PDF/HTML Page 1691 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- mātājīke vacanāmr̥tameṁ gurudevane rasakas-se gurudev svayaṁ hī itane hī ras- se bāt karate ho, is upadeśakī jamāvaṭ (hotī hai), itanī navīnatā (lagatī hai), aise sunate hoṁ, parantu āpake kahaneke bād sunate haiṁ to bahut pharka lagatā hai. nayī bāt hī lage.
samādhānaḥ- hā̃n. gurudev svayaṁ śāstrakī bāt kahate ho, svayaṁ bhī aisā kahate the.
mumukṣuḥ- śurūātameṁ āpake dvārā likhe gaye samayasārake pravacan hai, usameṁ pahale paḍhā thā. gurudevakā ek vacan ātā hai.
samādhānaḥ- hameṁ rucatā hai usakā gīt gāte haiṁ. dūsareke liye nahīṁ. hamako jo rucatā hai usakā gīt ham gāte haiṁ. śāstra paḍhate vakta gurudev āhāhā..! svayaṁ raṁg jāte the. vahī śāstra ham paḍhe aur gurudev paḍhe, vah kuch alag hī hotā hai. gurudev svayaṁ ekadam raṁgameṁ ākar paḍhate the. unakī svayaṁkī mahimāko milākar jo nikālate the, unako jo mahimā ātī thī, vah kuch alag hī prakār-se paḍhate the. apane āp paḍheṁ aur gurudev paḍheṁ, vah kuch alag hī prakār-se paḍhate the.
jīvako deśanālabdhi hotī hai. jīv anādikāl-se jo samajhā nahīṁ hai. use ek bār jinendra dev yā guru, koī use milatā hai. deśanā sunakar aṁtarameṁ-se deśanālabdhi pragaṭ hotī hai. ātmākā svarūp apragaṭapane bhī grahaṇ hotā hai. vah apaneāp anādi kāl-se (prayatna karatā hai). jo caitanya-sparśī vāṇī ātī hai, us vāṇīke sāth upādānakā sambandha hotā hai. ātmāko jāgr̥t honemeṁ aisā upādān-nimittakā sambandha hai. puruṣārtha bhale apane-se ho, jīv svataṁtra puruṣārtha kare to bhī nimitta aur upādānakā aisā sambandha hai.
caitanyakī jo vāṇī nikalatī hai vah andar-se ghulamilakar, aṁtarameṁ jise pragaṭ huā hai, vah pragaṭ jinako huā hai unakī vāṇī nīkale, us vāṇīkī asar usake upādān upar (hotī hai). aisā nimitta-upādānakā sambandha hai. isaliye gurudevakī caitanya- sparśī vāṇī āye, vah dūsareko jāgr̥t honemeṁ nimitta hotī hai. aisā upādān-nimittakā sambandha hai.
PDF/HTML Page 1692 of 1906
single page version
apaneāp śāstra paḍhe aur jo gurudev svayaṁ kahe usakī jo asar ho, vah asar alag hī hotī hai. grahaṇ karake svayaṁ paḍhe to use dr̥ṣṭimeṁ kuch samajhameṁ āye, parantu pahale to gurudev samakṣa, jinheṁ sākṣāt caitanya pragaṭ huā hai, unakī vāṇī hī caitanyako pragaṭ honemeṁ nimitta hotī hai, aisā upādān-nimittakā sambandha hai. jīv svataṁtra hone par bhī svataṁtra puruṣārtha karatā hai to bhī upādān-nimittakā aisā sambandha hai. guruke sāth aur devake sātha.
unakā ātmā kis prakār kahatā hai? vah svayaṁ ātmā hai na, isaliye use ekadam grahaṇ hotā hai. ṭepameṁ bhī .. sabako us jātake saṁskār hai na. dravya, kṣetra, kāl, bhāvakā sambandha ho jātā hai. ṭep alag hotī hai, sab alag hotā hai.
svayaṁko caitanyako grahaṇ karanā hai, parantu gurukī vāṇī caitanya batāye ki tū ātmā hai. bāraṁbār kahe. vah dhobīkā vastra galatī-se oḍhakar soyā hai. use bāraṁbār guru kahate haiṁ, ye vastra terā nahīṁ hai, terā nahīṁ hai. tab use mālūm paḍatā hai ki ye merā nahīṁ hai. vaise gurudevane bāraṁbār upadeśameṁ kahā ki tū ātmā bhinna hai. ye śarīr bhinna hai, ye vibhāv terā svabhāv nahīṁ hai, sab bhinna hai. bhinna hai-bhinna hai. kitane sāl vāṇī barasāyī. andar dr̥ḍh saṁskār, gurukī vāṇī-se dr̥ḍh saṁskār paḍate haiṁ.
bākī anādi-se kṣayopaśam jñān aisā hai ki bāharakā sab grahaṇ karatā hai, parantu apaneko grahaṇ karanemeṁ gurukī vāṇī mile to upādān aur nimittakā aisā sambandha hai. kṣayopaśam jñān bāharakā sab grahaṇ kare. ek jātike log ho to khudane thoḍā- sā dekhā ho to us manuṣyako pahacānatā hai. use sthūl upayog kahate haiṁ, usameṁ sūkṣmatā- se bhed kar sakatā hai.
bahut sālake bād ādamīko dekhe to aisā kahe, yah vahī ādamī hai. usameṁ kyā pharka paḍā? us vah kah nahīṁ sakatā ki usake ān̐kheṁ alag hai, yā usakā caherā alag hai, yah alag hai, aisā bhed to karatā hai, parantu vah bol nahīṁ sakatā. thoḍā- thoḍā pheraphār ho to usakā jñān kṣayopaśam jñān cāroṁ or pahun̐c sakatā hai. yah phalānā ādamī, phalānā ādamī. aise dūr-se bhī pahacān sakatā hai. kṣayopaśam jñān aise bhed karatā hai. aise sthūl kahanemeṁ ātā hai, parantu sūkṣma bhed bāharameṁ karatā hai.
aṁtarameṁ svayaṁko pahacānanā ho, vah bhed jñān hī karatā hai. parantu vah jñān apanī or muḍakar svayaṁko pakaḍanemeṁ (sakṣam nahīṁ hotā). anādikā bāharakā abhyās ho gayā hai, svayaṁko pakaḍ nahīṁ sakatā. puruṣārtha kare to pakaḍe. gurukī vāṇī āve. us vāṇīke sāth upādānakā (sambandha hai). tū bhinna hai.
jñān jñānako grahaṇ kare, jñāyakako grahaṇ kare aisā usakā svabhāv hai. parantu vah
PDF/HTML Page 1693 of 1906
single page version
grahaṇ karanemeṁ svayaṁ puruṣārtha kare to usakī diśā badalatī hai. bāharakā grahaṇ karanemeṁ use sahaj-sahaj grahaṇ karatā hai. usameṁ use upādhi nahīṁ lagatī, bojh nahīṁ lagatā. kuch nahīṁ lagatā. parantu aṁtarameṁ jāy to use upādhi-bojh lagatā hai. gurudevane vāṇī barasākar saral kar diyā hai. parantu puruṣārtha svayaṁko karanā paḍatā hai.
mumukṣuḥ- aṁtar puruṣārtha ... bāhar-se bhinna-bhinna vyaktiko pahacān sakate haiṁ, aise ātmāko bhī pahacān sakatā hai?
samādhānaḥ- ātmāko pahacān sakatā hai. svayaṁ hī hai. svayaṁ hī hai. jñān jñānako pahicān sakatā hai. aisā sūkṣma bhed karatā hai.
mumukṣuḥ- bāharameṁ to vah khyālameṁ ātā hai, āp kahate ho vaisā. sādhāraṇ to...
samādhānaḥ- kyā bhed hai vah bol nahīṁ pātā. usakī ān̐kheṁ alag hai, caherā alag hai, yah alag hai, dikhanemeṁ sab ek samān lagatā hai. to bhī kṣayopaśamajñān bhed to karatā hī hai ki yah manuṣya yah hai aur yah manuṣya yah hai. jyādā logoṁmeṁ kṣayopaśam jñān bhed kar detā hai. itanā sūkṣma hokar bhī bhed karatā hai. usī tarah apanī or muḍe to svayaṁko pahacān sake, parantu muḍatā hī nahīṁ hai.
mumukṣuḥ- aisā apaneko spaṣṭa pahacān sakatā hai?
samādhānaḥ- hān̐, spaṣṭa pahacān sakatā hai. usameṁ use bāharameṁ śaṁkā bhī nahīṁ paḍatī. koī use tarka kare ki ye manuṣya vah nahīṁ hai. to bhī kahatā hai, nā, vahī hai. binā vicār kiye, tarka binā nakkī karatā hai ki yah vahī manuṣya hai. dūsare log kahe to bhī jūṭhā hī hai.
vaise svayaṁko nakkī kar sakatā hai ki yah maiṁ hī hūn̐, yahī merā astitva hai. aise tarka binā niḥśaṁkapane svayaṁko grahaṇ kar sakatā hai ki yahī maiṁ hū̃n. anya kuch maiṁ nahīṁ hū̃n. ye rāgādi maiṁ nahīṁ hūn̐, yahī maiṁ hū̃n. niḥśaṁkapane grahaṇ kar sakatā hai.
mumukṣuḥ- adabhut bāt karate ho, parantu kitanī bār aisā prayatna karane-se ho aur kyā hotā hai... pīchalī bār kahā thā ki bhāvabhāsan honeke bād vikalpātmak bhedajñān-se use ṭikāye rakhanā cāhiye. to use ṭikāye rakhanemeṁ aisā vicār ātā hai ki pariṇatimeṁ rasakā vedan to ho jātā hai, tattvakā ras vedanameṁ ātā hai, us vakta maiṁ bhinna hūn̐, bhinna hūn̐, aisā abhyās karate rahanā usakā nām ṭikanā hai? vikalpātmak bhedajñān (use kahate haiṁ)?
samādhānaḥ- vikalpameṁ use aisā gāḍh abhyās ho gayā hai, isaliye use bīcameṁ vikalpa āte hī rahate haiṁ. parantu aṁtarameṁ jo apanā guṇ hai, us guṇ dvārā pūre jñāyakako grahaṇ karanā ki yah jñān jitanā, vartamān jāne utanā hī maiṁ nahīṁ hūn̐, parantu maiṁ pūrṇa
PDF/HTML Page 1694 of 1906
single page version
jānanevālā hī hūn̐, jo jānanevālekā astitva hai vahī maiṁ hū̃n. yah jānā, vah jānā aisā paryāyamātra jānā vah nahīṁ, parantu jānanevālekā pūrā astitva hai vahī maiṁ hū̃n. parantu jānanevālekā pūrā astitva hai, vahī maiṁ hū̃n. aisā use andarameṁ ūtarakar usakī pariṇati andarase apane astitvameṁ-se grahaṇ honī cāhiye.
use vikalpa sāthameṁ āte haiṁ, isaliye bār-bār vikalpa chūṭ jātā hai aur dūsarā vikalpa ātā hai. isaliye usakā anādikā abhyās aise hī cālū rahatā hai. parantu bāraṁbār (bhedajñānako) dr̥ḍh karatā rahe to sahaj hotā hai.
mumukṣuḥ- śurūātameṁ dr̥ḍh yānī isaprakār vikalpapūrvak dr̥ḍh karatā rahe?
samādhānaḥ- vikalpa to sāthameṁ āye binā nahīṁ rahatā hai. parantu vikalpake pīche jo jñān kām karatā hai, vikalpake pīche jo pratīt kām karatī hai, us pratīt aur jñānako dr̥ḍh karate rahanā. vikalpa to sāthameṁ ātā hī rahegā. jabatak vikalpakī sthitimeṁ hai isaliye vikalpa sāthameṁ ātā hai.
mumukṣuḥ- vikalpake pīche jo jñān aur pratīti hai, use dr̥ḍh karate rahanā?
samādhānaḥ- use dr̥ḍh karanā. caitanyakā āśray-dravyakā āśray-astitva hai vahī maiṁ hū̃n. vikalpakā astitva vah maiṁ nahīṁ, parantu jñāyakakā astitva hai vah maiṁ hū̃n.
mumukṣuḥ- jñān aur pratītimeṁ dr̥ḍhatā to isaprakār bāharameṁ kṣayopaśam jñānameṁ anek log ho aur spaṣṭa khyālameṁ āye, aisā apane ātmākā khyāl ā jātā hai?
samādhānaḥ- hān̐, apane ātmākā khyāl ātā hai ki maiṁ ātmā hū̃n. vah to rūpī hai. ye arūpī hai, arūpī hai lekin khud hai. vah to dūr hai, vah manuṣya dūr hai. ye to svayaṁ aur svayaṁ samīp hai. phir bhī pahacān nahīṁ sakatā hai.
mumukṣuḥ- āp kahate ho ... vah amūrtik hai. isaliye hameṁ to is mūrtik padāthāmeṁ aisā lagatā hai ki barābar, kṣayopaśam jñān-se khyāl ā jātā hai, isakā kaise khyāl āye?
samādhānaḥ- arūpīmeṁ svayaṁ dr̥ḍhatā, ekāgratā kare, apanā astitva grahaṇ kare usameṁ bāraṁbār dr̥ḍhatā kare to svayaṁ apaneko grahaṇ hue binā nahīṁ rahatā. use aisā ho gayā hai, gurudev kahate the na, nau-das log ho to ye hai, ye hai, aisā karake svayaṁko ginatīmeṁ bhūl jātā hai. vaise yah sab, yah sab hai, parantu jānanevālā kaun hai? yah sab hai (jānatā hai). vah svayaṁko bhūl jātā hai. maiṁ kaun hūn̐? aisā svayaṁko dr̥ḍh karanā cāhiye ki yah maiṁ hū̃n.
mumukṣuḥ- āp kahate ho, aṁtar nivr̥tti (kahate ho), bāhya-se to nivr̥tti lī, parantu aṁtar nivr̥tti lekar aisā kar, aṁtar nivr̥tti māne kyā?
PDF/HTML Page 1695 of 1906
single page version
samādhānaḥ- aṁtar nivr̥tti māne aṁtarameṁ anek jātakī vikalpakī jālameṁ rukatā ho, anek jātake vikalpameṁ rukatā ho, usameṁ-se svayaṁ chūṭakar bāraṁbār caitanya taraph jānā, vah aṁtar nivr̥tti hai. anek jātakī jālameṁ rukatā ho, (usameṁse bāhar nikalakar) caitanya taraphakā vicār karanā, caitanya taraph yah maiṁ hūn̐, aise apaneko grahaṇ karanā. vikalpakī jālakī pravr̥tti āḍe vah bār-bār ātī hai, isaliye vah use gauṇ ho jātā hai. isaliye vikalpakī jālakī pravr̥tti kam karake apanī orakā abhyās baḍhāye, vah aṁtar nivr̥tti hai.
vāstavik nivr̥tti to svayaṁ jñāyakakā jñāyakarūp pariṇaman ho jāy to vāstavik nivr̥tti hai. parantu anya vikalpa kam karake caitanya taraphakā abhyās baḍhāye to bhī aṁtar nivr̥tti hai.
mumukṣuḥ- āpake pās-se yah mārgadarśan bahut sundar milatā hai ki anubhav pūrva kis prakār āge baḍhanā, yah bahut sundar rīt-se āpase khyālameṁ ātā hai.
mumukṣuḥ- nyāy utanā gaṁbhīr aur dr̥ṣṭānta itanā sarala. pahacānameṁ ātā hai, aur kah nahīṁ sakatā ki kaise pahacānā? sab ek sarīkhe dikhate haiṁ phir bhī kaise alag karatā hai?
samādhānaḥ- usake lakṣaṇ-se pahacānā aisā kahe. parantu kyā lakṣaṇ, vah kah nahīṁ sakatā. kisīkī āvāj par-se (pahacān karatā hai). sabake āvāj bārīk ho to āvāj par-se kahatā hai ki yah phalānā manuṣya hai. āvājameṁ kyā pharka paḍā use kah nahīṁ sakatā hai. svayaṁ jñānameṁ grahaṇ kar letā hai ki isakī āvāj yah hai, isaliye yah manuṣya hai. is prakār svayaṁ grahaṇ kar letā hai. aise lakṣaṇ-se rūpīko pahacān letā hai.
parantu apane jñānalakṣaṇ-se jñāyakako pahacānanemeṁ muśkil paḍatī hai. usameṁ binā vikalpa, binā tarka pahacān letā hai, niḥśaṁkapane pahacān letā hai. bāraṁbār caitanyakā abhyās kare, usameṁ ulajhanameṁ na ā jāy, usameṁ ākulatā na ho, parantu bhāvanā rakhe. bahut ākulatā kare ki kyoṁ hotā nahīṁ? to use bahut ulajhan ho to āge nahīṁ baḍh sakatā. parantu amuk prakārakī bhāvanā-se āge baḍhatā hai. ulajhanameṁ ā jāy to dikkat ho jāya.
mumukṣuḥ- ulajhanameṁ na ā jāya. mārga nikālatā jāya.
samādhānaḥ- mārga nikālatā jāya. bāharakī takalīphameṁ-se jaise mārga nikālatā hai, vaise aṁtarameṁ svayaṁ rāstā nikālatā hai. koī vikalpakī jālameṁ nahīṁ ulajhakar svayaṁ rāstā nikālakar caitanyakā abhyās kaise baḍhe? is tarah svayaṁ rāstā nikālatā hai.
PDF/HTML Page 1696 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- mālūm paḍ jātā hogā ki mujhe samyagjñān honevālā hai?
samādhānaḥ- sabako mālūm paḍe yā na paḍe. sabako mālūm hī paḍ jāy aisā nahīṁ hai.
mumukṣuḥ- bahutoṁko mālūm paḍ jātā hai?
samādhānaḥ- bahutoṁko mālūm paḍe. pariṇati ekadam palaṭ jāy to mālūm paḍ jāya. bhāvanā ugra ho, puruṣārtha ugra ho, ekadam aṁtarmuhūrtameṁ palaṭ jāy to pahale-se mālūm nahīṁ bhī paḍatā, kisīko mālūm paḍatā hai, kisīko nahīṁ paḍatā hai.
mumukṣuḥ- vicār daśā laṁbī calī ho to?
samādhānaḥ- laṁbī calī ho to kisīko mālūm paḍatā hai. sabako mālūm paḍ jātā hai, aisā nahīṁ.
mumukṣuḥ- jñānī honeke bād aisā mālūm paḍe ki ab is bār nirvikalpa daśā hogī?
samādhānaḥ- is bār hogī, aise vikalpa hote hī nahīṁ. is vakta hogī yā is samay hogī (aisā vikalpa nahīṁ hotā). vah svayaṁ aṁtar pariṇatimeṁ svarūp līnatākā prayās karatā hai. kāl ūpar, kab hogī us par usakā dhyān nahīṁ hai. use pariṇati bhinna honekī, jñātādhārākī ugratā honekī, us par usakī dr̥ṣṭi hotī haiai.
nirvikalpatā kab hogī, vaisī usakī (dr̥ṣṭi) nahīṁ hotī. us jātakā usako vikalpa nahīṁ hotā. apanī pariṇati bhinna karatā jātā hai. bhinna pariṇatimeṁ use sahaj dhārā uṭhe to (nirvikalpa) hotā hai.
mumukṣuḥ- vikalpa bhale na kare, parantu mālūm nahīṁ paḍatā hogā ki ab do dinameṁ yā cār dinameṁ nirvikalpa daśā hogī?
samādhānaḥ- us par usakī dr̥ṣṭi hī nahīṁ hai. usakī dr̥ṣṭi nij caitanya par sthāpit ho gayī hai. usakī pariṇati par hī usakā (dhyān hai). dhyān apanī pariṇati, līnatā par, jñātādhārākī ugratā par hai. usakī jñātādhārākī ugratā par hī (usakā dhyān hai).
mumukṣuḥ- jñātādhārākī ugratā par dhyān ho to sahaj nirvikalpa daśā hotī hai?
samādhānaḥ- to sahaj hotī hai.
mumukṣuḥ- itanā dūr hai, aisā kisake jor-se kahate the.
samādhānaḥ- jñāyakake jorameṁ kahatī thī. vah kuch niścit nahīṁ thā, jñāyakake jorameṁ kahatī thī. jñāyakake jor-se aisā lagatā thā ki samīp hai. yah pariṇati aisī hai ki ākhir tak pahun̐cakar hī chūṭakārā karegī. yah puruṣārthakī dhārā aisī hai ki ākhir tak pahun̐c jāyagī. apanī ugratā-se kahatī thī. kab hogā, aisā kuch mālūm
PDF/HTML Page 1697 of 1906
single page version
nahīṁ thā. aṁtarakī jñāyakakī ugratā-se kahatī thī. apanī bhāvanā, puruṣārthake jorameṁ kahatī thī.
mumukṣuḥ- anubhav pūrvakā viśvās bhī gajabakā!
samādhānaḥ- is puruṣārthakā jor aisā hai ki ākhir tak pahun̐cakar hī chūṭakārā karegā.
mumukṣuḥ- .. paḍhā thā, usameṁ āyā thā ki bharat cakravartī subah uṭhakar roj pahale anubhav karate the, nirvikalpa daśāmeṁ ek bār āte the. usake bād hī prātaḥkālameṁ āge baḍhate the.
samādhānaḥ- aisī dhyānadhārā svayaṁ karate haiṁ, isaliye nirvikalpa daśā ātī hai. aisā. us jātakī apanī vartamān pariṇatikī ugratā karate haiṁ to nirvikalpa daśā ātī hai. bhūmikā samyagdarśanameṁ palaṭatī hai vah usakī vartamān cāritra līnatākī daśākī ugratā vah vartamānameṁ karatā hai. svānubhūti kaise jaldī karun̐, usake bajāy usakī vartamān virakta daśā baḍh jātī hai ki vah gr̥hasthāśramameṁ bhī rah nahīṁ sakate. aisī usakī līnatā utanī baḍh jātī hai ki vartamān līnatā baḍhane-se svānubhūti tvarā-se hotī hai. isaliye chaṭhaveṁ- sātaveṁ guṇasthāneṁ aṁtarmuhūrta-aṁtarmuhūrtameṁ unakī daśā tvarā-se hotī hai. unakī līnatā, vartamān līnatā utanī baḍh jātī hai.
vartamān cāritrakī daśā, viraktikī daśā unakī savikalpatāmeṁ līnatākā jor utanā baḍh jātā hai ki nirvikalpa daśā unheṁ śīghratā-se ātī hai. nirvikalpa daśā, unakī vartamān cāritradaśā, unakī vartamān dhyānakī ugratā cāritrakā vah kārya hai. apanī cāritradaśākī ugratāke kāraṇ vah śīghratā-se hotī hai. aṁtarakī ugratā, aṁtarameṁ vartamānakī jo ugratā hotī hai usase usakā kārya hotā hai. vītarāg daśā unheṁ chaṭhaveṁ-sātaveṁ guṇasthānameṁ baḍhatī jātī hai vartamānameṁ, ataḥ usameṁ śreṇī lagāte haiṁ. śreṇī lagāūn̐ aisā unheṁ nahīṁ hotā. unheṁ vītarāg daśākī ugratā hotī jātī hai. isaliye śreṇī caḍhate haiṁ. unakī sthiti aisī ho jātī hai ki aṁtarameṁ gaye so gaye, phir bāhar hī nahīṁ āte haiṁ. itanī ugratā ho jātī hai isaliye śreṇī caḍhate haiṁ. utanī vītarāg daśā baḍh jātī hai.
vaise gr̥hasthāśramameṁ unakī vartamān jñātādhārākī ugratā, unakī līnatā, daśākī viraktimeṁ utanī gati hotī hai, isaliye svānubhūtikī daśā unheṁ hotī hai. unakī līnatāke kāraṇ vah kārya ātā hai. svarūpācaraṇ cāritra caturtha guṇasthānameṁ hotā hai. parantu usakī bhī tāratamyatā hotī hai. kisīko ugra hotī hai. bhūmikā palaṭe usameṁ to līnatākī ugratā adhik baḍh jātī hai.