Page 10 of 163
PDF/HTML Page 41 of 194
single page version
tene jinavANI-dvAdashAngavANI-vidhivAd kahe chhe.
जीवद्रव्यं वस्तुस्वभावं स्वस्वरूपं करोति, उत्पद्यते वा अथवा
परिणमिति, एवं जिनवाणी दिव्यध्वनित्वं स्वरूपपरिणमनं विधिवादं
वस्तुरीतयुक्तिकथनं भणति कथयति।
chhe, te rUp pariNamatAn karmano ja samvar thAy chhe, karmanI ja nirjarA
thAy chhe ane karmano ja mokSha thAy chhe. tyAn paramAnandarUp nij sukh
Upaje chhe. jIvanI AvI svarUp
Page 11 of 163
PDF/HTML Page 42 of 194
single page version
sukhI thAy chhe ane jIvanI je parabhAvarUp ashuddha pariNati chhe te
pariNatirUpe pariNamatAn karmano ja Asrav thAy chhe ane Atmapradesho
sAthe paraspar ek kShetrAvagAhathI karmanoj bandh thAy chhe, puNyapApano
vipAk thAy tyAre jIv dukhI thAy chhe. to jIvanI AvI ashuddha
pariNati jIvane avidhirUp chhe ayogya chhe; kAraN ke (tyAre) jIv
dukhI thAy chhe tethI A jIvane paramAnandarUp sukh thavAmAn
svarUpapariNati vidhiyogya chhe. tethI jyAre tethI jyAre te
svarUpapariNatirUp pariNAme chhe tyAre tevA pariNAmathI
avidhipariNati sahaj ja rahI jAy chhe. (thambhI jAy chhe, aTakI jAy
chhe, naShTa thaI jAy chhe.) vaLI vachanavyavahArathI paN Am kahevAmAn
Ave chhe ke- ‘svarUpapariNatirUpe pravarto. A pravartan tamane yogya chhe.
Page 12 of 163
PDF/HTML Page 43 of 194
single page version
तं चरियाणु वायं हि जिणसमय णिदिट्ंठ तहा ।। ५।।
रागदोषभावानां, उदीकभावानां कथाकथनं यथा ।
तं चरितानुवादं हि, जिनसमये निर्दिष्टं तथा ।। ५।।
स्वरूपकथनं तं कथनं चरितानुवादं–चरित्रवादं–जिनसमये
द्वादशांगैर्निर्दिष्टं कथितम्।
‘charitAnuvAd’ evI sangnAthI kahyun chhe.
chhe. agnAnIno sthUlabandh ane jaghanya gnAnIno abudhapUrvak (abuddhi
pUrvak) sUkShmabandh e prakAre bandhamAtranA bhAv te paN parAcharaNanI
prasiddhatA chhe; jIvano sarAgIbhAv te paN parAcharaNanI prasiddhatA chhe;
evA evA bhAvonun je kathan te keval, parAcharaNanun chAritra chhe. vaLI
A pudgaloday rasano bhog, anantAnubandhI ke apratyAkhyAn ke
pratyAkhyAn ke sanjavalan krodh-mAn-mAyA-lobh, nokaShAy
Page 13 of 163
PDF/HTML Page 44 of 194
single page version
(bhog), jogasambandhI pudgalano ja (bhog), indriyaviShay
AvaraNasambandhI pudgalano ja (bhog), anantarAyasambandhI pudgalano ja
(bhog) indriy viShayasambandhI pudgalano ja (bhog), puNyapApasambandhI
pudgalano ja (bhog) e rIte sarvapudgalodayarasano bhog-AvA
bhog hotAn jIvane krodhI kahIe, mAnI kahIe, mAyAvI kahIe, lobhI
kahIe, manuShya kahIe, dev kahIe ane puNyashAlI kahIe, pApI
kahIe, dukhI kahIe; e rIte je badhun jIvanun ja kathan kahevAmAn Ave
chhe te sarva (anusAre?) pudgalavipAkanA bhogabhAvanA anekavidh
charitrathI (pudgalano) darasAv chhe. e rIte A banne parAcharaN
audayik bhAvo je anekavidh rUpathI temano (jIv ane pudgalano)
darasAv (rUpo) kahevAmAn Ave teo pragaT thAy chhe evI rIte A
bannenA sarva bhAvo te sarvane chAritrasangnA kahevAmAn Ave chhe. Avun
charitrakathan paN te dvAdashAngamAn chAle chhe.
Page 14 of 163
PDF/HTML Page 45 of 194
single page version
तं यथा सास्वतं भावं समये परमागमे यथास्थितं भणति ।
potapotAnI shAshvat sthitithI sthit chhe te shAshvat sthitine
jinAgamamAn ‘yathAsthiti’ kathan kahevAmAn Ave chhe.
anudish, (vijyAdi) pAnch panchoter (anuttar) vimAn, siddhashilA
ane sarva-traNey-vAtavalay, -emanI jevI shAshvat sthiti, tevI
sthiti sadAshAshvat rahe chhe. vaLI lokAkAshanI jevI sthiti chhe, tevI
shAshvat sthiti chhe, alokAkAshanI jevI sthiti
Page 15 of 163
PDF/HTML Page 46 of 194
single page version
e chhae dravyo-sadA shAshvat chhae dravyo -potapotAnA jevA guNo te
vaDe, potapotAnA jevA jevA paryAyo te vaDe shAshvat sthitithI sthiti
chhe, potapotAnI bhinna bhinna sattAthI potapotAnI jevI jevI sthiti
chhe tevI tevI sthiti kyArey chalit thatAn nathI, sadA jevA ne tevA ja
rahe, tenun nAm ‘yathAsthitibhAv’ kahevAy chhe. Avun yathA-
sthitibhAvanun kathan paN dvAdashAngamAn chAle chhe.
Page 16 of 163
PDF/HTML Page 47 of 194
single page version
त्रयपर्यायाः, स्वभावविभावा, निजवस्तुजातिभाव, परविकारभाव
खलु स्फुटं तं ज्ञेयं समये आगमे भणितं।
jeTalA koI dravyanA atIt-anAgat-vartamAn paryAyo chhe ane jeTalA
koI nij-nijabhAvo, parabhAvo chhe te badhAne pragaT AgamamAn
gneyabhAv (gney) kahyA chhe.
shun chhe? ‘jANavun’ je guN chhe, te nij dravyasattAne jANe chhe, ek nij
dravyanA je anantaguNo temane jANe chhe, te
Page 17 of 163
PDF/HTML Page 48 of 194
single page version
nijadravyaguNanA traNe kALanA pariNamanane judun judun jANe chhe. vaLI
pote ‘jANavun’ chhe, potAnA ‘jANavun’ rUpane paN jANe chhe. A rIte,
te paradravyane judun judun jANe chhe; ek ek paradravyanA anantaguNane jANe
chhe, ek ek guNanI anantashaktine jANe chhe, vaLI te paradravyaguNanA
traNe kALanA pariNam ne judun judun jANe chhe, vaLI chhae dravyanA,
guNaparyAyanA nijjAtisvabhAvarUp bhAvane judA jANe chhe. vaLI te
jIvanA parabhAvane judA jANe chhe, pudgalanA parabhAvane judA jANe chhe,
sansArapariNatine jANe chhe, muktipariNatine jANe chhe.
jANavAne gochar thavun, te thavun badhuy gney nAmapAme chhe. AgamamAn
gnAnagocharane gneyanA nAmathI kathan chAle chhe em jANavun.
Page 18 of 163
PDF/HTML Page 49 of 194
single page version
विश्रामति, तथा तेन तेन क्रमेण विभावो विकारभावः तत्र तस्मिन्
काले सहजेन अयत्नपूर्वकेन स्वयं हीयति नश्यति विलयं याति तं
हेयभावं नास्तिभावं इदं जिननिर्दिष्टं जिनकथितं।
vinA ja ApoAp ja kyAy nAsh thaI jAy chhe. je ashuddha bhAv chhe,
anitya bhAvarUp chhe, tene jinavachanamAn ‘hey’ bhAv kahyo chhe.
sarvaguNonI ashuddhatA vikArabhAv-anityabhAv -kShaNabhangur-
Page 19 of 163
PDF/HTML Page 50 of 194
single page version
jAy chhe. tethI tene jinadeve heyabhAvarUpe varNavyo. evun heyabhAvanun
kathan jinaAgamamAn chAle chhe em jANavun.
Page 20 of 163
PDF/HTML Page 51 of 194
single page version
परिणमदि वा ससरूपं तमुवादेयं भळइ जीणो
परिणमति वा स्वस्वरूपं, तं उपादेयं भणति जिनः ।। ९।।
स्वरूपं परिणमति वा स्वस्वरूपं उपादेयं आचरणं जिन भणित।
AtmAnun-AcharaN te pariNAmo vaDe ja vyakta vyApe chhe athavA em
paN kaho ke te svarUpAcharaN rUpe ja pravarte chhe. te ja svacharaN
pariNamanane (svarUpAcharaN pariNamanane) ‘upAdey’ sangnAthI jinadev
kahe chhe.
svachAritranun nijarUp pariNAmonA pariNamanarUpe thAy chhe, te
svarUpagrahaN (nun kathan chhe), vaLI koI A rIte kahe ke te
Page 21 of 163
PDF/HTML Page 52 of 194
single page version
kathan chhe. e rIte je prAptirUp svarUpanun
sansAr pariNatinun nAstipaNun te hey jANavun ane je svarUpanI
chhe. e pramANe heyaupAdey jANavA.
mAn ja avalambavun, vairAgyatA, udAsInatA, samvar upAdey karavA-evo
upadesh karavo.
Page 22 of 163
PDF/HTML Page 53 of 194
single page version
बंधमोक्ष व्यवहारं भवंति, पुनः स्वाभावातः अन्यकथना अन्यवादा
व्यवहारं भवंति, तं व्यवहारं जिनभणितं कथितं।
pAme. vaLI bandhAvun, chhUTavun, evA paryAyanA jeTalA bhAv teTalA badhAy
vyavahAranAm pAme. vaLI svabhAvathI je anya bhAvo chhe te badhA
vyavahAr nAm pAme. tenej jinAgamamAn vyavahAr kahyo chhe.
Page 23 of 163
PDF/HTML Page 54 of 194
single page version
thavun, vaLI pudgalAdinI gati vaDe kAladravyanA pramANanun parimAN
upajAvavun; chhae paragney gnAn viShe, gnAn chhae paragney viShe,
gnAnadarshanaguNanI ek ek shakti ek ek svapar gneyabhed pratye
lagAvI evA evA bhAvo, vaLI paraspar sarvadravyonA meLAp thavA-
evA evA paryAyanA bhAvo, vaLI vikAr Upajyo, svabhAvano nAsh
thayo, vaLI svabhAv Upajyo, vikArano nAsh thayo, jIv Upajyo,
jIv maryo, A pudgalo skandharUp thayAn ke karmarUp thayAn ke avibhAgI
pudgal thayAn, sansArapariNati nAsh pAmI, siddha pariNati upajI, vaLI
moh, antarAyakarmanI rukAvaT nAsh pAmI, anantagnAn, anantadarshan,
anantasvachAritra, anantavIrya khUlyAn, mithyAtva gayun, samyaktva thayun,
ashuddhatA gaI, shuddhatA thaI, pudgalathI jIv bandhANo, jIvanun nimitta
pAmIne pudgal karmarUp thayun, jIve karmano nAsh karyo, A A Upajyun,
A A viNasyun, te Upajyun, te viNasyun-evA evA paryAyanA
bhAvo, -evA evA UpajatA viNasatA paryAyanA bhAvo-sarva vyavahAr
nAm pAme.
(vastunA bhed karavA) vaLI ek vastunA dravya, guN ane paryAyathI
bhed karavA, ek satnA utpAd, vyay, dhrauvyathI bhed karavA, ek
vastunA kartA, karma, kriyAthI bhed karavA, ek jIvavastunA bahirAtmA,
antarAtmA, paramAtmA evA bhed karavA, ek dravyasamUhanA asankhyAtA
ke anant pradeshathI bhed karavA, ek dravyanA anantaguNathI bhed karavA,
ekaguNanA anantashaktithI bhed karavA, ek paryAyanA
anantapariNAmathI bhed karavA, ek
Page 24 of 163
PDF/HTML Page 55 of 194
single page version
ek vastunAn dravya, sattva, padArtha, guNI, paryAyI, anvayI, artha, nitya
evA evA nAmabhed karavA. ek jIvanA AtmA, paramAtmA, gnAnI,
samyaktvI, chAritrI, sukhI, vIryamAn, darshanI, siddhavat chetan,
chidAnanda, chit-darshan-gnAn-chAritra, kevalI, sarvagna, sarvadarshI, sukhI,
matignAnI, shrutagnAnI, e rIte nAmabhed karavA, gnAn, bodh, gnapti
evA gnAnanA nAmabhed karavA, samyaktva, Astikay, shraddhAn-niyat-
pratIti-yat (je), tat (te), etat (A) evA samyaktvanA
nAmabhed karavA, ane chAritra, AcharaN, sthir-vishrAm, samAdhi,
sanjam, sanyam, ekAntamagna, sthagit anubhavan, pravartavun evA
chAritranA nAmabhed karavA sukh, Ananda, ras, svAd, bhog, tRupti,
santoSh evA sukhanA nAmabhed karavA, vIryabal, vIryashakti, upAdAn,
tej, oj (pratAp) evA vIryanA nAmabhed karavA, vikAr, vibhAv,
ashuddha, samal, parabhAv, sansAr, Ashrav, ranjakabhAv, kShaNabhang, bhram
evA ek ashuddhanA nAmabhed karavA, e pramANe anya koI ekamA
evA nAmamAtrathI bhed karavA (e sarvabhedabhAv vyavahAr nAm.) .
ek ek guNanA katipay, thoDun, jaghanya, utkRuShTathI pariNatibhed karavA,
ekanA anekathI bhed karavA, ek vastunA nishchayavyavahArapariNatithI
bhed karavA-evI evI rIte ekanA bhed karavA, te sarva bhedabhAv
vyavahAranAm pAme.
Page 25 of 163
PDF/HTML Page 56 of 194
single page version
agnAnI, samyaktvIne mithyAtvI, svasamayIne parasamayI, sukhIne
dukhI, anantagnAn-darshan-chAritra-sukh-vIryane katipayarUpe (ansharUpe,
alparUpe) kahevun. - (e sarva vyavahAranAm pAme.) gnAnane agnAn,
samyaktvane mithyAtva, sthirane chapal, sukhane dukh, upAdeyane hey,
amUrtikane mUrtik, paramashuddhane ashuddha, ekapradeshI pudgalane bahupradeshI,
pudgalane karmapaNun, ek chetanarUpajIvane mArgaNAguNasthAnAdi yAvat
pariNatithI nirUpavAn vaLI ek jIvane puNya-pAp-Ashrav-samvar-
nirjarA-bandh-mokShapariNatithI nirUpavo. vaLI jeTalA koI vachanapinDathI
kathano chhe, te sarva vyavahAr jANavo. vaLI je AtmAthI, je anya
(nokhun), te badhAyane vyavahAr kahevo. evI evI rIte svabhAvathI je
anyabhAv dekhAy, jaNAy te sarva vyavahAr nAm pAme. vaLI ek
sAmAnyathI-sammuchayathI vyavahArano ATalo artha jANavo-ATalo ja
vyavahAr jANavo ke-“vastu sAthe je bhAvano avyApakarUp sambandh hoy,
vyApyavyApak ekamekasambandh na hoy, te vyavahAr nAm pAme.” -Avun
vyavahArabhAvanun kathan dvAdashAngamAn chAle chhe, te jANavun.
Page 26 of 163
PDF/HTML Page 57 of 194
single page version
द्रव्यपरिणमनाधीनं, तं णिच्छय भणियं ववहारेण ।। ११।।
येषां गुणानां प्रचयं निजस्वभावं च अभेदभावं च ।
द्रव्यपरिणमनाधीनं तं निश्चयं भणितं व्यवहारेण ।। ११।।
गुणानां गुणशक्तिपर्यायाणां यं अभेदभासं एकप्रकाशं तं निश्चयं।
पुनर्येषां द्रव्याणां यं द्रव्यपरिद्रमनाधीनं तस्य द्रव्यस्व परिणाम आश्रयं
मावं तं निश्चयं, एताद्रशं निश्चयं व्यवहारेण वचनद्वारेण भणितं
वर्णितं।
guN ane paryAyanun ja je keval nij jAtisvarUp, tene paN nishchayanun
rUp jANavun. je ek dravyanA anantaguNone, ek guNanI
anantashaktiparyAyonA je ek ja svarUpe bhAv pragaT thAy chhe, tene
paN nishchayabhAv jANavo. vaLI je
Page 27 of 163
PDF/HTML Page 58 of 194
single page version
pariNAmarUpe pariName, anya pariNAmarUpe na pariName, tene nishchay
jANavo. evA evA bhAvone vachanadvArA nishchayasangnA kahI chhe.
ekapinDabhAv) ekarUp sambandh (tAdAtmyasambandh) tene guNano punj
kahevAmAn Ave chhe. te guNapunjane (anant guNanA ek akhanD sattvane -
dalane) ‘vastu’ evun nAm kahevAmAn Ave chhe. te A vastutvanAm
guNonA punj vinA bIjA kone kahevun? A guNapunjane vastu kahevAmAn
Ave chhe. te A vastuttvane nishchayasangnA jANavI.
guNathI to potAnA judArUpe anAdianant rahe chhe, Avun je judun rUp,
tene nijjAti kahevAmAn Ave chhe. te ApoAp anAdinidhan chhe. te
rUp koI anya rUpanIsAthe na maLe. vaLI je rUp te ja guN te ja
rUpaAvun je tAdAtmyalakShaN paN jo koI te rUpanI nAsti chintave, to
teNe tevA guNanI nAsti chintavI, evun je potapotAnun rUp chhe, te
rUpane nijjAtisvabhAv kahevAmAn Ave chhe. evA nijarUpane
nishchayasangnA kahevAmAn Ave chhe.
Page 28 of 163
PDF/HTML Page 59 of 194
single page version
jaghanya, utkRuShTa bhed na dekhavA, evun je abhedadarshan ek ja rUpanun
darshan-chhe te abhedadarshanane paN nishchayasangnA kahevAmAn Ave chhe.
pariNAmane dhAraN karIne pariName chhe; te bhAv te guNonA pariNAmathI
judo nathI; te bhAvabharyApaNe pariName chhe mATe te (judoguN) kyAn
rahyo?
dhAraN karIne pariName chhe.
svAng dhAraN karIne varte chhe. vaLI A jIvavastunA pariNAm ranjak,
sankoch, vistAr, agnAn, mithyAdarshan, aviratAdi chetanAvikAr-
bhAvarUpe thaIne pariName chhe, evo te chetanavikArabhAv jANavo. vaLI te
(chetanavikArabhAv) te chetanadravyanA pariNAm viShe ja to hoy chhe,
kyArey achetanadravyanA pariNAm viShe hotA nathI, A nissandeh chhe. to
AvI rIte je vikArabhAv chhe, te potapotAnA ja dravyapariNAm viShe ja
hoy chhe-te te dravyanApariNAmAshrit hoy chhe-te paN nishchayasangnAnun nAm
pAme.
Page 29 of 163
PDF/HTML Page 60 of 194
single page version
vyApyavyApak thaIne varte chhe, te vastu parimitithI bahAr vyApyavyApak
nathI hotun, potapotAnI sattAmAn vyApyavyApak thaIne anAdianant rahe
chhe, Ane paN nishchay kahevAmAn Ave chhe. vaLI je bhAv je bhAvano
pratipakShI-verI (virodhI chhe tenI sAthe te ver (virodh) kare, bIjA
sAthe na kare tene paN nishchay jANavo. je pratignA karavAmAn Ave chhe-
niyam karavAmAn Ave chhe-tene paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
Ave chhe. vaLI je je bhAvanI jevI jevI rItithI pravartavun chhe tevI
tevI rIti pAmIne pariName tene paN nishchay kahevAmAn Ave chhe. vaLI
ek potAne-svadravyane -paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
thAy chhe.
Avun ja niyamathI thashe, te ja prakAre, te prANIne, te ja deshamAn,