PDF/HTML Page 1673 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- ... એક-એક શક્તિ અનન્ત શક્તિયોંમેં વ્યાપક ... એક-એક શક્તિ અનન્ત શક્તિયોંમેં નિમિત્ત હૈ. તો .. સ્પષ્ટ સમઝાઈયે.
સમાધાનઃ- આત્મા અખણ્ડ હૈ તો ઉસમેં અનન્ત શક્તિ એકદૂસરેમેં વ્યાપક હૈ. આત્માકી શક્તિ હૈ. આત્મા અખણ્ડ એક દ્રવ્ય, એક દ્રવ્ય આત્મા હૈ એક દ્રવ્ય હૈ, ઉસમેં અનન્ત શક્તિ હૈ. તો પ્રત્યેક શક્તિકા સ્વભાવ ભિન્ન-ભિન્ન હૈ. ઇસલિયે ભિન્ન-ભિન્ન કહનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ પ્રત્યેક આત્મામેં હૈ. ભિન્ન-ભિન્ન, જુદા-જુદા દ્રવ્ય નહીં હૈ. પ્રત્યેક શક્તિ, અનન્ત શક્તિ એક આત્મામેં હૈ. ઇસલિયે અભિન્ન હૈ. પ્રત્યેક શક્તિ પ્રત્યેકમેં વ્યાપક હૈ. એક દ્રવ્યમેં સબ હૈ. એકમેં અનન્ત શક્તિ હૈ. ઇસલિયે અનન્ત ધર્માત્મક વસ્તુ, અનન્ત શક્તિયોં-સે ભરપૂર આત્મા અખણ્ડ અભિન્ન હૈ.
પ્રત્યેક શક્તિકા સ્વભાવ ભિન્ન-ભિન્ન હૈ. ઇસલિયે ભિન્ન-ભિન્ન કહનેમેં આતા હૈ. અપેક્ષા- સે ભિન્ન ઔર અપેક્ષા-સે અભિન્ન હૈ. જ્ઞાન જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર આદિ સબ. જ્ઞપ્તિ, દર્શિ શક્તિ આદિ આતી હૈ ન? સબ એકદૂસરેમેં વ્યાપક હૈ. તો ભી સબકા સ્વભાવ ભિન્ન- ભિન્ન હૈ. ઇસલિયે સ્વભાવ અપેક્ષા-સે ભિન્ન-ભિન્ન હૈં. એક દ્રવ્યકી અપેક્ષા-સે અભિન્ન હૈ.
દૃષ્ટિ અખણ્ડ પર જાય તો એક અખણ્ડ આત્માકો ગ્રહણ કરતી હૈ. ઉસમેં અનન્ત શક્તિ આ જાતી હૈ. અનન્ત ધર્માત્મક વસ્તુ એક ચૈતન્ય જ્ઞાયકકો ગ્રહણ કરે તો ઉસમેં અનન્ત શક્તિ આ જાતી હૈ. ભિન્ન-ભિન્ન દૃષ્ટિ નહીં કરની પડતી હૈ. આત્મા અનન્ત સ્વભાવ- સે ભરપૂર હૈ. ઐસી મહિમા જ્ઞાન સબ જાન લેતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ગુરુદેવ ઐસા ભી લેતે થે કિ એક ગુણમેં અનન્ત ગુણકા રૂપ હૈ.
સમાધાનઃ- વહ તો ચૈતન્ય અખણ્ડ હૈ, ઇસલિયે એકદૂસરેકા એકદૂસરેમેં રૂપ હૈ. બાકી વહ ચર્ચા તો બહુત બાર ગુરુદેવ સમક્ષ ચલતી થી.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાનમેં સત-અસ્તિત્વપના, જ્ઞાનમેં અસ્તિપના ઐસા કહકર અસ્તિત્વગુણકા રૂપ ઉસમેં હૈ.
સમાધાનઃ- હાઁ, ઉસમેં હૈ. એક અસ્તિત્વ ગુણ હૈ તો જ્ઞાન અસ્તિત્વ, ચારિત્ર અસ્તિત્વ ઇસ પ્રકાર પરસ્પર એકદૂસરેમેં રૂપ હૈ. જ્ઞાન ભી અસ્તિત્વરૂપ હૈ, ચારિત્ર અસ્તિત્વરૂપ હૈ, બલ ભી અસ્તિત્વરૂપ હૈ. જ્ઞાન ભી બલવાન હૈ, જ્ઞાન ભી સામાન્ય, વિશેષ હૈ. ઇસ પ્રકાર
PDF/HTML Page 1674 of 1906
single page version
જ્ઞાનમેં, દર્શનમેં. અભેદ હૈ ઇસલિયે એકદૂસરેકા એકદૂસરેમેં રૂપ હૈ. જ્ઞાનમેં આનન્દ હૈ, જ્ઞાન આનન્દરૂપ હૈ. આનન્દ ગુણ ભિન્ન ભી હૈ, પરન્તુ જ્ઞાનમેં આનન્દ હૈ. આનન્દમેં જ્ઞાન હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અમુક સ્પષ્ટીકરણ ગુરુદેવ કરતે થે ઔર અમુક સ્પષ્ટીકરણ કરનેમેં ઐસા કહતે થે, ઐસા .. ઘટિત હોતા હૈ, પરન્તુ ઐસે નહીં ઘટતા હૈ. ઐસે દોનોં પ્રકાર-સે બાત કરતે થે.
સમાધાનઃ- હાઁ, ઐસા કહતે થે. ઉસમેં સાધનામેં તો દૃષ્ટિ એક આત્મા પર કરે, ઉસમેં સબ આ જાતા હૈ. આત્મા કૈસા શક્તિવાન? કૈસા અનન્ત મહિમાવંત, અનન્ત ધર્માત્મક કૈસા હૈ, વહ જાનનેકે લિયે (આતા હૈ). ઉસકી મહિમા, આત્મા કૈસા મહિમાવંત હૈ, વહ જાનનેકે લિયે હૈ. અનન્ત ગુણોં-સે ભરા હુઆ, અનન્તમેં અનન્તકા રૂપ હૈ. અનન્ત અનન્તરૂપ પરિણમતા હૈ. ઉસકી મહિમા કૈસી હૈ (વહ જાનનેકે લિયે હૈ).
વહ પુસ્તકમેં આતા હૈ. એકદૂસરેકા એકદૂસરેમેં રૂપ હૈ. એક પ્રદેશ ઇસ રૂપ, ઇસ રૂપ, ઐસે ઉસકી મહિમા, એક ચૈતન્યકી મહિમા (કરની હૈ).
મુમુક્ષુઃ- ચિદવિલાસમેં દીપચન્દજી (કહતે હૈં).
સમાધાનઃ- હાઁ, ચિદવિલાસમેં આતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ગુરુદેવ બારંબાર આધાર દેતે થે.
સમાધાનઃ- અચિંત્ય શક્તિવાન આત્મા, કૈસા ચૈતન્ય દ્રવ્ય હૈ. ઉસમેં બુદ્ધિ-સે કામ કરને જાય તો અમુક યુક્તિ-સે બૈઠે, બાકી તો સ્વાનુભવ ગમ્ય હૈ. અમુક યુક્તિ-સે બૈઠે કિ અનન્ત ગુણમેં અનન્તકા રૂપ હૈ. અનન્તમેં એક આનન્દરસ વેદે, યહ વેદે, વહ વેદે, ઐસા કરકે કિતને પ્રકાર લિયે હૈં.
અચિંત્ય દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયકા સ્વરૂપ હૈ. ઔર ચેતનકા સ્વરૂપ કૈસા મહિમાવંત હૈ, વહ ઉસમેં જાનના હૈ. અપૂર્વતા ભાસે કિ આત્મા કૈસા મહિમાવંત હૈ. અગુરુલઘુકી બાતમેં ઐસા હૈ. વહ અગુરુલઘુ સ્વભાવ કૈસા હૈ! હાનિવૃદ્ધિ રૂપ પરિણમતા હોને પર ભી જ્યોંકા ત્યોં હૈ. વાસ્તવિક હાનિવૃદ્ધિ નહીં હોતી, ઉસમેં તારતમ્યતામેં જ્યોંકા ત્યોં રહતા હૈ, ઉસકી પરિણમન શક્તિ કૈસી હૈ! અનન્ત અનન્તરૂપ પરિણમે ફિર ભી જ્યોંકા ત્યોં. તો ભી ઉસમેં કુછ કમ નહીં હોતા, કુછ બઢતા નહીં. ફિર ભી પરિણમન ઉસ પ્રકાર હાનિ-વૃદ્ધિરૂપ હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વહ ભી ગુરુદેવ બાદમેં કેવલીગમ્ય કહકર નિકાલ દેતે થે.
સમાધાનઃ- હાઁ, કેવલીગમ્ય કહતે થે. તત્ત્વકા સ્વરૂપ કૈસા સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ હૈ! કેવલીકે કેવલજ્ઞાનમેં આયે. ચેતનાગુણમેં જ્ઞાન-દર્શન કોઈ અપેક્ષા-સે કહનેમેં આતા હૈ. ઔર જ્ઞાન-દર્શન ગુણકો અલગ ભી કહતે હૈં. ચેતનાગુણકે અન્દર સામાન્ય ઔર વિશેષ દોનોં સાથમેં (કહતે હૈં). કોઈ અપેક્ષા-સે જ્ઞાન, દર્શનકો અલગ કહનેમેં આતા હૈ.
PDF/HTML Page 1675 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- નિર્ણય યથાર્થ હૈ, વહ કૈસે માલૂમ કરના? યથાર્થ નિર્ણયમેં ઐસા ક્યા હોતા હૈ કિ જો અનુભવકો લાતા હૈ?
સમાધાનઃ- પહલે જો બુદ્ધિપૂર્વક નિર્ણય હોતા હૈ, વહ ગુરુદેવને જો અપૂર્વ માર્ગ બતાયા, ઉસકા નિર્ણય વહ રુચિ-સે સ્થૂલતા-સે કરતા હૈ વહ અલગ હૈ. અંતર-સે જો નિર્ણય કરતા હૈ, વહ નિર્ણય સ્વયંકો હી ખ્યાલમેં આ જાતા હૈ કિ યહ નિર્ણય ઐસા યથાર્થ હૈ કિ ઉસકે પીછે અવશ્ય સ્વાનુભૂતિ હોગી. વહ સ્વભાવકો પહચાનકર અંતરમેં નિર્ણય હોતા હૈ કિ યે જો ચૈતન્ય સ્વભાવ હૈ વહ મૈં હૂઁ, યહ જ્ઞાયક સ્વભાવ હૈ વહ મૈં હૂઁ, યહ વિભાવ મૈં નહીં હૂઁ.
ઉસકા સ્વભાવ, અન્દર-સે અપના ભાવ-સ્વભાવ પહચાનકર નિર્ણય હોતા હૈ. વહ નિર્ણય ઐસા હોતા હૈ કિ ઉસે ખ્યાલ આતા હૈ કિ યહ કારણ ઐસા હૈ કિ અવશ્ય કાર્ય આનેવાલા હૈ. વિકલ્પ-સે અંશતઃ ભિન્ન હોકર, સ્વાનુભૂતિકી બાત અલગ હૈ, પરન્તુ ઉસે અંતર-સે ઐસી પ્રતીત હોતી હૈ કિ યહ જ્ઞાયક હૈ વહી મૈં હૂઁ. યહ વિભાવ મૈં નહીં હૂઁ. યે જો શાશ્વત ચૈતન્ય સ્વભાવ, ઉસકા અસ્તિત્વ ઉસે યથાર્થપને અંતરમેં-સે ગ્રહણ હો જાતા હૈ. વહ ભલે હી અભી નિર્વિકલ્પ નહીં હૈ, તો ભી બુદ્ધિમેં ઉસે ઐસા ગ્રહણ હો જાતા હૈ.
બાકી સ્થૂલતા-સે નિર્ણય કરે વહ અલગ બાત હૈ. સ્વયંકો રુચિ હો કિ માર્ગ યહી હૈ, દૂસરા માર્ગ નહીં હૈ, યહ વસ્તુ કોઈ અપૂર્વ હૈ. ઐસી રુચિ હો વહ અલગ બાત હૈ. પરન્તુ અંતરમેં-સે જો નિર્ણય હોતા હૈ વહ સ્વભાવકો પહિચાનકર હોતા હૈ કિ યે જો ચૈતન્ય જ્ઞાયક હૈ, જિતના યહ જ્ઞાન હૈ ઉતના હી મૈં હૂઁ, યહ વિભાવ મૈં નહીં હૂઁ. ઐસા અંતરમેં-સે ઉસે નિર્ણય હોતા હૈ. ઔર બારંબાર ઉસે ઉસકી દૃઢતા હોતી હૈ. બારંબાર ઉસકી પરિણતિ ઉસ તરફ મુડતી હૈ કિ યહ હૈ વહી મૈં હૂઁ, યહ મૈં નહીં હૂઁ. ઇસ પ્રકાર ઉસે સ્વભાવકો પહચાનકર નિર્ણય હોતા હૈ.
જો સ્વભાવકો પહચાનકર નિર્ણય હોતા હૈ, ઉસકે પીછે ઉસે અવશ્ય સ્વાનુભૂતિ હુએ બિના નહીં રહતી. ઉસકા અંતર હી કહ દેતા હૈ કિ યહ નિર્ણય ઐસા હૈ કિ યહ સ્વભાવ- જ્ઞાયક સ્વભાવ હી મૈં હૂઁ, દૂસરા કુછ મૈં નહીં હૂઁ. યે નિર્વિકલ્પ સ્વભાવ હૈ વહી મૈં હૂઁ. ઉસકી લીનતાકી ક્ષતિકે કારણ અભી નિર્વિકલ્પ હોનેમેં દેર લગતી હૈ. તો ભી વહ નિર્ણય ઐસા હોતા હૈ કિ અવશ્ય ઉસમેં ઉસે સ્વાનુભૂતિ હુએ બિના નહીં રહતી.
મતિ-શ્રુતજ્ઞાનકી બુદ્ધિ જો બાહર જા રહી થી. વહ સ્વયં અપના નિર્ણય કરતા હૈ કિ યહ જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ વહી મૈં હૂઁ. અન્ય કુછ મૈં નહીં હૂઁ. ઐસા નિર્ણય કરકે ફિક્ષર અપની તરફ, ઉપયોગ અપની તરફ મુડકર ઉસમેં લીનતા કરે તો સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. પહલે જ્ઞાનસ્વભાવકો પહચાનકર નિર્ણય કરે કિ યહ જો જ્ઞાન હૈ વહી મૈં હૂઁ.
PDF/HTML Page 1676 of 1906
single page version
શાસ્ત્રમેં ઐસા આતા હૈ, ગુરુદેવ ભી ઐસા હી કહતે થે કિ યથાર્થ નિર્ણય, યથાર્થ કારણ હો તો યથાર્થ કાર્ય આયે બિના નહીં રહતા. ઐસા શુદ્ધાત્માકા અંતરમેં-સે ઉસે નિર્ણય હોતા હૈ. ઉસકા અંતર હી કહ દેતા હૈ કિ ઇસમેં અવશ્ય સ્વાનુભૂતિ હોગી હી.
મુમુક્ષુઃ- માતાજી! આપકા વજન સ્વભાવકો પહિચાનકર નિર્ણય હો, વહ યથાર્થ નિર્ણય હૈ. ઐસા આપકા વજન આયા હૈ.
સમાધાનઃ- હાઁ, સ્વભાવકો પહિચાનકર નિર્ણય હોતા હૈ કિ યહ જ્ઞાન હૈ વહી મૈં હૂઁ. યે વિભાવ હૈ વહ મૈં નહીં હૂઁ. ઐસા બુદ્ધિ-સે સ્થૂલતા-સે હો વહ અલગ હૈ, પરન્તુ અંતરમેં-સે ઉસે ગ્રહણ કરકે નિર્ણય હોતા હૈ કિ યહ સ્વભાવ હૈ વહી મૈં હૂઁ. અંતરમેં-સે ભાવ ગ્રહણ કરતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઐસા યથાર્થ નિર્ણય હો, ઉસે અનુભૂતિ ઉસકે પીછે આતી હી હૈ?
સમાધાનઃ- ઉસકે પીછે આતી હી હૈ. ફિર ઉસમેં કિતના કાલ લગે ઉસકા નિયમ નહીં હૈ, પરન્તુ અવશ્ય હોતી હી હૈ. (ક્યોંકિ) ઉસકા કારણ યથાર્થ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સ્વભાવકો પહચાનકર નિર્ણય હો, વહ યથાર્થ નિર્ણય હૈ. યહ બાત આપને બહુત સુન્દર કહી.
સમાધાનઃ- સ્વભાવકો પહચાનકર નિર્ણય હોતા હૈ કિ યહ જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ વહી મૈં હૂઁ, અન્ય કુછ મૈં નહીં હૂઁ. મતિ ઔર શ્રુત દ્વારા વહ નિર્ણય કરતા હૈ. ફિક્ષર મતિ- શ્રુતકા ઉપયોગ જો બાહર પ્રવર્તતા હૈ, ઉસે અંતરમેં લાયે ઔર લીનતા હો તો નિર્વિકલ્પ હોતા હૈ. પરન્તુ પહલે ઉસકા યથાર્થ નિર્ણય હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સ્વભાવકા યથાર્થ નિર્ણય હોને-સે પહલે ક્યા હોતા હોગા?
સમાધાનઃ- પહલે તો ઉસે સ્વભાવ તરફ મુડનેકી રુચિ હોતી હૈ કિ આત્માકા સ્વભાવ કોઈ અપૂર્વ હૈ. કરને જૈસા યહી હૈ. યે સબ વિભાવ હૈ. ઐસી રુચિ અંતરમેં રહતી હૈ કિ માર્ગ યહી હૈ. ગુરુદેવને બતાયા વહ એક હી માર્ગ હૈ, દૂસરા નહીં હૈ. ઐસા ઉસને સ્થૂલ બુદ્ધિ-સે સ્થૂલતા-સે નિર્ણય કિયા હોતા હૈ. પરન્તુ સ્વભાવકો પહિચાનકર અંતરમેં-સે નિર્ણય હોતા હૈ, વહ નિર્ણય અભી નહીં હોતા, પરન્તુ રુચિ ઉસ તરફકી હોતી હૈ. માર્ગકી રુચિ હોતી હૈ. ઉસકે પહલે ભી કોઈ અપૂર્વ રુચિ હોતી હૈ. પરન્તુ વહ રુચિ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જબતક સ્વભાવકી પહિચાન નહીં હોતી હૈ તબતકકા નિર્ણય સચ્ચા નિર્ણય હી નહીં હૈ. સ્વભાવકો પહિચાનકર જબતક નિર્ણય હોતા, તબતક તો વહ નિર્ણય નિર્ણય નહીં હૈ.
સમાધાનઃ- વહ નિર્ણય નહીં હૈ. યથાર્થ કારણ પ્રગટ નહીં હુઆ હૈ. .. ઐસા હૈ કિ જિસે કોઈ અપૂર્વ રુચિ હો તો અવશ્ય વહ રુચિ ઉસ તરફ જાતી
PDF/HTML Page 1677 of 1906
single page version
હૈ. અપૂર્વ રુચિ હો તો. પરન્તુ ઉસે વર્તમાનમેં કોઈ સંતુષ્ટતા હો જાય, ઐસા વહ નિર્ણય નહીં હૈ. વર્તમાન સંતોષ કબ આવે? સ્વભાવકો પહિચાનકર નિર્ણય હો તો. બાકી રુચિ હોતી હૈ ઉસે. અંતરમેં-સે અપૂર્વ રુચિ હોતી હૈ કિ માર્ગ યહી હૈ. યહ પુરુષાર્થ કરને પર હી છૂટકારા હૈ ઔર યહી કરના હૈ. ઐસી રુચિ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ... ઐસા પુદગલ ઔર અમૂર્ત ઐસા જીવ, ઉસકા સંયોગ કૈસા હૈ?
સમાધાનઃ- અનાદિકા હૈ. રૂપી ઔર અરૂપી. આતા હૈ ન? ગ્રહે અરૂપી રૂપીને એ અચરજની વાત. આત્મા તો અરૂપી હૈ. યે તો રૂપી હૈ. પરન્તુ વિભાવપર્યાય ઐસી હોતી હૈ કિ જિસ કારણ રૂપી ઔર અરૂપીકા સમ્બન્ધ હોતા હૈ. ઐસા વસ્તુકા સ્વભાવ હૈ. દોનોં વિરોધી સ્વભાવ હોને પર ભી અનાદિકા ઉસકા સમ્બન્ધ હૈ. વિરૂદ્ધ સ્વભાવ હોને પર ભી અનાદિ-સે ઉસકા સમ્બન્ધ ચલા આ રહા હૈ. ઉસે વિભાવિક ભાવકે કારણ વહ સમ્બન્ધ હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઉસે કમ કરનેકે લિયે કુછ...?
સમાધાનઃ- અનાદિકા વહ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઉસે કમ કૈસે કરના? અભાવ કૈસે કરના?
સમાધાનઃ- ઉસકા ઉપાય યહ હૈ કિ સ્વયં અપને સ્વભાવકો પહચાનના, તો વહ સમ્બન્ધ છૂટે. અપને સ્વભાવ તરફ જાય, અરૂપીકો ગ્રહણ કરે ઔર રૂપી તરફકી દૃષ્ટિ, રૂપી તરફ જો એકત્વબુદ્ધિ હો રહી હૈ ઉસે તોડ દે ઔર અરૂપી જો ચૈતન્યસ્વભાવ હૈ, ઉસ ઓર ઉસકી પ્રીતિ, ઉસકી રુચિ હો તબ હો.
ગુરુદેવ તો બારંબાર કહતે થે કિ તૂ ભિન્ન હૈ, યહ શરીર ભિન્ન હૈ, યે વિભાવ તેરા સ્વભાવ નહીં હૈ, તૂ અન્દર શાશ્વત હૈ. કોઈ ભેદભાવ ભી તેરા મૂલ સ્વરૂપ નહીં હૈ. ઐસા બારંબાર કહતે થે. ઉનકા ઉપદેશ તો અન્દર જમાવટ હો જાય ઐસા ઉપદેશ થા, પરન્તુ પરિણતિ તો સ્વયંકો પલટની હૈ, પુરુષાર્થ સ્વયંકો કરના હૈ. સ્વયં દિશા ન બદલે તો ક્યા હો? દિશા બાહ્ય દૃષ્ટિ વહ સ્વયં હી રખતા હૈ. અન્દર અપૂર્વતા લગે, રુચિ કરે તો ભી પરિણતિ તો સ્વયંકો પલટની હૈ. સ્વયંકો હી કરના પડતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- રુચિ તો સ્વયં કરે, ફિર ભી પરિણતિ પલટે નહીં તો રુચિ...? સમાધાનઃ- ઉસે અપની મન્દતા હૈ. રુચિકી મન્દતા. ઉગ્ર રુચિ હો તો પરિણતિ પલટે બિના રહે નહીં. પરન્તુ રુચિકી મન્દતા હૈ. ઐસી રુચિ હો કિ બાહરમેં ઉસે કહીં ચૈન પડે નહીં. ઐસી રુચિ અન્દર ઉગ્ર હો તો સ્વયં પુરુષાર્થ કિયે બિના નહીં રહતા.