PDF/HTML Page 1858 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- પ્રશમમૂર્તિ પૂજ્ય ભગવતી માતાકો અત્યંત ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર. શાસ્ત્રમેં આતા હૈ કિ શ્રુતજ્ઞાન અર્થાત અપરિણામી ધ્રુવ જ્ઞાન બન્ધ-મોક્ષકો કરતા નહીં. યહ બાત તો સમઝમેં આતી હૈ. પરન્તુ ફિર ઐસા આતા હૈ કિ શ્રુતજ્ઞાન પરિણત જીવ ભી બન્ધ- મોક્ષ નહીં કરતા હૈ. યહ બાત સમઝમેં નહીં આતી હૈ. પરિણત અર્થાત પરિણમનયુક્ત કહના ઔર પુનઃ બન્ધ-મોક્ષકો કરતા નહીં હૈ ઐસા કહના, વહ કૈસે હૈ?
સમાધાનઃ- ગુરુદેવને તો બહુત વિસ્તાર કિયા હૈ. ગુરુદેવને સમઝાનેમેં કુછ બાકી નહીં રખા હૈ. સૂક્ષ્મ-સૂક્ષ્મ કરકે શાસ્ત્રકા રહસ્ય ગુરુદેવને ખોલા હૈ. ગુરુદેવકા અનન્ત- અનન્ત ઉપકાર હૈ. યદિ ઉસે સમઝકર અન્દર પુરુષાર્થ કરે તો પ્રગટ હો ઐસા હૈ.
ગુરુદેવને ઇસકા તો કિતના વિસ્તાર કિયા હૈ. પરિણત જ્ઞાન તો... અનાદિઅનન્ત જો વસ્તુ હૈ, વહ વસ્તુ તો સ્વયં બન્ધ-મોક્ષકો કરતી નહીં હૈ. વહ વસ્તુ સ્વભાવ હૈ ઔર પરિણત અર્થાત જો સાધક અવસ્થારૂપ જો જીવ પરિણમિત હુઆ હૈ, વહ બન્ધ-મોક્ષકો નહીં કરતા હૈ. જિસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી હૈ, વહ બન્ધ-મોક્ષકો નહીં કરતા હૈ. જિસને વસ્તુકા સ્વરૂપ જાના હૈ, વહી વાસ્તવમેં બન્ધ-મોક્ષકો કરતા નહીં હૈ. ક્યોંકિ ઉસને દ્રવ્યદૃષ્ટિકી અપેક્ષા-સે દ્રવ્યકો બરાબર ગ્રહણ કિયા હૈ. દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ કી હૈ. ઇસલિયે વહ દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે બન્ધ-મોક્ષકો કરતા નહીં હૈ.
પરિણત કહકર આચાર્યદેવ ઐસા કહતે હૈં કિ જો પરિણામી હૈ, પરિણામી ઔર અપરિણામી દોનોં સાથમેં હોતે હૈં. અપરિણામી દ્રવ્ય હૈ ઔર પરિણત વહ પર્યાય હૈ. વહ પર્યાય વસ્તુકો ગ્રહણ કરતી હૈ. સાધક અવસ્થારૂપ પરિણમિત હુઆ જીવ હૈ, વહી વાસ્તવિકરૂપ-સે વસ્તુ સ્વરૂપકો જાનતા હૈ ઔર વહી બન્ધ-મોક્ષકો કરતા નહીં હૈ ઔર બન્ધ-મોક્ષકી સાધના, મોક્ષકી સાધના ભી વહી કરતા હૈ. વાસ્તવિકરૂપ-સે જો જીવ પરિણમિત હુઆ હૈ, વહી વસ્તુ સ્વરૂપકો જાનતા હૈ ઔર દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે વહ બન્ધ-મોક્ષકો કરતા નહીં હૈ.
વસ્તુ સ્વરૂપ અનાદિઅનન્ત જૈસા હૈ વૈસા, પરિણતિવાલે જીવને હી જાના હૈ કિ મેરા સ્વરૂપ જો હૈ, વસ્તુ હૈ વહ બઁધતી નહીં હૈ ઔર બન્ધન નહીં હૈ તો મુક્તિ કિસ અપેક્ષા-સે? ઇસલિયે વસ્તુ સ્વભાવ-સે બન્ધ ઔર મુક્તિ, વહ વસ્તુ સ્વભાવ-સે નહીં હૈ. ઔર વહ નહીં હૈ, જો જ્ઞાન પરિણતવાલા જીવ હૈ, ઉસીને જાના હૈ. ઔર જાનનેકે બાવજૂદ
PDF/HTML Page 1859 of 1906
single page version
ઉસકી પર્યાયમેં સાધનાકી પર્યાય તો ચાલૂ હી રહતી હૈ. ઐસા કોઈ વસ્તુકા સ્વરૂપ હૈ કિ અપરિણામી ઔર પરિણત દોનોં સાથમેં હી રહતે હૈં.
ઉસમેં આગે આતા હૈ કિ દ્રવ્ય ઔર પર્યાય દોનોં યુગ્મ હૈ. વહ દોનોં સાથમેં હી રહતે હૈં. પરિણામી ઔર અપરિણામી દોનોં સાથમેં હોતે હૈં ઔર ઉસમેં સાધના હોતી હૈ. બન્ધ-મોક્ષકો નહીં કરતા હૈ, વહ સાધક અવસ્થાવાલે જીવને હી બરાબર જાના હૈ. બુદ્ધિ- સે જાના વહ અલગ બાત હૈ. યે તો અંતર પરિણતિરૂપ-સે જાના હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા- સે ઉસકા આત્મા, ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી, દ્રવ્ય પર જો દૃષ્ટિ સ્થાપિત કી ઇસલિયે વહ વાસ્તવિક રૂપ-સે વહ બન્ધ-મોક્ષકા કર્તા નહીં હૈ. તો ભી સાધનાકી પર્યાય તો ઉસે ચાલૂ હૈ.
ઇસલયે આચાર્યદેવ ઐસા કહતે હૈં, પરિણત, પરિણત અર્થાત જીવકા એક સ્વભાવ પરિણામી ભી હૈ ઔર અપરિણામી ભી હૈ. દોનોં વસ્તુ સ્વભાવકો આચાર્યદેવ સાબિત કરતે હૈં. જો અપરિણામી હૈ ઉસે પરિણતવાલે જીવને હી જાના હૈ. ઔર ઉસને હી સાધનાકી પર્યાય શુરૂ કી હૈ. વાસ્તવિક રૂપ-સે પરિણત ઔર અપરિણતકે બીચ જો સાધક જીવ હૈ વહી ઉસે બરાબર જાનતા હૈ. ઔર દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં તો મતિ-શ્રુત જ્ઞાનકે ભેદ નહીં હૈ, યા ઉપશમ, ક્ષયોપશમ, ક્ષાયિક આદિકે ભેદ ભી ઉસમેં નહીં હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિ તો ઐસી અખણ્ડ અભેદ હૈ. ફિર ભી વહ અખણ્ડકો ગ્રહણ કરે તો ભી ભેદ ઉસમેં હોતે હૈં. ઉસ ભેદકો જ્ઞાન જાનતા હૈ. ભેદ ઔર અભેદ સાથમેં રહતે હૈં. ફિર ભી દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે વસ્તુ અખણ્ડ ઔર ગુણ અપેક્ષા-સે ઉસમેં ભેદ, પર્યાય અપેક્ષા-સે ભેદ (હૈ). વહ દોનોં અપેક્ષાએઁ ભિન્ન- ભિન્ન હૈં.
પરિણામી, અપરિણામી વિરુદ્ધ હોને પર ભી દોનોં સાથમેં રહતે હૈં. ઔર ઉન દોનોંકી અપેક્ષાએઁ અલગ-અલગ હૈ. મુક્તિકે માર્ગમેં વહ દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. અપરિણામી પર જોર ઔર ઉસ પર ઉસ જાતકી દૃષ્ટિ સ્થાપિત કી હૈ તો ભી સાધના ભી વૈસે હી હોતે હૈં. સાધનાકા જો પરિણામીપના હૈ વહ ભી અપરિણામી તરફકી મુખ્યતા-સે હી પરિણામી સાધના હોતી હૈ. ઐસા ઉસકા સમ્બન્ધ હૈ. ઔર જ્ઞાન ઉસે બરાબર ગ્રહણ કરતા હૈ.
દ્રવ્ય ઔર પર્યાય દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. ઇસલિયે આચાર્યદેવને કહા હૈ કિ જો પરિણતવાલા જીવ હૈ, વહી બન્ધ-મોક્ષકો નહીં કરતા હૈ. જો પરિણામી હૈ, જો સાધનારૂપ પરિણમા હૈ, ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી હૈ. ઔર વહી જ્ઞાયક હૈ. વહ વાસ્તવમેં જ્ઞાયક હૈ ઔર પરિણામી જીવ હૈ, જિસે સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર હૈ, વહ પરિણામીપના જિસે હૈ, ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ સાથમેં હી રહતી હૈ. ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિપૂર્વક સાધનાકી પર્યાય સાથમેં હોતી હૈ. વહ દ્રવ્યમેં-સે સર્વ ભેદકો નિકાલ દેતા હૈ તો ભી, વહ નિકાલ દેતા હૈ ઉસીમેં
PDF/HTML Page 1860 of 1906
single page version
સાધના શુરૂ હોતી હૈ. ઐસા હી વસ્તુકા સ્વરૂપ હૈ.
જિસ અપેક્ષા-સે વસ્તુ અપરિણામી હૈ ઔર જો પરિણામી હૈ, ઉસકી અપેક્ષા અલગ હૈ. પરન્તુ દ્રવ્ય ઔર પર્યાયકા યુગ્મ સાથમેં હી હોતા હૈ. ઉસમેં-સે એક ભી નિકલ નહીં સકતા. દોનોંકી અપેક્ષા અલગ હૈ. ઔર સાધનામેં વહ દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. એક મુખ્યપને હોતા હૈ, એક ગૌણપને હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દોનોં બાત ઉસે અપને લક્ષ્યમેં રખની ચાહિયે?
સમાધાનઃ- એક મુખ્ય હોતી હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિ અનાદિ-સે જીવને કી નહીં હૈ, ઇસલિયે દ્રવ્યદૃષ્ટિ મુખ્ય હૈ. તો ભી પર્યાય તો ઉસકે સાથ હોતી હૈ. વહ દ્રવ્ય પર્યાય રહિત નહીં હોતા ઔર પર્યાયકો દ્રવ્યકા આશ્રય હોતા હૈ. ઐસા સમ્બન્ધ તો દ્રવ્ય ઔર પર્યાયકા હોતા હૈ. વહ ઉસે સાથમેં હોતા હૈ. ઉસકી દૃષ્ટિ અનાદિ-સે પર્યાય પર હૈ. દૃષ્ટિ પલટકર દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ મુખ્ય કરકે ઉસકે સાથ પર્યાય ગૌણ હોતી હૈ. પર્યાય નિકલ નહીં જાતી. પર્યાય સાથમેં હોતી હૈ. સાધનામેં દોનોં સાથમેં હોતે હૈં. દ્રવ્યદૃષ્ટિ મુખ્ય ઔર સાધના પર્યાયમેં હોતી હૈ. દોનોં સાથમેં હોતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- છઠ્ઠી ગાથામેં પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત રહિત ધ્રુવ જ્ઞાયક કહા, વહ તો સમઝમેં આતા હૈ. પરન્તુ દૂસરે પૈરેગ્રાફમેં કહતે હૈં કિ જ્ઞેયાકાર અવસ્થામેં જો જ્ઞાયકપને જ્ઞાત હુઆ વહ સ્વરૂપ પ્રકાશનકી અવસ્થામેં ભી કર્તા-કર્મકા અનન્યપના હોને-સે જ્ઞાયક હી હૈ. તો યહાઁ ધ્રુવ જ્ઞાયકકી બાત ચલતી હૈ, ફિર ભી દૂસરે પૈરેગ્રાફમેં અવસ્થાકી બાત ક્યોં લી? ક્યા અવસ્થા સમઝાની હૈ યા ત્રિકાલી જ્ઞાયક સમઝાના હૈ? ઇસમેં પહલે ઔર દૂસરે પૈરેગ્રાફકા જ્ઞાયક એક હી હૈ યા ભિન્ન-ભિન્ન હૈ?
સમાધાનઃ- જ્ઞાયક એક હી હૈ. આચાર્યદેવકો જ્ઞાયક હી સાબિત કરના હૈ. જ્ઞાયક જો અનાદિ-સે જ્ઞાયક હૈ, વહ અનાદિકા જ્ઞાયક હૈ. વિભાવ અવસ્થામેં જો જ્ઞાયક હૈ ઔર પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત અવસ્થામેં જો જ્ઞાયક હૈ, વહી જ્ઞાયક, સ્વરૂપ પ્રકાશનકી અવસ્થામેં વહી જ્ઞાયક હૈ.
આચાર્યદેવ કહતે હૈં કિ અનાદિ-સે જો વિભાવકી પર્યાય હૈ, ઉસમેં અનાદિ-સે વહ જ્ઞાયક હી રહા હૈ. જ્ઞાયકપના ઉસકા બદલા નહીં. સ્વતઃસિદ્ધ જ્ઞાયક હૈ. વહ જ્ઞાયક હી રહા હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તકી જો ઉસકી ચારિત્રકી દશા હૈ, વહ ચારિત્રકી જો દશા હૈ, ઉસમેં ભી વહ જ્ઞાયક હી રહા હૈ. ચારિત્રમેં જો છઠવેં-સાતવેં ગુણસ્થાનમેંં મુનિ ઝુલતે હૈં, ક્ષણમેં સ્વાનુભૂતિ ઔર ક્ષણમેં બાહર આતે હૈં, ઐસી પર્યાયોંકી જો સાધનાકી દશા હૈ, જો મુનિકી ચારિત્રકી દશા હૈ, ઉસમેં ભી જ્ઞાયક તો દ્રવ્યરૂપ, દ્રવ્ય જ્ઞાયકરૂપ હી રહા હૈ. વહ દ્રવ્ય રહા હૈ.
ઉસમેં તો જ્ઞાયક અશુદ્ધ નહીં હુઆ હૈ. અનાદિ-સે અશુદ્ધ નહીં હુઆ હૈ. જ્ઞાનકી
PDF/HTML Page 1861 of 1906
single page version
અપેક્ષા-સે. દૂસરા ચારિત્રકી અપેક્ષા-સે હૈ. ઇસ તરહ શુદ્ધ ઉપાસિત હોતા હુઆ શુદ્ધ હી હૈ. વહ દર્શનકી અપેક્ષા-સે-દ્રવ્યદૃષ્ટિકી અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક હૈ. વહ દ્રવ્ય અનાદિ- સે સ્વભાવ-સે ભી જ્ઞાયક હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ કી ઇસલિયે વહ જ્ઞાયક હૈ. ચારિત્રકી અવસ્થામેં ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી અવસ્થામેં જ્ઞેયાકાર હુઆ તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. વહ જ્ઞેયોંકો જાનતા હૈ તો ભી વહ જ્ઞાયક જ્ઞાયકરૂપ-સે પલટતા નહીં.
સ્વરૂપમેં નિર્વિકલ્પ દશામેં જાય તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ ઔર જ્ઞેયોંકો જાને તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. ઉન જ્ઞેયોંકો જાનનેમેં ઉસે અશુદ્ધતા નહીં આતી હૈ. જૈસે વિભાવ અવસ્થામેં અથવા પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં હો તો ભી જ્ઞાયકકો કોઈ અશુદ્ધતા નહીં હૈ. વહ ભેદ પડા તો પર્યાયકા ભેદ હોતા હૈ, દ્રવ્યમેં નહીં હોતા. ઐસે વહ સ્વતઃસિદ્ધ જ્ઞાયક હૈ. બાહર જાનને ગયા ઇસલિયે ઉસકા જ્ઞાન વૃદ્ધિગત હો ગયા યા જ્ઞાનમેં કુછ અશુદ્ધતા આ ગયી ઐસા નહીં હૈ. ઔર અંતરમેં ગયા, સ્વરૂપ પ્રકાશનકી સ્વાનુભૂતિકી દશામેં ગયા તો ભી વહ જ્ઞાયક દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક હી હૈ.
એક પર્યાયકી શુદ્ધતા-લીનતા હો, વહ એક અલગ બાત હૈ. બાકી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞેયકો જાને તો ભી જ્ઞાયક હૈ. કર્તા-કર્મ પર્યાય પ્રગટ હુયી, સ્વરૂપ પ્રકાશનકી, ઇસલિયે ઉસમેં પર્યાય નહીં સાબિત કરની હૈ, જ્ઞાયકકો સાબિત કરના હૈ. ઉસકી સ્વરૂપ પ્રકાશનકી નિર્વિકલ્પ દશામેં ગયા, તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ભલે ઉસકી સાધનાકી પર્યાય, વેદનકી પર્યાય સ્વાનુભૂતિરૂપ હુયી તો ભી વહ જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ.
જ્ઞાન બાહર જ્ઞેયોંકો જાનતા હૈ તો વહ તો ભિન્ન રહકર જાનતા હૈ. ઉસમેં જ્ઞેયકૃત અશુદ્ધતા ઉસે નહીં આતી હૈ. તો ભી વહ જ્ઞાયક હી હૈ. શુદ્ધિ-અશુદ્ધિ તો ઉસકી પર્યાયમેં ચારિત્રકી અપેક્ષા-સે હોતી હૈ. જાનનેકી અપેક્ષા-સે કહીં જ્ઞાનમેં શુદ્ધતા-અશુદ્ધતા આતી નહીં. વહ બાહર ભિન્ન રહકર જ્ઞાયક અપની તરફ જ્ઞાયકકી ધારા રખકર જાનતા હૈ. ઉસમેં અશુદ્ધતા આતી નહીં.
પરન્તુ અનાદિ-સે જ્ઞેયકો એકમેક હોકર જાનતા થા. તો ભી દ્રવ્યમેં કહીં અશુદ્ધતા આ નહીં જાતી. વહ જાને તો ભી જ્ઞાયક હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત અવસ્થામેં ભી જ્ઞાયક હૈ. વિભાવ અવસ્થામેં અનાદિ-સે હૈ તો ભી જ્ઞાયક હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે વહ સર્વ અપેક્ષા- સે જ્ઞાયક હૈ. દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રકા ભેદ પડે તો ભી વહ જ્ઞાયક હી હૈ.
કર્તા-કર્મમેં પર્યાયકી બાત નહીં કરની હૈ. પર્યાય કહકર જ્ઞાયકકો બતાના હૈ. જ્ઞાયક સ્વાનુભૂતિમેં ગયા, સ્વરૂપકા નિર્વિકલ્પ દશામેં વેદન કરે તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. જ્ઞાયક જો અનાદિકા વસ્તુ સ્વરૂપ-સે હૈ, વહ જ્ઞાયક હૈ. ઉસમેં જો મૂલ વસ્તુ હૈ, દ્રવ્ય ઔર પર્યાય ઐસે દો પ્રકાર (જરૂર હૈ), ફિર ભી મૂલ વસ્તુ જો હૈ, વહ જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. પર્યાય પલટે વહ એક અલગ બાત હૈ. જ્ઞાયક જ્ઞાયક હી હૈ. જ્ઞાનમેં
PDF/HTML Page 1862 of 1906
single page version
બાહરકા જાના ઇસલિયે કુછ કમ હો ગયા ઔર અન્દર ગયા તો બઢ ગયા અથવા બાહર જ્યાદા જાના તો બઢ ગયા ઔર અન્દર કમ હો ગયા, ઐસા કુછ નહીં હૈ. અથવા જ્ઞેયાકાર અશુદ્ધ હો ગયા ઐસા નહીં હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હી હૈ.
ઉસકી જો દ્રવ્યદૃષ્ટિ હુયી ઔર દ્રવ્યકી પરિણતિ જો પ્રગટ કી, દ્રવ્ય તો અનાદિકા હૈ, ઉસમેં જો દૃષ્ટિ સ્થાપિત કી, વહ જ્ઞાનકી પર્યાયમેં હો યા ચારિત્રકી પર્યાયમેં હો, કોઈ ભી પર્યાયમેં હો, દર્શનકી પર્યાયમેં તો દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી હૈ. તો સર્વ અવસ્થામેં જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. અનાદિ-સે જ્ઞાયક હૈ. વહ જ્ઞાયકરૂપ પરિણમિત અનન્ત-અનન્ત શક્તિયોં-સે ભરા હૈ. વહ જ્ઞાયક સદાકે લિયે જ્ઞાયક હી રહતા હૈ. વહ અંશ હૈ, યહ અંશી હૈ. સદાકે લિયે જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હી હૈ. પર્યાય કોઈ ભી પરિણમે તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ઐસા આચાર્યદેવકો કહના હૈ.
કર્તા-કર્મ કહકર પર્યાય નહીં બતાની હૈ. જ્ઞાયક હી બતાના હૈ. સ્વરૂપ પ્રકાશનમેં જ્ઞાયક ઔર જ્ઞેયાકારમેં જ્ઞાયક, પ્રમત્તમેં જ્ઞાયક ઔર અપ્રમત્તમેં જ્ઞાયક, વિભાવકી કોઈ ભી અવસ્થા હો, ઉસમેં જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હૈ. અનાદિ-સે જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હૈ. ઉસકી સાધનાકી પર્યાય પ્રગટ હુયી તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ઐસા આચાર્યદેવકો કહના હૈ.
કર્તા-કર્મકા અનન્યપના અર્થાત કર્તા સ્વયં ઔર કર્મ ઉસકી પર્યાય હૈ. અનન્યપના અર્થાત પર્યાયકી અપેક્ષા-સે ઉસે અનન્યપના હૈ. પર્યાય ઉસમેં નહીં હૈ ઐસા નહીં હૈ, પર્યાય પ્રગટ હુયી હૈ. સ્વરૂપ પ્રકાશનકી ભલે પર્યાય પ્રગટ હુયી હૈ, સ્વાનુભૂતિકી પર્યાય પ્રગટ હુયી હૈ. કર્તા-કર્મકા અનન્યપના હૈ, તો ભી જ્ઞાયક હૈ. ક્યોંકિ કર્તા-કર્મમેં સ્વરૂપ પ્રકાશનકી પર્યાય કર્મપને પ્રગટ કી, વહ કર્મ પર્યાય ઉસસે બિલકૂલ ભિન્ન નહીં હૈ. કોઈ અપેક્ષા-સે ઉસકા અનન્યપના હૈ. અમુક અપેક્ષા-સે અનન્યપના હૈ. તો ભી પર્યાયકા અનન્યપના હો તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. પર્યાયકા વેદન સ્વયંકો હોતા હૈ. તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ, ઐસા કહના હૈ.
અપેક્ષા સમઝની ચાહિયે. મૂલ વસ્તુ હૈ. પર્યાયકો કોઈ અપેક્ષા-સે અનન્ય કહનેમેં આતી હૈ, કોઈ અપેક્ષા-સે ઉસે ભિન્ન કહનેમેં આતી હૈ, કોઈ અપેક્ષા-સે અભિન્ન કહનેમેં આતી હૈ, ઉસકી અપેક્ષાએઁ ભિન્ન-ભિન્ન હૈં.
મુમુક્ષુઃ- ઇસમેં જો પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત કહા વહ ચારિત્ર વિવક્ષા-સે કહા. ઔર કર્તા- કર્મ કહા વહ જ્ઞાન-જ્ઞેય વિવક્ષા-સે કહા. ઉસમેં જ્ઞાન-જ્ઞેય વિવક્ષાકી અપેક્ષા-સે ભલે સ્વકો જાનતા હોને પર ભી વહ અનન્યપના હુઆ તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ, ઐસા કહના હૈ?
સમાધાનઃ- હાઁ, જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. કર્તા-કર્મ અપેક્ષા-સે સ્વયં જાનનેવાલા ઔર વહ ઉસકા કર્મ હુઆ. તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ક્યોંકિ કર્મ વહ પરિણતિ
PDF/HTML Page 1863 of 1906
single page version
પ્રગટ હુયી. તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. પર્યાય પ્રગટ હુયી, ઉસ પર્યાયમેં ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. સ્વયંકો જાનતા હુઆ જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. જો અનાદિકા જ્ઞાયક હૈ વહ જ્ઞાયક હી હૈ.
સ્વરૂપ પ્રકાશનકી (બાત કહી તો) વહાઁ પર્યાયકી બાત હો ગયી ઔર પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં લો તો વહાઁ ભી સાધનાકી હી પર્યાય આયી. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં. અપ્રમત્ત દશા હૈ વહ ભી સાધનાકી પર્યાય હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં મુનિ ઝુલતે હૈં. મુનિકો દ્રવ્યદૃષ્ટિ તો મુખ્ય હોતી હૈ. ઉસમેં ભી દૃવ્યદૃષ્ટિ-સે જ્ઞાયક ભિન્ન રહતા હૈ. વૈસે જ્ઞાનકી જો પર્યાય પ્રગટ હુયી ઉસમેં ભી વહ જ્ઞાયક વૈસે હી રહતા હૈ. જ્ઞાયક જો દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક હૈ, વહ જ્ઞાયક હી હૈ. સ્વતઃ જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી પર્યાય પરિણમે વહ ભી પર્યાય હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તકી પર્યાય હૈ, વહ ભી પર્યાય હૈ. સબ પર્યાયમેં જ્ઞાયક જ્ઞાયક રહતા હૈ. ભલે કર્તા-કર્મકા અનન્યપના હો. અપ્રમત્ત દશા હૈ વહ સાધનાકી પર્યાય હૈ. સાધનાકી પર્યાયકા ઉસે વેદન હૈ. ઉસમેં વહ પરિણમતા હૈ, તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી પર્યાયમેં પરિણમે તો ભી જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી પર્યાયમેં પરિણમે તો ભી જ્ઞાયક હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત-સે તો રહિત કહા ઔર કર્તા-કર્મકા અનન્યપના (કહા). ઉસમેં રહિત શબ્દપ્રયોગ નહીં કિયા. તો વહ દોનોં કૈસે?
સમાધાનઃ- કર્તા-કર્મ સ્વરૂપ પ્રકાશનમેં જ્ઞાન સ્વયં પ્રકાશ કરતા હૈ-જ્ઞાન જાનતા હૈ, જાનનેકી અપેક્ષા લી ન, ઇસલિયે જાનતા હૈ. જાનનેકી અપેક્ષા-સે અનન્ય હૈ તો ભી જ્ઞાયક હૈ, ઐસે. જ્ઞાયકકો જાનનેકો કહા. જ્ઞાયક તો જાનનેવાલા હૈ. ઇસલિયે જાનનેવાલા જાનતા હૈ. જાનતા હૈ તો ભી ઉસકે સાથ, ઉસ પર્યાયકે સાથ દ્રવ્ય તો દ્રવ્ય હી રહતા હૈ. જાનનેકી અપેક્ષા આયી તો ઉસે જ્ઞાયક કહતે હૈં, જાનનેકી અપેક્ષાકે કારણ ઉસે અનન્ય કહા. પરન્તુ વહ અપ્રમત્તકી સાધનાકી પર્યાય હૈ, ઇસલિયે ઉસસે ભિન્ન ઉપાસિત હોતા હુઆ કહા. અનન્ય (કહા), ક્યોંકિ વહ જાનનેકી પર્યાય હૈ, ઇસલિયે ઉસે અનન્ય કહા. દૃષ્ટાન્ત દેકર ભી સિદ્ધાન્ત સાબિત કરતે હૈં.
જ્ઞાયકમેં જાનનેકી મુખ્યતા આયી. જ્ઞાયક જાનનેકા કાર્ય કરે ઇસલિયે જ્ઞાયક જાનતા હો તો? જ્ઞાયક જો જાનનેકા કામ કરે, વહ જાનને-સે ઉસે ભિન્ન કૈસે માનના? પ્રમત્ત- અપ્રમત્ત તો એક સાધનાકી પર્યાય હુયી. પરન્તુ યે જાનનેકી પર્યાય તો ઉસકા સ્વભાવ હૈ, જ્ઞાયક સ્વતઃ (હૈ), વહ જાનનેકી પર્યાય તો ઉસકા સ્વભાવ હૈ. જાનનેકી પર્યાય- સે અશુદ્ધ નહીં હોતા, ઐસા કૈસે માનના? જાનનેવાલા હૈ ઔર જાનતા હૈ. પરન્તુ જાનનેવાલેકી પર્યાય જાનતી હૈ તો ઉતની પર્યાય જિતના નહીં હો જાતા. વહ અખણ્ડ હી રહતા હૈ. ઉસમેં અનન્ય હો તો ભી ઉતની પર્યાય જિતના નહીં હો જાતા.