PDF/HTML Page 1889 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- દ્રવ્યકર્મ, નોકર્મ ઔર ભાવકર્મ, તીનોં-સે એકસાથ ભિન્ન પડના. તો ઉન દોનોંમેં ક્યા અંતર હૈ?
સમાધાનઃ- અંતરમેં જહાઁ એકત્વબુદ્ધિ રહે, વિભાવકે સાથ એકત્વબુદ્ધિ હૈ વહાઁ સબ પરપદાર્થકે સાથ એકત્વબુદ્ધિ હૈ. સ્થૂલરૂપ-સે એકત્વ નહીં માનતા હૈ, પરન્તુ ઉસમેં એકત્વબુદ્ધિ (હૈ). એક ભી પરપદાર્થકે (સાથ એકત્વબુદ્ધ હૈ), તબતક સર્વકે સાથ એકત્વબુદ્ધિ હૈ. વહ ભિન્ન નહીં પડા. ક્યોંકિ રાગ હૈ વહ અપના સ્વભાવ નહીં હૈ. દ્રવ્યકર્મકે નિમિત્ત- સે ભાવકર્મરૂપ વહ સ્વયં પરિણમતા હૈ, પરન્તુ વહ અપના સ્વભાવ નહીં હૈ.
દ્રવ્યદૃષ્ટિ-સે દેખો તો વહ વિભાવ ભી અપને-સે ભિન્ન હૈ. ઇસલિયે ઉસકે સાથ જહાઁ એકત્વબુદ્ધિ હૈ, એક તરફ જહાઁ ખડા હૈ, પર તરફ દૃષ્ટિ કરકે, ઉસે ઐસા લગે કિ મૈં સબસે ભિન્ન પડ ગયા ઔર વિભાવકે સાથ એકત્વબુદ્ધિ હૈ, ઉતના હી બાકી હૈ. પરન્તુ ઉસકા ઉપયોગ જહાઁ એક જગહ એકત્વબુદ્ધિ કર રહા હૈ, તો હર જગહ વહ એકત્વબુદ્ધિ ખડી હી હૈ, ઐસા આ જાતા હૈ. ઔર જબ છૂટા તબ સબ-સે છૂટા હી હૈ. વિભાવ- સે છૂટે ઇસલિયે સબસે છૂટ જાતા હૈ.
પરન્તુ સ્થૂલરૂપ-સે શરીરાદિ-સે, બાહ્ય પરદ્રવ્યોં-સે ઉસે ભિન્ન પડા હૈ ઐસા લગતા હૈ, પરન્તુ વહ વાસ્તવિકરૂપ-સે ભિન્ન નહીં પડા હૈ. ક્યોંકિ દૃષ્ટિ જહાઁ પર તરફ હૈ, એક ભી પરપદાર્થકે સાથ જહાઁ એકત્વબુદ્ધિ હૈ, વહાઁ સર્વ પર ઉસમેં આ હી જાતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- આપકા કહના ઐસા હૈ કિ વિભાવમેં જહાઁ દૃષ્ટિ હૈ, વહાઁ સબ પરમેં દૃષ્ટિ હૈ હી.
સમાધાનઃ- પર તરફ દૃષ્ટિ હૈ હી. ઉસકી દૃષ્ટિકી દિશા હી પર તરફ હૈ. દૃષ્ટિકી દિશા સ્વ તરફ નહીં આયી હૈ, સ્વકો ગ્રહણ નહીં કિયા હૈ, ઉસકી દૃષ્ટિકી દિશા બદલી નહીં હૈ ઔર યદિ દૃષ્ટિકી દિશા પર તરફ હૈ તો ઉસમેં સર્વ પર આ હી જાતે હૈં.
સમાધાનઃ- વાસ્તવમેં નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ભેદજ્ઞાન હોનેપર અન્દર વિભાવ-સે ભી ભેદજ્ઞાન હો જાતા હૈ.
સમાધાનઃ- અન્દર ભેદજ્ઞાન હુઆ ઉસે સબસે (એકત્વ) છૂટ જાતા હૈ. દૃષ્ટિને જહાઁ
PDF/HTML Page 1890 of 1906
single page version
દિશા બદલી, અપના સ્વપદાર્થકા આશ્રય ગ્રહણ કિયા, વહાઁ દિશા બદલ ગયી તો ઉસે સબસે દિશા બદલ જાતી હૈ. એક તરફ-પર તરફ ઉસકી દિશા ખડી હૈ તો ઉસમેં સબ પર આ જાતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- વિભાવ પર જબતક દૃષ્ટિ હૈ, તબતક પર ઊપર ઉસે દૃષ્ટિ હૈ.
સમાધાનઃ- હાઁ, પર ઊપર દૃષ્ટિ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વહ જ્ઞાન સ્થૂલ હૈ, ઇસલિયે ઉસે ખ્યાલમેં નહીં આતા હૈ.
સમાધાનઃ- ખ્યાલ નહીં આતા હૈ. વૈરાગ્ય કરે કિ પરપદાર્થ મેરે નહીં હૈ. યે સબ ઘર, મકાન, કુટુમ્બ આદિ મેરા નહીં હૈ. ઐસા વૈરાગ્ય તો જીવ અનેક બાર કરતા હૈ. યે શરીરાદિ પરપદાર્થ શરીર ભી મેરા નહીં હૈ. વહ ભી પર હૈ. ઐસા વિચાર કરે, વિચાર- સે ભિન્ન પડે, પરન્તુ ઉસકી પરિણતિ હૈ વહ એકત્વ કર રહી હૈ. તબતક એકત્વ હૈ હી. વિભાવ-વિકલ્પકે સાથ એકત્વબુદ્ધિ હૈ તો સબકે સાથ હૈ હી.
ઉસે શરીરમેં કુછ હો તો ઉસે એકત્વબુદ્ધિ વિકલ્પકે સાથ હૈ. વિચાર કરે કિ મૈં શરીર-સે ભિન્ન હૂઁ, પરન્તુ જો સહજ ભેદજ્ઞાન રહના ચાહિયે વહ ઉસે નહીં રહતા હૈ. ઇસલિયે વહ વિચાર-સે ભિન્ન પડતા હૈ, ઇસલિયે સહજ પરિણતિ નહીં હૈ. ઇસલિયે ઉસે વાસ્તવિક ભેદજ્ઞાનકી પરિણતિ નહીં હૈ.
મુુમુક્ષુઃ- દૂસરી તરહ-સે કહેં તો ઠગાતા હૈ. સમાધાનઃ- દૂસરી ભાષામેં કહેં તો. પરન્તુ ભાવનામેં વહ નહીં કર સકતા હૈ ઇસલિયે સ્થૂલરૂપ-સે મૈં શરીર-સે ભિન્ન હૂઁ, ઐસે ઉસકી ભાવના કરતા રહે. વિકલ્પ-સે ભિન્ન હૂઁ, ઐસી ભાવના કરતા હૈ. પરન્તુ પરિણતિ ભિન્ન નહીં હુયી હૈ.
મુુમુક્ષુઃ- ઇસ ઓર-સે વિચાર કરે તો બાર-બાર સુનતે હૈં કિ અનન્ત શક્તિકા પિણ્ડ હૈ. ઔર એક ગુણ ભી જિસે કહે કિ એક જ્ઞાનગુણ હૈ, તો જ્ઞાનત્વ ક્યા હૈ, વહ ભી ખ્યાલમેં નહીં આતા હૈ. તો ઐસી પરિસ્થિતિમેં ઉસે કામ કૈસે કરના?
સમાધાનઃ- જ્ઞાનગુણ લક્ષ્યમેં નહીં આતા હૈ. વહ ઉસે યથાર્થરૂપ-સે દેખતા નહીં હૈ, ઇસલિયે નહીં આતા હૈ. ઉસકી શક્તિ અનન્ત હૈ. અપનેકો ગ્રહણ કર સકે ઐસા હૈ. પરન્તુ ઉસે નહીં ગ્રહણ કરનેકા કારણ, ઉસકી દૃષ્ટિ ઔર ઉપયોગ પર તરફ હૈ. ઇસલિયે વહ ગ્રહણ નહીં કર પાતા હૈ. નહીં તો ગ્રહણ કરનેકી અનન્ત શક્તિ ઉસમેં હૈ. સ્વયં અપનેકો ગ્રહણ કરે ઔર સ્વયં અપનેમેં પરિણમે તો વહ અપને રૂપ હો જાય, ઐસી ઉસમેં અનન્ત શક્તિ હૈ.
પહલે આંશિક રૂપસે હોતા હૈ, ફિર પૂર્ણ હોતા હૈ. ઐસી શક્તિ, ઉતના બલ ઉસમેં હૈૈ. સ્વયં અપની તરફ પલટ સકે ઐસા હૈ. અનન્ત બલ, અનન્ત શક્તિ આત્મામેં હૈ, આત્મામેં અનન્ત ગુણ હૈ. એક ચૈતન્યકો ગ્રહણ કિયા ઉસમેં ઉસે સ્વભાવરૂપ-સે સબ પરિણમન
PDF/HTML Page 1891 of 1906
single page version
હોને લગતા હૈ. સભી ગુણ અપની ઓર પરિણમતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- વચનામૃતમેં એક વચન આતા હૈ કિ પરપદાર્થકો જાનતે હુએ માનોં ઉસકો જાનતા હૂઁ, ઐસા વેદન કર લેતા હૈ. અબ, યહાઁ વિચાર ઐસા હૈ કિ જ્ઞાન મેરેમેં-સે હોતા હૈ, વહ બાત ઉસે ઉત્પન્ન કરની હૈ, અપને વેદનેમેં ઉસ બાતકો આગે લાની હૈ. તો ઉસે કૈસા પ્રયત્ન વહાઁ કરના ચાહિયે?
સમાધાનઃ- પરપદાર્થકો જાને, પરન્તુ વહ જાનનેવાલા હૈ કૌન? પદાર્થકો જાના વહ જાનનેવાલા કૌન હૈ? ઉસકા મૂલ કહાઁ હૈ? ઉસ મૂલકો ગ્રહણ કરને તરફ ઉસકી શક્તિ ગ્રહણ કરને તરફ, ઉસકી ખોજ (ચલે કિ) ઉસકા મૂલ કહાઁ હૈ? પરપદાર્થકો જાના વહ તો જ્ઞેય હૈ. તો ઉસ જ્ઞેયકો જાનનેવાલા કૌન હૈ? આતા હૈ ન? જો પ્રકાશ હૈ, પ્રકાશકે કિરણ. પરન્તુ વહ કિરણ કિસકે હૈ? કહાઁ-સે આયે હૈૈં?
જો જ્ઞાન હૈ વહ જાનતા હૈ. સબ જ્ઞાત હોતા હૈ વહ ખણ્ડ-ખણ્ડ જાનતા હૈ. પરન્તુ વહ જાનનેવાલા કૌન હૈ? ઉસકા મૂલ કહાઁ હૈ? મૂલ તરફ દૃષ્ટિ ઉસકી દૃષ્ટિ જાની ચાહિયે. ઉસકા મૂલ કહાઁ હૈ? ઉસકા તલ કહાઁ હૈ કિ જિસમેં-સે યે જ્ઞાનકી પર્યાય પરિણમતી હૈ? ઉસકે મૂલ તરફ ઉસકી દૃષ્ટિ જાની ચાહિયે. જ્ઞાનકો મૈંને જાના, ઐસે જાન લિયા પરન્તુ જાનનેવાલા હૈ કૌન? યે જ્ઞાન આતા હૈ કહાઁ-સે? જ્ઞેય ઐસા નહીં કહતા હૈ કિ તૂ મુઝે જાન, ઐસા વહ નહીં કહતા હૈ. સ્વયં જાનતા હૈ. તો વહ જાનનેવાલા હૈ કૌન? ઉસકા મૂલ કહાઁ હૈ?
મુમુક્ષુઃ- તર્ક-સે તો ખ્યાલમેં આતા હૈ કિ પર પદાર્થ હૈ વહ બાહર હૈ, વેદન હૈ વહ યહાઁ હો રહા હૈ, જાનના યહાઁ હો રહા હૈ. ઐસા તો ખ્યાલમેં આતા હૈ. વહ જો જાનના યહાઁ હો રહા હૈ, તો યહાઁ હો રહા હૈ વહ મુઝે મેરા જાનના હો રહા હૈ, પરપદાર્થ દ્વારા નહીં હોતા હૈ, અપિતુ મેરે દ્વારા વહ જાનના હોતા હૈ, ઐસા ઉસકે ભાવમેં પકડાના ચાહિયે, ઉસકે લિયે ઉસકા કૈસા પ્રયત્ન હોના ચાહિયે?
સમાધાનઃ- બારંબાર ગહરાઈમેં ઊતરકર અપને સ્વભાવકો ગ્રહણ કરના ચાહિયે કિ યે સ્વભાવ મેરા હૈ ઔર યે સ્વભાવ મેરા નહીં હૈ. ઇસ તરહ ગહરાઈમેં ઊતરકર બારંબાર ક્ષણ-ક્ષણમેં ઉસકી લગની એવં મહિમા લગાકર બારંબાર ઉસકો ગ્રહણ કરના ચાહિયે. સબ સર્વસ્વ મેરેમેં હી હૈ, બાહર કહીં નહીં હૈ. ઉતની અન્દર પ્રતીતિ લાકર, ઉતની મહિમા લાકર ઉસકી જરૂરત લગે તો વહ અન્દર ગહરાઈમેં જાય. જરૂરત ઇસીકી હૈ, બાકી કુછ જરૂરત નહીં હૈ. ઇસલિયે મૈં મેરા સ્વભાવ હૈ ઉસીકો ગ્રહણ કરુઁ. ઉતના ગહરાઈમેં જાકર સ્વભાવ કહાઁ હૈ ઔર કિસકે આશ્રય-સે રહા હૈ, ઉસે ગ્રહણ કરનેકા પ્રયત્ન કરે.
મુમુક્ષુઃ- ઉસકી સચ્ચી જરૂરત લગે.
PDF/HTML Page 1892 of 1906
single page version
સમાધાનઃ- જરૂરત અન્દર-સે લગની ચાહિયે. જરૂરત ઇસીકી હૈ, દૂસરી કુછ જરૂરત નહીં હૈ. યે સબ બાહરકી જરૂરત વહ વાસ્તવિક જરૂરત નહીં હૈ. વહ સબ સારરૂપ નહીં હૈ. જરૂરત સ્વરૂપ વસ્તુ જો આદરને યોગ્ય હૈ ઔર જો ગ્રહણ કરને યોગ્ય હૈ, વહ યહી હૈ. જો કલ્યાણસ્વરૂપ ઔર આત્માકો આનન્દસ્વરૂપ એવં સુખસ્વરૂપ હૈ વહ યહી હૈ. ઉસે જ્ઞાનમેં જ્ઞાયકમેં સબ ભરા હૈ, ઉતના વિશ્વાસ ઔર ઉતની મહિમા આની ચાહિયે. દિખતા હૈ જ્ઞાન, વહ જ્ઞાન રુખા નહીં હૈ, જ્ઞાન પૂરા ભરચક ભરા હુઆ, મહિમા-સે ભરપૂર હૈ. ઉતની ઉસે અન્દર-સે મહિમા આની ચાહિયે.
મુમુક્ષુઃ- અપની જરૂરત લગે ઔર પરકી ભી જરૂરત લગે તો વહ વાસ્તવમેં જરૂરત નહીં લગી હૈ.
સમાધાનઃ- અપની જરૂરત લગની ચાહિયે. મુઝે ઇસીકી જરૂરત હૈ. મેરે આત્મ સ્વભાવકી હી જરૂરત હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પહલે-સે ચલી આ રહી અન્ય પદાર્થકી જરૂરત ભાસી હૈ, ઉસકે સામને અપના જો જ્ઞાનતત્ત્વ હૈ, ઉસકી એકમાત્ર જરૂરત ઉસે હૈ ઔર દૂસરી કોઈ જરૂરત નહીં હૈ, ઐસા તુલનાત્મકબુદ્ધિમેં ઉસે..
સમાધાનઃ- ઐસા નિર્ણય હોના ચાહિયે. કોઈ જરૂરત નહીં હૈ. યે સબ બાહરકે જ્ઞેય પદાર્થ હૈં, વહ કોઈ મહિમારૂપ નહીં હૈ, વહ જરૂરતવાલે નહીં હૈ. જરૂરત એક આત્માકી, આત્મ સ્વભાવકી હી હૈ. ઔર વહ સ્વભાવ મહિમાવંત હૈ. ઉતના ઉસે અંતરમેં લગના ચાહિયે. ઉતની ઉસે અનુપમતા લગની ચાહિયે. યે સબ જ્ઞેયોંકા ઠાઠ દિખે, વહ જ્ઞેય ઉસે મહિમારૂપ નહીં લગતે. ઉસે મહિમા એક આત્માકી હી લગતી હૈ. એક આત્મામેં હી સબ સર્વસ્વ હૈ, કહીં ઓર સર્વસ્વ નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઐસા વિશ્વાસ ભી આતા હૈ કિ મેરી વસ્તુકે આધાર-સે મુઝે સંતોષ, શાન્તિ, વિશ્રામ વેદનમેં આયેગા વહ મુઝે નિત્ય અનુભવમેં આયેગા. ઔર વહાઁ-સે મુઝે કભી વાપસ નહીં મુડના પડેગા. ઐસી ઉસે..
સમાધાનઃ- પ્રતીત હોની ચાહિયે. વહી સત્યાર્થ કલ્યાણરૂહપ હૈ, વહી અનુભવ કરને યોગ્ય હૈ, વહી તૃપ્તિ, ઉસીમેં ઉસે તૃપ્તિ હોગી, ઉસીમેં ઉસે આનન્દ હોગા. ઉસમેં પ્રીતિવંત બન, ઉસમેં સંતુષ્ટ હો, ઉસમેં તૃપ્ત હો.
ઇસમેં સદા રતિવંત બન, ઇસમેં સદા સંતુષ્ટ રે. ઇસસે હી બન તૂ તૃપ્ત, ઉત્તમ સૌખ્ય હો જિસસે તુઝે..૨૦૬.. ઉસમેં તુઝે તૃપ્તિ હોગી, ઉસમેં-સે તુઝે બાહર જાનેકા મન નહીં હોગા. ઐસા તૃપ્તસ્વરૂપ, સંતોષસ્વરૂપ આત્મા હૈ, ઉસે ગ્રહણ કર.
મુમુક્ષુઃ- અન્દર સબ ભરા હૈ ઔર ખોજતા હૈ બાહર.
PDF/HTML Page 1893 of 1906
single page version
સમાધાનઃ- બાહર ખોજતા હૈ, સબ બાહર ખોજતા હૈ. તુઝે કહીં બાહર આનન્દકા યા જ્ઞાનકા વ્યર્થ પ્રયત્ન નહીં કરના પડેગા, તુઝે અન્દરમેં-સે હી સબ પ્રગટ હોગા. તુઝે આનન્દ ઔર જ્ઞાન અપનેઆપ પરિણમને લગેંગે. જિસમેં થકાન નહીં હૈ યા જિસમેં કોઈ કષ્ટ નહીં હૈ, ઐસા જો આત્મા સહજ પરિણામી હૈ, વહ સહજ પ્રગટપને પરિણમેગા. પરન્તુ ઉસ શુરૂઆતકી ભૂમિકામેં પલટના કઠિન લગતા હૈ. અપની ભાવના હૈ...
મુમુક્ષુઃ- વચનામૃતમેં એક જગહ આતા હૈ કિ પરસન્મુખ જાને-સે જ્ઞાન દબ જાતા હૈ ઔર અંતર્મુખ હોને-સે જ્ઞાન ખીલ ઉઠતા હૈ, વહાઁ ક્યા કહના હૈ?
સમાધાનઃ- જ્ઞાન પરસન્મુખ જાતા હૈ તો એક જ્ઞેયમેં અટક જાતા હૈ. એક જ્ઞેયકી ઉતની મર્યાદા આ જાતી હૈ. જો ઉપયોગ જહાઁ અટકા, ઉતના હી ઉસે જ્ઞાત હોતા હૈ. ઔર અપને સન્મુખ, સ્વસન્મુખ હોતા હૈ, વહાઁ જ્ઞાનકી નિર્મલતા વિશેષ હોતી હૈ. વહ એક જગહ અટકતા નહીં. જ્ઞાન સહજ પરિણમતા હૈ. વહ જ્ઞાન ખીલતા હૈ. અંતરમેં જાતા હૈ વહાઁ સ્વભાવરૂપ પરિણમતા હૈ. જૈસે-જૈસે વીતરાગ દશા બઢતી જાય, વૈસે જ્ઞાન નિર્મલ હોતા જાતા હૈ. જ્ઞાનકા વિકાસ હોતા હૈ. વહ એક જગહ અટક જાતા હૈ. જ્ઞાનકી અનન્ત શક્તિ હૈ વહ એક જ્ઞેયમેં અટક જાતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અટક જાતા હૈ કહો કિ બઁધ જાતી હૈ ઐસા કહો. ઉસમેં મુક્ત હો જાતા હૈ.
સમાધાનઃ- જ્ઞેય-સે ભિન્ન પડતા હૈ, વહાઁ સ્વયં પરિણમતા હૈ. જ્ઞાન જ્ઞાનરૂપ પરિણમતા હૈ. જ્ઞાન સ્વયંકો જાનનેકી ક્રિયારૂપ પરિણમતા હૈ. જૈસા હૈ વૈસા પરિણમતા હૈ. ગુરુદેવને પૂરા મુક્તિકા માર્ગ, સ્વાનુભૂતિકા માર્ગ એકદમ સ્પષ્ટ કિયા હૈ. કરનેકા સ્વયંકો બાકી રહતા હૈ. અન્દર-સે જિસે લગી હો, તો પુરુષાર્થકી દિશા બદલતી હૈ. ગુરુદેવને તો એકદમ સ્પષ્ટ કર દિયા હૈ.
જહાઁ અપની તરફ ગયા તો ઉસકી નિર્મલતા સ્વયં પરિણમતી હૈ. ઇસમેં જ્ઞેયમેં અટક જાતા હૈ. જ્ઞાનકી મહિમા આયી. જ્ઞાન અપને ક્ષેત્રમેં રહકર, ઉસ ક્ષેત્રમેં જાતા ભી નહીં, પર તરફ ઉપયોગ રખને નહીં જાતા હૈ. સ્વયં અપને ક્ષેત્રમેં રહકર સબ જ્ઞેયોંકો જાને. જ્ઞેય ઉસે જ્ઞાત હો જાતે હૈં, અપને ક્ષેત્રમેં રહકર. વહ જ્ઞાનકી કોઈ અચિંત્ય શક્તિ હૈ. સ્વયં અપને ક્ષેત્રમેં રહકર, પૂરે લોકકે જો જ્ઞેય હૈં, ઉસકે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવ અનન્ત અનન્ત જ્ઞેય, અપને ક્ષેત્રમેં રહકર, અપનેમેં રહકર લોકાલોકકો જાન સકતા હૈ. ઉસકે પહલે, લોકાલોકકો જાને ઉસકે પહલે ઉસે સ્વાનુભૂતિમેં જ્ઞાનકી નિર્મલતા હોતી હૈ. વહ બાહરકા જાને યા ન જાને, પરન્તુ ઉસે જ્ઞાનકી નિર્મલતા હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સમ્યકજ્ઞાનકી નિર્મલતા સ્વ અનુભવ હોને-સે હો જાતી હૈ.
સમાધાનઃ- જ્ઞાનકી નિર્મલતા હોતી હૈ.
PDF/HTML Page 1894 of 1906
single page version
મુમુક્ષુઃ- ... મેરા જીવન થા, ઐસા ઉસે ભાસિત હોતા થા, ઉસકે બદલે અબ મેરા જીવન મેરે આધાર-સે હી હૈ.
સમાધાનઃ- મેરી હી આધાર-સે હૈ, કિસીકે આધાર-સે નહીં હૈ. પર-સે મૈં ટિકતા હૂઁ ઔર પર-સે મેરા જીવન હૈ, ઉસકે બદલે સ્વયં મેરા અસ્તિત્વ હૈ, મૈં સ્વયં જ્ઞાયક હૂઁ. મૈં સ્વયં એક પદાર્થ હૂઁ. કોઈ પદાર્થસે મૈં ટિકૂ યા કોઈ બાહરકે સાધનોં-સે, યા શરીરાદિ પદાર્થસે ટિકૂ ઐસા તત્ત્વ નહીં હૈ. તત્ત્વ સ્વયં સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. તત્ત્વ સ્વયં અપને- સે ટિક રહા હૈ. ઉસે કોઈ પદાર્થકે આશ્રયકી આવશ્યકતા નહીં હૈ. સ્વયં સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. પરન્તુ વહ એકત્વબુદ્ધિ કરકે અટક રહા હૈ.
આતા હૈ ન? સ્વતઃસિદ્ધ તત્ત્વ, તત્ત્વ ઉસે કહે કિ જિસે પરકે આશ્રયકી જરૂરત ન હો. ઉસકા નામ તત્ત્વ, ઉસકા નામ સ્વભાવ કહનેમેં આતા હૈ. જિસ સ્વભાવકો પરકે આશ્રયસે વહ સ્વભાવ પરિણમે અથવા પરકે આશ્રયકે જરૂરત પડે, ઉસે સ્વભાવ નહીં કહતે. જો સ્વતઃસિદ્ધ સ્વભાવ હો, વહ સ્વયં પરિણમતા હૈ. ઔર ઉસ સ્વભાવમેં મર્યાદા ભી નહીં હોતી કિ યે સ્વભાવ ઇતના હી હો યા ઇતના હી જાને. ઐસા નહીં હોતા. વહ સ્વભાવ અમર્યાદિત હોતા હૈ.
વૈસે જ્ઞાન, વૈસે આનન્દ, વૈસે અનન્ત ગુણ (હૈં). જો સ્વભાવ હો ઉસ સ્વભાવકો મર્યાેદા નહીં હોતી. જો સ્વતઃસિદ્ધ સ્વભાવ હૈ, વહ અનન્ત હી હોતા હૈ. ઉસે મર્યાદા નહીં હોતી યા ઉસે ઇતના હી હો, યા ઉતના હી હો, ઐસા નહીં હોતા. વહ કિસીકે આશ્રય-સે પરિણમે યા કોઈ આશ્રય ન હો તો ઉસકી પરિણતિ કમ હો જાય, ઐસા નહીં હૈ.
જો સ્વતઃ પરિણામી હૈ, સ્વયં હી સ્વતઃસિદ્ધ પરિણામી હૈ. સ્વભાવકો કોઈ મર્યાેદા નહીં હોતી. પરન્તુ ઉસને સબ માન લિયા હૈ અજ્ઞાનતા-સે. ઉસકા નામ૩ સ્વભાવ, ઉસકા નામ તત્ત્વ કહે કિ જો સ્વતઃસિદ્ધ હો ઔર જો અનન્ત હો. ઐસે અપને સ્વતઃસિદ્ધ સ્વભાવકી ઉસે મહિમા આયે તો વહ અપની ઓર જાતા હૈ.
બાહર-સે ઉસે થકાન લગે, વિભાવ પરિણતિ-સે ઉસે થકાન લગે, ઉસે વિકલ્પકી જાલ-સે થકાન લગે તો વહ અપના ચૈતન્યકા આશ્રય ગ્રહણ કરતા હૈ. વહ થકતા નહીં હૈ તો ઉસે અપના આશ્રય લેના કઠિન લગતા હૈ. ઉસે થકાન લગે કિ યે પરિણતિ તો કૃત્રિમ હૈ, સહજ નહીં હૈ. જો-જો કષ્ટરૂપ હૈ, દુઃખરૂપ હૈ. તો અપના જો સ્વભાવ હૈ, ઉસકા આશ્રય ગ્રહણ કરનેકી ઉસે અન્દર-સે જિજ્ઞાસા, ભાવના હુએ બિના નહીં રહતી.