ഗിനതേ ഹൈം.. ൩൬.. [ദേഖോ ഗോ൦ ജീ൦ കാണ്ഡ ഗാഥാ ൫൬൦ പൃ൦ ൨൬൬ മൂലാചാര അ൦ ൯ ഗാഥാ ൧൪ പൃ൦ ൪൨൮] ആഗേ യഹ ജീവ ശരീര സഹിത ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര മരതാ ഹൈ, ഉസ ശരീരമേം രോഗ ഹോതേ ഹൈം, ഉനകീ സംഖ്യാ ദിഖാതേ ഹൈംഃ–––
അവസേസേ യ സരീരേ രോയാ ഭണ കിത്തിയാ ഭണിയാ.. ൩൭..
അവശേഷേ ച ശരീരേ രോഗാഃ ഭണ കിയന്തഃ ഭണിതാഃ.. ൩൭..
അര്ഥഃ––ഇസ മനുഷ്യ കേ ശരീര മേം ഏക ഏക അംഗുലമേം ഛ്യാനവേ ഛ്യാനവേ രോഗ ഹോതേ ഹൈം, തബ
കഹോ, അവശേഷ സമസ്ത ശരീര മേം കിതനേ രോഗ കഹേം.. ൩൭..
ആഗേ കഹതേ ഹൈം കി ജീവ! ഉന രോഗോംകാ ദുഃഖ തൂനേ സഹാഃ–––
ഏവം സഹസി മഹാജസ കിം വാ ബഹുഏഹിം ലവിഏഹിം.. ൩൮..
ഏവം സഹസേ മഹായശഃ. കിം വാ ബഹുഭിഃ ലപിതൈഃ.. ൩൮..
അര്ഥഃ––ഹേ മഹാശയ! ഹേ മുനേ! തൂനേ പൂര്വോക്ത രോഗോംകോ പൂര്വഭവോംമേം തോ പരവശ സഹേ, ഇസപ്രകാര
ഹീ ഫിര സഹേഗാ, ബഹുത കഹനേ സേ ക്യാ?
തോ കേടലാ രോഗോ, കഹോ, ആ അഖില ദേഹ വിഷേ, ഭലാ! ൩൭.
ഏ രോഗ പണ സഘളാ സഹ്യാ തേം പൂര്വഭവമാം പരവശേ;
Page 176 of 394
PDF/HTML Page 200 of 418
single page version
൧൭൬] [അഷ്ടപാഹുഡ
ഭാവാര്ഥഃ––യഹ ജീവ പരാധീന ഹോകര സബ ദുഃഖ സഹതാ ഹൈ. യദി ജ്ഞാനഭാവനാ കരേ ഔര ദുഃഖ ആനേ പര ഉസസേ ചലായമാന ന ഹോ, ഇസ തരഹ സ്വവശ ഹോകര സഹേ തോ കര്മകാ നാശ കര മുക്ത ഹോ ജാവേ, ഇസപ്രകാര ജാനനാ ചാഹിയേ.. ൩൮.. ആഗേ കഹതേ ഹൈം കി അപവിത്ര ഗര്ഭവാസ മേം ഭീ രഹാഃ––
ഉയരേ വസിഓ സി ചിരം ണവദസമാസേഹിം പത്തേഹിം.. ൩൯..
ഉദരേ ഉഷിതോസി ചിരം നവദശമാസൈഃ പ്രാപ്തേഃ.. ൩൯..
അര്ഥഃ––ഹേ മുനേ! തൂനേ ഇസപ്രകാര കേ മലിന അപവിത്ര ഉദര മേം നവ മാസ തഥാ ദസ മാസ
പ്രാപ്ത കര രഹാ. കൈസാ ഹൈ ഉദര? ജിസമേം പിത്ത ഔര ആംതോംസേ വേഷ്ടിത, മൂത്രകാ സ്രവണ, ഫേഫസ അര്ഥാത്
ജോ രുധിര ബിനാ മേദ ഫൂല ജാവേ, കാലിജ്ജ അര്ഥാത് കലേജാ, ഖൂന, ഖരിസ അര്ഥാത് അപക്വ മലസേ
മിലാ ഹുആ രുധിര ശ്ലേഷ്മ ഔര കൃമിജാല അര്ഥാത് ലട ആദി ജീവോംകേ സമൂഹ യേ സബ പായേ ജാതേ ഹൈം–
––ഇസപ്രകാര സ്ത്രീ കേ ഉദര മേം ബഹുത ബാര രഹാ.. ൩൯..
ഫിര ഇസീ കോ കഹതേ ഹൈഃ–––
ഛദ്ദിഖരിസാണ മജ്ഝേ ജഢരേ വസിഓ സി ജണണീഏ.. ൪൦..
ഛര്ദിഖരിസയോര്മധ്യേ ജഠരേ ഉഷിതോസി ജനന്യാഃ.. ൪൦..
അര്ഥഃ––ഹേ ജീവ! തൂ ജനനീ (മാതാ) കേ ഉദര (ഗര്ഭ) മേം രഹാ, വഹാ മാതാകേ ഔര പിതാകേ
ത്യാം മാസ നവ–ദശ തും വസ്യോ ബഹു വാര ജനനീ–ഉദരമാം ൩൯.
ജനനീ തണും ചാവേല നേ ഖാധേല ഏഠും ഖാഈനേ,