bhAvapAhuD][255
artha–––––‘jIv’ nAmak padArtha hai so kaisA hai–––karttA hai, bhoktA hai, amUrtik hai, sharIrapramAN hai, anAdi nidhan hai, darshan – gnAn upayogavAlA hai, isaprakAr jinavarendra sarvagnadev vItarAg ne kahA hai. bhAvArtha––yahAn ‘jIv’ nAmak padArtha ke chhah visheShaN kahe. inakA Ashay aisA hai ki– ––– 1 – ‘kartA’ kahA, vah nishchayanay se apane ashuddha bhAvonkA agnAn avasthA men Ap hI kartA hai tathA vyavahAranayase gnAnAvaraNAdi pudgal karmon kA kartA hai aur shuddhanay se apane shuddhabhAvon kA kartA hai. 2 – ‘bhoktA’ kahA, vah nishchayanayase to apane gnAn – darshanamayI chetanAbhAvakA bhoktA hai aur vyavahAr nayase pudgalakarmake phal jo sukh–dukh AdikA bhoktA hai. 3 – ‘amUrtik’ kahA, vah nishchayase to sparsha, ras, gandha, varNa, shabda ye pudgal ke guN–paryAy hain, inase rahit amUrtik hai aur vyavahAr se jabatak pudgal karmase bandhA hai tab tak ‘mUrtik’ bhI kahate hain. 4 – ‘sharIraparimAN’ kahA, vah nishchayase to asankhyAtapradeshI lokaparimAN hai, parantu sankoch – vistArashaktise sharIr se kuchh kam pradesh pramAN AkAr men hai. 5 – ‘anAdinidhan’ kahA, vah paryAyadRuShTi se dekhane par to utpanna hotA hai, naShTa hotA hai, to bhI dravyadRuShTise dekhA jAye to anAdinidhan sadA nitya avinAshI hai.
6 – ‘darshan – gnAn upayogasahit’ kahA, vah dekhane–jAnanerUp upayogasvarUp chetanArUp hai.
in visheShaNonse anyamatI anyaprakAr sarvathA ekAntarUp mAnate hain unakA niShedh bhI jAnanA chAhiye. ‘kartA’ visheShaNase to sAnkhyamatI sarvathA akartA mAnatA hai usakA niShedh hai. ‘bhoktA’ visheShaNase bauddhamatI kShaNik mAnakar kahatA hai ki karma ko karane vAlA to or hai tathA bhogane vAlA or hai, isakA niShedh hai. jo jIv karma karatA hai usakA phal vahI jIv bhogatA hai, is kathan se bauddhamatI ke kahane kA niShedh hai. ‘amUrtik’ kahane se mImAnsak Adi ise sharIr sahit mUrtik hI mAnate hain, unakA niShedh hai. ‘sharIrapramAN’ kahane se naiyAyik, vaisheShik, vedAntI Adi sarvathA, sarvavyApak mAnate hain unakA niShedh hai. ‘anAdinidhan’ kahanese bauddhamatI sarvathA kShaNasthAyI mAnatA hai , usakA niShedh hai. ‘darshanagnAnaupayogamayI’ kahane se sAnkhyamatI