Atma Avlokan-Gujarati (English transliteration). 4. Vidhivad; 5. Charitanuvad; 6. Yathasthitivad; 7. Gneyvad; 8. Heyvyakhya; 9. Upadeysvarupvyakhyan; 10. Vyavhar Varnan; 11. Nishchaylakshan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 10

 

Page 10 of 163
PDF/HTML Page 41 of 194
single page version

10
vadhivid
artha– nishchayathI vastunI A sAchI rIti chhe ke jIvavastu
nij jAtirUp potAnA svarUpamAn potAnA ja svarUparUpe Upaje chhe,
tene jinavANI-dvAdashAngavANI-vidhivAd kahe chhe.
सहावं कुणोदि दव्वं परणमदि णिय सहावभावेषु ।
तमयं दव्वस्स विहिं विधिवादं भणइ जिनवाणी ।। ४।।
स्वभावं करोति द्रव्यं परिणमति निजस्वभाव भावेषु ।
तमयं द्रव्यस्य विधिर्विधवादं भणति जिनवाणी ।। ४।।
खलु निश्चयेन जीव द्रव्यस्य वस्तुनो अयं प्रत्यक्षविधिरर्थ
यथार्थयुक्तिः, निजस्वभावभावे स्वजाति स्वरूपविषये मध्ये
जीवद्रव्यं वस्तुस्वभावं स्वस्वरूपं करोति, उत्पद्यते वा अथवा
परिणमिति, एवं जिनवाणी दिव्यध्वनित्वं स्वरूपपरिणमनं विधिवादं
वस्तुरीतयुक्तिकथनं भणति कथयति।
bhAvArtha– A dvAdashAngamAn ek to Avun kathan chAle chhe; te
shun? ke-jIv potAnun ja svarUp je gnAnadarshanachAritra te rUpe pariNAme
chhe, te rUp pariNamatAn karmano ja samvar thAy chhe, karmanI ja nirjarA
thAy chhe ane karmano ja mokSha thAy chhe. tyAn paramAnandarUp nij sukh
Upaje chhe. jIvanI AvI svarUp

Page 11 of 163
PDF/HTML Page 42 of 194
single page version

vidhivaAda 1
pariNati jIvane vidhiyogya chhe (vidhirUp chhe) kAraN ke (tyAre) jIv
sukhI thAy chhe ane jIvanI je parabhAvarUp ashuddha pariNati chhe te
pariNatirUpe pariNamatAn karmano ja Asrav thAy chhe ane Atmapradesho
sAthe paraspar ek kShetrAvagAhathI karmanoj bandh thAy chhe, puNyapApano
vipAk thAy tyAre jIv dukhI thAy chhe. to jIvanI AvI ashuddha
pariNati jIvane avidhirUp chhe ayogya chhe; kAraN ke (tyAre) jIv
dukhI thAy chhe tethI A jIvane paramAnandarUp sukh thavAmAn
svarUpapariNati vidhiyogya chhe. tethI jyAre tethI jyAre te
svarUpapariNatirUp pariNAme chhe tyAre tevA pariNAmathI
avidhipariNati sahaj ja rahI jAy chhe. (thambhI jAy chhe, aTakI jAy
chhe, naShTa thaI jAy chhe.) vaLI vachanavyavahArathI paN Am kahevAmAn
Ave chhe ke- ‘svarUpapariNatirUpe pravarto. A pravartan tamane yogya chhe.
। iti vadhivid ।

Page 12 of 163
PDF/HTML Page 43 of 194
single page version

12
* charitaAnauvaAda *

रायदाहभावाणं उदियभावाणं कहाकहणं जहा ।
तं चरियाणु वायं हि जिणसमय णिदिट्ंठ तहा ।। ५।।
रागदोषभावानां, उदीकभावानां कथाकथनं यथा ।
तं चरितानुवादं हि, जिनसमये निर्दिष्टं तथा ।। ५।।
हि सत्येन यथा येन प्रकारेण रागद्वोषभावनां
पराचरणभावानां वा उदीकभावानां दुःखास्वादभावनां कथाकथनं
स्वरूपकथनं तं कथनं चरितानुवादं–चरित्रवादं–जिनसमये
द्वादशांगैर्निर्दिष्टं कथितम्।
artha– nishchayathI je je prakAre parAcharaNabhAvanun ja athavA
shubh-ashubh svAdabhAvanun ja je svarUpakathan chhe te kathanane dvAdashAngamAn
‘charitAnuvAd’ evI sangnAthI kahyun chhe.
bhAvArtha– pudgalasvAmItvarUp mithyAtva te par-AcharaNanun
kathan chhe ane uchcha sthAnathI paDavun, te paDavun paN parAcharaN ja darshAve
chhe. agnAnIno sthUlabandh ane jaghanya gnAnIno abudhapUrvak (abuddhi
pUrvak) sUkShmabandh e prakAre bandhamAtranA bhAv te paN parAcharaNanI
prasiddhatA chhe; jIvano sarAgIbhAv te paN parAcharaNanI prasiddhatA chhe;
evA evA bhAvonun je kathan te keval, parAcharaNanun chAritra chhe. vaLI
A pudgaloday rasano bhog, anantAnubandhI ke apratyAkhyAn ke
pratyAkhyAn ke sanjavalan krodh-mAn-mAyA-lobh, nokaShAy

Page 13 of 163
PDF/HTML Page 44 of 194
single page version

charitaAnauvaAda 13
e sarva sambandhI pudgalodayarasano bhog, gati sambandhI pudgalano ja
(bhog), jogasambandhI pudgalano ja (bhog), indriyaviShay
AvaraNasambandhI pudgalano ja (bhog), anantarAyasambandhI pudgalano ja
(bhog) indriy viShayasambandhI pudgalano ja (bhog), puNyapApasambandhI
pudgalano ja (bhog) e rIte sarvapudgalodayarasano bhog-AvA
bhog hotAn jIvane krodhI kahIe, mAnI kahIe, mAyAvI kahIe, lobhI
kahIe, manuShya kahIe, dev kahIe ane puNyashAlI kahIe, pApI
kahIe, dukhI kahIe; e rIte je badhun jIvanun ja kathan kahevAmAn Ave
chhe te sarva (anusAre?) pudgalavipAkanA bhogabhAvanA anekavidh
charitrathI (pudgalano) darasAv chhe. e rIte A banne parAcharaN
audayik bhAvo je anekavidh rUpathI temano (jIv ane pudgalano)
darasAv (rUpo) kahevAmAn Ave teo pragaT thAy chhe evI rIte A
bannenA sarva bhAvo te sarvane chAritrasangnA kahevAmAn Ave chhe. Avun
charitrakathan paN te dvAdashAngamAn chAle chhe.
iita charitaAnauvaAda

Page 14 of 163
PDF/HTML Page 45 of 194
single page version

14
yathaA sthitivaAda

अहमज्झउड्ढलोया, लोयालोया हि सव्वदव्वाणि।
सासयं विट्ठति जहा जहा ठियेतं भणइ समये।। ६।।
अधमध्यऊर्ध्वलोका,लोका लोका हि [षट्] सर्वद्रव्याणि।
सास्वतं तिष्ठंति यथा, यथास्थितं भणति समये।। ६।।
अधमध्यऊर्ध्यर्वलोका, त्रैलोक्यलोकालोकावा षट्
सर्वद्रव्याणि हि स्फुटं यथा येन येन प्रकारेण सास्वतं नित्यं तिष्ठन्ति
तं यथा सास्वतं भावं समये परमागमे यथास्थितं भणति ।
artha– je pAtAlalok (adholok), mRutyulok ane svargalok
chhe tathA je lokalok chhe ane je chhae dravya chhe te badhun je je prakAre
potapotAnI shAshvat sthitithI sthit chhe te shAshvat sthitine
jinAgamamAn ‘yathAsthiti’ kathan kahevAmAn Ave chhe.
bhAvArtha– sAt narakanI jevI shAshvat sthiti chhe, asankhyAt
dvIpasamudranI jevI shAshvat sthiti chhe, soL svarga, nav graiveyak, nav
anudish, (vijyAdi) pAnch panchoter (anuttar) vimAn, siddhashilA
ane sarva-traNey-vAtavalay, -emanI jevI shAshvat sthiti, tevI
sthiti sadAshAshvat rahe chhe. vaLI lokAkAshanI jevI sthiti chhe, tevI
shAshvat sthiti chhe, alokAkAshanI jevI sthiti

Page 15 of 163
PDF/HTML Page 46 of 194
single page version

yathaA sthitivaAda 1pa
chhe tevI shAshvat sthiti chhe. jIv, pudgal, dharma, adharma AkAsh, kAl
e chhae dravyo-sadA shAshvat chhae dravyo -potapotAnA jevA guNo te
vaDe, potapotAnA jevA jevA paryAyo te vaDe shAshvat sthitithI sthiti
chhe, potapotAnI bhinna bhinna sattAthI potapotAnI jevI jevI sthiti
chhe tevI tevI sthiti kyArey chalit thatAn nathI, sadA jevA ne tevA ja
rahe, tenun nAm ‘yathAsthitibhAv’ kahevAy chhe. Avun yathA-
sthitibhAvanun kathan paN dvAdashAngamAn chAle chhe.
iita yathaA sthitivaAda

Page 16 of 163
PDF/HTML Page 47 of 194
single page version

16
* gnaeyavaAda *

णाणस्य जाव विसया, सपरसव्वदव्वगुणा तिपज्जाया ।
सहावविभावभावा, णेयं हवदि तं खलु समये ।। ७।।
ज्ञानस्य यावद्विषयाः, स्वपरसर्वद्रव्यगुणाः त्रिपर्यायाः ।
भावविभावभावाः ज्ञेयं भवति तं खलु समये।।
यावद्विषयाः पदार्था ते तावत् ज्ञानस्य ज्ञेयं ज्ञातुं योग्यं
भवति। ते के? स्वपरससर्वद्रव्यगुणा, अतीत–अनागत–वर्तमानाः
त्रयपर्यायाः, स्वभावविभावा, निजवस्तुजातिभाव, परविकारभाव
खलु स्फुटं तं ज्ञेयं समये आगमे भणितं।
artha– jeTalI koI vastu chhe te badhI gnAnane jANavA yogya
hoy chhe. te kaI? jeTalA koI nijadravyaguN-paradravyaguN chhe ane
jeTalA koI dravyanA atIt-anAgat-vartamAn paryAyo chhe ane jeTalA
koI nij-nijabhAvo, parabhAvo chhe te badhAne pragaT AgamamAn
gneyabhAv (gney) kahyA chhe.
bhAvArtha– he bhavya! A je gnAn arthAt ‘jANavun’ chhe, te
jANavAmAn jeTalun kAI jANavun chhe te badhun ‘gney’ nAm pAme chhe. te shun
shun chhe? ‘jANavun’ je guN chhe, te nij dravyasattAne jANe chhe, ek nij
dravyanA je anantaguNo temane jANe chhe, te

Page 17 of 163
PDF/HTML Page 48 of 194
single page version

gnaeyavaAda 17
ek ek nijaguNanI anantashakti temane jANe chhe. vaLI
nijadravyaguNanA traNe kALanA pariNamanane judun judun jANe chhe. vaLI
pote ‘jANavun’ chhe, potAnA ‘jANavun’ rUpane paN jANe chhe. A rIte,
te paradravyane judun judun jANe chhe; ek ek paradravyanA anantaguNane jANe
chhe, ek ek guNanI anantashaktine jANe chhe, vaLI te paradravyaguNanA
traNe kALanA pariNam ne judun judun jANe chhe, vaLI chhae dravyanA,
guNaparyAyanA nijjAtisvabhAvarUp bhAvane judA jANe chhe. vaLI te
jIvanA parabhAvane judA jANe chhe, pudgalanA parabhAvane judA jANe chhe,
sansArapariNatine jANe chhe, muktipariNatine jANe chhe.
bhAvArtha– jeTalA dravya-guN-paryAyabhAv chhe, teTalA badhAyane
te sAkShAt jANe chhe. evun je kAI chhe, te badhAyanun gnAnaguNanA
jANavAne gochar thavun, te thavun badhuy gney nAmapAme chhe. AgamamAn
gnAnagocharane gneyanA nAmathI kathan chAle chhe em jANavun.
iita gnaeyavaAda

Page 18 of 163
PDF/HTML Page 49 of 194
single page version

18
haeya vyaAkhyaA

जह ससहावे परिणमदि, तह विभावो सयं सहयेण हीयदि ।
तं तत्थ हेयभावं हेयभावमिणयं जिणणिद्दिट्ठं ।। ८।।
यथा स्वस्वभावे परिणमति, तथा विभावो स्वयं सहजेन हीयति ।
तं तत्र हेयभावं हेयभावमिदं जिननिर्दिष्टं ।। ८।।
स्वस्वभावे ज्ञानदर्शनचारित्रात्मनि निजजातिस्वरूपे यथा
येन येन क्रमेण परिणमति चरति तिष्ठति वा अनुभवति वा
विश्रामति, तथा तेन तेन क्रमेण विभावो विकारभावः तत्र तस्मिन्
काले सहजेन अयत्नपूर्वकेन स्वयं हीयति नश्यति विलयं याति तं
हेयभावं नास्तिभावं इदं जिननिर्दिष्टं जिनकथितं।
artha– A AtmA jem jem potAnA nijjAtirUpe pariName
chhe, vishrAm le chhe, tem tem te kALe je ashuddha bhAv chhe te yatna
vinA ja ApoAp ja kyAy nAsh thaI jAy chhe. je ashuddha bhAv chhe,
anitya bhAvarUp chhe, tene jinavachanamAn ‘hey’ bhAv kahyo chhe.
bhAvArtha– he bhavya! A chAritraguN jem jem nijasvarUpane
prApta thAy chhe. jem jem sthir vishrAm le chhe, tem tem, te te kALe,
sarvaguNonI ashuddhatA vikArabhAv-anityabhAv -kShaNabhangur-

Page 19 of 163
PDF/HTML Page 50 of 194
single page version

haeyaAkhyaAyaAna 19
bhAv, te ApoAp ja nAsti (nAsh) thato jAy chhe-vilay thaI
jAy chhe. tethI tene jinadeve heyabhAvarUpe varNavyo. evun heyabhAvanun
kathan jinaAgamamAn chAle chhe em jANavun.
।। iti heyAkhyAyAna ।।

Page 20 of 163
PDF/HTML Page 51 of 194
single page version

20

upaAdaeyasvarUpavyaAkhyaAna

ससमयस्स समयपत्तो, णियसरुवमायरइ परिणामेहिं ।
परिणमदि वा ससरूपं तमुवादेयं भळइ जीणो
।। ९।।
स्वसमयस्य समयप्राटतौ, निजस्वरूपमाचरयति परिणामैः ।
परिणमति वा स्वस्वरूपं, तं उपादेयं भणति जिनः ।। ९।।
समयप्राप्तौ काललब्धिप्राप्तौ सति स्वसमयस्य चारित्रस्य
निज–स्वरूपस्य परिणामैः आचरयति व्याप्नोति वा अथवा एवं
स्वरूपं परिणमति वा स्वस्वरूपं उपादेयं आचरणं जिन भणित।
artha– jem jem kAlalabdhinI prApti AvatI jAy chhe tem
tem te kAlalabdhinI prApti vishe AtmachAritraguNanun -nijarUp-
AtmAnun-AcharaN te pariNAmo vaDe ja vyakta vyApe chhe athavA em
paN kaho ke te svarUpAcharaN rUpe ja pravarte chhe. te ja svacharaN
pariNamanane (svarUpAcharaN pariNamanane) ‘upAdey’ sangnAthI jinadev
kahe chhe.
bhAvArtha– svachAritranI je je shakti vikArarUp thaI rahI chhe
te te shakti, jem jem kAlalabdhi AvatI jAy tem tem te
svachAritranun nijarUp pariNAmonA pariNamanarUpe thAy chhe, te
svarUpagrahaN (nun kathan chhe), vaLI koI A rIte kahe ke te

Page 21 of 163
PDF/HTML Page 52 of 194
single page version

upadayasvarUpavyakhyan 21
svachAritranun svarUp pragaT thaI pravarte chhe te paN svarUpagrahaNanun ja
kathan chhe. e rIte je prAptirUp svarUpanun
1pariNaman tene jinadeve
upAdeyasangnA kahI chhe. AgamamAn tene upAdey jANavun.
। it upadayasvarUpavyakhyan ।

sansAr pariNatinun nAstipaNun te hey jANavun ane je svarUpanI
shuddhatAnun pragaT thavun te upAdey jANavun. ek ja kAle banne thatun jAy
chhe. e pramANe heyaupAdey jANavA.
vyavahArathI parapariNati-rAg, dveSh, moh, krodh, mAn, mAyA
lobhAdisarva avalamban hey karavun. sansArIjIvane ekachit-AtmapinD
mAn ja avalambavun, vairAgyatA, udAsInatA, samvar upAdey karavA-evo
upadesh karavo.
ae pramaANae vyavahaArahaeyaupaAdaeya jANavao.




1. samvar, nirjarA ane mokSha paryAy pragaT karavAnA arthamAn upAdey chhe.

Page 22 of 163
PDF/HTML Page 53 of 194
single page version

2


* vyavahar vaNan *

पज्जायभावना सव्वे, सव्वे भेयकरणा च जोगखिरणाहि ।
ससहावदोण्णकधणा, तं व्यवहारं जिनभणिदं ।। १०।।
पर्यायभावना सर्वे, सर्वेभेदकरणा च जोगक्षरणाहि ।
स्वभावतोऽन्यकथना तं व्यवहारं जिन भणितं ।। १०।।
सर्वे पर्यायभावना सर्वेपर्यायजाता भावा व्यवहारं भवंति हि
फुटं। सर्वे भेदाकरणा भावा व्यवहारं भवंति। च पुनः जोगक्षरभावे
बंधमोक्ष व्यवहारं भवंति, पुनः स्वाभावातः अन्यकथना अन्यवादा
व्यवहारं भवंति, तं व्यवहारं जिनभणितं कथितं।
artha– paryAyanA jeTalAy bhAvo chhe te badhA vyavahAranAm
pAme vaLI jeTalA ekanA anek bhed karIe te te sarva vyavahAranAm
pAme. vaLI bandhAvun, chhUTavun, evA paryAyanA jeTalA bhAv teTalA badhAy
vyavahAranAm pAme. vaLI svabhAvathI je anya bhAvo chhe te badhA
vyavahAr nAm pAme. tenej jinAgamamAn vyavahAr kahyo chhe.
bhAvArtha– AkAshamAn sarvadravyanun rahevun, jIvapudgalane dharmadravyanun
gati vaDe, adharmadravyanun sthiti vaDe sahakArI thavun

Page 23 of 163
PDF/HTML Page 54 of 194
single page version

vyavahaAra vaNarna 23
athavA sarva dravyanA pariNAm pariNamavAmAn kAlanI vartanAnun sahakArI
thavun, vaLI pudgalAdinI gati vaDe kAladravyanA pramANanun parimAN
upajAvavun; chhae paragney gnAn viShe, gnAn chhae paragney viShe,
gnAnadarshanaguNanI ek ek shakti ek ek svapar gneyabhed pratye
lagAvI evA evA bhAvo, vaLI paraspar sarvadravyonA meLAp thavA-
evA evA paryAyanA bhAvo, vaLI vikAr Upajyo, svabhAvano nAsh
thayo, vaLI svabhAv Upajyo, vikArano nAsh thayo, jIv Upajyo,
jIv maryo, A pudgalo skandharUp thayAn ke karmarUp thayAn ke avibhAgI
pudgal thayAn, sansArapariNati nAsh pAmI, siddha pariNati upajI, vaLI
moh, antarAyakarmanI rukAvaT nAsh pAmI, anantagnAn, anantadarshan,
anantasvachAritra, anantavIrya khUlyAn, mithyAtva gayun, samyaktva thayun,
ashuddhatA gaI, shuddhatA thaI, pudgalathI jIv bandhANo, jIvanun nimitta
pAmIne pudgal karmarUp thayun, jIve karmano nAsh karyo, A A Upajyun,
A A viNasyun, te Upajyun, te viNasyun-evA evA paryAyanA
bhAvo, -evA evA UpajatA viNasatA paryAyanA bhAvo-sarva vyavahAr
nAm pAme.
vaLI ek AkAshanA lok-alok bhed karavA, kAlanI
vartanAnA atIt, anAgat, vartamAn bhed karavA, e pramANe anya
(vastunA bhed karavA) vaLI ek vastunA dravya, guN ane paryAyathI
bhed karavA, ek satnA utpAd, vyay, dhrauvyathI bhed karavA, ek
vastunA kartA, karma, kriyAthI bhed karavA, ek jIvavastunA bahirAtmA,
antarAtmA, paramAtmA evA bhed karavA, ek dravyasamUhanA asankhyAtA
ke anant pradeshathI bhed karavA, ek dravyanA anantaguNathI bhed karavA,
ekaguNanA anantashaktithI bhed karavA, ek paryAyanA
anantapariNAmathI bhed karavA, ek

Page 24 of 163
PDF/HTML Page 55 of 194
single page version

24 aAtmaAvalaokana
vastunI astirUp vidhithI ane nAstirUp avidhithI bhed karavA,
ek vastunAn dravya, sattva, padArtha, guNI, paryAyI, anvayI, artha, nitya
evA evA nAmabhed karavA. ek jIvanA AtmA, paramAtmA, gnAnI,
samyaktvI, chAritrI, sukhI, vIryamAn, darshanI, siddhavat chetan,
chidAnanda, chit-darshan-gnAn-chAritra, kevalI, sarvagna, sarvadarshI, sukhI,
matignAnI, shrutagnAnI, e rIte nAmabhed karavA, gnAn, bodh, gnapti
evA gnAnanA nAmabhed karavA, samyaktva, Astikay, shraddhAn-niyat-
pratIti-yat (je), tat (te), etat (A) evA samyaktvanA
nAmabhed karavA, ane chAritra, AcharaN, sthir-vishrAm, samAdhi,
sanjam, sanyam, ekAntamagna, sthagit anubhavan, pravartavun evA
chAritranA nAmabhed karavA sukh, Ananda, ras, svAd, bhog, tRupti,
santoSh evA sukhanA nAmabhed karavA, vIryabal, vIryashakti, upAdAn,
tej, oj (pratAp) evA vIryanA nAmabhed karavA, vikAr, vibhAv,
ashuddha, samal, parabhAv, sansAr, Ashrav, ranjakabhAv, kShaNabhang, bhram
evA ek ashuddhanA nAmabhed karavA, e pramANe anya koI ekamA
evA nAmamAtrathI bhed karavA (e sarvabhedabhAv vyavahAr nAm.) .
ek gnAnanA mati-shrut-avadhi-manaparyay-kevalaparyAyathI bhed
karavA. e rIte anya guNonA bhed karavA. gnAn, darshan, chAritra vagere
ek ek guNanA katipay, thoDun, jaghanya, utkRuShTathI pariNatibhed karavA,
ekanA anekathI bhed karavA, ek vastunA nishchayavyavahArapariNatithI
bhed karavA-evI evI rIte ekanA bhed karavA, te sarva bhedabhAv
vyavahAranAm pAme.
guN bandhAyo, guN chhUTayo, dravya bandhAyun, dravya chhUTayun, evA evA
sarva bhAvone paN vyavahAr kahevo. vaLI vikAr kAlabhAvanA vashe

Page 25 of 163
PDF/HTML Page 56 of 194
single page version

vyavahaAra vaNarna 2pa
svabhAvane chhoDI dravya-guN-paryAyane anya bhAve kahevA. gnAnIne
agnAnI, samyaktvIne mithyAtvI, svasamayIne parasamayI, sukhIne
dukhI, anantagnAn-darshan-chAritra-sukh-vIryane katipayarUpe (ansharUpe,
alparUpe) kahevun. - (e sarva vyavahAranAm pAme.) gnAnane agnAn,
samyaktvane mithyAtva, sthirane chapal, sukhane dukh, upAdeyane hey,
amUrtikane mUrtik, paramashuddhane ashuddha, ekapradeshI pudgalane bahupradeshI,
pudgalane karmapaNun, ek chetanarUpajIvane mArgaNAguNasthAnAdi yAvat
pariNatithI nirUpavAn vaLI ek jIvane puNya-pAp-Ashrav-samvar-
nirjarA-bandh-mokShapariNatithI nirUpavo. vaLI jeTalA koI vachanapinDathI
kathano chhe, te sarva vyavahAr jANavo. vaLI je AtmAthI, je anya
(nokhun), te badhAyane vyavahAr kahevo. evI evI rIte svabhAvathI je
anyabhAv dekhAy, jaNAy te sarva vyavahAr nAm pAme. vaLI ek
sAmAnyathI-sammuchayathI vyavahArano ATalo artha jANavo-ATalo ja
vyavahAr jANavo ke-“vastu sAthe je bhAvano avyApakarUp sambandh hoy,
vyApyavyApak ekamekasambandh na hoy, te vyavahAr nAm pAme.” -Avun
vyavahArabhAvanun kathan dvAdashAngamAn chAle chhe, te jANavun.
।। iti vyavahAr ।।

Page 26 of 163
PDF/HTML Page 57 of 194
single page version

26

nishchaya lakShaNa


जेसिं गुणाणं पंचयं, णियसहावं च अभेवभावंच ।
द्रव्यपरिणमनाधीनं, तं णिच्छय भणियं ववहारेण ।। ११।।
येषां गुणानां प्रचयं निजस्वभावं च अभेदभावं च ।
द्रव्यपरिणमनाधीनं तं निश्चयं भणितं व्यवहारेण ।। ११।।
येषां गुणानां प्रचयं एकसमूहं तं निश्चयं। पुनः एषा द्रव्य–गुण–
पर्यायाणां निजस्वभावं निजजातिस्वरूपं तं निश्चयं। पुनः येषां द्रव्य–
गुणानां गुणशक्तिपर्यायाणां यं अभेदभासं एकप्रकाशं तं निश्चयं।
पुनर्येषां द्रव्याणां यं द्रव्यपरिद्रमनाधीनं तस्य द्रव्यस्व परिणाम आश्रयं
मावं तं निश्चयं, एताद्रशं निश्चयं व्यवहारेण वचनद्वारेण भणितं
वर्णितं।
artha– je je nij anantaguNo, temano ApasaApasamAn je
ek ja samUhapUnj, tene nishchayanun rUp jANavun. vaLI nijanij dravya
guN ane paryAyanun ja je keval nij jAtisvarUp, tene paN nishchayanun
rUp jANavun. je ek dravyanA anantaguNone, ek guNanI
anantashaktiparyAyonA je ek ja svarUpe bhAv pragaT thAy chhe, tene
paN nishchayabhAv jANavo. vaLI je

Page 27 of 163
PDF/HTML Page 58 of 194
single page version

nishchaya lakShaNa 27
dravya-dravyapariNAmanej pariNamavAne AdhIn je bhAv-te, tej dravyanA
pariNAmarUpe pariName, anya pariNAmarUpe na pariName, tene nishchay
jANavo. evA evA bhAvone vachanadvArA nishchayasangnA kahI chhe.
bhAvArtha– he sant! je A nij-nij anantaguNo maLI
thayelo ek pinDabhAv (anantaguNonI ekatAthI-abhinnatAthI banelo
ekapinDabhAv) ekarUp sambandh (tAdAtmyasambandh) tene guNano punj
kahevAmAn Ave chhe. te guNapunjane (anant guNanA ek akhanD sattvane -
dalane) ‘vastu’ evun nAm kahevAmAn Ave chhe. te A vastutvanAm
guNonA punj vinA bIjA kone kahevun? A guNapunjane vastu kahevAmAn
Ave chhe. te A vastuttvane nishchayasangnA jANavI.
vaLI, je je guN, je je jevun jevun rUp dhAraN karI Upajyo
chhe, te te guN potapotAnun tevun tevun rUp dhAraN kare, ek guN bIjA
guNathI to potAnA judArUpe anAdianant rahe chhe, Avun je judun rUp,
tene nijjAti kahevAmAn Ave chhe. te ApoAp anAdinidhan chhe. te
rUp koI anya rUpanIsAthe na maLe. vaLI je rUp te ja guN te ja
rUpaAvun je tAdAtmyalakShaN paN jo koI te rUpanI nAsti chintave, to
teNe tevA guNanI nAsti chintavI, evun je potapotAnun rUp chhe, te
rUpane nijjAtisvabhAv kahevAmAn Ave chhe. evA nijarUpane
nishchayasangnA kahevAmAn Ave chhe.
vaLI anantaguNono ek pUnjabhAv dekhavo, paN guNane judA na
dekhavA, vaLI anantashaktivAn je guN chhe, te ek

Page 28 of 163
PDF/HTML Page 59 of 194
single page version

28 aAtmaAvalaokana
guNane ja dekhavo, te shaktione (te paryAyone) na dekhavI. vaLI
jaghanya, utkRuShTa bhed na dekhavA, evun je abhedadarshan ek ja rUpanun
darshan-chhe te abhedadarshanane paN nishchayasangnA kahevAmAn Ave chhe.
vaLI he sant! guNanAn punjamAn to koI guN to nathI, A to
nissandeh chhe, em ja chhe. parantu (guNano pUnj) te bhAvanA-te guNonA
pariNAmane dhAraN karIne pariName chhe; te bhAv te guNonA pariNAmathI
judo nathI; te bhAvabharyApaNe pariName chhe mATe te (judoguN) kyAn
rahyo?
jem pudgalavastumAn to skandhano karmavikAr koI guN to nathI,
parantu te pudgalavastunA pariNAm, te skandhanA karmavikArabhAvano svAng
dhAraN karIne pariName chhe.
vaLI dravyanA pariNAm A karmavikArabhAvane dhAraN karIne
pariName, (tyAn) nisandeh (chokkas, shankAvagar) A ek pudgal ja
svAng dhAraN karIne varte chhe. vaLI A jIvavastunA pariNAm ranjak,
sankoch, vistAr, agnAn, mithyAdarshan, aviratAdi chetanAvikAr-
bhAvarUpe thaIne pariName chhe, evo te chetanavikArabhAv jANavo. vaLI te
(chetanavikArabhAv) te chetanadravyanA pariNAm viShe ja to hoy chhe,
kyArey achetanadravyanA pariNAm viShe hotA nathI, A nissandeh chhe. to
AvI rIte je vikArabhAv chhe, te potapotAnA ja dravyapariNAm viShe ja
hoy chhe-te te dravyanApariNAmAshrit hoy chhe-te paN nishchayasangnAnun nAm
pAme.
iita nishchaya

Page 29 of 163
PDF/HTML Page 60 of 194
single page version

nishchaya lakShaNa 29
chakArathI bIjA paN nishchayabhAv jANavA. jeTalI nijavastunI
parimiti (sImA, maryAdA) teTalI ja parimitimAn dravya, guN, paryAy
vyApyavyApak thaIne varte chhe, te vastu parimitithI bahAr vyApyavyApak
nathI hotun, potapotAnI sattAmAn vyApyavyApak thaIne anAdianant rahe
chhe, Ane paN nishchay kahevAmAn Ave chhe. vaLI je bhAv je bhAvano
pratipakShI-verI (virodhI chhe tenI sAthe te ver (virodh) kare, bIjA
sAthe na kare tene paN nishchay jANavo. je pratignA karavAmAn Ave chhe-
niyam karavAmAn Ave chhe-tene paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
1vaLI
je kAle jevun, je thavAnun hoy tevun ja thAy, tene paN nishchay kahevAmAn
Ave chhe. vaLI je je bhAvanI jevI jevI rItithI pravartavun chhe tevI
tevI rIti pAmIne pariName tene paN nishchay kahevAmAn Ave chhe. vaLI
ek potAne-svadravyane -paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
vaLI ek prakAr A chhe ke ek guNanA rUpane mukhya laIe
tyAre je anya sarva anant nij guNarUp chhe te e guNarUpanA bhAv
thAy chhe.
1. जं जस्स जम्मिदेसे जेण विहाणेण जम्मि कालम्मि।
णादं जिणेण णियदं जम्मं वा अहम मरणं वा।। ३२१।।
तं तस्स तम्मि देसे तेण विहाणेण तम्मि कालम्मि।
को सक्कई चालेदुं इंदो वा अह जिणिंदो वा।। ३२२।।
bhAvArtha– sarvagnadeve je deshamAn, je kAlamAn, je vidhAnathI jIvanAn
janma tathA maraN upalakShaN thI dukh, sukh, rog daridrAdi jANyAn chhe ke
Avun ja niyamathI thashe, te ja prakAre, te prANIne, te ja deshamAn,