PDF/HTML Page 1787 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- આત્માકા જ્ઞાનસ્વભાવ અનન્ત હૈ, વહ તો અનન્ત જ્ઞેય પર-સે ખ્યાલ આતા હૈ કિ એક સમયમેં તીન કાલ તીન લોકકો જાને ઉતના પરિપૂર્ણ સામર્થ્ય ભરા હૈ. અનન્ત સુખ હમ કહતે હૈં, પરન્તુ અનન્ત યાની ઉસકા કોઈ ખ્યાલ નહીં આતા હૈ. અનન્ત યાની કિતના ઔર કિસ પ્રકાર-સે? જૈસે જ્ઞાનકા થોડા વિચાર કરતે હૈં તો જ્ઞાનમેં થોડા વિચાર લંબાતા હૈ. પરન્તુ સુખમેં ઉતના લંબાતા નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાનકી બાહર-સે કલ્પના કરી કિ ચાહે જિતને જ્ઞેયોંકો જાને, એક સમયમેં જાને, વહ બાહર-સે નિર્ણય હુઆ હૈ. પરન્તુ વહ જ્ઞેય-સે જ્ઞાન હૈ, ઐસા નહીં હૈ, જ્ઞાન તો સ્વતઃ હૈ. જ્ઞાન અનન્ત-અનન્ત ભણ્ડાર હૈ. ચાહે જિતના તો ભી ખત્મ નહીં હોતા. જ્ઞેયોં-સે જ્ઞાન હૈ, ઐસા નહીં. અનન્ત કાલ પર્યંત પરિણમે તો ભી જ્ઞાન ખત્મ નહીં હોતા ઔર અનન્ત જાને તો ભી જ્ઞાન ખત્મ નહીં હોતા, ઐસા અનન્ત જ્ઞાન હૈ.
વૈસે સુખ ભી સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. અનન્ત કાલ પર્યંત સુખરૂપ પરિણમે તો ભી સુખ ખત્મ નહીં હોતા હૈ. ઔર વહ સુખ જો પ્રગટ હોતા હૈ વહ સ્વયં અનન્ત (હૈ). ઇતના સુખ ઔર ઉતના સુખ, ઐસે નહીં, પરન્તુ સર્વ પ્રકાર-સે સર્વ અંશ-સે પૂરે અસંખ્ય પ્રદેશમેં અનન્ત-અનન્ત, જિસકી કોઈ સીમા નહીં હૈ ઐસા સુખકા સ્વભાવ સ્વયં હી હૈ. ઉસે બાહર-સે નક્કી કરના વહ સ્વતઃસિદ્ધ વસ્તુ નહીં હૈ.
જૈસે જ્ઞાનકો બાહ્ય જ્ઞેયોં-સે નક્કી કરનેમેં આયે, વહ તો સ્વતઃસિદ્ધ હૈ, વહ તો જ્ઞેયોં-સે જાનનેમાત્ર નક્કી કરનેકે લિયે હૈ. જૈસે જ્ઞાન સ્વતઃસિદ્ધ હૈ, વૈસે સુખ ભી સ્વતઃસિદ્ધ અનન્ત હી હૈ. ઉસકે અનન્ત ગુણ, અનન્ત સામર્થ્ય-સે ભરા હુઆ, ઐસા સુખ ભી અનન્ત કાલ પર્યંત ખત્મ નહીં હોતા ઔર જો પ્રગટ હોતા હૈ વહ ભી અનન્ત હૈ. ઉસકે અનન્ત- અનન્ત અંશોં-સે ભરા હૈ. ઉસકે અવિભાગ પ્રતિચ્છેદ આદિ સબ અનન્ત હી હૈ. જો પ્રગટ હો ઉસકે અંશમેં અનન્ત હૈ ઔર ઉસકે અવિભાગ પ્રતિચ્છેદ સબ અનન્ત હી હૈં.
મુમુક્ષુઃ- વર્તમાનમેં આકુલતાકા સ્વાદ આતા હૈ. ઇસલિયે સુખકી એક કલ્પના (કરની પડતી હૈ કિ) અનાકુલતા લક્ષણ સુખ. પરન્તુ વાસ્તવિક સ્વાદ નહીં આયા હૈ, ઇસલિયે ઉસકી માત્ર કલ્પના હોતી હૈ. જ્ઞાનમેં તો અંશ પ્રગટ હૈ, ઇસલિયે ઉસે તો અનુમાન- સે સ્પષ્ટ (જ્ઞાનમેં) લિયા જાતા હૈ કિ યહ જ્ઞાન ઔર ઐસા પરિપૂર્ણ જ્ઞાયક વહ આત્મા.
PDF/HTML Page 1788 of 1906
single page version
ઐસા સુખમેં ખ્યાલ નહીં આતા હૈ.
સમાધાનઃ- જ્ઞાન હૈ વહ ઐસા અસાધારણ ગુણ હૈ, વહ ચૈતન્યકા ઐસા વિશેષ ગુણ હૈ કિ ઉસે ઉસ પ્રકાર-સે નક્કી કિયા જા સકતા હૈ. યહ સુખ હૈ, વહ જ્ઞાનકી ભાઁતિ, જૈસે જ્ઞેયોંકો જાનને-સે (જ્ઞાન) નક્કી હોતા હૈ, વૈસે વહ સુખગુણ જ્ઞાનકી ભાઁતિ વૈસા અસાધારણ ઉસ જાતકા ગુણ નહીં હૈ. ઇસલિયે ઉસે નક્કી કરના મુશ્કિલ પડતા હૈ. તો ભી ઉસકા એક વેદન સ્વભાવ હૈ. બાહર જહાઁ-તહાઁ સુખકી કલ્પના કર રહા હૈ, ઉસ પર-સે ભી જિસે જાનના હો, જિસ મુમુક્ષુકો સુખકા સ્વભાવ જાનના હો, તો બાહર જો સુખકી કલ્પના કરનેવાલા હૈ વહ સ્વયં સુખસ્વભાવી હૈ. ઇસ પ્રકાર ઉસે નક્કી કિયા જા સકતા હૈ, યદિ વહ કરના ચાહે તો.
ઉસકા લક્ષણ ઉતના હી દિખતા હૈ કિ સુખકી કલ્પના બાહર કર રહા હૈ. વહ ઉસકા લક્ષણ હૈ. બાકી જ્ઞાનકી ભાઁતિ, જૈસે જ્ઞાનગુણ અસાધારણ હૈ, વૈસા વહ નહીં હૈ. તો ભી જડમેં કહીં સુખગુણ નહીં હૈ. સુખગુણ એક ચૈતન્યમેં હી હૈ. જડ જૈસે જાનતા નહીં હૈ, વૈસે જડમેં સુખકા કોઈ સ્વભાવ ભી નહીં હૈ. સુખકા સ્વભાવ આત્મામેં હી હૈ. ઇસલિયે વહ કલ્પના કર રહા હૈ, અતઃ વહ સુખ સ્વભાવ આત્માકા હૈ. ઐસે નક્કી કિયા જા સકતા હૈ. પરન્તુ અંતર-સે સ્વયં બરાબર બિઠાયે તો નક્કી કર સકતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સમયસારકી પ્રથમ ગાથામેં શ્રી ગુરુ અપને આત્મામેં ઔર શ્રોતાઓંકે આત્મામેં અનન્ત સિદ્ધોંકી સ્થાપના કરતે હૈં. તો શ્રોતાકો અનન્ત સિદ્ધોંકી સ્થાપના કરની, ઉસમેં ક્યા કરનેકો કહનેમેં આતા હૈ?
સમાધાનઃ- જો ગુરુદેવ સમઝાયે ઔર આચાર્ય ઐસા કહતે હૈં કિ મૈં તેરે આત્મામેં અનન્ત સિદ્ધોંકી સ્થાપના કરતા હૂઁ અર્થાત તૂ સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હી હૈ. જૈસે અનન્ત સિદ્ધ હૈ, વૈસા હી તૂ હૈ, ઐસા હમ તુઝે સ્થાપના કરકે કહતે હૈં, ઇસલિયે તૂ સ્વીકાર કર કિ તૂ સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હી હૈ. ઔર સિદ્ધ ભગવાનકે સ્વભાવ જૈસા તેરા સ્વભાવ હૈ, અતઃ તૂ ઉસ રૂપ પરિણમન કર ઔર પુરુષાર્થ કર સકે ઐસા હૈ. ઐસા તૂ સ્વીકાર કર. ઐસા આચાર્યદેવ એવં ગુરુદેવ ઐસા કહતે હૈં કિ હમ તેરે આત્મામેં સિદ્ધ ભગવાનકી સ્થાપના કરતે હૈૈં કિ તૂ સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હૈ. ઐસા તૂ સ્વીકાર કર.
ઐસા શ્રોતાઓંકો સ્વયંકો સ્વીકાર કરના હૈ. જો ગુરુ કહતે હૈં, સામને શ્રોતા ઐસે હૈં કિ સ્વીકાર કરતા હૈ કિ મૈં સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હૂઁ. ઇસલિયે જો ગુરુ કહતે હૈં, ઉસકા મૈં સ્વીકાર કરકે પરિણમિત હો જાઊઁ. ઐસા સ્થાપના કરની હૈ. જૈસે અનન્ત સિદ્ધ હૈ, વૈસા હી મૈં સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હી હૂઁ. મેરા સ્વભાવ વૈસા હી હૈ, ઇસલિયે મૈં ઉસ રૂપ હો સકૂ ઐસા હૂઁ. મેરેમેં કુછ નહીં હૈ ઔર મૈં કૈસે કરુઁ, ઐસા નહીં હૈ.
ગુરુદેવ ઔર આચાયા સિદ્ધ ભગવાનકી સ્થાપના કરતે હૈં. શ્રોતાકે આત્મામેં (સ્થાપના
PDF/HTML Page 1789 of 1906
single page version
કરકે કહતે હૈં કિ) તૂ સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હૈ, તૂ સ્વીકાર કર. જૈસે સિદ્ધ ભગવાન હૈ, વૈસા હી તૂ હૈ. ઐસે સ્થાપના (કરતે હૈં). આચાર્યદેવ ઔર ગુરુદેવ કૃપા કરકે શિષ્યકો સિદ્ધ ભગવાન જૈસા કહતે હૈં કિ તૂ સિદ્ધ હૈ, તૂ ભગવાન હૈ, ઐસા સ્વીકાર કર. અતઃ યદિ પાત્ર શ્રોતા હો તો વહ સ્વીકાર કર લેતા હૈ કિ હાઁ, મૈં સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હૂઁ. ઉસે યથાર્થ પરિણમન ભલે બાદમેં હો, પરન્તુ પહલે ઐસા નક્કી કરે કિ હાઁ, મઝે ગુરુદેવને કહા કિ તૂ સિદ્ધ ભગવાન (જૈસા હૈ), તો મૈં સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હૂઁ. ઐસા તૂ સ્વીકાર કર, ઐસા સ્થાપના કરકે કહતે હૈં. હમ તુઝે સિદ્ધ ભગવાન જૈસા માનકર હી ઉપદેશ દેતે હૈં. તૂ નહીં સમઝેગા ઐસા માનકર નહીં કહતે હૈં. તૂ સિદ્ધ ભગવાન જૈસા હી હૈ, ઐસા તૂ નક્કી કર. તો તેરા પુરુષાર્થ પ્રગટ હોગા.
મુમુક્ષુઃ- અંતરમેં મનોમંથન કરકે વ્યવસ્થિત નિર્ણય કરનેમેં ક્યા-ક્યા આવશ્યકતા હૈ?
સમાધાનઃ- વહ તો અપની પાત્રતા સ્વયંકો હી તૈયાર કરની હૈ. સ્વયં કહીં અટકતા હો, સ્વયંકો કુછ બૈઠતા ન હો. મુખ્ય તો હૈ, તત્ત્વવિચાર કરના. ઉપાદાન-નિમિત્ત, સ્વભાવ- વિભાવ, ક્યા મેરા સ્વભાવ હૈ, ક્યા વિભાવ હૈ, મેરે ચૈતન્યકે દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયકે ક્યા હૈ, પરદ્રવ્યકે દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય, અપને દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય, મૈં વિભાવ સ્વભાવ-સે કૈસે ભિન્ન પડૂઁ, સબ સ્વયંકો અપને આપ નક્કી કરના હૈ. ઉસકા મંથન કરકે એકત્વબુદ્ધિ કૈસે ટૂટે, આત્મા ભિન્ન કૈસે હો, ભેદજ્ઞાન કૈસે હો, ઉસકા અંશ કૈસા હોતા હૈ, ઉસકી પૂર્ણતા કૈસી હોતી હૈ, ઉસકી સાધક દશા કૈસી હોતી હૈ.
ગુરુને જો અપૂર્વ રૂપ-સે ઉપદેશ દિયા, ગુરુકો સાથ રખકર સ્વયં નક્કી કરે કિ યે સ્વભાવ મેરા હૈ, યે વિભાવ ભિન્ન હૈ. ઐસા બરાબર મંથન કર-કરકે અપને-સે નક્કી કરે. ઐસા દૃઢ નક્કી કરે કિ કિસી-સે બદલે નહીં. ઐસા અપને-સે નક્કી કરે. અપની પાત્રતા ઐસી હો તો સ્વયં નક્કી કર સકતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ... સ્વભાવકી પહચાન હોતી હૈ યા સીધી પહચાન હોતી હૈ? વિસ્તારપૂર્વક સમઝાનેકી કૃપા કીજિયે.
સમાધાનઃ- ગુરુદેવને દ્રવ્ય-પર્યાયકા જ્ઞાન બહુત દિયા હૈ, બહુત વિસ્તાર કિયા હૈ. સૂક્ષ્મ રૂપ-સે સર્વ પ્રકાર-સે કહીં ભૂલ ન રહે, ઇસ તરહ સમઝાયા હૈ. પરન્તુ સ્વયંકો પુરુષાર્થ કરનેકા બાકી રહ જાતા હૈ. બાત તો યહ હૈ. પર્યાયકી પહિચાન, પર્યાયકો કહાઁ પહચાનતા હૈ?
જો દ્રવ્યકો યથાર્થ પહચાનતા હૈ, વહ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયકો પહચાનતા હૈ, વહ સબકો પહચાનતા હૈ. પર્યાયકો સ્વયં પીછાનતા નહીં હૈ. દ્રવ્યકા જ્ઞાન કરનેમેં પર્યાય બીચમેં આતી હૈ. ઇસલિયે પર્યાય દ્રવ્યકો ગ્રહણ કરતી હૈ. પર્યાય દ્વારા દ્રવ્ય ગ્રહણ હોતા હૈ. પરન્તુ
PDF/HTML Page 1790 of 1906
single page version
ઉસમેં પર્યાયકો નહીં દેખના હૈ, દ્રવ્યકો દેખના હૈ.
વહ પર્યાય દ્રવ્યકો ગ્રહણ કરે ઐસી શક્તિ હૈ. જ્ઞાનકી ઐસી શક્તિ હૈ કિ સ્વયં દ્રવ્યકો ગ્રહણ કર સકે. લોકાલોક પ્રકાશક જ્ઞાન એક સમયકા જ્ઞાન હો, વહ એક સમયકી પર્યાય જો જ્ઞાનકી હૈ, વહ એક સમયમેં લોકાલોકકો જાને. ઐસા ઉસકા એક પર્યાયકા સ્વભાવ હૈ. વહ તો નિર્મલ જ્ઞાન હો ગયા હૈ. ઇસકા જ્ઞાન તો કમ હો ગયા હૈ. પરન્તુ પર્યાય અપનેકો ગ્રહણ કર સકે ઐસી ઉસમેં શક્તિ હૈ. પરન્તુ સ્વયં અપની તરફ દેખતા હી નહીં. અપની ક્ષતિ હૈ, સ્વયં દેખતા નહીં હૈ. સ્વયં દ્રવ્યકો પહચાનનેકા પ્રયત્ન નહીં કરતા હૈ. મૈં જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા જ્ઞાયક હૂઁ. જ્ઞાનલક્ષણ દ્વારા સ્વયં અપનેકો પીછાન સકતા હૈ, પ્રયત્ન કરે.
જિતના જ્ઞાન લક્ષણ દિખતા હૈ, ઉસ લક્ષણ દ્વારા જ્ઞાયકકી પહિચાન હોતી હૈ. ગુણ દ્વારા ગુણીકી પહિચાન હોતી હૈ. ઉસમેં બીચમેં પર્યાય આતી હૈ, પરન્તુ પર્યાય ગ્રહણ કરતી હૈ દ્રવ્યકો. વિષય દ્રવ્યકા કરના હૈ, ગ્રહણ દ્રવ્યકો કરના હૈ. પર્યાય પર-સે દૃષ્ટિ છોડકર દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ કરની હૈ. ભેદજ્ઞાન કરનેકા હૈ કિ યે વિભાવ હૈ વહ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ. યે સબ વિભાવિક પર્યાયેં, ઉસસે મૈં અત્યંત ભિન્ન શાશ્વત દ્રવ્ય હૂઁ. ગુણકા ભેદ પડે યા પર્યાયકા ભેદ પડે, વહ ભેદ જિતના મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ, મૈં તો અખણ્ડ દ્રવ્ય હૂઁ. ઉસમેં અનન્ત ગુણ હૈ. ઉસકી પર્યાયેં હૈૈં. પરન્તુ ઉસકે ભેદ પર દૃષ્ટિ નહીં દેકરકે એક અખણ્ડ દ્રવ્યકો ગ્રહણ કરના વહી યથાર્થ માર્ગ હૈ ઔર વહી સમ્યગ્દર્શન હૈ. ઉસે યદિ ગ્રહણ કરે ઔર વિભાવ-સે ભેદજ્ઞાન કરકે જ્ઞાયકકી પરિણતિ પ્રગટ કરે ઔર જ્ઞાયકકે ભેદજ્ઞાનકી ધારા યદિ પ્રગટ કરે તો વિકલ્પ છૂટકર સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ ઔર વહી મુક્તિકા માર્ગ હૈ ઔર ગુરુદેવને વહી બતાયા હૈ ઔર વહી કરનેકા હૈ.
ગ્રહણ તો પર્યાય દ્વારા હોતા હૈ, પરન્તુ વહ સ્વયં ગ્રહણ કરે તો હો. પર્યાય બીચમેં આતી હૈ. પર્યાયકો ગ્રહણ નહીં કરની હૈ. પર્યાય પર દૃષ્ટિ નહીં કરની હૈ, પરન્તુ દૃષ્ટિ દ્રવ્ય પર કરની હૈ. ગ્રહણ તો દ્રવ્યકો હી કરના હૈ. અખણ્ડ દ્રવ્ય જ્ઞાયક સ્વભાવ, ઉસકો ગ્રહણ કરના હૈ.
ઉસે ગ્રહણ કરે વહી મુક્તિકા માર્ગ હૈ. અનન્ત કાલમેં જીવને સબ કિયા લેકિન એક દ્રવ્યકો ગ્રહણ નહીં કિયા. વહ કરના હૈ. શુભાશુભ ભાવ ભી ચૈતન્યકા સ્વભાવ નહીં હૈ. સાધકદશામેં વહ શુભભાવ બીચમેં આતે હૈં. પંચ પરમેષ્ઠી ભગવંતોંકી ભક્તિ, દેવ- ગુરુ-શાસ્ત્રકી ભક્તિ, જિન્હોંને ઉસે પ્રગટ કિયા ઉસકી ભક્તિ આતી હૈ. પરન્તુ વહ શુભભાવ હૈ, ઉસસે જ્ઞાયકકા પરિણમન ભિન્ન હૈ. ઐસી શ્રદ્ધા, પ્રતીતિ ઔર ઐસી જ્ઞાયકકી પરિણતિ પ્રગટ હો સકતી હૈ. વહી મુક્તિકા માર્ગ હૈ. ફિર વીતરાગ દશા હોતી હૈ તબ વહ સબ છૂટ જાતા હૈ.
PDF/HTML Page 1791 of 1906
single page version
આચાર્યદેવ, ગુરુદેવ શુદ્ધાત્મામેં પરિણતિ પ્રગટ કરનેકો કહતે હૈં. શુદ્ધાત્માકો તૂ ગ્રહણ કર. પરન્તુ બીચમેં શુભભાવ આયે બિના નહીં રહતે. શુભભાવ તો જબતક પૂર્ણતા નહીં હોતી તબતક આતે હૈૈં. પરન્તુ ઉસકી પરિણતિ શુદ્ધાત્મા તરફકી હી હોતી હૈ, સાધક દશા.
મુમુક્ષુઃ- ઉપદેશમેં ઐસા આયે કિ અપને છોટે અવગુણકો પર્વત જિતના ગિનના ઔર દૂસરેકે છોટે ગુણકો બડા કરકે દેખના. ઐસા ભી આયે કિ પર્યાયકી પામરતાકો ગૌણ કરકે સ્વયંકો પરમાત્મસ્વરૂપ દેખના. ઐસે દોનોં કથનકા તાત્પર્ય ક્યા હૈ?
સમાધાનઃ- ચૈતન્ય અખણ્ડ દ્રવ્ય પૂર્ણ-પરિપૂર્ણ હૈ, શાશ્વત હૈ. ઉસ દ્રવ્યકી દૃષ્ટિ કરની ઔર પર્યાયમેં ન્યૂનતા હૈ ઉસકા જ્ઞાન કરના. સાધક દશામેં દૃષ્ટિ ઔર જ્ઞાન દોનોં સાથમેં હોતે હૈં. મૈં દ્રવ્યદૃષ્ટિ-સે પૂર્ણ હૂઁ. મેરા જો દ્રવ્ય હૈ ઉસ દ્રવ્યકા નાશ નહીં હુઆ હૈ. અનાદિઅનન્ત પરિપૂર્ણ પ્રભુતાસ્વરૂપ મૈં હૂઁ. આત્માકી પ્રભુતાકો લક્ષ્યમેં રખકર પર્યાયમેં મૈં અધૂરા હૂઁ, ઉસ ન્યૂનતાકા ઉસે જ્ઞાન રહતા હૈ.
પુરુષાર્થ કૈસે હો? સ્વરૂપમેં લીનતા કૈસે હો? સ્વાનુભૂતિકી વિશેષ-વિશેષ દશા કૈસે હો? અન્દરમેં જ્ઞાયકકી પરિણતિ વિશેષ કૈસે હો? પર્યાયમેં પુરુષાર્થ પર ઉસકા ધ્યાન હોતા હૈ. ઇસલિયે પર્યાયમેં મૈં પામર હૂઁ ઔર દ્રવ્ય વસ્તુ સ્વભાવ-સે મૈં પૂર્ણ હૂઁ. દૃષ્ટિ ઔર જ્ઞાન દોનોં સાધક દશામેં સાથ હી રહતે હૈૈં. ઉસે કોઈ અપેક્ષા-સે મુખ્ય ઔર કોઈ અપેક્ષા-સે (ગૌણ કહનેમેં આતા હૈ). સાધક દશામેં દોનોં જાતકી પરિણતિ સાથમેં હી હોતી હૈ.
મૈં દૃષ્ટિ-સે પૂર્ણ હૂઁ ઔર પર્યાયમેં અધૂરા હૂઁ. દોનોં ઉસકી સાધક દશામેં સાથ હી હોતે હૈં. ઇસલિયે દૂસરે પર દૃષ્ટિ (નહીં કરની હૈ). જો જ્ઞાતા હો વહ જ્ઞાતા તો જાનતા રહતા હૈ. દૂસરેકા ગુણ દેખને-સે સ્વયંકો લાભકા કારણ હોતા હૈ. દોષ દેખના તો નુકસાનકા કારણ હૈ. ઇસલિયે વહ ગુણકો મુખ્ય કરકે દોષકો ગૌણ કરતા હૈ. સ્વયંકો પુરુષાર્થ કરના હૈ, ઇસલિયે સ્વયં અપને અલ્પ દોષકો (મુખ્ય કરકે સમઝતા હૈ કિ) મુઝે અભી બહુત પુરુષાર્થ કરના બાકી હૈ. ઇસલિયે અપને દોષ પર દૃષ્ટિ કરકે ગુણકો ગૌણ કરતા હૈ. સ્વયંકો પુરુષાર્થ કરના હૈ. દૂસરેકા દોષ દેખના, ઉસમેં અટકના વહ કોઈ સાધકકા કર્તવ્ય નહીં હૈ.
પ્રત્યેક વસ્તુ સ્વતંત્ર પરિણમતી હૈ. વહ તો જ્ઞાયકરૂપ રહના, જ્ઞાયકકા જ્ઞાતા સ્વભાવ હૈ, જ્ઞાતારૂપ-સે જાનતે રહના. પરન્તુ સાધક દશામેં અપને ગુણકો ગૌણ કરકે જો દોષ હૈ ઉસકો મુખ્ય (કરતા હૈ). અપની અલ્પતાકો મુખ્ય કરકે, મુઝે બહુત કરના બાકી હૈ, ઐસે સ્વયં દેખતા હૈ, ઉસ જાતકા પુરુષાર્થ કરતા હૈ. દૂસરેકે ગુણકો દેખે ઉસે મુખ્ય કરતા હૈ ઔર દૂસરેકો દોષકો ગૌણ કરતા હૈ. દૂસરેકે દોષકે સાથ ઉસે કોઈ પ્રયોજન
PDF/HTML Page 1792 of 1906
single page version
નહીં હૈ.
સ્વયં આગે બઢનેકે લિયે ગુણ ગ્રહણ કરતા હૈ. અપને સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ કરકે મૈં સ્વભાવ-સે પૂર્ણ હૂઁ. અપને ગુણકો ગ્રહણ કરતા હૈ વહ દૂસરેકે ગુણ (ગ્રહણ કરતા હૈ). પરન્તુ અપને ગુણ તો સ્વભાવ દૃષ્ટિ-સે (દેખતા હૈ). બાકી અપનેમેં કિતની અલ્પતા હૈ, ઉસ અલ્પતા પર દૃષ્ટિ કરકે પુરુષાર્થ કૈસે બઢે, વીતરાગ કૈસે હોઊઁ, મેરી સાધક દશા કૈસે આગે બઢે, ઐસી ભાવના ઉસે હોતી હૈ. ઇસલિયે અપને ગુણકો ગૌણ કરકે દોષકો મુખ્ય કરતા હૈ. દૂસરેકે ગુણકો મુખ્ય કરતા હૈ. દૂસરેકે દોષકે સાથ કુછ પ્રયોજન નહીં હૈ. દૂસરેકે ગુણ-સે અપનેકો લાભ હોતા હૈ. ઇસલિયે ઉસે મુખ્ય કરકે સ્વયંકો આગે બઢનેકે લિયે સાધકદશામેં સાધકકા વહ પ્રયોજન હૈ.
આત્માર્થીઓંકો ભી વહી પ્રયોજન હૈ કિ દૂસરેકે ગુણ ગ્રહણ કરના, પરન્તુ દોષકો ગ્રહણ નહીં કરના. આત્માર્થીકો ભી હોતા હૈ. દૂસરેકે દોષકો ગૌણ કરકે ગુણ મુખ્ય કરના. ઔર સ્વયં કહાઁ ભૂલતા હૈ ઔર સ્વયં કહાઁ અટકતા હૈ, અપને દોષ પર દૃષ્ટિ કરકે ઔર પુરુષાર્થકો આગે બઢાયે. સ્વભાવ-સે પૂર્ણ હૂઁ, ઉસકા ખ્યાલ રખે. પરન્તુ અભી બહુત પુરુષાર્થ કરના બાકી હૈ. ઐસી ખટક ઉસે અન્દર હોની ચાહિયે.
મુનિઓં ભી વીતરાગદશા (કી ભાવના ભાતે હૈં કિ) વીતરાગ કૈસે હોઊઁ? પંચ પરમેષ્ઠી- અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય ભગવંત આદિ, ઉનકે ગુણ પર દૃષ્ટિ કરકે સ્વયં આગે બઢતા હૈ. મુનિરાજ, સાધક સબ. પંચ પરમેષ્ઠી જિન્હોંને સાધના કી, જો પૂર્ણ હો ગયે, ઉન પર ભક્તિ કરકે સ્વયં અપના પુરુષાર્થ, અપને પુરુષાર્થકી ડોર શુદ્ધાત્મા તરફ જોડકર આગે બઢતા હૈ. ઇસલિયે કરનેકા વહી હૈ.
કરના એક હૈ-શુદ્ધાત્માકો (પહચાનના). આચાર્યદેવ કહતે હૈં, હમ તુઝે આગે બઢનેકો કહતે હૈં તીસરી ભૂમિકામેં. ઉસકા મતલબ તુઝે અશુભમેં જાનેકો નહીં કહતે હૈં. પરન્તુ તીસરી ભૂમિકા કહકર, તૂ તીસરી ભૂમિકામેં જા. આગે બઢનેકો કહતે હૈં. ઉસમેં-સે અશુભમેં જાનેકો નહીં કહતે હૈં. બીચમેં શુભભાવ તો આતે હી હૈં. ઇસલિયે વહાઁ ભી નહીં અટકના હૈ. તીસરી ભૂમિકામેં જાનેકો આચાર્યદેવ કહતે હૈં. તીસરી ભૂમિકામેં નિર્વિકલ્પ દશામેં સ્થિર હોકર બાહર આયે તો શુભભાવ, પંચ પરમેષ્ઠી ભગવંતોંકી ભક્તિ, ગુણગ્રાહીપના વહ સબ આતા હૈ. ઔર અપને દોષ દેખને તરફ દૃષ્ટિ ઔર અપને પુરુષાર્થકી ડોર બઢાકર આગે જાતા હૈ. મૈં પૂર્ણ હૂઁ, ફિર ભી પર્યાયમેં ન્યૂનતા હૈ. ઐસી ઉસે ભાવના રહતી હૈ. પુરુષાર્થ-સે અપની ગતિ વિશેષ લીનતા તરફ જોડતા હૈ ઔર આનન્દ એવં અનુભૂતિકી દશા, ચારિત્ર દશાકો વિશેષ વૃદ્ધિગત કરતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પરમાગમસારમેં નિમ્ન રૂપસે બાત આતી હૈ. ઉસમેં પહલે જિજ્ઞાસુકા પ્રશ્ન હૈ કિ જ્ઞાન વિભાવરૂપ પરિણમતા હૈ? ઉસકે ઉત્તરમેં ગુરુદેવશ્રીને ઐસા કહા કિ જ્ઞાનમેં
PDF/HTML Page 1793 of 1906
single page version
વિભાવરૂપ પરિણમન નહીં હૈ. જ્ઞાન સ્વપરપ્રકાશક સ્વભાવી હૈ. પરન્તુ જો જ્ઞાન સ્વકો પ્રકાશે નહીં, સિર્ફ પરકો હી પ્રકાશે તો વહ જ્ઞાનકા દોષ હૈ. યહાઁ વિભાવ ઔર દોષકે બીચ ક્યા અંતર હૈ, યહ કૃપા કરકે સમઝાઈયે.
સમાધાનઃ- વહ તો શ્રદ્ધામેં ઉસકી ભૂલ પડી હૈ, વહાઁ જ્ઞાનમેં ઉસે ભૂલ હોતી હૈ. શ્રદ્ધામેં ભૂલ (હૈ). સર્વ ગુણાંશ સો સમ્યગ્દર્શન. જિસે અપની ઓર યથાર્થ પ્રતીતિ હુયી, ઉસકા જ્ઞાન ભી યથાર્થ હૈ. જહાઁ શ્રદ્ધામેં ભૂલ હૈ ઇસલિયે જ્ઞાન ભી મિથ્યા નામ પ્રાપ્ત કરતા હૈ.
વિભાવકી કષાયકી જો કાલિમા હો રહી હૈ, વહ કાલિમા ઔર ઇસ જ્ઞાનમેં અંતર હૈ. જ્ઞાન જો સ્થૂલ રૂપ-સે વ્યવહારમેં જાનતા હૈ, વૈસે જાનનેમેં ભૂલ નહીં હૈ. પરન્તુ સ્વયંકો જાનતા નહીં હૈ, જ્ઞાન સ્વપરપ્રકાશક (હોને પર ભી) વહ પરકો યથાર્થ નહીં જાનતા હૈ. જો પરકો જાનતા હૈ ઔર સ્વકો નહીં જાનતા હૈ, વહ તો ઉસકી બડી ભૂલ હૈ. ઇસલિયે સ્વપૂર્વક પરકો જાને તો વહ જ્ઞાન યથાર્થ હૈ. સ્વકો નહીં જાનતા હૈ, વહ જ્ઞાનકા દોષ હૈ, જ્ઞાનકી ભૂલ હૈ.
જૈસે દર્શનકી ભૂલ હૈ, વૈસે જ્ઞાનકી ભી ભૂલ હૈ. પરન્તુ વિભાવકી જો પરિણતિ (હૈ), કષાયકી કાલિમાકી જો પરિણતિ હૈ વૈસી જ્ઞાનકી પરિણતિ નહીં હૈ. જ્ઞાનકી પરિણતિ ઉસે મિથ્યારૂપ પરિણમી હૈ. જો જાને, વ્યવહારમેં જો જાને વહ સ્થૂલરૂપ-સે જાનતા હૈ, ઐસા કહનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ ઉસકી શ્રદ્ધાકે સાથ ઉસકે જ્ઞાનમેં ભી ભૂલ હૈ. સ્વયંકો નહીં જાનતા હૈ, વહ ઉસકી ભૂલ હૈ. ઉસે ભી મિથ્યાજ્ઞાન કહનેમેં આતા હૈ. અપને સ્વપદાર્થકો નહીં જાનતા હૈ. સ્વયંકો નહીં જાના, ઉસને કુછ નહીં જાના. ઔર સ્વયંકો જાને ઉસને સબ જાના હૈ. પરકો જાને પરન્તુ ઉસે યથાર્થ નહીં કહતે હૈં. અપનેકો જાને તો વહ યથાર્થ જ્ઞાન કહલાતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી ઐસા ફરમાતે થે કિ, જિસસે લાભ માને ઉસે અપના માને બિના રહે નહીં. યહાઁ પરપદાથામેં ઇષ્ટ-અનિષ્ટ બુદ્ધિ તો જીવકો હૈ. તો ક્યા અનિષ્ટપનેમેં અપનત્વ નહીં હૈ? અથવા પૂજ્ય ગુરુદેવકી યહાઁ ક્યા આશય હૈ, ઉસે સ્પષ્ટિ કીજિયે.
સમાધાનઃ- પરપદાર્થકો ઇષ્ટ માનતા હૈ, અનિષ્ટ માને ઉસે અનિષ્ટ માન રહા હૈ, પરન્તુ અન્દરમેં તો, યહ મુઝે નુકસાન કરતા હૈ, નુકસાન કરતા હૈ, ઐસા જો ઉસને માના હૈ વહ જૂઠા હૈ. ઉસને અપનત્વ માના હૈ. અનિષ્ટ-સે મુઝે નુકસાન હોતા હૈ, ઇષ્ટ- સે મુઝે લાભ હોતા હૈ. વહ દોનોં ભાવ ઉસકે યથાર્થ નહીં હૈ. ઇષ્ટ-અનિષ્ટ જ્ઞાતાકી પરિણતિમેં એક ભી નહીં હૈ. વસ્તુ સ્વભાવ-સે ઇષ્ટ-અનિષ્ટ કુછ હૈ હી નહીં. પરન્તુ ઇષ્ટપના માના વહ કહતા હૈ, મુઝે ઠીક હૈ. ઔર અનિષ્ટ માના કિ મુઝે ઠીક નહીં હૈ, ઉસમેં વહ નુકસાન કરતા હૈ. ઐસા માના ઉસમેં અપની પરિણતિકે સાથ ઉસે કુછ એકત્વપના
PDF/HTML Page 1794 of 1906
single page version
હો, ઐસી ભ્રાન્તિ અન્દર સાથમેં આ જાતી હૈ.
કોઈ નુકસાન નહીં કરતા હૈ ઔર કોઈ લાભ ભી નહીં કરતા હૈ. દોનોંમેં ઉસકી જૂઠી માન્યતા હૈ. વિભાવકા કારણ.... પરિણતિમેં જો દુઃખકા કારણ વિભાવ પરિણતિમેં હૈ, ઉસકે કાર્યમેં ઉસે અનિષ્ટ આદિ સબ ફલમેં આતે હી રહતા હૈ. ઉસકા કારણ ઐસા હૈ. અંતરમેં ઉન દોનોંકે સાથ અન્દર એકત્વબુદ્ધિ હૈ હી. નુકસાન માને તો ભી એકત્વબુદ્ધિ હૈ ઔર લાભ માને તો ભી એકત્વબુદ્ધિ હી હૈ. દોનોંકે સાથ એકત્વબુદ્ધિ હૈ.
પરન્તુ દોનોં ઇષ્ટ-અનિષ્ટ-સે છૂટકર મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, મુઝે કોઈ પરપદાર્થ ઇષ્ટ-અનિષ્ટ નહીં કરતા. મેરા જ્ઞાયક હૈ વહી મુઝે લાભરૂપ હૈ. ઉસ તરફ પરિણતિ જાય તો ઉસ ઓર શુભભાવ આયે, પરન્તુ શુભભાવ કહીં આદરને યોગ્ય નહીં હૈ. આદરણીય તો એક ચૈતન્યતત્ત્વ હી આદરણીય હૈ. ઇષ્ટ-અનિષ્ટ-સે છૂટ જાના ઔર એક જ્ઞાયકકી પરિણતિ પ્રગટ કરની વહી લાભરૂપ હૈ. અનિષ્ટમેં ભી અપનત્વ હો ગયા ઔર ઇષ્ટમેં અપનત્વ આ હી જાતા હૈ. દોનોંમેં આ જાતી હૈ. લાભ-નુકસાન દોનોંમેં માના ઇસલિયે દોનોંમેં અપનત્વ આ જાતા હૈ. ઉસને મુઝે નુકસાન કિયા, ઇસલિયે ઉસમેં ઉસે એકત્વબુદ્ધિ હો ગયી હૈ. દોનોં-સે ભિન્ન પડકર અંતરમેં જ્ઞાયકકી પરિણતિ પ્રગટ કરકે ઇષ્ટ-અનિષ્ટ મુઝે કુછ નહીં હૈ. અન્દર જ્ઞાયક હૈ વહી મુઝે ઉપાદેય હૈ, યે સબ ત્યાગને યોગ્ય હૈ.
સાધકદશામેં શુભભાવના સાથમેં આ જાતી હૈ. જ્ઞાયક પરિણતિ યથાર્થ જો હૈ સો હૈ. યથાર્થ પરિણતિ પ્રગટ કરકે ઉસે શુભભાવના (આતી હૈ).