PDF/HTML Page 1552 of 1906
single page version
samādhānaḥ- ... jñāt ho jāy to dravya, kṣetra, kāl, bhāv yogya lage to kahe, anyathā nahīṁ bhī kahe. svayaṁ samajh le.
mumukṣuḥ- jñānī kahate hī nahīṁ hai na. jñānioṁ kahate nahīṁ hai.
samādhānaḥ- jisameṁ lābh dikhe usameṁ kahe, na dikhe (to nahīṁ kahe). .. to kuch kahe bhī, prasaṁg na dikhe to na kahe. puṇyakī kacās kaho, jo bhī kaho, karanā svayaṁko hai. vah mālūm paḍe yā na paḍe, svayaṁko to svayaṁkī taiyārī karanī hai. mālūm paḍe to bhī svayaṁko puruṣārtha-se karanā hai. mālūm paḍe to bhī svayaṁko puruṣārtha karanā hai aur na mālūm paḍe to bhī svayaṁko puruṣārtha karanā hai.
mumukṣuḥ- usameṁ thoḍā jor āye.
samādhānaḥ- to bhī puruṣārtha to svayaṁko karanā hai. mālūm paḍe to baiṭhe nahīṁ rahanā hai. puruṣārtha to svayaṁko hī karanā hai. puruṣārtha karanekā hai, aisā koī kahe to bhī bhale aur us vakta ... bākī puruṣārtha to svayaṁko karanā hai.
mumukṣuḥ- ..
samādhānaḥ- .. sabake liye sugam paṁth taiyār kar diyā hai. us paṁth par calane- se sab mokṣapurīmeṁ jā sake, aisā paṁth sabako prakāśit kar diyā hai, aisā paṁth gurudevane batā diyā hai. us paṁth par jāne-se sab mokṣapurīmeṁ jā sakate haiṁ. tabiyat aisī hai, lekin sab mandirake darśan.. gurudev virājate the, vah bāt alag thī.
mumukṣuḥ- pūjya mātājī! hamāre praśna to vahī haiṁ, parantu āp jab uttar dete ho tab hameṁ vah sab uttar naye-naye lagate haiṁ. hamārā yah praśna hai ki ābālagopāl sarvako sadā kāl svayaṁ hī svayaṁko anubhavameṁ ā rahā hai, aisā samayasārakī 17-18 gāthākī ṭīkāmeṁ ācāryadev kahate haiṁ. vahān̐ ācāryadevakā āśay kyā hai? vahān̐ jñānakā svaparaprakāśak svabhāv batānā cāhate haiṁ yā śiṣyakī jo dr̥ṣṭikī bhūl hai, vah samajhānā cāhate haiṁ?
samādhānaḥ- usameṁ to dr̥ṣṭikī bhūl kahate haiṁ. ābālagopālako anubhavameṁ ā rahā hai, usakā artha aisā nahīṁ hai ki vah anubhūti, use ānandakī anubhūti ho rahī hai, aisā usakā artha nahīṁ hai. usakā artha aisā hai ki ātmā svayaṁ astitva rūp-se,
PDF/HTML Page 1553 of 1906
single page version
apanā jñāyakakā astitva choḍā nahīṁ hai aur jñāyak jñāyakarūp pariṇamatā hai. lekin use usakā jñān aur śraddhān nahīṁ hai. usakī dr̥ṣṭi bāhar hai.
vah aisā hai ki, jaise jaḍ apane svarūpako choḍatā nahīṁ hai, vaise caitanya apane svarūpako choḍatā nahīṁ hai. svayaṁ anubhūtisvarūp hī hai. jñān asādhāraṇ lakṣaṇ hai ki jñān jñānasvarūp svayaṁ pariṇamatā hai. lekin use usakī anubhūti nahīṁ hai. anubhūti arthāt use ānandakī anubhūti nahīṁ hai. parantu svayaṁ apane anubhūtisvarūp arthāt caitanya caitanyarūp pariṇamatā hai. arthāt jñān jñānarūp-se anubhavameṁ ā rahā hai. lekin usako svayaṁko vah mālūm nahīṁ hai ki maiṁ caitanya svayaṁ astitva svarūp hū̃n. usakā astitva usane grahaṇ nahīṁ kiyā hai, lekin astitvakā nāś nahīṁ huā hai. vah anubhūtisvarūp hī hai. ātmā svayaṁ anubhūtisvarūp hai. lekin us anubhūtikā svayaṁne anubhav nahīṁ kiyā hai. aisā usakā artha hai.
mumukṣuḥ- dr̥ṣṭikī bhūl hai, yah batānā hai.
samādhānaḥ- dr̥ṣṭikī bhūl hai, yah batānā hai. usakī dr̥ṣṭikī bhūl hai. usakī dr̥ṣṭi bāhar hai. jaise dūsaroṁkī ginatī karatā hai ki yah ādamī hai, yah ādamī hai, lekin svayaṁko ginanā bhūl jātā hai. aise svayaṁ sab bāhar dekh rahā hai. bāharakā hai, lekin maiṁ svayaṁ caitanya hūn̐, usake astitvakā nāś nahīṁ huā hai, lekin vah svayaṁko bhūl gayā hai. apanā astitva anubhavameṁ ā rahā hai. parantu us astitvakī ānandakī anubhūti nahīṁ hai.
anubhūtisvarūp svayaṁ hone par bhī use ānandakī anubhūti nahīṁ hai. jñān asādhāraṇ lakṣaṇ hai ki jis lakṣaṇ-se svayaṁ apaneko pahacān sake aisā hai. vah jñān-jñāyakatākā nāś nahīṁ huā hai, jñān jñānarūp pariṇamatā hai. lekin svayaṁ us jñāyakatārūp nahīṁ huā hai. isaliye usakī or dr̥ṣṭi kare, usakā jñān kare, usakā ācaraṇ kare to use ānandakī anubhūti pragaṭ hotī hai. usakī śraddhā nahīṁ karatā hai, svayaṁ svayaṁkā yathārtha jñān nahīṁ karatā hai.
yadi pratīti niḥśaṁk ho to usakā ācaraṇakā bal bhī baḍh jātā hai. to usakā ācaraṇ bhī joradār apanī or hotā hai. lekin niḥśaṁkatā nahīṁ hai. dr̥ṣṭi bāhar hai, isaliye svayaṁ svayaṁko bhūl gayā hai. dekhe to jñān asādhāraṇ lakṣaṇ hai. usakā nāś nahīṁ huā hai. to bhī svayaṁ svayaṁko dekhatā nahīṁ. vah anubhūtisvarūp bhagavān ātmākā svayaṁ ānandarūp anubhav nahīṁ karatā hai. ataḥ anubhavameṁ to ā rahā hai, parantu vah ānandarūp anubhavameṁ nahīṁ ā rahā hai. jñān jñānarūp, usakā astitva astitvarūp pariṇamatā hai. aisā usakā artha hai.
PDF/HTML Page 1554 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- matalab vahān̐ astitva .. kahanā hai aur apanā dhyān nahīṁ rahatā hai aur apanā ānandakā anubhav nahīṁ kar rahā hai, aisā hī na?
samādhānaḥ- ānandakī anubhūti nahīṁ hai. vahān̐ anubhavakā artha aisā nahīṁ hai ki use svānubhav hai. aisā artha nahīṁ hai. svayaṁ apane svabhāvarūp pariṇamatā hai. bas! aisā usakā artha hai. ānandakī anubhūtikā artha nahīṁ hai. jñānakā nāś nahīṁ huā hai, parantu jñān jñānarūp pariṇamatā hai. usakā astitva astitvarūp hai. parantu us astitvakī use pratīti nahīṁ hai. astitva jñān jñānarūp hai, parantu us astitvakī use svayaṁko pratīti nahīṁ hai. apanī taraph yadi lakṣya kare to svayaṁko astitva grahaṇ ho aisā hai. jñān jñānarūp pariṇamatā hai, lekin vah dekhatā nahīṁ hai. usakā svabhāv hī anubhūtisvarūp hai. vah svayaṁ vedanasvarūp ātmā hai. parantu use vah pragaṭarūpase vedatā nahīṁ hai.
mumukṣuḥ- vahān̐ to pratham ātmāko jānanā aisā kahā hai, śraddhān bādameṁ, aisā liyā hai.
samādhānaḥ- jab vah svayaṁ apanī taraph jāy (usameṁ) pahale svayaṁko jñān-se pahacāne. vastu svarūp-se use pratīt yathārtha nahīṁ hai. pahale jñān yathārtha karanā, phir pratīt karanī, phir ācaraṇ karanā, kram aisā liyā hai. anādi-se svayaṁko saccī samajh hī nahīṁ hai. isaliye vyavahārameṁ aisā kahe ki svayaṁne apanā jñān yathārtha nahīṁ kiyā hai, isaliye tū yathārtha kar to śraddhā yathārtha hogī, aisā kahanemeṁ ātā hai.
bākī vāstavameṁ samyagdarśan, jñān, cāritrāṇī mokṣamārga (hai). yathārtha pratīt ho to hī mokṣamārgakā prāraṁbh hotā hai. lekin use pahale jñān karanā cāhiye. usake mārgameṁ aisā ātā hai ki tū yathārtha jñān kar, phir śraddhā hotī hai. isaliye pratham jñān karanekā ātā hai. anādikā anajānā..
mumukṣuḥ- usakā artha yah hai ki pratham śraddhā karanī to hī jñān huā aisā kahanemeṁ āye.
samādhānaḥ- hān̐, śraddhā yathārtha ho to hī yathārtha jñān hotā hai. parantu pratham samajh jūṭhī hai, isaliye pratham samajhan yathārtha kara. vyavahār-se aisā ātā hai. kathan aisā hai ki vyavahārameṁ pahale jñān yathārtha kara. sirpha kathan hai aisā nahīṁ, pahale use jānanekā bīcameṁ ātā hai. pratīti bādameṁ yathārtha hotī hai. jñān yathārtha na ho to pratīti yathārtha nahīṁ hotī hai. parantu pratīti yathārtha ho to hī jñānako yathārtha kahanemeṁ ātā hai. niścay dr̥ṣṭi-se aisā hai.
mumukṣuḥ- do bāt ātī hai.
samādhānaḥ- do bāt hai, do bāt aisī hai.
PDF/HTML Page 1555 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- do bātameṁ hameṁ gaḍabaḍ bahut hotī hai. ek kah to hameṁ ṭhīk rahatā hai. śraddhā karanī hai to śraddhā par jor deṁ.
samādhānaḥ- saccī samajh binā śraddhā yathārtha hotī nahīṁ aur yathārtha śraddhā binā jñān yathārtha hotā nahīṁ.
mumukṣuḥ- donoṁ saṁlagna hai aise lenā?
samādhānaḥ- donoṁ sāthameṁ saṁlagna hai.
mumukṣuḥ- to hameṁ jñān bhī karanā aur śraddhā bhī karanī.
samādhānaḥ- jñān aur śraddhā donoṁ sāth hī hai. yathārtha śraddhā ho use yathārtha jñān hue binā rahatā nahīṁ aur jise yathārtha jñān ho use śraddhā yathārtha hotī hī hai.
mumukṣuḥ- pātra śiṣya samyagdarśan prāpta karane hetu kaisā ciṁtavan, manan kare ki jisase use prayojanakī śīghra siddhi ho? ciṁtavan, manan kaisā honā cāhiye?
samādhānaḥ- niraṁtar jñāyakakā ciṁtavan honā cāhiye ki mujhe jñāyak hī cāhiye, dūsarā kuch nahīṁ cāhiye. sab śubhāśubh bhāv jo vibhāvabhāv hai, vibhāvabhāvameṁ jise śānti nahīṁ lagatī, merā svabhāv jñāyak svarūp ātmā hī sukharūp aur ānandarūp hai. usakā ciṁtavan, usakā manan, usake liye use bāraṁbār usīkā abhyās, us jātake śrutakā ciṁtavan, dravya-guṇ-paryāy, ātmākā dravya kyā? guṇ kyā? aur paryāy kyā? us jātakā ciṁtavan, manan (calanā cāhiye). anek prakār-se jo prayojanabhūt tattva hai, usake vicār, nimitta-upādān ādi anek prakār-se us taraphakā ciṁtavan manan hotā hai.
maiṁ jñāyak hūn̐, parapadārthakā kartā nahīṁ hūn̐, pratyek dravya svataṁtra haiṁ, anek jātakā ciṁtavan (cale). lekin (vah sab) ek jñāyakakī siddhike liye (hotā hai). merā jñāyak caitanyatattva, jñāyak jñāyakarūp kaise pariṇame, aisī bhāvanā use niraṁtar hotī hai. ciṁtavan, manan bāraṁbār usīkā hotā hai. kṣaṇ-kṣaṇameṁ usakā ciṁtavan, manan kaise rahe, aisā usakā prayatna hotā hai. usameṁ vah thakatā nahīṁ hai. bāraṁbār usīkā ciṁtavan, manan hotā hai.
mumukṣuḥ- maiṁ ek jñāyak hūn̐, aisā hameṁ bāraṁbār vicār karanā?
samādhānaḥ- vicāranā nahīṁ, jñāyakakā svabhāv pahacānakar vicār karanā. aise raṭanamātra- se nahīṁ hotā. parantu aṁtarameṁ svabhāvako grahaṇ karane-se hotā hai. prajñā-se bhinna kiyā, prajñā-se grahaṇ kiyā. aṁtarameṁ-se grahaṇ karane-se usakī sūkṣma sandhimeṁ-se caitanyako bhinna karanekā bāraṁbār prayatna kare to vah bhinna paḍ jātā hai. usakī prajñāchainī-se bhinna paḍatā hai. bāraṁbār usīkā prayatna kare. usakī pūrī diśā badal jāy, jñāyak taraph (ho jātī hai). jo dr̥ṣṭi bāhar jātī thī, us dr̥ṣṭiko bāraṁbar jñāyak taraph, jñāyak or hī usakī
PDF/HTML Page 1556 of 1906
single page version
pariṇati bāraṁbār muḍatī rahe, abhyās rūp-se, yathārtha to bādameṁ hotā hai.
mumukṣuḥ- pratyek vicārakā bahāv jñāyak-or hī hotā hai.
samādhānaḥ- jñāyak taraphakā hī hotā hai. jñāyakakī siddhi kaise ho? jñāyakakī prasiddhi kaise ho? us or hī (prayatna rahatā hai).
mumukṣuḥ- prajñāchainī arthāt bhedajñān karanā?
samādhānaḥ- hā̃n. bhedajñān karanā. prajñā-se caitanyako grahaṇ karanā aur prajñā-se bhinna karanā. vibhāv-se bhinna aur svabhāvakā grahaṇ karanā. ekatva aur vibhakta. par- se vibhakta, vibhāv-se vibhakta aur svabhāvameṁ ekatva.
mumukṣuḥ- par-se vibhakta aisā ciṁtavan kare to bhī usakā sva taraph jānekā prayatna hai.
samādhānaḥ- par-se vibhakta ciṁtavan kare, yathārthapane vibhakta ciṁtave to usameṁ svakī ekatvatā ā jātī hai. lekin sva-taraphakā, astitva taraphake grahaṇakā lakṣya nahīṁ hai, aur bāhar yah sab anitya hai, yah sab duḥkharūp hai, aisā karatā rahe (aur) apane astitvakā grahaṇ nahīṁ hai to vah vibhaktapanā bhī yathārtha nahīṁ hai. ekatva astitva grahaṇ kiye binākā vibhaktapanā yathārtha nahīṁ hai.
mumukṣuḥ- ekatva-vibhakta kahanemeṁ ātā hai, lekin śurūāt ekatva-se hī hotī hai.
samādhānaḥ- śurūāt ekatva-se hī hotī hai.
mumukṣuḥ- usameṁ vibhakta ā jātā hai.
samādhānaḥ- usameṁ vibhakta ā jātā hai.
mumukṣuḥ- ek dravya-se dūsare dravyakī bhinnatā, ye to gurudevake aur āpake pratāp- se thoḍā-thoḍā mumukṣuoṁko khyālameṁ ātā hai ki yah dravya bhinna aur yah dravya bhinna hai. parantu dravya-guṇ aur paryāy, usameṁ kis prakār bhinnatā karake anubhav karanā, is viṣayameṁ hameṁ mārgadarśan dījiye.
samādhānaḥ- ek dravya aur dūsarā dravya atyaṁt bhinna haiṁ, unheṁ pradeśabhed hai. vah to bhinna hai. vibhāv apanā svabhāv nahīṁ hai. śāstrameṁ bhedajñān karanekā ātā hai, vibhāv- se vibhakta ho. guṇ-paryāyase bhedajñān karanekā nahīṁ ātā hai. bhedajñān to vibhāv-se karanā hai. guṇ aur paryāyake lakṣaṇ pahacānakar aur ātmāmeṁ ananta guṇ aur paryāy kyā hai, usakā jñān karake, usake bhedameṁ aṭakanā nahīṁ. usake bhed vikalpameṁ nahīṁ rukakar, ek akhaṇḍa caitanya par dr̥ṣṭi rakhane-se usameṁ jo usake ananta guṇ aur śuddha paryāy hai, vah pragaṭ hotī hai.
usakā-guṇ-paryāyakā-bhedajñān nahīṁ karanā hai, apitu usakā jñān karanā hai ki ananta guṇ ātmāmeṁ (haiṁ). ātmā ananta guṇon̐-se gun̐thā huā abhed tattva hai. usameṁ
PDF/HTML Page 1557 of 1906
single page version
ananta guṇ kis tarah hai? jñānakā jñān lakṣaṇ, ānandakā ānanda lakṣaṇ, cāritra cāritrarūp hai, (jñān) jānanekā kārya kare, ānanda ānandakā kārya kare. usake kārya par-se, usake lakṣaṇ par-se pahacān sakatā hai. use pahacānakar guṇabhedameṁ rukanā vah to vikalpa aur rāgamiśrit hai. vah to bīcameṁ āye rahatā nahīṁ. isaliye ek caitanya par akhaṇḍa dr̥ṣṭi karake aur us dr̥ṣṭimeṁ svayaṁ sthir ho to usameṁ-se use svānubhūti pragaṭ hotī hai. vikalpa ṭūṭakar maiṁ nirvikalpa tattva hūn̐, aise sāmānya astitva par, nij jñāyakake astitva par dr̥ṣṭiko niḥśaṁk karake usameṁ yadi sthiratā, līnatā, ācaraṇ kare to svānubhūti hotī hai.
do dravya bhinna haiṁ, ye to dikhatā hai. parantu bhedajñān to vibhāv-se karanā hai. ye to jñān karanā hai. ātmā ananta-ananta śaktioṁ-se bharapūr, ananta dravya usake pās āye to bhī apanā astitva rakhatā hai, aisī ananta śakti hai. isase atirikta usameṁ ananta guṇ hai, ananta dharma haiṁ, un sabakā jñān karaneke liye, usakā lakṣaṇ aur kārya par-se pahacān sakatā hai. phir usake bhed vikalpameṁ rukanā nahīṁ hai. vah guṇ to apanā svarūp hai. apane svarūpase guṇ bhinna nahīṁ hai. isaliye usakā jñān karake, guṇabhedameṁ nahīṁ rukakar, paryāyabhedameṁ nahīṁ rukakar svayaṁ nij caitanya par dr̥ṣṭi rakhe. mātra jān le ki yah guṇ hai, yah paryāy hai. guṇabhedameṁ rukanekā koī prayojan nahīṁ hai. use jānanekā prayojan hai. svayaṁ apanemeṁ sthir ho to svānubhūti pragaṭ hotī hai.
jo vibhāv hai, śubhabhāv ūn̐ce-se ūn̐cā ho to bhī apanā svarūp nahīṁ hai. usase svayaṁko bhinna karatā hai. lekin ise to vah jānatā hai ki yah paryāy ek aṁś hai, ye guṇ haiṁ ve svayaṁ ek-ek bhed hai, use jān letā hai. caitanya par akhaṇḍa dr̥ṣṭi kare, sāmānya par dr̥ṣṭi kare. usameṁ jo viśeṣ paryāy hai vah pragaṭ hotī hai. usameṁ darśan, jñān aur cāritra usameṁ sarva guṇāṁś so samyagdarśan, sarva guṇake aṁś pragaṭ hote haiṁ. aur usameṁ viśeṣ līnatā ho, līnatā hone-se munidaśā āye. aṁtarmuhūrta-aṁtarmuhūrtameṁ svarūpameṁ svayaṁ nirvikalpa daśāmeṁ bāraṁbār jamatā hai, usameṁ-se vītarāg daśā hotī hai. un sabameṁ bhinna-bhinna prakār-se aṭakanekī āvaśyakatā nahīṁ hai. usakā prayojanabhūt jān le, phir svayaṁ apanī niḥśaṁk pratīti-se līnatā karake āge baḍhe to usameṁ-se use samyagdarśan (hotā hai). samyagdarśanake binā to kuch hotā nahīṁ. āge baḍhakar līnatā aur vītarāg daśā usīmeṁ pragaṭ hotī hai.
mumukṣuḥ- bahut sundar bāt āpane kahī. ek to aisā kahā ki rāg-se bhinnatā (karanī hai). bhedajñān rāg-se karanekā hai. dravya-guṇ aur paryāyake bhedako jānakar avalamban jñāyakakā karane-se bhedakā sahaj jñān rah jāyagā, usameṁ aṭakanā nahīṁ hai.
samādhānaḥ- usameṁ aṭakanā nahīṁ hai. usakā bhedajñān nahīṁ karanekā hai. usakā
PDF/HTML Page 1558 of 1906
single page version
jñān, usakā lakṣaṇ pahacānakar (ki) vah aṁś hai, maiṁ aṁśī hū̃n. vah aṁś caitanyake aṁś haiṁ. usakā jñān karake svayaṁ apanemeṁ dr̥ṣṭiko sthāpit karake usameṁ līnatā karanekā prayojan hai.
mumukṣuḥ- bhedajñān arthāt vibhāv-se bāraṁbār bhinna karanā.
samādhānaḥ- vibhāv-se bhinna karanā vah bhedajñān hai.
mumukṣuḥ- prajñāchain usī par paṭakanī hai na? vibhāv aur caitanyake bīca.
samādhānaḥ- caitanya aur vibhāvake bīc prajñāchainī (paṭakanī nahīṁ hai).
mumukṣuḥ- guṇ aur dravyake bīc nahīṁ paṭakanī hai.
samādhānaḥ- guṇake bīc prajñāchainī nahīṁ paṭakanī hai.
mumukṣuḥ- paryāy aur dravyake bīc..
samādhānaḥ- usameṁ prajñāchainī nahīṁ hai.
mumukṣuḥ- jñān karanā.
samādhānaḥ- usakā to jñān karanekā hai.
mumukṣuḥ- paryāy kṣaṇik hai, dravya dhruv trikāl hai aisā jñān karanā.
samādhānaḥ- jñān karanā. paryāy pragaṭ hotī hai, aṁś-aṁśameṁ pariṇamati hai. ātmāmeṁ ananta guṇ haiṁ. sabakā jñān karanā. usase bhedajñān nahīṁ karanā hai.
mumukṣuḥ- sab nayā lagatā hai.
mumukṣuḥ- satya hai. jaisā kahanā ho vaisā kaho.
mumukṣuḥ- param satya. parantu is tarah guṇ-paryāy... bhedajñān to rāg-se karanā hai.
mumukṣuḥ- vibhāv yānī usameṁ rāg aur indriy jñān donoṁ le sakate haiṁ?
samādhānaḥ- indriy jñān arthāt usameṁ rāgamiśrit jñān ā gayā. rāgamiśrit jñāna. jñānaguṇ apanā svabhāv hai. adhūrā jñān hai vah rāgamiśrit hai. vah usameṁ ā jātā hai. usameṁ jñānakā bhāg is or lo to is or ā jātā hai, rāgakā bhāg use calā jātā hai. jñānakā bhāg caitanyakī or ā jātā hai, rāgakā bhāg vibhāv or calā jātā hai.
mumukṣuḥ- is or, us orameṁ kuch...
samādhānaḥ- jñānakā bhāg caitanya taraph ā jātā hai. rāgakā bhāg vibhāv taraph jātā hai, par taraph jātā hai. rāgakā bhāg par taraph jātā hai, jñānakā bhāg sva taraph ā jātā hai. usameṁ apūrṇa yā pūrṇakā lakṣya nahīṁ rakhakar, maiṁ jñāyak hī hū̃n. vaise jñān so jñān hī hai aur vibhāv so vibhāv hī hai. par taraph vibhāvakā bhāg jātā hai.
mumukṣuḥ- rāgamiśritameṁ vāstavameṁ rāgapanā hai usase bhinna paḍanā hai. jñān to mūl
PDF/HTML Page 1559 of 1906
single page version
to svabhāvakā aṁś hai.
samādhānaḥ- jñān to svabhāvakā aṁś hai.
mumukṣuḥ- ye to jñān-se bhī bhinna karatā hai. bhūl hamārī aisī hotī hai. jñān- se bhinna jñāyaka.
samādhānaḥ- apūrṇa jñān jitanā maiṁ nahīṁ hū̃n. pūrṇa śāśvat hū̃n. ye kṣayopaśam jñān, mati-śrut paryāy, avadhijñān, manaḥparyayajñān ādi jo bhed paḍate haiṁ, vah bhed jo apūrṇa paḍate haiṁ vah merā pūrṇa svabhāv nahīṁ hai. pūrṇako grahaṇ karanā, apūrṇako grahaṇ nahīṁ karanā. jisameṁ rāgake kāraṇ, nimittake kāraṇ apūrṇa paryāy hai, use grahaṇ nahīṁ karake svayaṁkā pūrṇa svarūp, jise svayaṁkā caitanyakā svarūp grahaṇ karanā hai, use pūrṇa svarūp grahaṇ karanā cāhiye. apūrṇa grahaṇ kare to bhī pūrṇa svarūp grahaṇ nahīṁ kiyā hai. isaliye pūrṇa svarūp grahaṇ karanā. phir ye sab to apūrṇa paryāyeṁ haiṁ. kevalajñān hotā hai vah pūrṇa paryāy hai. parantu paryāy hai, aisā usakā jñān karanā. paryāy hai, lekin vah caitanyakī sādhanāmeṁ pragaṭ hotī paryāy hai, usakā jñān karanā. parantu hai paryāy, usakā jñān karanā. usase kahīṁ bhedajñān nahīṁ karanā hai.
mumukṣuḥ- caitanyakī sādhanāmeṁ pragaṭ hotī paryāyeṁ haiṁ.
samādhānaḥ- caitanyakī sādhanāmeṁ pragaṭ hotī paryāy kevalajñān hai.
mumukṣuḥ- phir bhī us apūrṇakā āśray nahīṁ karanā hai, āśray to ekakā hī karanā hai.
samādhānaḥ- āśray to pūrṇakā karanā hai. āśray anādiananta dravyakā āśray hai. āśray karane-se usameṁ śuddha paryāyeṁ pragaṭ hotī haiṁ.
mumukṣuḥ- svabhāvakī hī mahimā. samādhānaḥ- svabhāvakī mahimā, pūrṇakī mahimā. apūrṇakī mahimā nahīṁ, pūrṇa svabhāvakī mahimā.