Atma Avlokan-Gujarati (English transliteration). 27. Have Sadhyasadhakbhav KahevaMa Aave Chhe.; 28. Mokshmarg Adhikar; 29. Antarvyavastha Kathan; 30. Samyagdrashti Samanya Visheshadhikar; 31. Jiva Ja Vyapyavyapak Chhe TeNo Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 10

 

Page 90 of 163
PDF/HTML Page 121 of 194
single page version

90
ध् थ्
(havae saAdhaka saAdhyabhaAva kahaevaAmaAn aAvae chhae.)

je sAdhe tene te sAdhakabhAv jANavo. je bhAv pravartyA vinA
anya-pachhIno- (uttar) bhAv na pravarte, jyAre te ja (pUrva)
bhAvanA pravartavAno kAl Avye te (pUrva) bhAv pravartyo hoy tyAre
to te, uttarabhAvanun pravartavun avashya sAdhe chhe, anyabhAv pravartatAn te
(uttar) bhAv sadhAto nathI.
vaLI koI agnAnI em jANI leshe ke te uttarabhAvane A
(pUrva) bhAv potAnA balathI pravartAve chhe-A (pUrva) bhAv
jorAvarIthI pariNamAve chhe, e rIte sAdhakabhAv mAne to e to
anartha, sAdhakabhAv eTalo ja jANavo ke te bhAv (sAdhyabhAv)
potAnA balathI pravarte chhe; parantu Am chhe ke te bhAv (sAdhakabhAv)
pravartatAn te kAle A bhAvanun paN (sAdhyabhAvanun paN) pravartavun thAy
chhe. evun je te bhAvanun (sAdhakabhAvanun) thavun te, A (sAdhyabhAv)
thavAmAn sAkShIbhUt to avashya thAy chhe, to ATalI te bhAvane
sAdhakabhAvanI sangnA kahevAmAn Ave chhe, em A avasar viShe jANavun.
jemake jyAre divase bapor thAy chhe tyAre ja baporiyA phUl
khIlavAnA kAryarUpe pravarte chhe. ahIn baporiyA phUlanA khIlavAmAn divase
bapor thavo sAkShIbhUt avashya pratyakSha dekhAy chhe, evo bhAv
sAdhakabhAv jANavo.

Page 91 of 163
PDF/HTML Page 122 of 194
single page version

saAdhakasaAdhyabhaAva 91
saAdhyanao athar je sAdhavAmAn Ave athavA je sAdhyun jAy
tene sAdhyasangnA kahevAmAn Ave chhe. jyAn te (pUrva) bhAv thatAn anya
(uttar) bhAv avashya ja pravarte-te (pUrva) bhAvanA thavAthI A
(uttar) bhAvanun thavun avashya sadhAy chhe tethI A (uttar) bhAvane
sAdhya kahevAmAn Ave chhe. jemake bapor thavAnA sAdhakabhAvathI
baporiyA phUlanun vikasavAnun kAm sadhAy chhe, eTalA bhAvathI baporIyA
phUlanun vikasvar (-vikasit) thavun tene sAdhya kahevAmAn Ave chhe.
* * * * *
्र ध् थ्
(havae aAgaLa saAdhakasaAdhyabhaAvanaA udaAharaNa kahaevaAmaAn aAvae chhae.))
ek kShetrAvagAhI pudgalakarmano uday sahaj ja sthiti sudhI
rahe chhe. te sAdhakasthAn jANavun, tyAn tyAn lagI-tenA hovAnI sthiti
sudhI-chitvikAr thavAnun pravartavun thAy chhe. te sAdhyabhed jANavo.
samyaktvavikAr sAdhak (tyAn) bahirAtmA sAdhya. pratham jyAn
samyagbhAv thavo sAdhak chhe, tyAn vastunI svasvabhAvajAtinI siddhi
thavI te sAdhya chhe. jyAn shuddhapayogarUp pariNati thavI sAdhak chhe tyAn
vastunun paramAtmasvarUp thavun sAdhyabhAv chhe. jyAn samyagdraShTinA
vyavahAraratnatrayanun yugapat (ekI sAthe) thavun sAdhak chhe, tyAn
nishchayaratnatray sAdhya chhe. jyAn samyagdraShTine viratirUp
vyavahArapariNati thavI sAdhak chhe, tyAn chAritrashaktinun mukhya svarUp
thavun sAdhya chhe. jyAn dev-guru-shAstranI bhakti, vinay, namaskArAdi
bhAv sAdhak chhe, tyAn viShay, kaShAyAdi bhAvothI udAsInatA-
manapariNatino sthiratAbhAv-sAdhya chhe. jyAn ek shubhopayogarUp
vyavahArapariNatinI

Page 92 of 163
PDF/HTML Page 123 of 194
single page version

92 aAtmaAvalaokana
rIt thavI sAdhak chhe. tyAn paramparA mokShapariNati thavI sAdhya chhe. jyAn
antarAtmarUp jIvadravya sAdhak chhe, tyAn paramAtmarUp abhed jIvadravya
pote ja sAdhya chhe. jyAn mokShamArgarUp gnAnAdi shakti sAdhak chhe, tyAn
mokSharUp abhed gnAnAdiguN pote ja sAdhya chhe. jyAn jaghanya
gnAnAdibhAv sAdhak chhe tyAn abhed pote ja tej gnAnAdiguNano utkRuShTa
bhAv sAdhya chhe. jyAn gnAnAdi alpa nishchay pariNatirUpe sAdhak chhe
tyAn abhed gnAnAdiguN pote ja bahu nishchayapariNatirUpe sAdhya chhe.
jyAn samyaktvI jIv sAdhak chhe tyAn te jIvanA sarayaggnAn,
samyagdarshan, samyagchAritra sAdhya chhe. jyAn guNamokSha sAdhak chhe tyAn
dravyamokSha sAdhya chhe. jyAn kShapakashreNie chaDhavun sAdhak chhe tyAn tadbhav
(tej bhave) sAkShAtmokSha sAdhya chhe. vaLI jyAn ‘dravyat bhavit
jativyavahAr’ (dravyathI, bhAvathI thayelo yativyavahAr) sAdhak chhe tyAn
sAkShAt mokSha sAdhya chhe jyAn bhAvamanAdirItino vilay sAdhak chhe tyAn
keval sAkShAt paramAtmArUp thavun sAdhya chhe. jyAn paudgalik karmanun
kharavun sAdhak chhe tyAn chitvikArano vilay thavo sAdhya chhe. jyAn
paramANumAtra (jarIk paN) parigrahaprapanch sAdhak chhe tyAn mamatAbhAv
sAdhya chhe, jyAn mithyAdraShTi thavI sAdhak chhe tyAn sansArabhramaN thavun
sAdhya chhe. jyAn samyagdraShTi thavI sAdhak chhe tyAn mokShapad thavo sAdhya
chhe. jyAn kAlalabdhi sAdhak chhe tyAn dravyano tevoj bhAv thavo sAdhya
chhe.
e rIte sAdhak-sAdhyabhAv bhed-abhedarUpe karIne ane prakAre
jANavA. iita saAdhaka saAdhya aidhakaAra

Page 93 of 163
PDF/HTML Page 124 of 194
single page version

93
* havae maokShamaArgaadhikaAra *

pahelIvahelI kAlalabdhi pAmIne samyaktvaguNanI, gnAn-darshan-
chAritra-paramAnand-bhogAdi guNonI jeTalIk shakti nirmalarUp thaIne
pravartI teTalun jIvadravya nijadharmarUpe siddha thayun. tyAnthI jIvane mukhyata
samyagdraShTisangnAthI kahevAmAn Ave chhe, athavA gnAnI paN kahevAmAn Ave
chhe. jIvane vaLI darshanachAritrAdi svabhAvasangnAthI paN kahevAmAn Ave
to koI dUShaN to nathI, parantu lokoktimAn tyAn jIvane ‘samyagdraShTi’
evI mukhyasangnAthI kahevAmAn Ave chhe.
evI rIte jyAnthI samyagdraShTi jIvanAn gnAnadarshanachAritrAdi je
svabhAvarUp pragaTayAn, te tyAnthI AgaL mokShamArgarUp chAlyAn pravartyAn,
paN tyAn ek vAt chhe ke tyAnthI mukhya chAritraguNanI shaktino
svabhAv pragaT thato levo. tyAn pahelAn man, vachan, kAyanun vivaraN
kahevAmAn Ave chhe.
mithyAtva guNasthAnamAn to ek mukhya viShayakaShAyAdi anartha
pAparUp ashubhopayogarUpe manAdi pravarte chhe. vaLI potapotAnA kAlamAn
chothA guNasthAnamAn devagurushAstrAdimAn prashasta bhakti, vinayarUp
shubhopayogarUpe manAdinI vRutti mukhya jevI hoy chhe ane viShay,
kaShAy hinsAdirUp ashubhopayogarUpe manAdinI vRutti e paN hoy chhe.
AgaL pAnchamAn guNasthAnamAn virati-vratAdirUp shubhopayogarUpe
manAdinI vRutti mukhya pravarte chhe. vaLI kyArek gauNarUpathI ashubhop-

Page 94 of 163
PDF/HTML Page 125 of 194
single page version

94 aAtmaAvalaokana
yogarUpe paN manAdi pravarte chhe. AgaL chhaThThA guNasthAnamAn A bhog,
kAnkShA, kaShAy, hinsAdirUp ashubhopayogarUp manAdinI badhI vRutti nAsh
jevI thaI. vaLI sarvavirati-sarvavratarUp nirgranth kriyAmAy sarvasanyam,
dvAdashAngaabhyAs, devagurushAstra, bhakti (e) kriyArUp evA keval
ek shubhopayogarUpe manAdinI vRutti pravarte chhe. ahIn ATalo ek bhed
jANavo ke chothA guNasthAnathI mAnDI chhaThThA (guNasthAn) sudhI
svasvabhAv-anubhavarUp shuddhopayogarUpe paN k, kk, kkyArek,
kyArek mananI vRutti thAy chhe, te pravartatI jANavI.
AgaL sAtamA guNasthAnamAn shubhopayogarUp manAdinI vRutti
nAsh thAy chhe ane svAnubhavarUp keval ek shuddhopayog Upaje chhe.
tenun vivaraNa-
A kAyanI cheShTA-halanachalan, gaman, UThavun, besavun, kampavun,
pharakavun, bagAsun, chhInk, ukSharAdi kAyacheShTA-badhuy rahI gayun (aTakI
gayun) kAyotsargI,, padmAsanI jevI kAShThanI pratimA chhe, tevA padmAsan
athavA kAyotsarganA AkAre pote ja thayo. kAyanI, indriyanI rIti,
viShayavAnchhA rahI gaI (aTakI gaI, TaLI gaI). aDol kAShThapratimA
ane AmAn kAI bhed rahyo nahi, kAShThapratimAvat aDol. kAyanI rIt
to tyAn evI thaI ke kAyanI rIt kAShThavat (aDol) thaI, to tyAn
vachananI rIt to sahaj ja rokAI gaI, jo te kAShThanI pratimA bole
to tyAn A apramatta sAdhu paN bole, kAShThapratimAnI mAphak avAchI.
vaLI ahIn ATh dalarUp (ATh pAnkhaDInun banelun) dravyaman te
paN niShkamp thaI gayun. paudgalik dravyamanAdinI rIti to e rIte
sahaj ja sthagit thaI (rokAI gaI) vaLI jIvanAn

Page 95 of 163
PDF/HTML Page 126 of 194
single page version

maokShamaArgaadhikaAra 9pa
gnAnAdarshanachAritrAdinAn rUpo viShay upar indravat thayun (-indravat Ish
thayA). (vaLI jIvanAn gnAnadarshanachAritrAdinAn rUpe viShay upar indravat
jay meLavyo-kAbU meLavyo). tenI teo kAy indriyarUp (kAy-
indriyamAn) pravartatAn hatAn te kAy-indriyonA abhyAsamArgamAn pravartavun
chhoDIne svavastu bhAvanA ek abhyAsarUp mArgamAn pravartyAn.
vaLI jIvanAn gnAnadarshan chAritrAdi vibhAvarUp thayAn thakAn A
vachanaviShayamAn pravartatAn hatAn, te pariNAmo paN vachananA abhyAs
mArgane chhoDIne vaLI ek svavastubhAvanA abhyAsarUp mArgamAn
pariName chhe-pravarte chhe. vaLI jIvanAn gnAn, darshan, chAritrAdi
vikArabhAvarUpe thayAn thakAn aShTadalakamalarUp mananA sthAn viShe
bhAvaman iShTa-aniShTa, lAbh-alAbh, ashubh-shubh, upayogAdi
bhAvarUp anek vikalpasamUhamAn abhyAsarUpe chanchal thatun pravartatun hatun.
te bhAvaman ek svavastubhAvane sevavAnA anubhavarUpe pravartyun. bIjo
badhA vikalpachintAthI te aTakI gayun, ek vastubhAvane anubhavavAne
pravartyun. e rIte gnAnadarshanachAritrAdi, vikArarUp (ane) manavachanakAy
vyavahAr pariNatirUp (thatAn), aTakI gayA, (ane) ek
svavastubhAvane sevArUpe-anubhavavArUpe-nishchayathI pravartyAn. tyAn tene
sanyamI kahevAmAn Ave chhe, ane tene ja shuddhopayogI ke pradhAn
anubhavI kahevAmAn Ave chhe. tyAn parabhAvonun, vyavahArapariNatinun sarva
sevavun maTI gayun, ek keval AtmasvarUpanA anubhavarUp nishchayathI
pariNati pravartI. e rIte A manAdinI vRuttine svarUpamAn ekAgratA-
ekarUp evo shuddhopayog ekarUp Upajyo.
vaLI jyAn A shuddhopayog Upajyo tyAn jash-apajash,

Page 96 of 163
PDF/HTML Page 127 of 194
single page version

96 aAtmaAvalaokana
lAbhAlAbh, iShTAniShTAdi sarva bhAvomAn samAnabhAv thaI gayo, koI
AkulatA rahI nahIn, em sAmAnyapaNe kahevAmAn Ave chhe.
vaLI jyArathI A shuddhopayog pragaTayo tyArathI paramAtmasukhano
AsvAd atIndriyarUpe pragaTato jAy chhe. evI rIte jyArathI
shuddhopayoganun kAraN Upajyun tyArathI ja sAkShAt mokShamArga mukhyapaNe
kahevAmAn Ave chhe. vaLI ahInthI chAritraguNanI mukhyatAthI mokShamArga
jANavo.
sAtamA guNasthAnathI je je pachhIno kAl Ave chhe te te
kAlamAn chAritrAdi guNanI ja anek anek shaktio pudgalavargaNAnA
AchchhAdanathI (ane) chitvikArathI mukta thaI thaIne sAkShAt
nishchayanijasvabhAvarUp shaktirUp thatI jAy chhe. vaLI AgaL jem
jem kAl Ave chhe tem tem chAritrAdi guNonI anek anek
shaktio pudgalavargaNAnA AchchhAdanathI (ane) chitvikArathI mukta
thatI thatI sAkShAt nijasvabhAvarUp thatI jAy chhe. vaLI e rIte samaye
samaye chAritrashaktiono mokSharUp thavAno pravAh chAlato thako samaye
samaye vadhato jAy chhe.
shuddha shakti te A mokShamArganI avasthA jANavI. A
mokShamArga thatAn thatAn-pravartatAn pravartatAn jyAre kShINamohanI avasthA
AvI, tyAn je manAdik rIti-pariNati, gnAnadarshanachAritrAdishakti ke
je svavastu-abhyAsarUp shuddhopayogarUp hatI te shakti (ane) bIjI
vyavahArapariNati, gnAnadarshanachAritrAdishakti ke je kinchit abudharUp
shakti hatI te shakti-te shaktio sarvathA mukta thaI thaIne
nijjAtisvabhAvarUp nishchayapariNatirUpe thatI thatI chAlI.
AtmasvabhAv paN mukta thatAn thatAn te kShINamoh-avasthAnA ant
samayamAn chAritraguNanI anantashakti (-sarva shakti) mohapudgalanA

Page 97 of 163
PDF/HTML Page 128 of 194
single page version

maokShamaAgargaadhikaAra 97
AchchhAdanathI ane vikArathI mukta thaIne nijavastusvabhAvarUp thaI,
chAritraguNanI anantashakti nijavastusvabhAvamAn ja rahI ne sthirIbhUt
thaI, tyAre ja chAritraguN mokSharUp Upajyo kahevAmAn Ave chhe. tyAre
ja paramAnandabhogaguNanI anantashakti- sarvashakti- mukta thaIne
nijavastu - svabhAvanA AsvAd-bhogarUp upajI, tyAre bhogaguN
mokSharUp Upajyo kahevAmAn Ave chhe. vaLI tyAre ja gnAnadarshan-vIryAdi
guNonI anant anant shaktio mokSharUp thaI rahI, temanI stuti-
jeTalo lokAlok teTalA badhAyano pratyakSha gnAyak darshak thayo,
sarvagna sarvadarshI thayo, lokAlok AvI pratibimbyo, atIt, anAgat
vartamAnanI anant anant paryAyo sarva pratyakShapaNe ek ja sthAne
kIlit thayA, (chonTI gayA, jaDAI gayA, sarva pratyakShapaNe jaNAyA).
gnAnadarshan sampUrNa svarUpe thayA tyAn gnAnadarshanavIryAdi guN mokSharUp
UpajyAn kahyAn.
A rIte ek bhavAvatArIne apramatta avasthAthI pradhAnapaNe
chAritrAdi guNanI shaktiono mokSharUp thavAno mArga chAlyo hato te
mArga ahIn paripUrNa thaI rahyo. te ja chAritrAdi guN mokSharUp
niShpanna (paripUrNa) thaI rahyo tyAn guNamokSha (sampUrNa) thaI rahyo.
iti gauNamaokShamaArgavivraNan
gauNamaokShamaArganao chaothaAthaI aAranbha thayao hatao,
baAramaAnaA anta saudhaImaAn sanpaUrNa thayao.
* * * * *

Page 98 of 163
PDF/HTML Page 129 of 194
single page version

98
antarvyavasthA kathana
karmAnubhavathI gnAnadarshanachAritrAdinI shaktiono bhedabhAv
thavo, temanun judun thavun, gnAnadarshanachAritrAdinI shaktionun svarUpamAn
Avavun, vaLI traNey shaktionA vikArarUpano nAsh thavo,
gnAnadarshanachAritrAdinI shaktionI nishchay pariNati thavI,
gnAnadarshanachAritrAdinI shaktionI shuddhatAnI utkRuShTa vRuddhi thavI,
gnAnadarshanachAritrAdinI shaktionI ashuddhatAnI hAni thavI,
gnAnaguNanI shaktionun ek AkArarUpe (ek sAkArarUpe) ‘jANavun’
samyag thavun, darshanaguNanI shaktionun ek anAkAr jANavArUpe
(anAkAr dekhavArUpe) samyag thavun, chAritraguNanI shaktionun ek
svavastusvarUpamAn ‘AcharaN-sthiratA-vishrAmarUpe’ samyag thavun ityAdi
jIvanA sarva bhAvono Arambh chothA guNasthAnathI thAy chhe ane
bAramA guNasthAnanA ant sudhImAn sampUrNa bhAv thaI rahe chhe.
nissandeh gnAnadarshanachAritrAdi guNano jaghanyabhAv,
gnAnadarshanachAritrAdinI shaktiono sAkShAt kShayopasham thavArUp bhAv,
antarAtmabhAv, savikalpabhAv svarUpashaktirUp pariNAmathI ane
vikArashaktirUp pariNAmathI jIvadravyano mishrabhAv ityAdi bhAvorUpe
jIv chothA guNasthAnathI mAnDI bAramA guNasthAn sudhI rahe chhe.
chothA guNasthAnathI jyAre chAritraguNanI buddhirUp je je shakti
rAgadveShavikArathI nivartI nivartI keval sAkShAt nijasvarUp thaI

Page 99 of 163
PDF/HTML Page 130 of 194
single page version

antarvyavasthA kathana 9
nirvikalpa pariName chhe-keval svarUp rUp thaI pravarte chhe; te kAle te
shaktionA AshravabandhabhAvanI to kaI vAt nathI (te kAle te
shaktionA AshravabandhabhAvano to kAI prashna UThato nathI), te shaktio
to svarUpathI siddha thaI jAy chhe. te kAle te shaktione to kAI vikalpa
lAgato ja nathI paN chothAguNasthAnathI samyagdraShTinA chAritraguNanI
anya shakti jyAre vikalpa thaIne buddhirUp pariName chhe-viShay, kaShAy,
bhogasevArUp, iShTaruchi, aniShTaaruchi, hinsArUp rati-aratirUp,
aviratirUp, parigrahavikalparUp AdithI athavA shubhopayogavikalparUp
AdithI buddhirUp jyAre je shakti pariName chhe tyAre te shakti evI rIte
parAlamban chanchalatArUpe melI paN thAy chhe topaN te shakti vaDe
Ashravabandhano vikAr Upajato nathI. shA kAraNe? kemake samyagdraShTi
potAnI vikalparUp buddhipUrvak chAritracheShTAne jANavAne samartha chhe, te
cheShTAne jANatAn ja samyagdraShTine viShayabhogAdi bhAvo vikArarUp judA ja
pratibimbe chhe ane temAn chetanAsvabhAvabhAv judo pravarte chhe. ek ja
kAlamAn samyaggnAnamAn judA judA pratyakSha thAy chhe. A kAraNathI te
chAritrashaktimAn buddhirUp rAgadveShamoharUp vikAr ghUsato nathI.
e rIte samyagdraShTi buddhirUp vikalparUp pariNatithI paN
bAramA guNasthAn sudhI sarvathA nirAshrav-nirbandh pravarte chhe. vaLI te
samyagdraShTinI chetanA viShay, kaShAy, bhog, hinsA, rati, arati Adi
(mAn) abuddhirUp pariName chhe te, samyagmati, samyagshrutarUp jaghanya-
gnAnagochar thatA nathI, agnAnane lIdhe chhe tethI shaktimAn abuddhirUpe
rAg, dveSh, moh vidyamAn chhe. tethI abuddhirUpe chothAthI mAnDI dashamA
guNasthAn sudhI kichikShatra AshravabandhabhAv Upaje

Page 100 of 163
PDF/HTML Page 131 of 194
single page version

10 aAtmaAvalaokana
chhe. vyavahArapariNati, ashuddhapariNati, jIvanA abuddhi ane buddhirUp
pariNatirUp gnAnAdiguN dashamA bAramA guNasthAn sudhI pariName chhe.
। iti arntavyavasthA kathan ।

Page 101 of 163
PDF/HTML Page 132 of 194
single page version

101
* samyagdraShTi saAmaAnya vishaeShaAdhikaAra *
vaLI samyagdraShTi jIvanA svasvarUpanA nirvikalpa
anubhavamAmbuddhipariNatimAn ek paramANu paN rAgAdi vikAr nathI,
ane sAmAnyapaNe samyagdraShTi, gnAnIne, chAritrI e rIte kahevun thayun.
(tene) mukhyarUpe nirbandh, nirAshrav, niShparigrah, shuddha, bhinna,
paramANumAtra rAgAdi rahit kahevAmAn Ave chhe. (tathA te samyagdraShTi
jIvane) shuddha, buddha, kahevAmAn Ave chhe, (tene) vikAranun hovun Tharatun
nathI. shA kAraNe? kemake, jemake sAmAnyapaNe sarvachetanadravya vandanIk ja
Thare, koI nindit na Thare. vaLI jyAre visheShabhed karavAmAn Ave tyAre
gnAnadarshanachAritra (Adi) nA jaghanyapaNAthI samyagdraShTine kathanchit
abuddhirUp Ashrav, bandh, sarAgAdi vikAramishrit jIvadravya kahevAmAn
Ave chhe. vaLI gnAnadarshanachAritranA utkRuShTapaNAthI samyagdraShTine sarvathA
prakAre sAkShAt nirbandh, nirAshrav, vItarAgI, niShparigrahI jIvadravya
kahevAmAn Ave chhe. jevI rIte aDIne (AngaLIthI dabAvIne) kerIno
bhedathI (visheSharUpathI) nirNay karavAmAn Ave tyAre koI kerI koI
angathI kAchI hovAthI mishrit paN kahevAmAn Ave chhe ane sAmAnyathI
nissandeh te ja kerI sarvathA pAkI kahevAmAn Ave chhe.
। iti samyagdraShTi samanya vashiShadhakir ।

Page 102 of 163
PDF/HTML Page 133 of 194
single page version

102
(अमुर्तिकचेतन भावसंसारस्य व्याप्यव्यापकैक
जीवतदधिकारः)
(amurtik chetanabhAv sansAramAn ek jIv ja
vyApya vyApak chhe teno adhikAr)
* * *
he bhavya! tun (em) jAN ke je paudgalik puNya, pAp,
Ashrav, bandh, samvar, nirjarA, mokSha chhe temane to jIv traN kAlamAn
kyArey jarA paN sparshato nathI. vaLI jo ke ekakShetrAvagAhI chhe
topaN jIv temane kyArey paN sparshyo nathI.
vaLI A je dash prakArano pudgalaparigrah chhe, gRuh, kShetra,
bAg, nagar, kUp, vAv, taLAv, nadI vagere sarva pudgalo, mAtA
pitA, kalatra, putra, putrI, vadhu, bandhu, svajan mitra Adi badhA
sambandhIo, sarpa, sinh, vyAdhra, gaj, mahiSh Adi badhA duShTo,
akSharashabda, anakSharashabda Adi badhA shabdo, khAnapAn, snAn, bhog,
sanyog, viyog Adi badhI kriyA, parigrah meLAp tethI moTo
parigrahano nAsh tethI daridra Adi badhI kriyA chAlavun, besavun, halavun,
bolavun, kampavun Adi badhI kriyA laDavun, bhiDavun, chaDhavun, utaravun, kUdavun,
nAchavun, khelavun, gAvun, bajAvavun Adi badhI kriyA-e rIte A sarvane
tun pudgalaskandhonA khel jAN. “emane paN traN kAlamAny A jIv
kyArey sparshyo nathI em tun nissandeh jAN.”

Page 103 of 163
PDF/HTML Page 134 of 194
single page version

amaurtikachaetanabhaAva adhikaAra 103
jevI jevI rIte kAlanA nimittathI A pudgalo svayam Ave
chhe, svayam jAy chhe, svayam maLe chhe, svayam vikharAy chhe, ApoAp
pudgal joDAIne vadhe chhe, ApoAp pudgal chhUTA paDIne ghaTI jAy
chhe. dekho-A pudgalano paN potAnA pudgalanI jAti sAthe to sambandh
chhe. “parantu A jIvane e pudgalo paN traN kAlamAn kyArey sparshyA
nathI, pudgalo ApoAp ja khele chhe”
he sant jyAre A jIv agnAnAdi vikArarUpe pravarte chhe tyAre
A pudgalanA ja khelane dekhIne A taraph jIvapariNAmamAn shun Avyun?
(shun bane chhe.) ‘e sarva kAm mArA karyAn thayA; e ja chitvikAranun
mahAtmya jANo. he sant! tame tene kyArey sparshyA nathI ane A
kyArey ene (jIvane) sparshatA nathI. tene dekhatAn, jANatAn ‘hun karun
chhun’ tenAthI sukh pAmun chhun’ tenAthI hun khed pAmun chhun, Avo pratyakSha
jUTh-jIvane thayun-bhram jIvane thayo, tame jANo.
vaLI he bhavya! gnAnI AvI rIte dekhe chhe, jANe chhe, ke AvI
rIte ahIn nishchayathI chhe; te shun?
jeTalAy paudgalik varNa, ras, gandhAdikano nIpajelo A sarva
khel-akhADo tenI sAthe to (gnAnI) potAne kAI paN sambandh hovo
dekhAto nathI. kAraN ke paudgalik nATak anya dravyanun banelun jovAmAn
Ave chhe. vaLI A nATak to mUrtikanun banyun chhe, vaLI achetananun
nIpajelun nATak chhe, vaLI A nATak to anek dravyo maLIne pravarte chhe,
tethI AnI sAthe to mAre kemey karI (koI paN rIte) traN kAlamAn
sambandh dekhAto nathI.
kAraN ke hun to jIvadravya, hun to amUrtik, hun to chetanavastu, hun
to ek sattva, hun to Avo, te tevun, mArAmAn

Page 104 of 163
PDF/HTML Page 135 of 194
single page version

104 atmavalakan
ane tenAmAn bharyA-khAlI jevo pUro pher, prakAsh-andhakAr jevo pher,
mArAmAn kyAy tenA jevI rItano sambandh dekhAto nathI. tethI tenA
nATak kAryano na hun kartA, na hun hartA, na hun bhoktA, koI kAlamAn thayo
nathI, thaIsh nahi ane atyAre hun nathI.
tAtparya A chhe ke gnAnI potAmAn ane paradravyamAn sarvathA kAI
paN sambandh dekhato nathI. tethI A pudgalanun nATak jevun jaNAyun tevI
rIte nAcho, svayamUpaje, svayamviNashe, svayamAve, svayamjAy, hun enA
nATakane na rAkhI shakun ke na chhoDI shakun “enA nATakanA rAkhavA
chhoDavAnI chintA paN karavAmAn Ave te paN jUThI chhe, kAraN ke te
paravastu chhe. potAnA guNaparyAy, utpAdravyadhrauvya, kartAkarmakriyAdinI
sAmagrIthI svAdhIn chhe.”
evI rIte jIv pudgal sarvathA judA chhe,
evI rIte je judA pravarte chhe. tevI rIte gnAn thatAn gnAnI
jIvaparapudgalane judun dekhe chhe, jANe chhe, vaLI gnAnI A jIvane evI
rIte dekhe-jANe chhe ke jyAn sudhI A jIv vikAravant pravarte chhe tyAn
sudhI jevA prakAranA je kAI vikAranA tarango pragaTe chhe, te tarangomAn
jIv vyApyavyApak chhe. temano te kartA chhe, hartA chhe, bhoktA chhe. te
vikAr ek keval chetanAnI uparAvaTI (uparanI dashAnun) nAm chhe.
vaLI te vikAr amUrtik chhe, ek jIvano ja bhAv chhe, jIvathI abhed
chhe. tAtparya A chhe ke te badhA vikAr jIvabhAvajanya chhe ane sankShepathI
to (sAmAnya paNe to) A bhAvane ‘chitvikAr, kahevAmAn Ave chhe.
vaLI A chetanavikAranA je tarango chhe te tarangonA svAnganun jevun jevun
nAm Upaje chhe, tevun visheSh karIne kahevAmAn Ave chhe.
pudgalamAn je je mUrtik svAng thAy chhe, te kAle svAnganA
jevI nakal karIne, jIvanA vikAr tarango amUrtik svAng dhAraN

Page 105 of 163
PDF/HTML Page 136 of 194
single page version

amaUrtikachaetanabhaAva adhikaAra 10pa
karIne pravarte chhe. A vikArasvAnganun nAm parabhAv kahevAmAn Ave chhe.
kAraN ke A svAnganA ja bhed jIvavastutvamAn to hatA nahIn tethI
svanA-nijanA (jIvanA) kevI rIte bane? “jethI A jIv mUl
draShTAgnAtA hato tethI ja enA darshanagnAn–upayogamAn ja mUrtik
nATak gneyasvAng AvIne pratibhAse chhe.”
pratibhAsatAn ja je kAle
ja gnAnadarshananI shakti tevA ja prakAre tadAkAre gneyapratibhAsarUpe thaI
te kAle te gnAnadarshananI shaktie tevA AkAramAn vishrAm lIdho
athavA ‘te AkArarUpe AtmA chhe em te gneyapratibhAsarUpe
upayogashaktionun AcharaN-sthiratA potAne thayun, tyAre te upayog
je chhe te paN potAne to dekhAto nathI, jANato nathI te gneyanA
AkArarUpe potAne Achare chhe, tenI sAthe potApaNArUpe sthir thaIne
rahe chhe ke ‘hun Avo chhun’.
he sant, tun jAN, gnAnadarshanachAritra vaDe ja paragney bhAsatAn jIv
e rIte svAngI thAy chhe; jethI A jIvanI vastumAn to evo svAng to
hato ja nahi, to pachhI A bhAvane jIvano nijabhAv kevI rIte kahevAmAn
Ave? jethI A jIve paragney bhAsano svAng potArUpe dhAraN karI
lIdho chhe tethI A jIv viShe A svAngabhAvane ‘parabhAv’ nAmathI
kahevAmAn Ave chhe. have te svAngane ja nAmasangnAbhedathI kahun chhun. te tun
sAmbhaL. dekho, je A pudgalanA akhADAmAn mUrtik achetanano banelo,
shubh rangarasagandhasparshAdikanA banelA je skandho te puNya; ashubharas-
gandhasparshAdikanA banelA skandho te pAp; karmavargaNA AvavAnA svAngarUp
je mohAdi rAh (dvAr) banyo te rAh AshravasvAng, snigdharUkSha shaktithI
paraspar vargaNA maLIne je ek pinD thaIne bane te bandhasvAng. vargaNA
AvavAno rAh rokAI jAy te samvarasvAng. je thoDI-thoDI vargaNA
potAnA skandhathI kharI jAy te nirjarA-

Page 106 of 163
PDF/HTML Page 137 of 194
single page version

106 atmavalakan
svAng; je sarva kharI jAy te mokShasvAng; ek kShetrAvagAhI pudgalanA
gney-akhADAmAn je AvA svAngo banyA chhe, tevA tevA svAngo (tenA
anusAre je svAngo) A vikArI jIvanAn gnAnadarshanachAritrathI je
nIpajyA, je amUrtik nipajyAn te kevI rIte?
(puNya-) ek kShetrAvagAhI paudgalik puNyagney tene dekhavA-
jANavArUp upayogapariNAm thayA, te kAle vaLI chAritrapariNAme
vishrAmarUp sukh jevA athavA ranjitarUp sukh jevA thayA thakAn, te ja
pariNAmonA AkArarUp dhAraN karyAn. tyAre erUpe jIvano amUrtik
puNyasvAngabhed nIpajyo.
(pApa-) vaLI je kAle ekakShetrAvagAhI pApagneyane dekhavA
jANavArUp upayogapariNAm thayA te kAle vaLI chAritrapariNAme
vishrAmarUp dukhasantAparUpe athavA ranjitarUp dukharUpe thayAn thakAn te ja
pariNAmonA AkArarUp dhAraN karyA tyAre erUpe jIvano amUrtik
chetanapApasvAngabhed nIpajyo.
(Ashrava-) vaLI ekakShetrAvagAhI paudgalik mithyAtva,
avirati, yog, kaShAyarUp AshravasvAng banyo, gneyane dekhavA-
jANavArUp A jIvanA upayogapariNAm thayA te kAle vaLI
chAritrapariNAme vishrAmarUp athavA ranjitarUp thayo thako te ja
pariNAmonA AkArarUp dhAraN karyAn tyAre terUpe pariNamatAn A je
ranjit pariNAm chhe te navA navA sukh jevA bhAsatA dukhasantAp
ane dukhanA ja rasasvAd UpajavAnun ke te rasasvAd thavAnun ke te
rasasvAd AvavAnun kAraN chhe ke rAh chhe ke dvAr chhe tethI tene
AshravanAmathI kahe chhe. e rIte jIvanA te bhAvano evAn amUrtik
chetanaAsravasvAngabhed nIpajyo.

Page 107 of 163
PDF/HTML Page 138 of 194
single page version

amaUrtikachaetanabhaAva adhikaAra 107
(samvara-) vaLI paudgalikamithyAtva, avirati, yog,
kaShAyanI navI navI vargaNA AvavAno rAh, te rAh maTatAn navIn
vargaNA AvatI rokAI jAy chhe, tethI te rAh maTavAnun nAm paudgalik
samvarasvAng paDayun. gneyane dekhavAjANavArUp A jIvanA
upayogapariNAm thayA te kAle vaLI chAritra-pariNAme vishrAmarUp
athavA ranjitarUp thayo thako te ja pariNAmonA AkArarUp dhAraN karyAn
tyAre te ranjit pariNAm navA navA sukh jevA bhAsatAn dukh ane
dukh AvavAnA kAraNarUp thayA; te ranjitabhAv jyAre maTayo tyAre
maTavAno jIvano (jIvanAbhAvano) amUrtik chetanasamvar nAmano bhed
nIpajyo.
(bandha-) vaLI be guNe karIne adhik chIkaNA chIkaNA, lUkhA
lUkhA, chIkaNA-lUkhA bhAvathI potapotAnI sAthe ekalA paudgalik
paramANu maLe-sambandh pAme tyAre te chIkaNAlUkhAno paudgalik
bandhasvAng banyo kahevAmAn Ave chhe; gneyane dekhavAjANavArUp A
jIvanA upayogapariNAm thayA te kAle vaLI chAritrapariNAme
vishrAmarUp athavA ranjitarUp thayo thako te ja pariNAmanA AkArarUp
dhAraN karyAn, tyAre temAn ranjit thatAn upayoganA gneyAkArarUp je A
pariNAm chhe te pariNAmanA AkAr sAthe sambandh-melAparUp ranjitarAg
thAy chhe te gneyAkAramAn ranjitapaNun ekatA pAme chhe, te jIvanA
amUrtik chetanabandhasvAngabhed thAy chhe.
(nirjarA-) vaLI paudgalik karmaskandhathI vargaNA anshe anshe
kharI jAy chhe, tene paudgalik nirjarAsvAng kahevAmAn Ave chhe. paragneyane
dekhavAjANavArUp A jIvanA upayogapariNAm thayA te kAle vaLI
chAritrapariNAme vishrAmarUp athavA ranjitarUp thayo thako te ja
pariNAmonA evAj AkArarUp dhAraN karyAn, e rIte paragney-AkAr
bhAsatAn gnAnadarshanachAritra ashuddha parabhAv

Page 108 of 163
PDF/HTML Page 139 of 194
single page version

108 atmavalakan
rUp thayA. vaLI jyAre gnAnadarshanachAritranun je parabhAvarUp thavun thoDun
thoDun maTatun jAy chhe, tene jIvano samvarapUrvak amUrtik
chetananirjarAsvAngabhed kahevAmAn Ave chhe.
(mokSha-) vaLI paudgalik sarvakarmaskandh kharI jAy chhe, jIvanA
pradeshothI sarvathA judo thaI jAy chhe, tene paudgalik mokShasvAng
kahevAmAn Ave chhe. paragneyane dekhavA jANavArUp A jIvanA upayog
pariNAm thayo te kAle vaLI chAritrapariNAme vishrAmarUp ke ranjitarUp
thayo thako te pariNAmonA evAj AkArarUp dhAraN karyAn, e rIte
paragney-AkArabhAvathI gnAnadarshanachAritra ashuddha athavA parabhAvarUp
bhAve thayAn. jyAre jIvadravyanAn gnAnadarshanachAritrAdinun te parabhAvarUp
thavun sarva sarvathA maTI jAy, tene jIvano amUrtik chetanamokShasvAngabhed
kahevAmAn Ave chhe.
e rIte chetan, puNya-pAp-Ashrav-samvar-bandh-nirjarA mokSha
ekakShetrAvagAhI pudgalanATakathI jIvanA A amUrtik nATakane judun ja
dekhe chhe, pudgalathI ranchamAtra paN sambandh dekhato nathI, jem chhe tem
jIvanATak judun dekhe chhe. vaLI jIvanun potAnun nATak je dekhavAmAn Ave
chhe te shun?
A je ekakShetrAvagAhI paudgalik vastunun karmarUpI nATak banyun,
tevun ja A jIvanun parabhAvarUp nATak banyun chhe. nakalI te kevI rIte?
paudgalik mUrtik akhADAmAn to vargaNA gnAnAvaraN, darshanAvaraNanI
karmasangnAno svAng dhAraN karIne nAche chhe. tyAre tenA anusAre thatI
mAnyatA A jIvanI paN jovAmAn Ave chhe, nATak kevun?
gnAnadarshanano paramanijjAtisvabhAv sarva lokAlokanA badhAy
gneyone ek samayamAn ekI sAthe jANavA dekhavArUpe thAy chhe, e

Page 109 of 163
PDF/HTML Page 140 of 194
single page version

amaUrtikachaetanabhaAva adhikaAra 109
to gnAnadarshanano nijasvabhAv chhe athavA ene koI ‘gnAnadarshan’
eTalun ja kaho. vaLI jyAre evIrIte lokAlokanun jANavun-dekhavun na
thAy, te sarvane na jANavAnA, na dekhavAnA bhAve gnAnadarshanaguNanun ja
thavun te ashuddhabhAv chhe. ene ja koI parabhAv kaho athavA svabhAvanun
koI paN AvaraN kaho. tethI A banne bhAvomAn vyApyavyApakarUpe
ek gnAnadarshanaguN jI hoy chhe. nijabhAv sulaTatAn, parabhAv ulaTatAn
banney bhAvomAn gnAnadarshanavastu pratyakSha chhe.
tethI dekho, he mitra, nijabhAvarUpe paN, parabhAvarUpe paN ek
gnAnadarshan ja thAy chhe. tethI jyAn sudhI gnAnadarshan parabhAvarUpe athavA
AvaraNabhAvarUpe vyakta pravarte chhe, tyAn sudhI gnAnadarshanaguN
nijabhAvarUpe athavA vastunAmabhAvarUpe (vastubhAvarUpe) pravartatAn
nathI. tethI te parabhAvanun rUp vyakta pravartatAn, nijabhAvanA pravartavAnI
vyaktatA AchchhAdit thaI gaI chhe. tethI parabhAvanI vyaktatAthI
gnAnadarshanabhAvanun ja AvaraNakArya Upajyun.
tyAre dekho! A gnAn pote ja AvaraNarUp banyun, tethI tene
gnAnAvaraNakAryarUp amUrtik chetanasvAngabhed thayo chhe. vaLI A darshan
pote ja AvaraNarUp banyun chhe, tethI tene darshanAvaraNakAryarUp amUrtik
chetanasvAngabhed thayo chhe.
vaLI paudgalikakarma-akhADAmAn kaTuk svAdavALI vargaNArUp
asAtA tathA miShTa svAdavALI vargaNArUp sAtA evo mUrtik
achetanavedanA nAmanor svAng banyo chhe. sAtA athavA asAtArUp
gneyane dekhavA jANavArUpe A jIvanA upayogapariNAm thayA, te kAle
vaLI chAritrapariNAme paramAn vishrAmarUp athavA ranjitarUp thayo thako
te ja pariNAmanA AkArarUp dhAraN karyA tyAre te