Atma Avlokan-Gujarati (English transliteration). 12. Sakshat Dharma; 13. Bahirdharma; 14. Mishra Dharmakathan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 10

 

Page 30 of 163
PDF/HTML Page 61 of 194
single page version

30 aAtmaAvalaokana
bhAvArtha– kahevAmAn to ek judun rUp laIne kahevAmAn Ave
chhe-parantu te ja ek guNarUp chhe, te ja sarvarasarUp chhe. vaLI jo koI
Am ja mAne ke ek rUpamAn bIjun rUp nathI, ek ja chhe, to tyAn
anartha Upaje. jemake-ek gnAnaguN chhe, te gnAnamAn anya guNanun rUp
nathI, em jo mAne to te puruShe te gnAnane chetan vagaranun, astitva,
vastutva, jIvatva, amUrtAdi sarva vagaranun mAnyun, tem to mAno; parantu
em mAnatAn te gnAnaguN kevI rIte rahyo? kem karIne rahyo? te na
rahyo. tethI ahIn A vAt siddha thaI ke ek ek guNarUp je chhe, te
sarva svaras chhe. e rIte sarva svarasane paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
vaLI koI dravya koI dravya sAthe na maLe, koI guN koI guN
sAthe na maLe, koI paryAyashakti koI paryAyashakti sAthe na maLe, e
rIte je amilanabhAv, tene paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
te ja kAlamAn, te ja vidhAnathI niyamathI thAy chhe, temane indra tathA
jinendra tIrthankaradev koI paN nivArI (aTakAvI, TALI) shaktA
nathI.
(rAg mATh.)
जो जो देख्यो वीतरागने सो सो होसी वीरा रे ।
बिन देख्यो होसी नहिं क्यों ही, काहे होत अधीरा रे ।। १।।
समयो एक बढे नहिं घटसी, जो सुखदुःखकी पीरारे ।
तूं क्यों सोच करै मन कूडो, होय वज्र ज्यों हीरारे ।। २।।
brahma vilAs, paramArthapad pankti 22 mI

Page 31 of 163
PDF/HTML Page 62 of 194
single page version

nishchaya lakShaNa 31
nishchayano sAmAnya artha ATalo kahevo. nishchayano sankShepathI
ATaloj artha jANavo-“nij vastu sAthe je bhAvano vyApyavyApak
ekamek sambandh hoy, tene nishchay jANavo.” kartAbhedamAn, karmabhedamAn
paN, kriyA bhedamAn paN A traNe bhedamAn ekaj bhAv dekhavo-, e
traNey ek bhAvanA nIpajyA chhe, evA ek bhAvane paN nishchay
kahevAmAn Ave chhe. svabhAv gupta chhe ke pragaT pariName chhe, paN tenI
nAsti to nathI, evA te astitvabhAvane nishchay kahevAmAn Ave chhe.
AvA AvA bhAvone nishchayasangnA jANavI. em jinAgamamAn kahyun chhe.
iita nishchaya sanpaUNarma

Page 32 of 163
PDF/HTML Page 63 of 194
single page version

32
* saAkShaAta dharma *

गुण णियसहावं खलु पज्जायससहावदव्वं च ।
अप्पा किल परमप्प धम्मं, तं धम्मवायं हि बोधव्वा ।। १२।।
गुण निजस्वभावं खलु, पर्याय स्वस्वभावं स्वभाव द्रव्यं च ।
आत्मा किल परमात्मधर्म तं धर्मवादं हि ज्ञातव्याः ।। १२।।
खलु निश्चयेन आत्मा किल सर्वथा अनंतगुण निजस्वभावं–
निजजातिस्वरूपं–यं जातं तं परमात्मधर्मं उत्कृष्टकेवलरूपं पुनः
आत्मा सर्वथा पर्याय स्वस्वभावं यं यातं तं परमात्मधर्मं उत्कृष्ट–
स्वभावं पुनः आत्मा सर्वथा स्वभावद्रव्यं यं यातं तं परमात्म– धर्मं
उत्कृष्टस्वभावं, एताद्रशं उत्कृष्टभावं तं जिनसमये धर्मवादं–
स्वभावरूपकथनं हि यथा स्यात्तथा ज्ञातव्याः।
artha– nishchayathI AtmAnA anant guNo jyAre sarvathA
potAnI nijjAtirUp thayA tyAre AtmAno param svabhAv kahevAmAn
Ave chhe. vaLI jyAre AtmAnA ShaTguNIhAnivRuddhithI paryAyo
nijajAtirUp sarvathA UpajyA tyAre AtmAno paramasvabhAv kahevAmAn
Ave chhe. vaLI jyAre jyAre AtmAnun dravya, pradeshothI niprakamp
nijasvabhAvarUpe sarvathA Upajyun tyAre to AtmAno paramasvabhAv
kahevAmAn Ave chhe. e rIte dravya, guN, paryAy keval

Page 33 of 163
PDF/HTML Page 64 of 194
single page version

saAkShaAta dharma 3
sarvathA svabhAvarUpe ja thayA. AvA bhAvanun kathan jinAgamamAn
jANavun.
bhAvArtha– anAdi kAlathI pudgalanun nimitta pAmIne A
AtmAnAn gnAn, darshan, samyaktva, svAcharaN, vIrya, svabhogAdi
guNo agnAn, adarshan, mithyAtva, parAcharaN, nirbal, parabhogAdi
e rIte vikArarUpe parabhAv thayA, paN jem jem kAlalabdhi
pAmIne te parabhAv kShay thato chAlyo, svabhAv pragaT thato chAlyo,
tem tem em thatAn thatAn je kAle te parabhAv sarvathA nAsh pAmI
gayo, te samaye sarvathA anantagnAn, anantadarshan, anantasukh,
anantavIryAdi, anantaguNo keval nijarUpe pragaTayA, sarvathA potAnA
rUpe thayA, anyathA rUp nAsh thaI gayun, guNonun nijarUp ja sarvathA
sAkShAt rahyun, vaLI kathanchit anyano sambandh gayo, sAkShAt
nijajAtirUp thayun, tene AtmAnA evA guNono paramabhAv
jANavo. vaLI te kAle sAkShAt te guNonun pariNaman-paryAyo-ek
samayanA sUkShma kAle ShaTguNI hAnivRuddhithI svasvarUpe thayA te
paryAy sAkShAt kevalarUp UpajyA. Avun ShaTguNahAnivRuddhirUp sUkShma
paryAyanun svasvarUp tene paN AtmAno paramasvabhAv kahevAmAn
Ave chhe.
vaLI, jyAre pudgalavargaNAnA UThavA-besavAnA nimittathI
jIv dravyanA pradeshonA kAyAdiyog sankoch-vistArarUp kampatA hatA ane
jyAre te kAyAdi pudgalavargaNAno sarvathA nAsti (abhAv) thayo
tyAre jIvadravyanA pradesho vajravat sarvathA sAkShAt niprakampasvabhAvarUp
thayA, evo paN AtmAno paramasvabhAv jANavo. evI rIte traNey
dravya, guN, paryAy niShkal (sampUrNa) sarvathA

Page 34 of 163
PDF/HTML Page 65 of 194
single page version

34 aAtmaAvalaokana
sAkShAt paramasvarUparUp thayA tyAre A AtmAno dharma-nijasvabhAv ja
keval hoy chhe, ek-sarvathA-nijjAtirUp, keval ek svarUparUp
pravartavun hoy chhe tethI A AtmAno dharma em ja kahevAmAn chhe kAraN
ke tyAn te kALe nij rUp ja chhe, anya koI bhAv nathI tethI dharma
evo AtmA kahevAmAn Ave chhe. AvA sAkShAt te dharmanun kathan
jinAgam viShe jANavun.
iita saAkShaAta dharma

Page 35 of 163
PDF/HTML Page 66 of 194
single page version

3pa

barhardham

जत्थ गुणविभावं सिय, पज्जाय विभावं च दव्वविभावं च।
अप्पा किल बहिधम्मं, पुणो तं अधम्मवायं णायव्वा।। १३।।
यत्र गुणविभावं स्यात् पर्याय विभावं च द्रव्यविभावं च।
आत्मा किल बहिधर्म पुनः तं अधर्मवादं ज्ञातव्यः।। १३।।
यत्र यस्मिन् काले आत्मा गुणविभावं गुणविकारं यं किल
सर्वथा स्यात् तं बहिर्धर्मं, पुनः आत्मा पर्यायविभावं यं किल सर्वथा
स्यात् तं बहिर्धर्मं, आत्मा द्रव्यविभावं यं किल सर्वथा स्यात् तं
बहिधर्मं एताद्रशं बहिर्धर्म अधर्मवादं–अस्वभाववादं–परस्वभावकथनं
जिनागमे ज्ञातव्यः।
artha– je kAle AtmAnA guNo sarvathA parabhAvarUp thAy chhe,
te kAle AtmAno bahirsvabhAv kahevAmAn Ave chhe. je kAle AtmanA
paryAyo sarvathA vikArarUp thAy chhe, te kAle A AtmAno bahirdharma
kahevAmAn Ave chhe. vaLI je kAle AtmAnun dravya sarvathA vikArarUpe thAy
chhe te kAle te AtmAno bahirdharma kahevAmAn Ave chhe. Avun adharmakathan
jinAgamamAn jANavun.

Page 36 of 163
PDF/HTML Page 67 of 194
single page version

36 aAtmaAvalaokana
bhAvArtha– agnAn, adarshan, mithyAtva, parAcharaN, avIrya,
pararasabhog ityAdi guNonA je vikArabhAv ek akSharanA anantamAn
bhAganA vikAr chhoDIne bAkInA vikArarUp sarvathA thayA, te
vikArabhAvarUpe guN sarvathA thayA, svabhAvarUpe jarA paN na thayA, evo
je sarvathA te guNavibhAv chhe tene bahirdharma kahevAmAn Ave chhe. vaLI jo
guNoj sarvathA vikArarUpe thayA to temanA pariNAm-pariNamanabhAv
sahaj ja sarvathA vikArarUp thayA. jevI rIte pANI rangAyun to tenI
lahero sahaj ja rangIn thaI. AvA je vikAraparyAy tene sthUlaparyAy
kahevAmAn Ave chhe. te vikArapariNaman indriyagnAnathI k kjANyun
jAy chhe. te shun chhe?
ghaNA kAl sudhI te ek vikArabhAvanA pariNAm vahyA kare
chhe (pravartyA kare chhe) te (te ek vikArabhAvanA pariNAm) te
sthUl kAl sudhI vahevAthI (pravartavAthI) jANavAmAn Ave chhe. evA
je vikAr chhe-guNanA vikArarUp sarvathA sthUl paryAy chhe-te paN
AtmAno bahirasvabhAv chhe. vaLI jyAre guNaparyAy sarvathA
vikArarUpe thayA tyAre dravya to svayam sarvathA vikArarUp siddha thayun.
jem ke jo sarva tantuo rangIn thayA to kapaDun sahaj ja sarvathA
rangIn thayun, (kAraN ke) kAI tantuothI kapaDun judun na hatun
tantuonA te meLApane to kapaDun kahevAmAn Ave chhe. evI rIte dravya
sarvathA vikArarUp thayun tyAre tene AtmAno bahirabhAv kahevAmAn
Ave chhe. evA je dravya-guN-paryAy sarvathA vikArarUp chhe tene
AtmAno bahisvabhAv kahevAmAn Ave chhe kemake kAI potAnI
vastumAn (vastunI andar) bhAv thato nathI, paN anya ja
parabhAv-vikArabhAv-vastusamu-

Page 37 of 163
PDF/HTML Page 68 of 194
single page version

baihardharma 37
dAyathI bahArano uparIbhAv (upar uparano bhAv) thayo chhe, tethI
ene bahirdharma kahevAmAn Ave chhe. vaLI A AtmAno dharma nathI tethI
ene AtmAno adharmabhAv kahevAmAn Ave chhe.
।। iti bahirdharma ।।

Page 38 of 163
PDF/HTML Page 69 of 194
single page version

38
* mashri rdham kathan *


गुण धम्मांधम्मं परिणमदि, दव्व पज्जायं च धम्माधम्मं फुड ।
मिस्सधम्मं जया अप्पा, तं मिस्सधम्मं भणइ जिणो ।। १४।।
गुण धर्माधर्मं परिणमति, द्रव्यं पर्यायं च धर्माधर्मं स्फुटं ।
मिश्रधर्मं यदा आत्मानं मिश्रधर्मं भणति जिनो ।। १४।।
यदा यस्मिन् काले स्फुटं प्रगटं आत्मा गुण धर्माधर्मं
परिणमति, गुणस्वभाव [गुणस्वभावो] विभावं परिणमति यं तं
मिश्रं धर्म्मं विकारकलङ्कनिजस्वभावं, पुनः तदा आत्मपर्यायं द्रव्यं
धर्माधर्मं सहजेन आयातं तं मिश्रधर्मं एताद्रशं मिश्रधर्मं जिनो भणति
कथयति।
artha– je kAle AtmAnA guN dharmAdharmarUpe pariName chhe, te
kAle pragaT AtmAno mishradharma kahevAmAn Ave chhe. vaLI jyAre
AtmAnA guNo mishradharmarUpe thayA tyAre dravyarUp AtmAne paryAyo to
sahaj ja mishrarUpe thayA. Avun je chhe (Avo ja mishradharma chhe) tene
jinadeve AtmAno mishradharma pragaT kahyo chhe.

Page 39 of 163
PDF/HTML Page 70 of 194
single page version

mishradharmakathana 39
bhAvArtha– jyAre Asannabhavya jIv (nikaTabhavya jIv)
mithyAtvano paraveSh dhAraN karIne pravartI rahyo hato te pravartavun
kAlalabdhi pAmIne pUrun thayun te ja kAle te, nijasvabhAvikasvarUpe
vyaktarUp pravartyo. te bhavyajIvane nijarUp kevun pragaT thayun, te kahevAmAn
Ave chhe-
jIvano je ek samyaktvaguN tenun lakShaN Astikay;
Astikay eTale pratIti-draDhatA-e vAt em ja (e vAt e rUpe
ja chhe), emAn halachal (pheraphAr, mInamekh) nathI, evI
Astikyashakti te AstikyashaktinA be bhAv chhe-
ek nijjAtibhAv chhe, bIjo aupAdhik doSharUp vikArabhAv
chhe arthAt nijjAtithI anya (nyAro) evo te parabhAv chhe. te
Askiyashaktino (nij) jAtibhAv to anAdithI gupta thaI rahyo chhe,
te parabhAvano bheSh (veSh) pragaT thaIne Astikyashakti pravartI, te
parabhAvarUpane dhAraN kare chhe. Astikya shakti kevI chhe?
jeTalI je kAI vAt bhramarUp chhe, jUTharUp chhe ane mithyA chhe
teTalI temanI ThIkatArUp (barAbar hovAnI shraddhArUp) pravarte chhe, temane
Astikya kahe chhe, Astikyano evo parabhAv je rahe chhe te
pudgalanA karmavikAranA rahevAthI rahe chhe. vaLI evo evo kram
pravartatAn pudgalavipAkanA nAstinI (abhAvanI) kAlalabdhi AvI
tyAre pudgalavipAk to nAsh pAmyo, to tyAre ja te kAle
AstikyashaktinA parabhAvanun pravartavun nAsh pAmyun. kAraN ke jem jem
pudgalamithyAtva vipAkano nAsh thayo tem tem te parabhAv ke je A
vipAkanA rahevAthI rahyo hato, te to gayo, tethI teno to sahaj ja
nAsh thayo, tyAre ja te

Page 40 of 163
PDF/HTML Page 71 of 194
single page version

40 atmaavalakan
kAle AstikyashaktinA parabhAvano e rIte nAsh thayo, te kAle
Astikyashaktino je nijjAtibhAv shaktirUp gupta thaI rahyo hato,
te jAtibhAv atishayapaNe vyakta-pragaT-thayo. te jAti bhAvanun kevun
rUp chhe?
nijavastujAtinI-nishchayavastuguNaparyAyanI, pratyakSha sattArUp
ane paradravyaguNaparyAyanI judI pratyakSha satyarUp (sattArUp) ThIkatA
(tenI barAbarapaNAnI shraddhA) evI Astikyashaktino jAtibhAv chhe,
te nitya ja chhe. ek samyaktvaguNanI evI Astikyashakti nijarUp
pariNamI vaLI te ja kAle Asannabhavya jIvano je ek gnAnaguN chhe
te gnAnaguNanun lakShaN ‘jANavun.’
te jANavAnA paN be bhAva- ek to vaibhAvik-vikArarUp-
aupAdhikarUp parabhAv, bIjo, nijjAtirUp-potArUp-svabhAvabhAv
jANavAno te (su) bhAv hato te to anAdithI shaktirUp gupta thaI rahyo
hato. vaLI te anya evA parabhAvarUpe jANavun vyaktarUp pragaTarUp pravartyun,
teNe parabhAvane dhAraN karyo. kevun jANavun thAy chhe? te kahevAmAn Ave chhe.
avastune vastu, avaguNane guN, aparyAyane paryAy, parane
sva, heyane upAdey ityAdi je kAI vAto (vasturUp) nathI, tene
jANavAne mithyAmati ja pravarte chhe. evo jANavAno parabhAv, te
parabhAv pudgal-AvaraN vipAkanA rahevAthI rahe chhe. vaLI e rIte
anAdithI pravartatAn, pravartatAn, have te duShTa pudgal-AvaraNanA k vipAk -udayano nAshakAl (nAsh thavAno kAl) Avyo, te AvatAn,
k kvipAkano nAsh thayo, teno nAsh thatAn, jANavAno je te duShTa-
kRutsitaparabhAv hato te, te ja kAle nAsh pAmyo, te samaye ja, k jANavArUp nij-

Page 41 of 163
PDF/HTML Page 72 of 194
single page version

mishradhamarkathana 41
jAtisvabhAvabhAv te vyaktarUpe-pragaTarUpe pariNamyo. te kevo pragaTayo?
(te kahevAmAn Ave chhe-)
jIvanI ja nijjAtine-vastuguNaparyAyanI satya (sattArUp)
pratyakSha svajAtine jIvarUp jANI ke gnAyakarUp jANI ke darshanarUp jANI
ke upayogamay jANI, chetanArUp jANI ke vedakarUp (anubhavanarUp)
jANI ke buddharUp jANI ke shAntamay jANI, evI jIvanI nijjAti
hammeshA em ja jANI. vaLI sarva parabhAvonI ane pAnch dravya-guN-
paryAyonI, satya (sattArUp) pratyakShajAtine ajIvarUp jANI ke
agnAyakarUp jANI ke adarshanamay jAtirUp jANI ke upayogarahit
jAtirUp jANI ke achetan jAtirUp jANI, evA parabhAvonI jAti
hammeshA em ja jANI.
vaLI dharma, adharma, AkAsh, kAl, pudgal e pAnch vastunI
ajIvajAti jANI ane vastubhAvane judo jANyo, avastubhAvane judo
jANyo, yathArthane judun jANyun, potapotAnI nijjAtirUp jIvasattAne
bhinna jANe chhe, parajIvasattAne, ajIvasattAne bhinna jANe chhe,
mithyAtvane judun jANyun, yathArthane judun jANyun, mishrArthane judA jANe chhe.
te gnAnaguNanI nijjAtirUp bhAvashakti evI k ksamyag pariNami-
evI k ksamyag pragaT thaI.
vaLI te kAle te nikaTabhavya jIvane ek chAritraguN chhe, te
chAritraguNanun lakShaN ‘AcharaN-pravartavun’ paN te AcharaNanA be
bhAva- ek to vibhAgarUp-upAdhirUp-vikArarUp parabhAv, bIjo
nijjAtirUp potArUp-svabhAvarUp te svabhAvabhAv. AcharaNano je te
svabhAv hato te to anAdithI shaktirUp gupta thaI rahyo hato

Page 42 of 163
PDF/HTML Page 73 of 194
single page version

42 aAtmaAvalaokana
ane anya evA parabhAvarUpe te AcharaN rUpe pragaT thaI pravartyun. te
AcharaNe parabhAvane dhAraN karyo. te kevun pragaTayun chhe?
krodharUp AcharaN, mAn-mAyA-lobharUp AcharaN. hAsyarati-
arati - shok - bhay - duganchchhA, strIved - napunsakaved -pumvedAdirUp
AcharaN, ranjak (ranjit) evA rAgarUp pudgal parabhAvomAn
chanchalarUp vishrAmarUp sthitirUp pravartavun te, parabhAvarUp AcharaN chhe.
evun te AcharaN pararUp chhe, te chAritramohakarmanA vipAkanA rahevAthI
rahe chhe vaLI em em pravartatAn, pravartatAn kAlalabdhi pAmI,
chAritramohakarmano k kvipAk nAsh thayo tyAre evun banyun ke
parabhAvarUp kutsit AcharaN nAsh pAmyun ane anAdithI AcharaNano
nijjAtirUp-svabhAvashaktirUp svabhAvabhAv-shaktirUp je bhAv gupta
thaI rahyo hato te bhAv tyAre ja kAI vyaktarUpe thaI pragaTarUpe
pariNamyo. te kevo pragaTayo chhe?
je nitya, ek jAtirUp, svajIvavastusvabhAv, te
nijavastusvabhAvanI andar sthirarUp thaIne, vishrAmarUp, samAdhirUp,
sthitirUp AcharaN pravartatun pariNamyun, keval nijavastusukhane svAdatun
pariNamyun, evun AcharaN nijjAtirUp svabhAve pariNamyun, vyakta thayun.
je kALe bhavya jIvane e traNe mukhya guNo (samyaktva gnAn, chAritra)
svabhAvabhAvarUpe e pramANe pariNamyAn. te kAle te vastu ja abhedarUpe
svabhAvarUp pariNamI. vastuno A nijajAtisvabhAvabhAv to, kutsit
vipAkabhAvanA rangarahit dedIpyamAn chhe. pragaT chhe tethI ene
vItarAgabhAv kahevAmAn Ave chhe vaLI je parabhAv chhe te parabhAv
pudgalavipAkanA rangabhAvanA paDachchhandAthI (pratichhAyAthI) vyApyo chhe. te
pudgalaranganA paDachhandAno vinAsh thatAn kAI ja (parabhAv) raheto
nathI. tethI

Page 43 of 163
PDF/HTML Page 74 of 194
single page version

mishradhamarkathana 43
jem jem, jeTalA pudgalavipAkabhAv kAlapAmIne pragaTatA jAy chhe tem
tem te anusArej-pudgalavipAkanI (vividhatAnI) rIti pramANe-A
chitparabhAvanArUpanI rIti thAy chhe. vaLI je je prakAre pudgalavipAkanI
rItino nAsh thAy chhe, te te prakAre chitparabhAv paN nAsh pAme ja
kharo. tethI A tAtparya nIkaL‌yun-te pudgalavipAkanA astitvathI A
parabhAvanun astitva (chhe). vaLI te pudgalakarmanA vipAkanI jevI
thoDI ghaNI astinAsti thAy chhe, tevI parabhAvanI thoDI-ghaNI
asti-nAsti jANavI. tethI parabhAvanun rahevun, pudgalakarmavipAkane
AdhIn chhe. vaLI jethI A parabhAvanI rIti keval pudgalakarmanA
vipAkaranganI rIti pramANe chhe, tethI parabhAv sarAgamay chhe. vaLI te
nijjAtirUp jIvavastusvabhAvabhAv nijavastunI sattAne AdhIn chhe.
te pote ja vastubhAv chhe. pudgalakarmavipAkanA nAshathI te svabhAvanun
pravartavun chhe-te svabhAvanun pragaTavun chhe. tethI svabhAvabhAv, pudgalakarmanA
vipAkanA rangathI sahaj ja rahit chhe. tethI svabhAvane ek ‘vItarAg’
e nAm paN prApta thayun. te svabhAvabhAv Asannabhavya jIvane pragaT
pariNamyo.
bhAvArtha– anAdithI jIvanI pariNati jevI rIte ashuddha thaI
rahI chhe, tevI rIte kahevAmAn Ave chhe- jIvanI chitvikArapariNati
thavAmAn anAdikAlathI pudgal to nimitta thayun, vaLI te chitvikAr-
pariNati pariNamatI thakI, te pudgalane karmatvapariNAm thavAmAn nimitta
thAy chhe. A rIte, teo anAdikAlathI paraspar nimittanaimittik thaI
rahyA chhe. te sambandhamAn ahIn jIvanI pariNatinun vyAkhyAn karavAmAn
Ave chhe-
jyAre A pudgal sahaj ja potAnI dravyashaktithI karmatvauday
pariNatirUpe pariNamyun tyAre ja te pudgalakarmatva pariNatinA

Page 44 of 163
PDF/HTML Page 75 of 194
single page version

4 aAtmaAvalaokana
pariNamananun nimitta pAmIne A jIv pote chitvikArarUp thaI
pariName chhe. jevI rIte savAre sUryano uday pAmIne, A taraph loko
pote ja snAn, vyApArAdik kAryane kare chhe. tevI rIte pudgalakarma-
udayapariNatine pAmIne, jIv pote ja vikArarUp pariName chhe. jo koI
jANI bese ke -pudgal jIvane vikArarUp pariNamAve chhe, to em to
kyArey thavAnun nathI (kAraN ke) “anya dravya anyadravyanI
pariNatinun kartA hoy nahIn.”
vaLI jo koI em jANI lye ke chitvikArarUpe to jIv
pariName chhe parantu tenA (chitvikAr) thavAmAn A pudgal svayam
(potAnI meLe) nimittano (karmano) kartA thAy chhe, jyAre A jIv
vikArarUpe pariName chhe tyAre tenA mATe A pudgal svayam (potAnI
meLe) nimittano (karmano) kartA thaI pravarte chhe, to em to kyArey
thavAnun nathI.
jo e pramANe ja pudgal pote te chitvikAr thavA mATe jANI
jANIne karmanimittarUpe thAy chhe, to A pudgal gnAnavant thayun. tem
thatAn (nIche pramANe) anartha Upaje.
(1) je achetan hatun te chetan thayun, ek to A dUShaN.
(2) vaLI A pudgalakarmanI karmatva vibhAvatA te pudgalane
AdhIn thashe, pudgal svAdhInapaNe svayam (potAnI meLe)
karmavibhAvanun kartA thashe. nimitta pAmIne karmanun kartA nahi thAy, tyAre
karmatvavibhAv pudgalano svabhAv thaI jashe A bIjun dUShaN.
(3) vaLI trIjun dUShaN A Ave ke jIvanA vikAr thavA
mATe jo pudgal karmapaNA vaDe nimittarUp thayA kare to A dUShaN
Upaje ke - “koI dravya koI dravyanun verI hotun nathI”

Page 45 of 163
PDF/HTML Page 76 of 194
single page version

mishradhamarkathana 4pa
tyAre ahIn to, pudgal jIvanun verI thayun, A trIjun dUShaN.
vaLI jo koI A pramANe kahe ke jIv to vikArarUpe
pariNamato nathI, em to kadI thavAnun nathI. kAraN ke- jo pudgal
vikArarUpe pariName chhe to pariNamo, parantu (tyAn) jIvane to
sansAramukti thavAnun to na Avyun, gnAnI-agnAnIthI koI anya dashA
TharI. te anya dashA to dekhavAmAn AvatI nathI. vaLI jIvanA
pariNAm sansAramokSharUpe thatAn pratyakSha dekhavAmAn Ave chhe, tethI vikAr
to jIvano Tharyo.
have jo koI em kahe ke jIv pote chit vikArarUp
pariNamato nathI parantu te pudgal sAthe vyApya-vyApak thaIne
pariName chhe, to em to nathI; kem ke koI dravya, koI dravya sAthe
vyApya–vyApak thatun nathI.
jo thAy, to chetan dravyano nAsh thaI
jAy. etat artha (kahevAno A bhAv chhe).
vaLI jo koI Am kahe ke jIv chitvikArarUp pariName chhe, te
pudgalakarmatva vikAranA thavAnA kAraNe ja, to em to nathI. kAraN ke
“koI dravya koI dravyanun verI nathI.” e pramANe niShedh. (e pramANe
e vAtano paN ahIn niShedh thayo.)
vaLI jo koI em kahe ke-jIv, pudgal, banne maLIne ek
ashuddha vikArapariNati upajI chhe, to em to nathI. kAraN ke “be
dravyo maLIne ek pariNatirUp thatAn nathI.”
em mAnavAthI be
dravyamAnthI koI (ek) dravya nipariNAmI thAy chhe parantu ahIn to sarva
dravya nij pariNAmI chhe. chetananA chetan pariNAm, achetananA
achetanapariNAm chhe. evam niShedh. (e pramANe banne maLIne ek
ashuddha pariNati thavAno niShedh thayo)

Page 46 of 163
PDF/HTML Page 77 of 194
single page version

46 aAtmaAvalaokana
have je rIte A banne vikAranA UpajavAnun rUp chhe, te rIte ja
kahevAmAn Ave chhe. pudgalanA karmatvavikAr thavAnI AvI kathA chhe-A
traN lokamAn kArmaNajAtinA vargaNAskandho bharachak bharelA paDelA chhe.
jyAre je jIvane jevI jevI jAtino mandatIvra chitvikArarUp rAgabhAv
thAy chhe, te kAle te jIvanA rAganI chIkaNAInun nimitta pAmIne (tevA
prakAranI) yathAyogya karmavargaNA- te jIvanI samIpe rahelI
AkAshapradeshamAnnI pudgalavargaNA te jIvanA pradeshomAn ek kShetrAvagAharUpe
chonTe chhe arthAt bandhAy chhe. ahIn paN bandhAIne tyAn te ja karmavargaNA,
nij nij karmatvakAryarUpe vyakta thaIne pariName chhe. udayarUp thAy chhe.
tyAn rAgarUp evo te chitvikAr karmavargaNA-one vyaktarUp karmatvarUpe
anek prakAre pariNamavAmAn nimittamAtra chhe jemake teno dAkhalo (ApI
samajAvIe chhIe)
jevI rIte koI puruShanA tel lagAvel gAtra chhe, te telanun
nimitta pAmIne anya (bhinna) dhUL to mel chhe parantu te telathI
bandhAIne dhUL vyaktarUpe melarUp pariName chhe, topaN te melathI melo
(kahevAyo) dravyakarmatva thavAmAn ahIn evo eTalo ja rAgano bhAv
nimittarUpe jANavo.
“have vikAranI utpatti kahevAmAn Ave chhe.”–
je te karmavargaNA jIvasAthe ekakShetrAvagAharUpe chonTI hatI, te
sahaj pote ja kAlalabdhi pAmIne vyakta karmatvapariNAmarUp thaIne
pariName chhe, tyAre ja te kAle to te vargaNAonA vyakta karmatva-
udayanun nimittamAtra, eTalun ja pAmIne vaLI (A taraph). A jIv
chitvikArabhAvarUpe pragaT thaIne pariName chhe.
। iti samanya nariUpaNam ।

Page 47 of 163
PDF/HTML Page 78 of 194
single page version

47

(saAmaAnya draShTaAnta dArShTAnt)
vaLI ahIn ek TUnkun draShTAnt jANavun. jemake ek bilADI,
loTaN nAmanI jaDI, tenI jevI vAsanA (gandh) chhe, tevI vAsanA
akAraNarUp-sahaj ja-potAmAn (e loTaN jaDImAn) pragaT chhe. evI
jaDInI vAsanAnun nimittamAtra, eTalun ja pAmIne, vaLI (A bIjun)
shANI-potAnI gatimAn pravIN evI bilADI, te jaDInI te vAsanAmAn
potAnI sarva sUrat ranjit karatI thakI potAnI cheShTAnI sUrat visarI
gaI. tyAre te bilADIne kevo vikAr Upaje chhe? te bilADI te
jaDIne to jANyA kare chhe ane te jaDIne dekhyA kare chhe topaN te
jaDIthI tenun man khasatun nathI, temAn te rAchyA kare chhe. evI rIte
thaIne te bilADI te jaDInI AgaL ALoTayA kare chhe. evI rIte
A jaDInI vAsanAnun nimittamAtra eTalun ja pAmIne, bilADI
ALoTavAnI kriyA kare chhe; tevI rIte karmavargaNAnA vyaktakarmatva
pariNatinun nimittamAtra eTalun ja pAmIne, A jIv pote ja
chitvikAranI kriyAne kare chhe.
iita saAmaAnya draShTaAnta daAShTaArnta

Page 48 of 163
PDF/HTML Page 79 of 194
single page version

48
havae chaitvakaAranaun vaNarna
je ekakShetrAvagAhI te vargaNA chhe te vargaNA jyAre te kAle
karmatvarUpe vyakta thaIne potej AkArarUp thaIne pariNatirUpe pariName
chhe tyAre ja, te kAle A jIv te pudgal karmatvavyaktapravAh-
pariNAmapariNatinun nimittamAtra, ATalun ja pAmIne, vaLI (A
taraph) (A jIv-) vastvantar thAy chhe te shI rIte? koI A
jIvamAn svarUpAcharaNarUp - potAmAnj vishrAm levAnA bhAvarUp -
nij pariNatinI evI dhArA rahI gaI (aTakI gaI), te
karmamalavyakta pariNAm pravAh-pariNatimAn-parAcharaNarUp paramAn ja-
vishrAm levAnA bhAvarUp evI pravAharUp parapariNati pravarte chhe. te
parakarmamAn-parakarmatva vyaktadhArAmAn ranjak- (ranjit) rAgarUp jIv
paravishrAmadhArApravAharUpe pravartyo, potAmAn vishrAm levo chhUTI gayo,
pudgalamAn aspRuShTa vishrAmabhAv karyo, tenun nAm vastvantar kahevAmAn
Ave chhe. jyAre A jIv pote ja vastvantar thayo tyAre A jIv
evA vikArarUpe pote ja dhArArUpe pariName chhe. te kevo vikAr
Upajyo?
A jIvano gnAnaguN to agnAnarUp pravAh rUpe pariNamyo.
kevo chhe te agnAn vikAr? krodh, mAn, mAyA, lobh, indriy, man,
vachan, deh, gati, karma, nokarma, dharma, adharma, AkAsh, kAl, pudgal,
anya jIv-evI evI jeTalI kAI paravastu chhe, teTalIne potArUp
jANe,” “A chhe te hun ja chhun, hun emano kartA chhun, e sarva mArAn kAm
chhe, hun chhun to e chhe, e chhe to

Page 49 of 163
PDF/HTML Page 80 of 194
single page version

mishradhamarkathana 49
hun ja chhun” evI rIte paravastune to potArUp jANe, potAne pararUp
jANyo tyAre lokAlok jANavAnI shakti badhI agnAnabhAvarUp
pariNamI. e rIte jIvanA gnAnaguNane agnAnavikAr Upajyo.
vaLI e ja pramANe jIvano darshanaguN hato te paN jeTalA
paravastunA bhed chhe teTalA bhedane potArUp ja dekhe chhe “A chhe, te hun
ja chhun, potAne pararUp dekhe chhe”
lokAlok dekhavAnI jeTalI shakti hatI
teTalI sarvashakti adarshanarUp thaI. e rIte jIvano darshanaguN
vikArarUp pariNamyo.
vaLI jIvano samyaktvaguN hato te jIvanA bhedomAn ajIvanI
ThIkatA (tenA barAbarapaNAnI shraddhA) kare chhe, ajIvanA bhedomAn
jIvanI ThIkatA kare chhe (te jIvanA bhedane ajIv mAne chhe ajIvanA
bhedane jIv mAne chhe) chetanane achetan, vibhAvane su (sva) -bhAv,
dravyane adravya, guNane avaguN, gnAnane gney, gneyane gnAn, e rIte
svane par, parane sva e rUpe anya sarvanI viparIt ja ThIkatA-
Astikya-kare chhe. e rIte jIvano samyaktvaguN mithyAtvarUp thaIne
vikArarUpe pariNamyo.
vaLI jIvano je sva-AcharaNaguN hato te, jeTalI ek kAI
paravastu chhe, te paramAn sva-AcharaN karyA kare chhe, paramAn ja vartyA kare,
parane ja grahyA kare, potAnA chAritraguNanI sarvashakti paramAn ja lAgI
rahI chhe. e rIte jIvano svachAritraguN vikArarUp thaIne pariName chhe.
vaLI, A jIvano sarvasvarUp pariNamavAnA balarUp
sarvavIryaguN hato te paN sarvavIryashakti ghaNI nirbalarUp thaI pari-