PDF/HTML Page 1621 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- પરમપારિણામિકભાવમેં પારિણામિક શબ્દ તો પરિણામ સૂચક લગતા હૈ. તો ધ્રુવ નિષ્ક્રિય સ્વભાવરૂપ જાનપના જો હૈ, ઉસમેં પરિણામ માને ક્યા? જાનપનામેં પરિણામ ક્યા?
સમાધાનઃ- અનાદિઅનન્ત હૈ. પારિણામિકભાવ ... સ્વયં સ્વભાવરૂપ પરિણમતા હૈ. ઉસમેં જો વિભાવકી ક્રિયા, નિમિત્તકી ક્રિયાઓંકા પરિણમન નહીં હૈ. પરન્તુ સ્વયં નિષ્ક્રિય (હૈ), પરિણામકો સૂચિત કરતા હૈ. નિષ્ક્રિય અપને સ્વભાવકો સદૃશ્ય પરિણામ-સે જો ટિકાયે રખતા હૈ. પરિણામ હૈ, પરન્તુ વહ પરિણામ ઐસા પરિણામ નહીં હૈ કિ જો પરિણામ દૂસરેકે આધાર-સે યા દૂસરે-સે પરિણમે ઐસા પરિણામ નહીં હૈ, નિષ્ક્રિય પરિણામ હૈ. વહ પરિણામ શબ્દ હૈ, પરન્તુ મૂલ સ્વભાવ-સે ઉસે કોઈ અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય કહનેમેં આતા હૈ. નિષ્ક્રિય પરિણામ કહનેમેં આતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- કૂટસ્થ શબ્દ ઇસમેં ઇસકે સાથ કૈસે બિઠાના?
સમાધાનઃ- કોઈ અપેક્ષા-સે ઉસે કૂટસ્થ કહનેમેં આતા હૈ. પારિણામી સ્વભાવ હૈ વહ કાર્યકો સૂચિત કરતા હૈ. ઇસલિયે .. ટિકાયે રખતા હૈ. ઇસલિયે વહ ધ્રુવ હૈ. ઔર ધ્રુવ હોને પર ભી જો ઉત્પાદ-વ્યયરૂપ પરિણમતા હૈ. ઐસે ઉત્પાદ-વ્યય ઔર ધ્રુવ, તીનોંકા સમ્બન્ધ હૈ. તીનોં અપેક્ષાયુક્ત હૈં. અકેલા ધ્રુવ નહીં હોતા, અકેલે ઉત્પાદ- વ્યય નહીં હોતે. ઉત્પાદ કિસકા હોતા હૈ? જો ધ્રુવ, જો હૈ ઉસકા ઉત્પાદ હૈ. વ્યય ભી જો નહીં હૈ, ઉસકા વ્યય ક્યા? ઇસલિયે ઉસકી પર્યાયકા વ્યય હોતા હૈ. ઉત્પાદ ભી જો હૈ ઉસકા ઉત્પાદ હોતા હૈ. ઇસલિયે હૈ, ઉસમેં તો બીચમેં સત તો સાથમેં આ જાતા હૈ. ધ્રુવ તો સત હૈ.
જો નહીં હૈ ઉસકા ઉત્પાદ નહીં હોતા. જો નહીં હૈ ઉસકા વ્યય હોતા નહીં. જો હૈ ઉસમેં કોઈ પરિણામકા ઉત્પાદ ઔર કોઈ પરિણામકા વ્યય હોતા હૈ. હૈ ઉસકા હોતા હૈ. ઇસલિયે ધ્રુવતા ટિકાકર, ઉત્પાદ ઔર ધ્રુવતા ટિકાકર વ્યય હોતા હૈ. જો અસત- જો જગતમેં નહીં હૈ, ઉસકા ઉત્પાદ નહીં હોતા. જો નહીં હૈ, ઉસકા કહીં નાશ નહીં હૈ. જો સત હૈ, ઉસ સતકા ઉત્પાદ ઔર જો હૈ ઉસમેં વ્યય હોતા હૈ. ઇસલિયે ઉસમેં ધ્રુવમેં ઉત્પાદ-વ્યયકી અપેક્ષા સાથમેં હૈ.
PDF/HTML Page 1622 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- ધ્રુવ બિના અકેલે ઉત્પાદ-વ્યયકા વિચાર કરના ભી વ્યર્થ હૈ.
સમાધાનઃ- વ્યર્થ હૈ. ધ્રુવ બિના અકેલા ઉત્પાદ-વ્યય ક્યા? કહીં અસતકા ઉત્પાદ નહીં હોતા. જો નહીં હૈ, ઉસકા વ્યય નહીં હોતા, જો હૈ ઉસકા વ્યય હોતા હૈ. ધ્રુવતા ટિકાકર ઉત્પાદ ઔર વ્યય હોતે હૈં. પર્યાયકા ઉત્પાદ-વ્યય હૈ ઔર દ્રવ્ય સ્વયં ટિકતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વસ્તુકા બંધારણ પહલે જાનના ચાહિયે. તો વહ બંધારણ કૈસા? વસ્તુકા બંધારણ કિસે કહતે હૈં?
સમાધાનઃ- વસ્તુ કિસ સ્વભાવ-સે હૈ? વહ કિસ પ્રકાર-સે નિત્ય હૈ? કિસ પ્રકાર-સે અનિત્ય હૈ? કિસ અપેક્ષા-સે નિત્ય હૈ? કિસ અપેક્ષા-સે અનિત્ય? ઉસકા ઉત્પાદ-વ્યય ક્યા? ઉસકા ધ્રુવ ક્યા? ઉસકા દ્રવ્ય ક્યા? ઉસે ગુણ ક્યા? ઉસકી પર્યાય ક્યા? દ્રવ્ય કૈસા સ્વતઃસિદ્ધ અનાદિઅનન્ત હૈ? વહ સબ ઉસકા બંધારણ હૈ. દ્રવ્ય-ગુણ- પર્યાય, ઉત્પાદ-વ્યય ઔર સ્વતઃસિદ્ધપના અનાદિઅનન્ત, આદિ સબ ઉસકા બંધારણ હૈ. ફિર દ્રવ્ય, ઉસમેં વિભાવ કૈસે હુઆ? ઉસકા સ્વભાવ કૈસે પ્રગટ હો? મૂલ વસ્તુ, ઉસકે દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય, ઉત્પાદ-વ્યય ઉસકા-દ્રવ્યકા બંધારણ હૈ. ઉસકા કોઈ કર્તા નહીં હૈ, સ્વયં સ્વતઃસિદ્ધ વસ્તુ હૈ. વહ ઉસકા બંધારણ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- કોઈ પર્યાય શુદ્ધ હો યા અશુદ્ધ હો, વહ ધ્રુવમેં-સે તો નિકલતી નહીં હૈ. નિકલે તો ધ્રુવ ખાલી હો જાય. તો ફિર સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો હી પર્યાયમેં શુદ્ધ અંશ પ્રગટ હો, ઉસકા ક્યા કારણ?
સમાધાનઃ- ધ્રુવમેં-સે નહીં નિકલતી હૈ અર્થાત જો વસ્તુ સ્વયં અનન્ત શક્તિ- અનન્ત ગુણ-સે ભરી વસ્તુ હૈ. દૃષ્ટિ સ્વભાવ પર જાય, ઉસમેં ગુણ પારિણામિકભાવ હૈ, ઉસમેં પર્યાય પ્રગટ હોતી હૈ. ધ્રુવ ખાલી નહીં હો જાતા. અનન્ત કાલ પરિણમે તો ભી દ્રવ્ય કહીં ખાલી નહીં હો જાતા. પરિણમે તો ભી જ્યોંકા ત્યોં રહતા હૈ. ઐસી દ્રવ્યકી કોઈ અચિંત્યતા હૈ. ઉસમેં અનન્ત ગુણ હૈં. ઉન ગુણોંકી પર્યાય-ઉસકા કાર્ય હોતા હી રહતા હૈ. યદિ કાર્ય ન હો તો વહ ગુણ કૈસા? વહ ઐસા કૂટસ્થ નહીં હૈ. તો ફિર દ્રવ્ય પહચાનમેં હી ન આયે. દ્રવ્ય અકેલા કૂટસ્થ હો ઔર પરિણમે હી નહીં, તો વહ દ્રવ્ય પહચાનમેં નહીં આતા કિ યહ ચેતન હૈ યા જડ હૈ. દ્રવ્ય યદિ પરિણમે નહીં તો પહચાન હી નહીં હો. અકેલા કૂટસ્થ હો તો.
કૂટસ્થ તો (ઇસલિયે કહતે હૈં કિ) તૂ પર્યાય પર યા ભેદ પર દૃષ્ટિ ન કર. દૃષ્ટિ એક અખણ્ડ જો એકરૂપ વસ્તુ હૈ ઉસ પર દૃષ્ટિ કર. દ્રવ્યકા જો પારિણામિક સ્વભાવ હૈ ઉસકા નાશ નહીં હોતા. દ્રવ્યકી દ્રવ્યતા કહીં ચલી નહીં જાતી. દ્રવ્ય પરિણમતા હૈ. ઉસ પર દૃષ્ટિ કરે તો દ્રવ્ય જિસ સ્વભાવરૂપ હો ઉસ સ્વભાવરૂપ પરિણમતા હૈ. ઉસકી દૃષ્ટિ વિભાવ તરફ હૈ તો વિભાવકી પર્યાય હોતી હૈ ઔર સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો
PDF/HTML Page 1623 of 1906
single page version
સ્વભાવકી પર્યાય હો. તો ભી ઉસકા જો સ્વભાવ હૈ, દ્રવ્ય દ્રવ્યત્વ છોડતા નહીં, દ્રવ્ય દ્રવ્યરૂપ તો પરિણમતા હી હૈ. અકેલા કૂટસ્થ હો તો દ્રવ્યકી પહચાન હી ન હો. દ્રવ્ય દ્રવ્યકા કાર્ય કરતા હી રહતા હૈ. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો સ્વભાવકા કાર્ય હોતા રહે. સ્વયં સહજ હોતા રહતા હૈ. ઉસે બુદ્ધિપૂર્વક યા વિકલ્પપૂર્વક કરના નહીં પડતા સહજ હી હોતા હૈ. દ્રવ્ય પરિણમતા હી રહતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પહલે જો આપને કહા કિ કથંચિત પરિણામી હૈ, ઉસકે આધાર-સે યહ...
સમાધાનઃ- કથંચિત પરિણામી ઔર કથંચિત અપરિણામી. પરિણામી હૈ, દ્રવ્ય પરિણમતા હૈ. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો વહ સ્વતઃ સ્વયં સ્વભાવરૂપ પરિણમતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પદાર્થકા જ્ઞાન, દર્શન ઔર ચારિત્રરૂપ પ્રતિ સમય બિના પ્રયત્ન પરિણમન તો હોતા હી રહતા હૈ. ક્યોંકિ પરિણમના વહ તો સિદ્ધાંતિક બાત હૈ. તો શુભાશુભ રૂપ અથવા શુદ્ધરૂપ, કિસ પ્રકાર પરિણમના ઉસમેં જીવકા કોઈ અમુક ગુણ નિમિત્ત પડતા હૈ, અર્થાત જ્ઞાન યા વીર્ય?
સમાધાનઃ- ઉસમેં ઉસકા જ્ઞાયક જો અસાધારણ ગુણ હૈ, ઉસ જ્ઞાનકો પહચાને, જ્ઞાયકતાકો પહચાને. ઔર ઉસ રૂપ પ્રતીતકો દૃઢ કરે. દૃષ્ટિ અર્થાત પ્રતીત. દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ-પ્રતીત કરે, ઉસ પ્રકારકા જ્ઞાન કરે ઔર ઉસ જાતકા ઉસકી આંશિક પરિણતિ હોતી હૈ. ઇસલિયે ઉસમેં ઉસે જ્ઞાન, દર્શન ઔર ચારિત્ર તો (હોતે હી હૈં). વિશેષ ચારિત્ર તો બાદમેં હોતા હૈ. લેકિન ઉસમેં દૃષ્ટિ, જ્ઞાન ઔર ઉસકી આંશિક પરિણતિ હો તો ઉસકી શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ હોતી હૈ.
દૃષ્ટિ તો એક દ્રવ્ય પર હૈ, ઉસકે સાથ ઉસે જ્ઞાન ભી સમ્યક હોતા હૈ. ઔર પરિણતિ ભી ઉસ તરફ ઝુકતી હૈ. તો ઉસમેં-સે શુદ્ધ પર્યાય, દ્રવ્યમેં-સે સર્વગુણાંશ સો સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ હોતા હૈ. આજ આયા થા ન? દ્રવ્ય કિસે કહતે હૈં? જો દ્રવિત હો સો દ્રવ્ય. ગુરુદેવકી ટેપમેં આયા થા.
મુમુક્ષુઃ- જી હાઁ, આજ સુબહ પ્રવચનમેં આયા થા.
સમાધાનઃ- હાઁ, આજ સુબહ (આયા થા). જો દ્રવિત હો ઉસે દ્રવ્ય કહતે હૈં. દ્રવ્ય પરિણમતા હૈ. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો સ્વભાવરૂપ પરિણમતા હૈ. વિભાવમેં દૃષ્ટિ હૈ તો વિભાવકી પર્યાયેં હોતી હૈં. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો સ્વભાવકી પર્યાયેં હોતી હૈં. બાકી વસ્તુ તો પારિણામિકભાવ-સે અનાદિઅનન્ત એકરૂપ સદૃશ્ય પરિણામ-સે પરિણમતા હૈ. વહ કોઈ અપેક્ષા-સે કૂટસ્થ ઔર કોઈ અપેક્ષા-સે પરિણામી, કોઈ અપેક્ષા-સે અપરિણામી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અકેલા કૂટસ્થ માનેં તો સબ ભૂલ હોતી હૈ.
સમાધાનઃ- અકેલા કૂટસ્થ હો તો ઉસમેં કોઈ વેદન ભી નહીં હોગા, સ્વાનુભૂતિ
PDF/HTML Page 1624 of 1906
single page version
ભી નહીં હોગી. કિસી ભી પ્રકારકા ગુણકા કાર્ય (નહીં હોગા). જો કેવલજ્ઞાન પ્રગટ હોતા હૈ વહ ભી નહીં હોગા, ચારિત્ર નહીં હોગા, કુછ નહીં હોગા. યદિ અકેલા કૂટસ્થ હો તો કોઈ કાર્ય હી દ્રવ્યમેં નહીં હોગા. અકેલા કૂટસ્થ હો તો. કથંચિત પરિણામી, અપરિણામી હૈ.
સિદ્ધ ભગવાન કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરકે, સ્વરૂપમેં ઉન્હેં પરિણામીપના, પરિણામ પરિણમતે હી રહતે હૈં. ઉન્હેં પ્રત્યેક ગુણ પૂર્ણ હો ગયે. તો ભી પ્રત્યેક ગુણકા કાર્ય અગુરુલઘુ સ્વભાવકે કારણ સબ પરિણમતે હી રહતે હૈં. અનન્ત કાલ પર્યંત પરિણમે તો ભી ઉસમેં-સે ખાલી હી નહીં હોતા, ઉતનાકા ઉતના રહતા હૈ. જ્ઞાન અનન્ત કાલ પર્યંત પરિણમે, આનન્દ અનન્ત કાલ પર્યંત આનન્દકા સાગર પરિણમતા હૈ, તો ભી ઉસમેં-સે કમ હોતા હી નહીં, ઉતનાકા ઉતના રહતા હૈ. ઐસી દ્રવ્યકી અચિંત્યતા હૈ. ઐસા હી કોઈ દ્રવ્યકા અચિંત્ય પારિણામિક સ્વભાવ હૈ. ઔર સાથમેં અપરિણામી હૈ કિ જિસમેં-સે કુછ કમ નહીં હોતા, પરિણમે તો ભી.
મુમુક્ષુઃ- પ્રમાણકે વિષયકા દ્રવ્ય લેં તો કથંચિત કૂટસ્થ ઔર કથંચિત પરિણામી કહ સકતે હૈં, પરન્તુ જો ધ્રુવત્વ ભાવ હૈ ઉસે ભી કથંચિત કૂટસ્થ ઔર કથંચિત પરિણામી કહ સકતે હૈં?
સમાધાનઃ- દૃષ્ટિ એક દ્રવ્ય પર જાતી હૈ, ઉસમેં કોઈ ભેદ નહીં પડતા હૈ. ઇસલિયે દૃષ્ટિકી અપેક્ષા-સે તો... દૃષ્ટિ જહાઁ જાય વહાઁ જ્ઞાન સમ્યક હોતા હૈ. દૃષ્ટિ ઔર જ્ઞાન દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. અકેલી દૃષ્ટિ હો તો દૃષ્ટિ સમ્યક હોતી હી નહીં. દૃષ્ટિ કા વિષય હી ઐસા હૈ કિ એક પર દૃષ્ટિ કરે. જ્ઞાનકા વિષય ઐસા હૈ કિ વહ દોનોંકો જાને. પરન્તુ દૃષ્ટિ સમ્યક તબ હોતી હૈ કિ જબ ઉસકે સાથ જ્ઞાન હો તો. જ્ઞાન દૂસરા કામ કરે ઔર દૃષ્ટિ દૂસરા કામ કરે, જ્ઞાન મિથ્યા હો ઔર દૃષ્ટિ સમ્યક હો ઐસા નહીં બનતા.
પ્રમાણજ્ઞાનકા મતલબ વહ કોઈ જૂઠા નહીં હૈ. વહ યથાર્થ જ્ઞાન હૈ. દૃષ્ટિકા વિષય ઐસા હૈ. દૃષ્ટિ એક પર હી હોતી હૈ. પરન્તુ જ્ઞાન ઉસકે દોનોં પહલૂઓંકા વિવેક કરતા હૈ. દોનોં પહલૂઓંકા વિવેક સાધક દશામેં સાથમેં હી હોતા હૈ. સાધક દશામેં દોનોંકા વિવેક ન હો તો ઉસકી સાધક દશા હી જૂઠી હોગી. એક પર હી દૃષ્ટિ હો તો ઉસમેં ચારિત્રદશા યા કેવલજ્ઞાન યા કુછ નહીં હોગા. દૃષ્ટિ-સમ્યગ્દર્શન જહાઁ હુઆ વહાઁ સબ પૂરા હો જાયગા. અભી સાધક દશા અધૂરી હૈ. જ્ઞાન સબ વિવેક કરતા હૈ. દૃષ્ટિકો પૂજનિક કહનેમેં આતા હૈ.
પ્રમાણકો પૂજનિક કહોગે તો યે સબ ચારિત્રકી પર્યાય, કેવલજ્ઞાનકી પર્યાય કોઈ પૂજનિક નહીં હોગી. મુક્તિકે માર્ગમેં દૃષ્ટિ મુખ્ય હૈ, ઇસલિયે ઉસે પૂજનિક (કહતે હૈં). (ક્યોંકિ) મુક્તિકા માર્ગ ઉસસે પ્રારંભ હોતા હૈ. અતઃ ઉસે પૂજનિક (કહકર, જ્ઞાનકો
PDF/HTML Page 1625 of 1906
single page version
ગૌણ) કરનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ વ્યવહારમેં તો કેવલજ્ઞાનકી કૈવલ્ય દશા, વીતરાગ સર્વજ્ઞદેવ (હૈં). સાધક દશા જિસને પુરુષાર્થ કરકે પ્રગટ કી, વહ સબ પૂજનિક કહનેમેં આતા હૈ. મુનિ દશા પૂજનિક કહનેમેં આતી હૈ. અતઃ દૃષ્ટિ ઔર જ્ઞાન દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. અકેલી દૃષ્ટિ હો ઔર જ્ઞાન યદિ વિવેક ન કરે તો વહ દૃષ્ટિ જૂઠી ઠહરેગી.
દૃષ્ટિકા વિષય ઐસા હૈ કિ એક પર, એકકો વિષય કરે. ઔર જ્ઞાન સબ વિવેક કરે. ઔર દૃષ્ટિ બિનાકા જ્ઞાન ભી યથાર્થ નહીં હૈ. દૃષ્ટિ મુખ્ય હો, પરન્તુ ઉસકે સાથ જ્ઞાન હો તો ઉન દોનોંકા સમ્બન્ધ હૈ. યદિ અકેલા હોગા તો ગલત હોગા. દૃષ્ટિમેં કૂટસ્થ આયા ઇસલિયે વહ સચ્ચા ઔર જ્ઞાનમેં કથંચિત પરિણામી ઔર અપરિણામી આયા, ઇસલિયે વહ જૂઠા, ઐસા નહીં હૈ.
કૂટસ્થ તો (ઇસલિયે કહતે હૈં કિ), દૃષ્ટિ મુક્તિકે માર્ગમેં મુખ્ય હૈ ઇસલિયે. તૂને અનાદિ કાલ-સે યહ સચ્ચા ઔર યહ સચ્ચા, યહ ભી સચ્ચા ઔર યહ ભી સચ્ચા, ઐસા કિયા ઔર યથાર્થ સમઝા નહીં, ઇસલિયે ઉસ પ્રમાણકો ઐસા કહનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ દૃષ્ટિપૂર્વકકા જો પ્રમાણજ્ઞાન હૈ વહ તો યથાર્થ હૈ. દૃષ્ટિને વિષય કિયા અખણ્ડકા, અખણ્ડકી દૃષ્ટિ બિના મુક્તિકા માર્ગ હોતા નહીં. પરન્તુ સાથમેં જો જ્ઞાન રહતા હૈ, વહ દોનોંકા- દ્રવ્ય ઔર પર્યાયકા વિવેક કરતા હૈ. ઇસલિયે વહ પ્રમાણ ભી યથાર્થ હૈ. ઉસકે પહલેકા પ્રમાણ કોઈ ઐસા કહતા હો કિ નિશ્ચય સચ્ચા ઔર વ્યવહાર ભી સચ્ચા, ઐસા કરતા હો તો વહ યથાર્થ નહીં હૈ. પરન્તુ દૃષ્ટિપૂર્વકકા જ્ઞાન હૈ વહ યથાર્થ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- રાગ-દ્વેષ હોતે હૈં, વહ ન હો ઉસકા ઉપાય બતાઈયે.
સમાધાનઃ- રાગ-દ્વેષ ન હો,.. પહલે ઉસકા ભેદજ્ઞાન કરના પડતા હૈ. જબતક વહ રાગકી દશામેં ખડા હૈ, ઉસકી રાગકી રુચિ કમ હો જાની ચાહિયે. મેરા વીતરાગી સ્વભાવ મૈં જાનનેવાલા હૂઁ. યે રાગ મેરા સ્વરૂપ નહીં હૈ. ઔર ચૈતન્યકા જ્ઞાયક સ્વભાવ હૈ વહ મેરા સ્વભાવ હૈ. ઐસે સ્વભાવકો પહચાનકર રાગકી રુચિ કમ કરે તો વહ મન્દ હોતા હૈ. બાકી ઉસકા નાશ પહલે નહીં હોતા, પહલે ઉસકા ભેદજ્ઞાન હોતા હૈ કિ યે રાગ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ, મૈં ઉસસે ભિન્ન જાનનેવાલા, મૈં વીતરાગી સ્વભાવ હૂઁ. ઇસલિયે ઉસે ભિન્ન કરનેકા પ્રયત્ન કરે. ભિન્ન કરનેકા પ્રયત્ન કરે તો વહ મન્દ હોતા હૈ. પહલે ઉસકા ભેદજ્ઞાન કરનેકા પ્રયત્ન કરના કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ ઔર યે રાગ-દ્વેષ હૈં. ઉસકી એકત્વબુદ્ધિ તોડનેકા પ્રયત્ન કરના.
મુમુક્ષુઃ- દૂસરા પ્રશ્ન હૈ કિ સ્વાધ્યાય કરને બૈઠે તો થોડી દેર મન પિરોતા હૈ, પરન્તુ બીચમેં દૂસરે વિકલ્પ આતે હૈં, તો વહ વિકલ્પ ન આયે ઉસકા ઉપાય ક્યા હૈ?
સમાધાનઃ- ઉસે બદલતે રહના બારંબાર, વિકલ્પ આયે ઉસે (બદલકર) બારંબાર સ્વાધ્યાયમેં ચિત્ત લગાના. અનાદિકા અભ્યાસ હૈ ઇસલિયે દૂસરે વિકલ્પ આ જાય તો
PDF/HTML Page 1626 of 1906
single page version
ઉસે બારંબાર બદલતે રહના. શ્રુતકે ચિંતવનમેં ઉપયોગકો લગાના. વિચારમેં લગાના, ઉસીમેં સ્થિર ન રહે તો ભલે હી શુભભાવમેં (રહે), વિચારકો બદલતે રહના. ઉસકા પ્રયત્ન કરના. અનાદિકા અભ્યાસ હૈ ઇસલિયે બીચમેં આ જાય તો ઉસે બદલતે રહના. બદલનેકા પ્રયત્ન કરના કિ યહ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ, મૈં ઉસસે ભિન્ન હૂઁ. ઇસ પ્રકાર બારંબાર ઉસે બદલતે રહના ઔર શાસ્ત્રકે અધ્યયનમેં ચિત્ત લગાના. એકમેં હી સ્થિર ન રહે તો ગુરુદેવકે, જિનેન્દ્ર દેવકે, શ્રુતકે વિચારોંકો બદલતે રહના, એકમેં ચિત્ત સ્થિર ન રહે તો. ધ્યેય એક (હોના ચાહિયે કિ) મૈં શુદ્ધાત્માકો કૈસે પહચાનૂઁ.
મુમુક્ષુઃ- ઉલઝન મિટનેકા યહ એક હી સ્થાન હૈ?
સમાધાનઃ- ગુરુદેવને બહુત માર્ગ બતાયા હૈ, પરન્તુ ગ્રહણ સ્વયંકો કરના પડતા હૈ. અપૂર્વ રુચિ અંતરમેં જાગે ઔર ગુરુદેવને કહા વહ આશય ગ્રહણ હો તો અંતરમેં પલટા હુએ બિના રહે નહીં. શાસ્ત્રમેં આતા હૈ, તત્પ્રતિ પ્રીતિ ચિત્તેન, વાર્તાપિ હી શ્રુતા. વહ વાર્તા ભી અપૂર્વ રીત-સે સુની હો. ગુરુદેવને જો વાણીમેં (કહા), ઉનકા જો આશય થા (ઉસે ગ્રહણ કરે) તો વહ ભાવિ નિર્વાણ ભાજન હૈ. પરન્તુ જો મુમુક્ષુ હો ઉસે ઐસે ભી સંતોષ નહીં હોતા. મૈં અંતરમેં કૈસે આગે બઢૂઁ? જિસે રુચિ જાગૃત હો, ઉસે આત્મા અંતરમેં મિલે નહીં તબતક સંતોષ નહીં હોતા. ભલે વાર્તાકી અપૂર્વતા લગી, પરન્તુ સ્વયંકો અન્દર જો ચાહિયે વહ પ્રાપ્ત ન હો તબતક મુમુક્ષુકો સંતોષ નહીં હોતા.
જિસને ગુરુદેવકો ગ્રહણ કિયા, ઉનકા આશય સમઝા વહ ભાવિ નિર્વાણ ભાજનં. પરન્તુ મુમુક્ષુકો અંતરમેં સંતોષ નહીં હોતા. જબતક અન્દર આત્મ સ્વરૂપ જો સંતોષસ્વરૂપ હૈ, જો તૃપ્તસ્વરૂપ હૈ, જિસમેં સબ ભરા હૈ, ઐસા ચૈતન્યદેવ પ્રગટ ન હો તબતક ઉસે પુરુષાર્થ હોતા નહીં, તબતક ઉસે શાન્તિ નહીં હોતા. ઔર કરનેકા વહ એક હી હૈ. અભ્યાસ ઉસીકા કરના હૈ, બારંબાર ઉસકા અભ્યાસ (કરના). મન્દ પડે તો ભી બારંબાર ઉસકા અભ્યાસ કરના. બારંબાર ઉસ તરફ હી જાના હૈ. અનાદિકા અભ્યાસ હૈ ઇસલિયે ઉસ અભ્યાસમેં જાય તો ભી અંતરમેં તો સ્વયંકો હી પલટના હૈ.
અંતરકે અભ્યાસકો બઢા દે ઔર દૂસરે અભ્યાસકો ગૌણ કરે તો અંતરમેં-સે પ્રગટ હુએ બિના નહીં રહતા. બારંબાર મૈં જ્ઞાયકદેવ હૂઁ, યે વિભાવ મેરા સ્વભાવ હી નહીં હૈ. ઐસે અંતરમેં યદિ સ્વયં જાય, બારંબાર જ્ઞાયકદેવકા અભ્યાસ કરે તો જ્ઞાયકદેવ પ્રગટ હુએ બિના નહીં રહતા. ઉસકા અભ્યાસ બારંબાર છૂટ જાય, મન્દ પડ જાય તો ભી બારંબાર કરતા રહે. અનાદિકા અભ્યાસ હૈ, પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે ઉસમેં જુડ જાય તો એકત્વબુદ્ધિકો બારંબાર તોડતા રહે. મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસે બારંબાર અભ્યાસ કરતા રહે. દિન ઔર રાત ઉસીકા અભ્યાસ, ઉસકે પીછે પડે તો વહ પ્રગટ હુએ બિના નહીં રહતા.