PDF/HTML Page 1772 of 1906
single page version

મુમુક્ષુઃ- ગુરુદેવકો કોઈ બાર પ્રવચન દેતે સમય માનોંકી નિર્વિકલ્પ દશા હો ગયી હો, તો હમ જો બાહર પ્રવચનમેં બૈઠે હોં, ઉન્હેં ખ્યાલ આ સકતા હૈ?

સમાધાનઃ- આ સકે ઔર ન ભી આ સકે, દોનોં બાત હૈં. દેખનેવાલા ચાહિયે. અપની વૈસી દૃષ્ટિ હો તો માલૂમ પડે, નહીં તો નહીં.

મુમુક્ષુઃ- ઐસે દિખાવ પર-સે તો ખ્યાલ ન આયે ન?

સમાધાનઃ- અપની ઐસી દેખનેકી શક્તિ ચાહિયે ન.

મુમુક્ષુઃ- બાહરમેં કુછ ખ્યાલ આ સકતા હૈ?

સમાધાનઃ- જો દેખ સકે વહ દેખ સકતા હૈ, સબ નહીં દેખ સકતે. ઉસકી પરીક્ષક શક્તિ હોની ચાહિયે.

મુમુક્ષુઃ- બીચમેં થોડા સમયકા અંતર રહતા હોગા?

સમાધાનઃ- પડે, લેકિન બાહર પકડના મુશ્કિલ પડે. એક આદમી કુછ કામ કરતા હો, તો કામ કરતે વક્ત ઉસકે વિચારોંકા પરિણમન કહાઁ ચલા જાતા હૈ. હાથકી ક્રિયા કહીં ચલતી હૈ, તો બાહરકા મનુષ્ય કહીં પકડ નહીં સકતા કિ ઉસકે વિચારકી પરિણતિ કહાઁ જાતી હૈ. એક આદમી કિસીકે સાથ બાતચીત કરતા હો, ધીરે-ધીરે શાન્તિ- સે કરતા હો, ઉસકી પરિણતિ કહાઁ જાતી હો વહ બાહરકા મનુષ્ય પકડ નહીં સકતા. વહ તો સ્થૂલ વિભાવકી પરિણતિમેં ભી ઐસા હોતા હૈ. કોઈ કામ કરતા હો, કુછ કરતા હો ઔર ઉસકે વિચાર કહીં ચલતે હૈં ઔર કામ કુછ હોતા હો.

મુમુક્ષુઃ- દૃષ્ટાન્ત તો બરાબર હૈ. ઉસ પ્રકાર વાંચન કરતે-કરતે ઉનકે પરિણામ હો જાય તો ખ્યાલમેં ન આયે.

સમાધાનઃ- ઐસી પરિણતિ પકડની મુશ્કિલ હૈ. યોગકી ક્રિયામેં કુછ દિખે તો માલૂમ પડે, નહીં તો પકડના મુશ્કિલ પડે.

મુમુક્ષુઃ- યોગકી ક્રિયામેં કુછ ફર્ક તો પડતા હોગા.

સમાધાનઃ- દેખનેવાલેકી દૃષ્ટિ પર (નિર્ભર કરતા) હૈ.

મુમુક્ષુઃ- માતાજી! વાણીમેં કુછ ફેરફાર હોતા હૈ?

સમાધાનઃ- વાણીકી સન્ધિ ચલતી હૈ.

PDF/HTML Page 1773 of 1906
single page version

મુમુક્ષુઃ- અત્યંત આશ્ચર્ય હો ઐસી બાત હૈ. હમને તો આપસે સવિકલ્પ દશાકા વર્ણન સુના તો ઐસા હોતા હૈ કિ અભી તક તો બાહરકે રાગ-દ્વેષકે પરિણામ-સે હી માપ નિકાલનેકા પ્રયત્ન કરતે થે. જબકિ જ્ઞાનીકા પરિણમન તો પૂરા ભિન્ન હૈ.

સમાધાનઃ- જગત-સે ભિન્ન પરિણમન હૈ. કોઈ વ્યક્તિકે પ્રશ્ન પૂછનેકે બજાય સમુચ્ચય પ્રશ્ન પૂછના. છઠવેં-સાતવેં ગુણસ્થાનમેં મુનિરાજ અંતર્મુહૂર્ત-અંતર્મુહૂર્તમેં ઝુલતે હૈં. બાહર આયે તો મુનિરાજકો સબ સન્ધિ હોતી હૈ. શાસ્ત્ર લિખતે હોં તો ભી સન્ધિ તો ઐસે હી ચલતી હૈ. અંતર્મુહૂર્ત-અંતર્મુહૂર્તમેં ભી બહુત ફેરફાર હોતે હૈં. કૌન-સા અંતર્મુહૂર્ત, કૈસા અંતર્મુહૂર્ત... જ્ઞાનીકી દશા ક્ષણ-ક્ષણમેં ભેદજ્ઞાનકી વર્તતી હૈ. જ્ઞાયકદશાકી પરિણતિ પૂરી ભિન્ન હોતી હૈ.

મુમુક્ષુઃ- મુનિ મહારાજકો ઐસા વિકલ્પ નહીં હોતા હૈ કિ મૈં શ્રેણિ લગાઊઁ. ઉનકી તીવ્રતા ઇતની બઢ ગયી હૈ કિ સહજ હી શ્રેણિ લગાતે હૈં.

સમાધાનઃ- વિકલ્પ નહીં હોતા હૈ, મૈં શ્રેણિ લગાઊઁ ઐસા વિકલ્પ નહીં હોતા. ઉનકી પરિણતિકી ગતિ હી ઐસા હો જાતી હૈ કિ બાર-બાર સ્વરૂપમેં લીનતા (હો જાતી હૈ). અંતરમેં લીનતાકે અલાવા બાહર ટિક નહીં સકતે હૈં. ઐસી તો દશા હૈ કિ અંતર્મુહૂર્તસે જ્યાદા તો બાહર નહીં સકતે હૈં. અંતર્મુહૂર્ત બાહર જાય ઉતનેમેં અંતરમેં પરિણતિ પલટ હી જાતી હૈ. ઉસસે જ્યાદા દેર વે બાહર ટિક નહીં પાતે. પરિણતિ ઉતની અપને સ્વરૂપકી ઓર ચલી ગયી હૈ કિ અપનેમેં ઇતની લીન પરિણતિ હૈ કિ બાહર ટિક નહીં સકતે.

ઐસા કરતે-કરતે ઉનકી પરિણતિ ઇતની જોરદાર સ્વરૂપ ઓર જાતી હૈ કિ ઉસમેં- સે ઉનકો શ્રેણિ લગતી હૈ. ઐસા વિકલ્પ નહીં કરતે હૈં કિ મૈં શ્રેણિ લગાઊઁ. સ્વરૂપમેં ઇતની લીનતા બઢ જાતી હૈ, નિર્વિકલ્પ દશામેં ઇતની લીનતા હો જાતી હૈ કિ ઉસમેં- સે ઉન્હેં શ્રેણિ લગ જાતી હૈ. વહ અંતર્મુહૂર્તકી દશા હૈ. ઐસી દશા હો જાય કિ વિકલ્પ તો નિર્વિકલ્પ દશામેં બુદ્ધિપૂર્વક હો જાય, પરન્તુ ઉન્હેં સ્વરૂપ લીનતાકી ઐસી જોરદાર પરિણતિ હો જાતી હૈ કિ ઉસમેંસે શ્રેણિ લગાકર ઔર વહ લીનતા ઐસી હોતી હૈ કિ ફિર બાહર હી નહીં આતે. ઐસી ક્ષપક શ્રેણિ લગા દે તો અન્દર લીનતા હુઈ સો હુઈ, સર્વ વિભાવકા ક્ષય હો જાતા હૈ. વિભાવ પરિણતિકા ક્ષય હો જાતા હૈ ઇસલિયે કર્મકા ભી ક્ષય હો જાતા હૈ. ઔર અંતરમેં પરિણતિ ગઈ સો ગઈ, ફિર બાહર હી નહીં આતે. ઐસી લીનતા હો જાતી હૈ કિ અંતર્મુહૂર્ત ભી બાહર આ જાતે થે, વે ઉતના ભી બાહર ટિક નહીં સકતે. અન્દર ઐસી લીનતા હો ગયી. સાદિઅનન્ત (કાલ) ઉસમેં-હી ટિક ગયે. ઉસમેં ટિક ગયે, પરિણતિ ટિક ગયી તો સાદિઅનન્ત આનન્દ દશા પ્રગટ હુઈ. ઔર જ્ઞાનકી નિર્મલતા હો ગયી. જ્ઞાનકી પરિણતિમેં એક અંતર્મુહૂર્તમેં જાના જાતા થા, વહ જ્ઞાન એક સમયમેં સબ જાન સકે ઐસી પરિણતિ, વીતરાગ દશા હુઈ ઇસલિયે જ્ઞાન ભી વૈસા નિર્મલ હો ગયા.

PDF/HTML Page 1774 of 1906
single page version

ઉસકા સ્વભાવ જો હૈ એક સમયમેેં જાને, જ્ઞાન દૂસરેકો જાનને નહીં જાતા, પરન્તુ અપનેમેં જ્ઞાનકી પરિણતિ સ્વ તરફ હી મુડ ગયી. સ્વયં અપનેકો જાનતે હુએ પર સહજ હી જ્ઞાત હો જાતા હૈ. પૂર્ણ લોકાલોક ઔર સ્વયં આત્મા, આત્માકે અનન્ત ગુણ-પર્યાય ઔર દૂસરેકે સ્વયંકો જાનતે હુએ સબ જ્ઞાત હો જાતા હૈ. ઐસી સહજ પરિણતિ (હો જાતી હૈ). વિકલ્પ નહીં હોતા કિ મૈં શ્રેણિ લગાઊઁ, કેવલજ્ઞાન નહીં હો રહા હૈ. મુઝે વીતરાગ દશા હો, મેરે સ્વરૂપમેં લીનતા કરુઁ, મુઝે બાહર કહીં નહીં જાના હૈ. વિભાવ પરિણતિ સુહાતી નહીં. ઇસલિયે સ્વરૂપમેં ઐસી લીનતા હો ગયી. આત્માકે અલાવા મુઝે કહીં ચૈન નહીં હૈ. આત્મામેં ઉતની લીનતા હો ગયી કિ ફિર બાહર હી નહીં આતે. અન્દર ગયે સો ગયે, સ્વરૂપમેં સમાયે સો સમાયે, બાહર હી નહીં આયે. ઐસી પરિણતિ હોતી હૈ ઇસલિયે વીતરાગ દશા ઔર કેવલજ્ઞાનકી દશા પ્રગટ હો જાતી હૈ.

મુમુક્ષુઃ- કોઈ ભી દશાકી ઇચ્છા નહીં કરી, આત્મામેં હી લીનતા કી.

સમાધાનઃ- કોઈ દશાકી ઇચ્છા નહીં હૈ. એક આત્માકી લીનતા, આત્મ સ્વરૂપમેં સ્થિર હો જાઊઁ, સ્વરૂપકે અલાવા કહીં નહીં જાના હૈ. વિભાવમેં કહીં નહીં જાના હૈ. એક સ્વરૂપમેં હી રહૂઁ. પરિણતિ ઐસી જમ ગયી કિ ઉસમેં કેવલજ્ઞાન હો ગયા.

સમ્યગ્દર્શનમેં ઉસકી પ્રતીતિ ઇતની જોરદાર હૈ કિ ઇસીમેં લીનતા કરુઁ. પરન્તુ વહ લીનતા અમુક પ્રકાર-સે ટિકતી હૈ ઔર થોડા બાહર આતે હૈં. વહ લીનતાકા જોર બઢતે-બઢતે ઉસકી ભૂમિકા બઢતી હૈ. ઔર ભૂમિકા બઢતે-બઢતે મુનિદશા આકર ફિર શ્રેણિ લગાતે હૈં.

જ્ઞાયકકી ધારા, ભેદજ્ઞાનકી ધારા સહજપને વર્તતી હૈ. ઉસમેં ઉન્હેં સ્વરૂપમેં લીનતા નિર્વિકલ્પ દશા હોતી હૈ, ઐસા કરતે-કરતે ઉસકી ભૂમિકા બઢ જાતી હૈ. સ્વરૂપકી લીનતા બઢતે-બઢતે ઉસકી ભૂમિકા ચૌથેમેં-સે પાઁચવી હો જાતી હૈ. લીનતા બઢતી હૈ ઇસલિયે. ઉસકે અનુકૂલ જો જાતકે શુભભાવ હોતે હૈં, વહ ભાવ આતે હૈં. ઉસમેં અમુક વ્રતાદિકે આતે હૈં. ઐસા કરતે-કરતે લીનતાકી-સ્વરૂપમેં રહનેકી ભૂમિકા બઢતી જાતી હૈ ઇસલિયે છઠવાં-સાતવાં ગુણસ્થાન ઔર મુનિદશા હો જાતી હૈ. ફિર ઐસી દશા હો જાતી હૈ કિ અંતમુૂર્હર્ત-સે જ્યાદા બાહર ટિક નહીં સકતે હૈૈં. ઇસલિયે મુનિદશા આતી હૈ. ઔર મુનિદશામેં રહતે-રહતે બાહર હી નહીં જાય ઐસી લીનતા હો જાતી હૈ ઇસલિયે શ્રેણિ લગાતે હૈં.

મુમુક્ષુઃ- ચતુર્થ ગુણસ્થાન-સે આખિર તક લીનતાકા એક હી પુરુષાર્થ હૈ.

સમાધાનઃ- બસ, વહ લીનતાકા પુરુષાર્થ હૈ. પહલે સમ્યગ્દર્શનકી પ્રતીતિ કા બલ હોતા હૈ. ઉસ પ્રતીતિકે બલપૂર્વક લીનતાકી પરિણતિ હોતી હૈ. લીનતા અર્થાત ચારિત્રકી દશા પ્રગટ હોતી હૈ. સમ્યગ્દર્શનપૂર્વક સ્વરૂપકા આલમ્બન હૈ, પ્રતીતમેં સ્વરૂપકા-દ્રવ્યકા

PDF/HTML Page 1775 of 1906
single page version

આલમ્બન હૈ. ઉસ આલમ્બનપૂર્વક લીનતાકા જોર બઢતા જાતા હૈ.

મુમુક્ષુઃ- અજ્ઞાનીકો ભી ઐસા દ્રવ્યકા જોર આતા હૈ, અજ્ઞાન દશામેં?

સમાધાનઃ- સમ્યગ્દૃષ્ટિકો જૈસા જોર આતા હૈ, ઐસા જોર-દ્રવ્યકા આલમ્બન નહીં હોતા હૈ. પરન્તુ ઉસકી ભાવનાપૂર્વક હોતા હૈ. વહ અભ્યાસ કરતા હૈ.

જો સમ્યગ્દર્શનકા જોર હોતા હૈ વહ તો યથાર્થ હૈ. ઉસે દ્રવ્યકા આલમ્બન બરાબર હોતા હૈ. અપને અસ્તિત્વકો ગ્રહણ કરકે યથાર્થપને જો આલમ્બન લિયા, ભેદજ્ઞાન હોકર આલમ્બન લિયા, વિભાવ-સે ભિન્ન પડકર મૈં યહ જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા આલમ્બન યથાર્થપને આ ગયા, ઉસ આલમ્બનકા બલ ઉસે અલગ હોતા હૈ. વહ આલમ્બન ઐસા હોતા હૈ કિ પૂરા જગત ડોલ ઉઠે તો ભી ઉસકા આલમ્બન અન્દર-સે ટૂટતા નહીં. સદાકે લિયે વહ આલમ્બન ટિકા રહતા હૈ, ઐસી ઉસકી ભેદજ્ઞાનકી દશા હો જાતી હૈ.

(મુમુક્ષુકો) તો અભ્યાસપૂર્વક હૈ. ઇસલિયે ઐસા આલમ્બન ઉસે નહીં હોતા. આલમ્બનકા અભ્યાસ કરતા હૈ. આલમ્બન લે, ફિર છૂટ જાય, ઐસા સબ હોતા હૈ.

મુમુક્ષુઃ- યે તો ધારાવાહી ઔર ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિગત હોતા હૈ.

સમાધાનઃ- વૃદ્ધિ પામતા હૈ, ધારાવાહી આલમ્બન હૈ. જૈસી વિભાવકી એકત્વબુદ્ધિ (હોતી હૈ), ઐસા જોરદાર ઉસે છૂટતા હી નહીં. સદાકે લિયે ઐસા (રહતા હૈ). ઉસે દ્રવ્યકે આલમ્બનકા ખણ્ડ નહીં હૈ. જ્ઞાયકકી પરિણતિકા ખણ્ડ નહીં હૈ. સબ વિકલ્પમેં, ક્ષણ- ક્ષણમેં, સબ કાયામેં, જાગતે-સોતે દ્રવ્યકા આલમ્બન સદાકે લિયે છૂટતા નહીં. ઐસા ઉસે સહજ આલમ્બન હોતા હૈ. સહજ પ્રતીતિ, સહજ આલમ્બન, સહજ જ્ઞાયકકી ધારા, ચૈતન્યકી મહિમા ઉસે ઐસી સહજ હો ગયી કિ ઉસે છૂટતા હી નહીં. ચૈતન્યકે અલાવા કુછ નહીં, બસ, એક ઉસકા હી આલમ્બન દૃઢપને હુઆ હૈ. ઔર ઉસમેં લીનતા બઢતા જાતા હૈ.

ચૈતન્ય એક મહા પદાર્થ આત્મા કોઈ અપૂર્વ અનુપમ હૈ. વહ ઉસે ગ્રહણ હો ગયા. જ્ઞાયકકી જ્ઞાયકરૂપ પરિણતિ હો ગયી. વહ સદાકે લિયે ચાલૂ હી હૈ. જો ચ્યૂત હો ગયે ઉસકી કોઈ બાત નહીં હૈ. જિસકી સહજ ધારા વર્તતી હૈ, જો આગે જાનેવાલા હૈ, ઉસે સદાકે લિયે આલમ્બન હોતા હૈ. ઔર વહી ઉસકી દશા હૈ. તો હી વહ સમ્યગ્દૃષ્ટિકી દશા હૈ. ભેદજ્ઞાનકી ધારા હો તો હી વહ દશા હૈ. ઔર ભેદજ્ઞાનકી ધારાકે કારણ, ઉસે સ્વાનુભૂતિ ભી ઉસી કારણ-સે હોતી હૈ. ભેદજ્ઞાન જ્ઞાયકકી ધારા હો તો સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. સ્વાનુભૂતિકી દશા ઉસીમેં પ્રગટ હોતી હૈ.

મુમુક્ષુઃ- સમકિતીકો શરીર-સે ભિન્ન, ઐસા તો ધારાવાહી લગતા હી હોગા ન?

સમાધાનઃ- સહજ હૈ. વિકલ્પ-સે ભિન્ન વહ સહજ હૈ તો શરીર-સે ભિન્ન તો ઉસસે ભી જ્યાદા સહજ હૈ. શરીર તો સ્થૂલ હૈ. સ્થૂલ શરીર-સે ભિન્ન (લગતા હી હૈ). વિકલ્પ- સે ભિન્ન, જો ક્ષણ-ક્ષણમેં વિકલ્પ આતે હૈં, વિકલ્પ ઔર વિભાવ પરિણતિકી ધારા જો

PDF/HTML Page 1776 of 1906
single page version

ક્ષણ-ક્ષણમેં હોતી રહતી હૈ, અન્દર જો એકકે બાદ એક વિકલ્પકી જાલ ચલતી હૈ, ઉસસે ક્ષણ-ક્ષણમેં ભિન્ન, ધારાવાહી રૂપ-સે ભિન્ન રહતા હૈ તો ઉસમેં શરીર-સે ભિન્ન તો આ હી જાતા હૈ. શરીર-સે ભિન્નતા વહ તો એક સ્થૂલ હૈ. ઉસસે ભી જ્યાદા સૂક્ષ્મ વિકલ્પ-સે ભિન્નતા હૈ.

મુમુક્ષુઃ- માનોં કોઈ દૂસરા વિકલ્પ કર રહા હો, ઉતના ભિન્ન લગતા હૈ?

સમાધાનઃ- વિકલ્પ-સે મેરા સ્વભાવ ભિન્ન હૈ. પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે હોતા હૈ, પરન્તુ યહ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ. ઉસસે ભિન્ન ભેદજ્ઞાન, જ્ઞાતાકી પરિણતિ વર્તતી હૈ.

મુમુક્ષુઃ- સ્વભાવમેં એકત્વ હૈ ઇસલિયે..

સમાધાનઃ- સ્વભાવમેં એકત્વ હૈ, વિભાવ-સે વિભક્ત હૈ. જો વિભાવ-સે વિભક્ત હુઆ, વહ શરીર-સે વિભક્ત હો હી ગયા હૈ. દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ, નોકર્મ. ભાવકર્મ- સે ભિન્ન વર્તતા હૈ, વહ દ્રવ્યકર્મ, નોકર્મ-સે ભિન્ન હી વર્તતા હૈ. સ્થૂલતા-સે શરીર- સે ભિન્ન, ભિન્ન ઐસા કરે, ઔર અન્દર-સે ભિન્ન નહીં પડા તો વહ વાસ્તવિક ભિન્ન હી નહીં હુઆ. કોઈ સ્થૂલતા-સે ઐસા કહે કિ મૈં શરીર-સે ભિન્ન-ભિન્ન (હૂઁ). પરન્તુ યદિ વિકલ્પ-સે ભિન્ન નહીં પરિણમતા હૈ તો શરીર-સે ભિન્ન, વહ માત્ર અભ્યાસરૂપ હૈ.

મુમુક્ષુઃ- તો ચારિત્રકે દોષકો અન્દર થોડા ભી નહીં ગિનના? સમકિત પ્રાપ્ત હોનેમેં શ્રદ્ધાનકા હી દોષ હૈ?

સમાધાનઃ- સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત હોનેમેં શ્રદ્ધાકા હી દોષ હૈ. ચારિત્રકા દોષ તો ઉસકે સાથ-શ્રદ્ધાન સમ્બન્ધિત સ્વરૂપાચરણ ચારિત્ર હૈ વહ આ જાતા હૈ. પરન્તુ ઉસે ચારિત્રમેં ગિનનેમેં નહીં આતા હૈ. વહ શ્રદ્ધામેં હી કહનેમેં આતા હૈ. ચારિત્રકા દોષ શ્રદ્ધાકો નહીં રોકતા. શ્રદ્ધાકો શ્રદ્ધાકા દોષ હી રોકતા હૈ. અનન્તાનુબન્ધી જો કષાય હૈ, ઉસ કષાયકો શ્રદ્ધાકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. વહ શ્રદ્ધા જિસકી બદલે, ઉસે અનન્તાનુબન્ધી કષાય ટલ હી જાતા હૈ. ઉસે શ્રદ્ધાકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ઇસલિયે અનન્ત કાલ-સે શ્રદ્ધાકા દોષ હૈ.

મુમુક્ષુઃ- તો સંયમ ઔર નીતિકો બિલકૂલ બીચમેં લાના હી નહીં?

સમાધાનઃ- જિસે આત્માકી રુચિ લગે, જિસે આત્મા હી ચાહિયે દૂસરા કુછ નહીં ચાહિયે, ઉસે નીતિ આદિ સબ હોતા હી હૈ. અમુક પાત્રતા તો ઉસે હોતી હૈ. જિસે શ્રદ્ધા પલટ જાતી હૈ ઉસે અમુક જાતકા શ્રદ્ધાકે સાથ જિસે સમ્બન્ધ હૈ, ઐસી પાત્રતા તો હોતી હૈ. પાત્રતાકે બિના નહીં હોતા.

મુમુક્ષુઃ- અવિનાભાવી કહેં તો ઉસમેં ક્યા દિક્કત હૈ?

સમાધાનઃ- અવિનાભાવી તો હૈ, પરન્તુ વહ અનન્તાનુબન્ધી કષાયકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ઉસે અપ્રત્યાખ્યાની ઔર પ્રત્યાખ્યાનીકે સાથ સમ્બન્ધ નહીં હૈ. અનન્તાનુબન્ધી કષાયકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ઇસલિયે અમુક જાતકી ઉસે પાત્રતા હોતી હૈ. ઉસકી રુચિ જહાઁ પલટતી

PDF/HTML Page 1777 of 1906
single page version

હૈ, કિ એક આત્મા હી ચાહિયે, જહાઁ આત્માર્થીતા હોતી હૈ, એક આત્માકા હી પ્રયોજન હૈ, ઉસકે કષાય મન્દ હોતે હૈં. ઉસે વિષય કષાયોંકી લાલસા ટૂટ જાતી હૈ. એક આત્મા ચાહિયે, દૂસરા કુછ નહીં ચાહિયે. ઐસી ઉસકી અંતર-સે પરિણતિ હો જાતી હૈ. ઉસકા નીતિ, ન્યાયકે સાથ સમ્બન્ધ હોતા હૈ.

મુમુક્ષુઃ- સમ્યગ્દર્શન હોનેકે બાદ નીતિ જ્યાદા બઢતી હૈ, ઐસા હૈ?

સમાધાનઃ- નીતિકા સમ્યગ્દર્શનકે સાથ જિતના સમ્બન્ધ હૈ ઉતની હોતી હૈ. વ્યવહાર- સે અયોગ્ય હો ઐસી અનીતિ ઉસકો નહીં હોતી. સમ્યગ્દર્શનકે સાથ ભી નીતિકા સમ્બન્ધ હૈ. સમ્યગ્દર્શન હોને પૂર્વ ભી નીતિકા સમ્બન્ધ હોતા હૈ. સમ્યગ્દર્શન હોનેકા બાદ કહીં અનીતિકે કાર્ય કરે ઐસા નહીં હોતા. સમ્યગ્દર્શન હોનેકે બાદ ચાહે જૈસા આચરણ કરે તો કોઈ દોષ નહીં હૈ, ઐસા નહીં હૈ. ઉસે ચાહે જૈસા આચરણ હોતા હી નહીં.

જિસે સ્વરૂપ મર્યાદા હો ગયી હૈ, સ્વરૂપ-સે જો બાહર નહીં જાતા હૈ, સ્વરૂપકો છોડકર વિભાવકે સાથ એકત્વબુદ્ધિ નહીં કરતા હૈ, જો સ્વરૂપકી મર્યાદામેં હી રહતા હૈ, અંતરમેં ઉતની મર્યાદા આ ગયી હૈ, ઉસે સ્વરૂપાચરણ ચારિત્ર ઔર ભેદજ્ઞાનકી ધારા વર્તતી હૈ, જ્ઞાયકકી ધારા (વર્તતી હૈ), જો કર્તા નહીં હોતા, સ્વરૂપમેં ઇતની મર્યાદા આ ગયી, ઉસે બાહરકી મર્યાદા, ઉસે વિભાવમેં મર્યાદા આ હી જાતી હૈ. જો સ્વરૂપમેં- સે બાહર નહીં જાતા હૈ, ઉસે અમુક મર્યાદા હોતી હૈ. તો ઉસે વિભાવકી, રાગકી સબકી મર્યાદા હૈ. ઉસે નીતિકે અમુક કાર્ય હોતે હી હૈં. ઉસે સબમેં મર્યાદા આ જાતી હૈ.

જિસે અન્દરમેં મર્યાદા હો ગયી, જ્ઞાયકકો છોડકર કહીં જાતા નહીં, જ્ઞાયકકી ધારાકે અલાવા ઉસકી પરિણતિ કહીં એકત્વ નહીં હોતી, તો ઉસકે પ્રત્યેક કાર્યમેં મર્યાદા હોતી હૈ. મર્યાદા રહિત નહીં હોતા. ઉસકી ભૂમિકાકે યોગ્ય ઉસે સબ હોતા હી હૈ.

મુમુક્ષુઃ- સિંહકે ભવમેં મહાવીર ભગવાનકો જો સમકિત પ્રાપ્ત હુઆ, તો મુઁહમેં તો અભી માંસ થા.

સમાધાનઃ- વહ છૂટ જાતા હૈ. ફિર તો ઉસને છોડ દિયા. મુઁહકે સાથ કોઈ સમ્બન્ધ નહીં હૈ. અંતર-સે પરિણતિ પલટ ગયી ઔર છૂટ ગયા, આહાર-પાનીકા ત્યાગ કર દિયા હૈ. જહાઁ સમ્યગ્દર્શન હુઆ, વહાઁ સિંહને આહારકા ત્યાગ કર દિયા હૈ. ત્યાગ કરકે સંથારા કિયા હૈ ઔર દેવલોકમેં ગયા હૈ. ઉસને છોડ દિયા, આહાર હી છોડ દિયા હૈ. જહાઁ સમ્યગ્દર્શન, સ્વાનુભૂતિ હુયી, પરિણતિ પલટ ગયી વહાઁ આહાર છોડ દિયા.

મુમુક્ષુઃ- મેરા કહના ઐસા હૈ કિ જો સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત હોતા હૈ, ઉસકે પહલે હેય ઔર ઉપાદેયકા વિવેક કરને જાય કિ ઉસકે પહલે આત્માકા સ્વસંવેદન કરનેકા પ્રયત્ન કરે?

સમાધાનઃ- જો સ્વસંવેદન ઓર મુડા ઉસમેં હેય-ઉપાદેય સાથમેં હી હોતા હૈ. સબ

PDF/HTML Page 1778 of 1906
single page version

સાથમેં હો જાતા હૈ. સિંહકે ભવમેં સબ સાથમેં આ ગયા. પરિણતિ એકદમ નર્મ હો ગયી, અન્દર પાત્રતા પ્રગટ હો ગયી, અરે..! યે મૈં ક્યા કર રહા હૂઁ? ઐસા હો જાતા હૈ. અંતર સ્વરૂપ ઓર મુડ જાતા હૈ. સબ સાથમેં હો જાતા હૈ. અરે..! યે વિભાવદશામેં મૈં કહાઁ આ ગયા? સ્વભાવ ઓર પરિણતિ પલટ જાતી હૈ. સબ સાથમેં (હો જાતા હૈ).

યથાર્થ પલટના કબ કહા જાય? કિ અન્દર ભેદજ્ઞાન હુઆ તબ. ઔર ઉસ યથાર્થ પલટનેકે સાથ સબકા અવિનાભાવી સમ્બન્ધ હૈ. ઉસકે પહલે ઉસે પાત્રતાકે અમુક ભાવ આતે હૈં, અરે..! યે મૈં ક્યા કર રહા હૂઁ? ઐસા વિકલ્પ આયે. પરન્તુ યથાર્થ પ્રકાર- સે જબ છૂટતા હૈ તબ એકસાથ છૂટ જાતા હૈ.

મુમુક્ષુઃ- આપને કહા કિ તીખા ઔર ઉગ્ર પુરુષાર્થ કરના પડેગા. ઉસમેં જ્યાદા વાંચન કરના? જ્યાદા સત્સંગ કરના? જ્યાદા ધ્યાન કરના?

સમાધાનઃ- અંતર પરિણતિકા જ્યાદા પુરુષાર્થ કરના. ઉસમેં જહાઁ ઉસકી રુચિ લગે, ઉસે વાંચનમેં પરિણતિકો જ્યાદા લાભદાયી દિખે તો વાંચનમેં જુડે, વિચારમેં જ્યાદા લાભ લગે તો ઉસમેં જુડે, ઉસે સત્સંગમેં લાભ હોતા હો તો ઉસમેં જુડે. ઉસે જહાઁ લાભ હોતા હો વહ કરે. પરન્તુ અન્દર પુરુષાર્થ, અન્દર જ્ઞાયકકી ઉગ્રતા કૈસે હો, જ્ઞાયકધારાકી ઔર મૈં કૈસે મેરે ચૈતન્યકી ઓર મેરી પરિણતિ દૃઢ હો, મેરી પ્રતીતિ દૃઢ હો, મૈં ચૈતન્ય હી હૂઁ, યહ મૈં નહીં હૂઁ, ઉસકે પુરુષાર્થકા ધ્યેય એક હી હૈ. ઉસ ધ્યેયકે સાથ જહાઁ-જહાઁ ઉસકે પરિણામકો ઠીક પડે, જહાઁ ઉસકે પરિણામ ટિક સકે ઔર વૃદ્ધિ હો, ઐસે કાયામેં જુડે.

ધ્યાનમેં ઉસે ઠીક લગે તો ધ્યાનમેં જુડે. પરન્તુ ધ્યાનકે સાથ યથાર્થ જ્ઞાનકે વિચાર, યથાર્થ જ્ઞાનપૂર્વક ધ્યાન હોતા હૈ. અપને સ્વભાવકો પહચાને વિચાર કરકે કિ યહ જ્ઞાયક હૈ વહી મૈં હૂઁ. ફિર ઉસમેં એકાગ્ર હોનેકા પ્રયત્ન કરે. વહ એકાગ્રતા ઉસકા ધ્યાન હૈ. ઉસમેં ધ્યાન-સે ઉગ્રતા હોતી હો તો ધ્યાન કરે. પરન્તુ વહ ધ્યાન જ્ઞાનપૂર્વકકા ધ્યાન હોના ચાહિયે. બિના સમઝે ધ્યાન કરે યા વિકલ્પ છોડે, કહાઁ ખડે રહના? અપના અસ્તિત્વ ગ્રહણ કિયે બિના, સમઝ બિના હી ધ્યાન કરે તો કોઈ લાભ નહીં હૈ. સમઝકર ધ્યાન કરે કિ મૈં યહ ચૈતન્ય હૂઁ ઔર યહ મૈં નહીં હૂઁ. ફિર ઉસમેં એકાગ્ર હોનેકા તીખા પુરુષાર્થ કરે તો લાભ હો. લેકિન વહ યથાર્થ સમઝપૂર્વક હોના ચાહિયે.

એકાગ્રતાકી ઉગ્રતા કરકે વિભાવ-સે ભિન્ન પડનેકા પ્રયત્ન કરે. પરન્તુ ઉસકો યથાર્થ જ્ઞાન કરનેકે લિયે વિચારકે સાથ વાંચન, સત્સંગ, યથાર્થ જ્ઞાન કરનેકે લિયે વહ હોતા હૈ. ફિર એકાગ્રતા કરનેકે લિયે વહ ધ્યાન કરે, પરન્તુ સમઝપૂર્વકકા ધ્યાન હોના ચાહિયે. જ્ઞાનપૂર્વકકા ધ્યાન હોના ચાહિયે.

મુમુક્ષુઃ- જો વાંચન કરને-સે, જો વિચાર કરને-સે આત્મા વિભાવસે, વિભાવકે

PDF/HTML Page 1779 of 1906
single page version

કાયાસે ભિન્ન નહીં હુઆ વહ વાંચના, પઢના મિથ્યા હૈ. તો હમારી સમઝકે સાથ-સાથ હેય ઔર ઉપાદેયકા વિવેક ક્યોં પ્રગટ નહીં હોતા હૈ? યા હમ સિર્ફ દિખાવ કરનેકે લિયે યહાઁ આતે હૈં યા ફિર આત્મપ્રાપ્તિકી કુછ ઇચ્છા નહીં હો રહી હૈ? ભવભ્રમણકા ત્રાસ નહીં લગતા હૈ?

સમાધાનઃ- પુરુષાર્થકી મન્દતા હૈ. મુમુક્ષુઃ- આપ જ્ઞાની હોં ઇસલિયે આપકે પાસ બૈઠતે હૈં. સમાધાનઃ- દિખાનેકે લિયે નહીં પરન્તુ અપની રુચિકી મન્દતા હૈ, પુરુષાર્થકી મન્દતા હૈ. અન્દર ઉતની લગી નહીં હૈ કિ યહ છૂટકર અન્દર જાના હૈ. ઉતની ઉગ્રતા નહીં હૈ. ઉતની ઉગ્રતા નહીં હોતી હૈ તબતક વિચાર, વાંચન, સત્સંગ કરતા રહે, પરન્તુ અંતરમેં કરના વહી હૈ. ભેદજ્ઞાનકી પરિણતિ કરના વહ હૈ, ઉસકી એકાગ્રતા કરની. ચારિત્રપૂર્વકકા ધ્યાન બાદમેં મુનિદશામેં હો, પરન્તુ યે સમ્યગ્દર્શન સમ્બન્ધિત ધ્યાન, યા ભેદજ્ઞાન હો ઐસા ધ્યાન પહલે હોતા હૈ. પરન્તુ વહ ધ્યાન જ્ઞાનપૂર્વકકા ધ્યાન હોના ચાહિયે. યથાર્થ જ્ઞાન હો તો વહ ધ્યાન યથાર્થ હોતા હૈ. પરન્તુ ઉતની સ્વયંકી મન્દતા હૈ. વિચાર, વાંચન, સત્સંગ કરકે બારંબાર નક્કી કરે, ઉસે દૃઢ કરે. જબતક ન હો તબતક સત્સંગ, વિચાર, વાંચન કરતા રહે. નહીં હો રહા હૈ ઉસકા કારણ અપની મન્દતા હૈ. દિખાનેકે લિયે કરતા હૈ ઐસા નહીં, પરન્તુ મન્દતા હૈ.