Page 30 of 163
PDF/HTML Page 61 of 194
single page version
Am ja mAne ke ek rUpamAn bIjun rUp nathI, ek ja chhe, to tyAn
anartha Upaje. jemake-ek gnAnaguN chhe, te gnAnamAn anya guNanun rUp
nathI, em jo mAne to te puruShe te gnAnane chetan vagaranun, astitva,
vastutva, jIvatva, amUrtAdi sarva vagaranun mAnyun, tem to mAno; parantu
em mAnatAn te gnAnaguN kevI rIte rahyo? kem karIne rahyo? te na
rahyo. tethI ahIn A vAt siddha thaI ke ek ek guNarUp je chhe, te
sarva svaras chhe. e rIte sarva svarasane paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
rIte je amilanabhAv, tene paN nishchay kahevAmAn Ave chhe.
jinendra tIrthankaradev koI paN nivArI (aTakAvI, TALI) shaktA
nathI.
Page 31 of 163
PDF/HTML Page 62 of 194
single page version
ekamek sambandh hoy, tene nishchay jANavo.” kartAbhedamAn, karmabhedamAn
paN, kriyA bhedamAn paN A traNe bhedamAn ekaj bhAv dekhavo-, e
traNey ek bhAvanA nIpajyA chhe, evA ek bhAvane paN nishchay
kahevAmAn Ave chhe. svabhAv gupta chhe ke pragaT pariName chhe, paN tenI
nAsti to nathI, evA te astitvabhAvane nishchay kahevAmAn Ave chhe.
AvA AvA bhAvone nishchayasangnA jANavI. em jinAgamamAn kahyun chhe.
Page 32 of 163
PDF/HTML Page 63 of 194
single page version
आत्मा सर्वथा पर्याय स्वस्वभावं यं यातं तं परमात्मधर्मं उत्कृष्ट–
स्वभावं पुनः आत्मा सर्वथा स्वभावद्रव्यं यं यातं तं परमात्म– धर्मं
उत्कृष्टस्वभावं, एताद्रशं उत्कृष्टभावं तं जिनसमये धर्मवादं–
स्वभावरूपकथनं हि यथा स्यात्तथा ज्ञातव्याः।
Ave chhe. vaLI jyAre AtmAnA ShaTguNIhAnivRuddhithI paryAyo
nijajAtirUp sarvathA UpajyA tyAre AtmAno paramasvabhAv kahevAmAn
Ave chhe. vaLI jyAre jyAre AtmAnun dravya, pradeshothI niprakamp
nijasvabhAvarUpe sarvathA Upajyun tyAre to AtmAno paramasvabhAv
kahevAmAn Ave chhe. e rIte dravya, guN, paryAy keval
Page 33 of 163
PDF/HTML Page 64 of 194
single page version
jANavun.
guNo agnAn, adarshan, mithyAtva, parAcharaN, nirbal, parabhogAdi
e rIte vikArarUpe parabhAv thayA, paN jem jem kAlalabdhi
pAmIne te parabhAv kShay thato chAlyo, svabhAv pragaT thato chAlyo,
tem tem em thatAn thatAn je kAle te parabhAv sarvathA nAsh pAmI
gayo, te samaye sarvathA anantagnAn, anantadarshan, anantasukh,
anantavIryAdi, anantaguNo keval nijarUpe pragaTayA, sarvathA potAnA
rUpe thayA, anyathA rUp nAsh thaI gayun, guNonun nijarUp ja sarvathA
sAkShAt rahyun, vaLI kathanchit anyano sambandh gayo, sAkShAt
nijajAtirUp thayun, tene AtmAnA evA guNono paramabhAv
jANavo. vaLI te kAle sAkShAt te guNonun pariNaman-paryAyo-ek
samayanA sUkShma kAle ShaTguNI hAnivRuddhithI svasvarUpe thayA te
paryAy sAkShAt kevalarUp UpajyA. Avun ShaTguNahAnivRuddhirUp sUkShma
paryAyanun svasvarUp tene paN AtmAno paramasvabhAv kahevAmAn
Ave chhe.
jyAre te kAyAdi pudgalavargaNAno sarvathA nAsti (abhAv) thayo
tyAre jIvadravyanA pradesho vajravat sarvathA sAkShAt niprakampasvabhAvarUp
thayA, evo paN AtmAno paramasvabhAv jANavo. evI rIte traNey
dravya, guN, paryAy niShkal (sampUrNa) sarvathA
Page 34 of 163
PDF/HTML Page 65 of 194
single page version
keval hoy chhe, ek-sarvathA-nijjAtirUp, keval ek svarUparUp
pravartavun hoy chhe tethI A AtmAno dharma em ja kahevAmAn chhe kAraN
ke tyAn te kALe nij rUp ja chhe, anya koI bhAv nathI tethI dharma
evo AtmA kahevAmAn Ave chhe. AvA sAkShAt te dharmanun kathan
jinAgam viShe jANavun.
Page 35 of 163
PDF/HTML Page 66 of 194
single page version
अप्पा किल बहिधम्मं, पुणो तं अधम्मवायं णायव्वा।। १३।।
आत्मा किल बहिधर्म पुनः तं अधर्मवादं ज्ञातव्यः।। १३।।
स्यात् तं बहिर्धर्मं, आत्मा द्रव्यविभावं यं किल सर्वथा स्यात् तं
बहिधर्मं एताद्रशं बहिर्धर्म अधर्मवादं–अस्वभाववादं–परस्वभावकथनं
जिनागमे ज्ञातव्यः।
paryAyo sarvathA vikArarUp thAy chhe, te kAle A AtmAno bahirdharma
kahevAmAn Ave chhe. vaLI je kAle AtmAnun dravya sarvathA vikArarUpe thAy
chhe te kAle te AtmAno bahirdharma kahevAmAn Ave chhe. Avun adharmakathan
jinAgamamAn jANavun.
Page 36 of 163
PDF/HTML Page 67 of 194
single page version
bhAganA vikAr chhoDIne bAkInA vikArarUp sarvathA thayA, te
vikArabhAvarUpe guN sarvathA thayA, svabhAvarUpe jarA paN na thayA, evo
je sarvathA te guNavibhAv chhe tene bahirdharma kahevAmAn Ave chhe. vaLI jo
guNoj sarvathA vikArarUpe thayA to temanA pariNAm-pariNamanabhAv
sahaj ja sarvathA vikArarUp thayA. jevI rIte pANI rangAyun to tenI
lahero sahaj ja rangIn thaI. AvA je vikAraparyAy tene sthUlaparyAy
kahevAmAn Ave chhe. te vikArapariNaman indriyagnAnathI k kjANyun
jAy chhe. te shun chhe?
sthUl kAl sudhI vahevAthI (pravartavAthI) jANavAmAn Ave chhe. evA
je vikAr chhe-guNanA vikArarUp sarvathA sthUl paryAy chhe-te paN
AtmAno bahirasvabhAv chhe. vaLI jyAre guNaparyAy sarvathA
vikArarUpe thayA tyAre dravya to svayam sarvathA vikArarUp siddha thayun.
jem ke jo sarva tantuo rangIn thayA to kapaDun sahaj ja sarvathA
rangIn thayun, (kAraN ke) kAI tantuothI kapaDun judun na hatun
tantuonA te meLApane to kapaDun kahevAmAn Ave chhe. evI rIte dravya
sarvathA vikArarUp thayun tyAre tene AtmAno bahirabhAv kahevAmAn
Ave chhe. evA je dravya-guN-paryAy sarvathA vikArarUp chhe tene
AtmAno bahisvabhAv kahevAmAn Ave chhe kemake kAI potAnI
vastumAn (vastunI andar) bhAv thato nathI, paN anya ja
parabhAv-vikArabhAv-vastusamu-
Page 37 of 163
PDF/HTML Page 68 of 194
single page version
ene bahirdharma kahevAmAn Ave chhe. vaLI A AtmAno dharma nathI tethI
ene AtmAno adharmabhAv kahevAmAn Ave chhe.
Page 38 of 163
PDF/HTML Page 69 of 194
single page version
मिस्सधम्मं जया अप्पा, तं मिस्सधम्मं भणइ जिणो ।। १४।।
मिश्रधर्मं यदा आत्मानं मिश्रधर्मं भणति जिनो ।। १४।।
मिश्रं धर्म्मं विकारकलङ्कनिजस्वभावं, पुनः तदा आत्मपर्यायं द्रव्यं
धर्माधर्मं सहजेन आयातं तं मिश्रधर्मं एताद्रशं मिश्रधर्मं जिनो भणति
कथयति।
AtmAnA guNo mishradharmarUpe thayA tyAre dravyarUp AtmAne paryAyo to
sahaj ja mishrarUpe thayA. Avun je chhe (Avo ja mishradharma chhe) tene
jinadeve AtmAno mishradharma pragaT kahyo chhe.
Page 39 of 163
PDF/HTML Page 70 of 194
single page version
kAlalabdhi pAmIne pUrun thayun te ja kAle te, nijasvabhAvikasvarUpe
vyaktarUp pravartyo. te bhavyajIvane nijarUp kevun pragaT thayun, te kahevAmAn
Ave chhe-
ja chhe), emAn halachal (pheraphAr, mInamekh) nathI, evI
Astikyashakti te AstikyashaktinA be bhAv chhe-
Askiyashaktino (nij) jAtibhAv to anAdithI gupta thaI rahyo chhe,
te parabhAvano bheSh (veSh) pragaT thaIne Astikyashakti pravartI, te
parabhAvarUpane dhAraN kare chhe. Astikya shakti kevI chhe?
Astikya kahe chhe, Astikyano evo parabhAv je rahe chhe te
pudgalanA karmavikAranA rahevAthI rahe chhe. vaLI evo evo kram
pravartatAn pudgalavipAkanA nAstinI (abhAvanI) kAlalabdhi AvI
tyAre pudgalavipAk to nAsh pAmyo, to tyAre ja te kAle
AstikyashaktinA parabhAvanun pravartavun nAsh pAmyun. kAraN ke jem jem
pudgalamithyAtva vipAkano nAsh thayo tem tem te parabhAv ke je A
vipAkanA rahevAthI rahyo hato, te to gayo, tethI teno to sahaj ja
nAsh thayo, tyAre ja te
Page 40 of 163
PDF/HTML Page 71 of 194
single page version
Astikyashaktino je nijjAtibhAv shaktirUp gupta thaI rahyo hato,
te jAtibhAv atishayapaNe vyakta-pragaT-thayo. te jAti bhAvanun kevun
rUp chhe?
(tenI barAbarapaNAnI shraddhA) evI Astikyashaktino jAtibhAv chhe,
te nitya ja chhe. ek samyaktvaguNanI evI Astikyashakti nijarUp
pariNamI vaLI te ja kAle Asannabhavya jIvano je ek gnAnaguN chhe
te gnAnaguNanun lakShaN ‘jANavun.’
jANavAno te (su) bhAv hato te to anAdithI shaktirUp gupta thaI rahyo
hato. vaLI te anya evA parabhAvarUpe jANavun vyaktarUp pragaTarUp pravartyun,
teNe parabhAvane dhAraN karyo. kevun jANavun thAy chhe? te kahevAmAn Ave chhe.
jANavAne mithyAmati ja pravarte chhe. evo jANavAno parabhAv, te
parabhAv pudgal-AvaraN vipAkanA rahevAthI rahe chhe. vaLI e rIte
anAdithI pravartatAn, pravartatAn, have te duShTa pudgal-AvaraNanA k
k kvipAkano nAsh thayo, teno nAsh thatAn, jANavAno je te duShTa-
kRutsitaparabhAv hato te, te ja kAle nAsh pAmyo, te samaye ja, k
Page 41 of 163
PDF/HTML Page 72 of 194
single page version
(te kahevAmAn Ave chhe-)
ke upayogamay jANI, chetanArUp jANI ke vedakarUp (anubhavanarUp)
jANI ke buddharUp jANI ke shAntamay jANI, evI jIvanI nijjAti
hammeshA em ja jANI. vaLI sarva parabhAvonI ane pAnch dravya-guN-
paryAyonI, satya (sattArUp) pratyakShajAtine ajIvarUp jANI ke
agnAyakarUp jANI ke adarshanamay jAtirUp jANI ke upayogarahit
jAtirUp jANI ke achetan jAtirUp jANI, evA parabhAvonI jAti
hammeshA em ja jANI.
jANyo, yathArthane judun jANyun, potapotAnI nijjAtirUp jIvasattAne
bhinna jANe chhe, parajIvasattAne, ajIvasattAne bhinna jANe chhe,
mithyAtvane judun jANyun, yathArthane judun jANyun, mishrArthane judA jANe chhe.
te gnAnaguNanI nijjAtirUp bhAvashakti evI k ksamyag pariNami-
evI k ksamyag pragaT thaI.
bhAva- ek to vibhAgarUp-upAdhirUp-vikArarUp parabhAv, bIjo
nijjAtirUp potArUp-svabhAvarUp te svabhAvabhAv. AcharaNano je te
svabhAv hato te to anAdithI shaktirUp gupta thaI rahyo hato
Page 42 of 163
PDF/HTML Page 73 of 194
single page version
AcharaNe parabhAvane dhAraN karyo. te kevun pragaTayun chhe?
AcharaN, ranjak (ranjit) evA rAgarUp pudgal parabhAvomAn
chanchalarUp vishrAmarUp sthitirUp pravartavun te, parabhAvarUp AcharaN chhe.
evun te AcharaN pararUp chhe, te chAritramohakarmanA vipAkanA rahevAthI
rahe chhe vaLI em em pravartatAn, pravartatAn kAlalabdhi pAmI,
chAritramohakarmano k kvipAk nAsh thayo tyAre evun banyun ke
parabhAvarUp kutsit AcharaN nAsh pAmyun ane anAdithI AcharaNano
nijjAtirUp-svabhAvashaktirUp svabhAvabhAv-shaktirUp je bhAv gupta
thaI rahyo hato te bhAv tyAre ja kAI vyaktarUpe thaI pragaTarUpe
pariNamyo. te kevo pragaTayo chhe?
sthitirUp AcharaN pravartatun pariNamyun, keval nijavastusukhane svAdatun
pariNamyun, evun AcharaN nijjAtirUp svabhAve pariNamyun, vyakta thayun.
je kALe bhavya jIvane e traNe mukhya guNo (samyaktva gnAn, chAritra)
svabhAvabhAvarUpe e pramANe pariNamyAn. te kAle te vastu ja abhedarUpe
svabhAvarUp pariNamI. vastuno A nijajAtisvabhAvabhAv to, kutsit
vipAkabhAvanA rangarahit dedIpyamAn chhe. pragaT chhe tethI ene
vItarAgabhAv kahevAmAn Ave chhe vaLI je parabhAv chhe te parabhAv
pudgalavipAkanA rangabhAvanA paDachchhandAthI (pratichhAyAthI) vyApyo chhe. te
pudgalaranganA paDachhandAno vinAsh thatAn kAI ja (parabhAv) raheto
nathI. tethI
Page 43 of 163
PDF/HTML Page 74 of 194
single page version
tem te anusArej-pudgalavipAkanI (vividhatAnI) rIti pramANe-A
chitparabhAvanArUpanI rIti thAy chhe. vaLI je je prakAre pudgalavipAkanI
rItino nAsh thAy chhe, te te prakAre chitparabhAv paN nAsh pAme ja
kharo. tethI A tAtparya nIkaLyun-te pudgalavipAkanA astitvathI A
parabhAvanun astitva (chhe). vaLI te pudgalakarmanA vipAkanI jevI
thoDI ghaNI astinAsti thAy chhe, tevI parabhAvanI thoDI-ghaNI
asti-nAsti jANavI. tethI parabhAvanun rahevun, pudgalakarmavipAkane
AdhIn chhe. vaLI jethI A parabhAvanI rIti keval pudgalakarmanA
vipAkaranganI rIti pramANe chhe, tethI parabhAv sarAgamay chhe. vaLI te
nijjAtirUp jIvavastusvabhAvabhAv nijavastunI sattAne AdhIn chhe.
te pote ja vastubhAv chhe. pudgalakarmavipAkanA nAshathI te svabhAvanun
pravartavun chhe-te svabhAvanun pragaTavun chhe. tethI svabhAvabhAv, pudgalakarmanA
vipAkanA rangathI sahaj ja rahit chhe. tethI svabhAvane ek ‘vItarAg’
e nAm paN prApta thayun. te svabhAvabhAv Asannabhavya jIvane pragaT
pariNamyo.
thavAmAn anAdikAlathI pudgal to nimitta thayun, vaLI te chitvikAr-
pariNati pariNamatI thakI, te pudgalane karmatvapariNAm thavAmAn nimitta
thAy chhe. A rIte, teo anAdikAlathI paraspar nimittanaimittik thaI
rahyA chhe. te sambandhamAn ahIn jIvanI pariNatinun vyAkhyAn karavAmAn
Ave chhe-
Page 44 of 163
PDF/HTML Page 75 of 194
single page version
pariName chhe. jevI rIte savAre sUryano uday pAmIne, A taraph loko
pote ja snAn, vyApArAdik kAryane kare chhe. tevI rIte pudgalakarma-
udayapariNatine pAmIne, jIv pote ja vikArarUp pariName chhe. jo koI
jANI bese ke -pudgal jIvane vikArarUp pariNamAve chhe, to em to
kyArey thavAnun nathI (kAraN ke) “anya dravya anyadravyanI
pariNatinun kartA hoy nahIn.”
(potAnI meLe) nimittano (karmano) kartA thAy chhe, jyAre A jIv
vikArarUpe pariName chhe tyAre tenA mATe A pudgal svayam (potAnI
meLe) nimittano (karmano) kartA thaI pravarte chhe, to em to kyArey
thavAnun nathI.
thatAn (nIche pramANe) anartha Upaje.
karmavibhAvanun kartA thashe. nimitta pAmIne karmanun kartA nahi thAy, tyAre
karmatvavibhAv pudgalano svabhAv thaI jashe A bIjun dUShaN.
Upaje ke - “koI dravya koI dravyanun verI hotun nathI”
Page 45 of 163
PDF/HTML Page 76 of 194
single page version
vikArarUpe pariName chhe to pariNamo, parantu (tyAn) jIvane to
sansAramukti thavAnun to na Avyun, gnAnI-agnAnIthI koI anya dashA
TharI. te anya dashA to dekhavAmAn AvatI nathI. vaLI jIvanA
pariNAm sansAramokSharUpe thatAn pratyakSha dekhavAmAn Ave chhe, tethI vikAr
to jIvano Tharyo.
pariName chhe, to em to nathI; kem ke koI dravya, koI dravya sAthe
vyApya–vyApak thatun nathI. jo thAy, to chetan dravyano nAsh thaI
jAy. etat artha (kahevAno A bhAv chhe).
“koI dravya koI dravyanun verI nathI.” e pramANe niShedh. (e pramANe
e vAtano paN ahIn niShedh thayo.)
dravyo maLIne ek pariNatirUp thatAn nathI.” em mAnavAthI be
dravyamAnthI koI (ek) dravya nipariNAmI thAy chhe parantu ahIn to sarva
dravya nij pariNAmI chhe. chetananA chetan pariNAm, achetananA
achetanapariNAm chhe. evam niShedh. (e pramANe banne maLIne ek
ashuddha pariNati thavAno niShedh thayo)
Page 46 of 163
PDF/HTML Page 77 of 194
single page version
traN lokamAn kArmaNajAtinA vargaNAskandho bharachak bharelA paDelA chhe.
jyAre je jIvane jevI jevI jAtino mandatIvra chitvikArarUp rAgabhAv
thAy chhe, te kAle te jIvanA rAganI chIkaNAInun nimitta pAmIne (tevA
prakAranI) yathAyogya karmavargaNA- te jIvanI samIpe rahelI
AkAshapradeshamAnnI pudgalavargaNA te jIvanA pradeshomAn ek kShetrAvagAharUpe
chonTe chhe arthAt bandhAy chhe. ahIn paN bandhAIne tyAn te ja karmavargaNA,
nij nij karmatvakAryarUpe vyakta thaIne pariName chhe. udayarUp thAy chhe.
tyAn rAgarUp evo te chitvikAr karmavargaNA-one vyaktarUp karmatvarUpe
anek prakAre pariNamavAmAn nimittamAtra chhe jemake teno dAkhalo (ApI
samajAvIe chhIe)
bandhAIne dhUL vyaktarUpe melarUp pariName chhe, topaN te melathI melo
(kahevAyo) dravyakarmatva thavAmAn ahIn evo eTalo ja rAgano bhAv
nimittarUpe jANavo.
pariName chhe, tyAre ja te kAle to te vargaNAonA vyakta karmatva-
udayanun nimittamAtra, eTalun ja pAmIne vaLI (A taraph). A jIv
chitvikArabhAvarUpe pragaT thaIne pariName chhe.
Page 47 of 163
PDF/HTML Page 78 of 194
single page version
akAraNarUp-sahaj ja-potAmAn (e loTaN jaDImAn) pragaT chhe. evI
jaDInI vAsanAnun nimittamAtra, eTalun ja pAmIne, vaLI (A bIjun)
shANI-potAnI gatimAn pravIN evI bilADI, te jaDInI te vAsanAmAn
potAnI sarva sUrat ranjit karatI thakI potAnI cheShTAnI sUrat visarI
gaI. tyAre te bilADIne kevo vikAr Upaje chhe? te bilADI te
jaDIne to jANyA kare chhe ane te jaDIne dekhyA kare chhe topaN te
jaDIthI tenun man khasatun nathI, temAn te rAchyA kare chhe. evI rIte
thaIne te bilADI te jaDInI AgaL ALoTayA kare chhe. evI rIte
A jaDInI vAsanAnun nimittamAtra eTalun ja pAmIne, bilADI
ALoTavAnI kriyA kare chhe; tevI rIte karmavargaNAnA vyaktakarmatva
pariNatinun nimittamAtra eTalun ja pAmIne, A jIv pote ja
chitvikAranI kriyAne kare chhe.
Page 48 of 163
PDF/HTML Page 79 of 194
single page version
chhe tyAre ja, te kAle A jIv te pudgal karmatvavyaktapravAh-
pariNAmapariNatinun nimittamAtra, ATalun ja pAmIne, vaLI (A
taraph) (A jIv-) vastvantar thAy chhe te shI rIte? koI A
jIvamAn svarUpAcharaNarUp - potAmAnj vishrAm levAnA bhAvarUp -
nij pariNatinI evI dhArA rahI gaI (aTakI gaI), te
karmamalavyakta pariNAm pravAh-pariNatimAn-parAcharaNarUp paramAn ja-
vishrAm levAnA bhAvarUp evI pravAharUp parapariNati pravarte chhe. te
parakarmamAn-parakarmatva vyaktadhArAmAn ranjak- (ranjit) rAgarUp jIv
paravishrAmadhArApravAharUpe pravartyo, potAmAn vishrAm levo chhUTI gayo,
pudgalamAn aspRuShTa vishrAmabhAv karyo, tenun nAm vastvantar kahevAmAn
Ave chhe. jyAre A jIv pote ja vastvantar thayo tyAre A jIv
evA vikArarUpe pote ja dhArArUpe pariName chhe. te kevo vikAr
Upajyo?
vachan, deh, gati, karma, nokarma, dharma, adharma, AkAsh, kAl, pudgal,
anya jIv-evI evI jeTalI kAI paravastu chhe, teTalIne potArUp
jANe,” “A chhe te hun ja chhun, hun emano kartA chhun, e sarva mArAn kAm
chhe, hun chhun to e chhe, e chhe to
Page 49 of 163
PDF/HTML Page 80 of 194
single page version
jANyo tyAre lokAlok jANavAnI shakti badhI agnAnabhAvarUp
pariNamI. e rIte jIvanA gnAnaguNane agnAnavikAr Upajyo.
ja chhun, potAne pararUp dekhe chhe” lokAlok dekhavAnI jeTalI shakti hatI
teTalI sarvashakti adarshanarUp thaI. e rIte jIvano darshanaguN
vikArarUp pariNamyo.
jIvanI ThIkatA kare chhe (te jIvanA bhedane ajIv mAne chhe ajIvanA
bhedane jIv mAne chhe) chetanane achetan, vibhAvane su (sva) -bhAv,
dravyane adravya, guNane avaguN, gnAnane gney, gneyane gnAn, e rIte
svane par, parane sva e rUpe anya sarvanI viparIt ja ThIkatA-
Astikya-kare chhe. e rIte jIvano samyaktvaguN mithyAtvarUp thaIne
vikArarUpe pariNamyo.
parane ja grahyA kare, potAnA chAritraguNanI sarvashakti paramAn ja lAgI
rahI chhe. e rIte jIvano svachAritraguN vikArarUp thaIne pariName chhe.