PDF/HTML Page 1809 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- usake pahale bhedajñānakī pariṇati kaise utpanna ho?
samādhānaḥ- vah kare to ho. jab-jab kṣaṇ-kṣaṇameṁ vikalpa āve, ānanda āve, śubhabhāv ho, sabase maiṁ bhinna hī hū̃n. aisī bhedajñānakī pariṇati honī cāhiye.
muumukṣuḥ- abhī ham aise vicār kare... samādhānaḥ- bīcameṁ āye binā nahīṁ rahatā. jabatak svayaṁ abhī śubhabhāvakī bhūmikāmeṁ hai, śubhabhāv to āte haiṁ, bhakti āve, ullās āve, jñān-se bharā, ānanda-se bharā huā ek tattva hai. jaise ye pudagal vastu hai, vaise ek caitanya bhī vastu hai, parantu vah jñānasvabhāvavālā hai, ānanda svabhāvavālā, ananta guṇavālā hai. use pahacānaneke liye anādi- se to vibhāvameṁ ekatvabuddhi kī hai, rāg-dveṣ ityādimeṁ, aur dharma bāharase mānā hai ki bāhar-se kuch śubhabhāv kareṁ, kuch kriyāen̐ kareṁ to dharma hotā hai, aisā mānā hai. aisā to ananta kālameṁ kiyā hai. usase śubhabhāv ban̐dhakar puṇya ban̐dhe to devalok hotā hai. bhavabhramaṇ to miṭatā nahīṁ.
bhavabhramaṇ to andar ātmāko pahacāne to miṭe. aṁtar dr̥ṣṭi karake ātmākā bhedajñān kare to vah miṭatā hai. andar bhedajñān karanekā upāy ek gurudevane batāyā hai. usakā bāraṁbār vicār kare, usakī gaharī lagan lagāye, usakī mahimā kare to ho. usakā gaharā vicār karanā cāhiye, usakī jijñāsā jāgr̥t karanī cāhiye ki ātmā kaise samajhameṁ āye.
jo mahāpuruṣ hue, is paṁcamakālameṁ gurudev padhāre aur unhoṁne mārga batāyā ki aṁtar dr̥ṣṭi karanā. bākī bāhar-se thoḍā kar le aur thoḍā tyāg kar le, usameṁ dharma mān liyā. śubhabhāv yadi aṁtarameṁ ho, śubhabhāv rahe to puṇya ban̐dhe. puṇya bān̐dhakar devalokameṁ gayā. aisā devalok ananta bār prāpta huā hai. parantu bhavakā abhāv ho, ātmākā aṁtar anupam ānanda, ātmā mukta svarūp hī hai, aise ātmāko usane pahacānā nahīṁ hai. vibhāv-se bhinna paḍe ki maiṁ to jñāyak ātmā jānanevālā sākṣīsvarūp hū̃n. use aṁtarameṁ ātmākī mahimā āye to ātmākī pahicān ho. vicār, vāṁcan, puruṣārtha, ruci, laganī usīkī laganī cāhiye. kitanoṁko aṁtar dr̥ṣṭi karavāyī, ruci jāgr̥t karavāyī.
PDF/HTML Page 1810 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- .. vah to khyālameṁ ātā hai. viṣay jo bāhya padāthāko jānatā hai. parantu jo bhāvendriy hai, vah to jñānakī paryāy hai, use kaise bhinna jānanī? usakā upāy kyā?
samādhānaḥ- kṣayopaśam jñān adhūrā jñān rāg miśrit hai na. adhūrā jñān rāgamiśrit hai. rāgamiśrit jo hai vah apanā mūl svabhāv nahīṁ hai. rāgamiśrit bhāv jo aṁtarameṁ hote haiṁ, vah kṣayopaśamajñān adhūrā jñān hai, vah adhūrā jñān hai utanā ātmā nahīṁ hai. ātmā to pūrṇa svarūp hai. us pūrṇako pahacānanā, pūrṇa par dr̥ṣṭi rakhanī. vah jñān bhale kṣayopaśam jñān ātmākā ughāḍ hai, parantu vah adhūrā jñān hai aur vah rāgamiśrit hai. vah rāgamiśrit hai. rāgamiśrit hai isaliye vah apanā mūl nahīṁ hai, śuddhātmākā mūl svabhāv nahīṁ hai. adhūrī paryāy jitanā vah nahīṁ hai. usakā jñān karanā.
mumukṣuḥ- adhūrī paryāyako jñey samajhanā?
samādhānaḥ- hān̐, vah adhūrī paryāy jñey hai. use jānanā ki ye adhūrī hai. maiṁ to pūrṇa svarūp hū̃n. adhūrā hai vah merā mūl svarūp nahīṁ hai. vah jānane yogya hai. adhūrī paryāy hai use jānanī. usakā jñān barābar kare to āge baḍhe. pūrṇa caitanya par dr̥ṣṭi kare, akhaṇḍako pahicāne. maiṁ to śāśvat akhaṇḍa dravya hū̃n. kṣayopaśam jñān jitanā bhī nahīṁ hūn̐, sādhanākī adhūrī paryāy ho utanā bhī maiṁ nahīṁ hūn̐, pūrṇa vītarāg daśā ho vah pūrṇa paryāy haiṁ, bākī svayaṁ anādiananta śāśvat dravya akhaṇḍa hai. phir usameṁ sādhanākī paryāy bīcameṁ ātī hai, nahīṁ ātī aisā nahīṁ, parantu usakā jñān kare ki ye ātī hai, parantu usakī dr̥ṣṭi pūrṇa par hai. pūrṇa svabhāv par aur pūrṇa vītarāgatā kaise ho, vah use lakṣyameṁ hai, upādeyarūp hai. pūrṇa ho jāy isaliye vah sab sādhanākī paryāyeṁ chūṭ jātī hai, pūrṇa vītarāg ho jātā hai.
śuddha paryāy, śuddhātmākī paryāy sarvathā bhinna kahān̐ hai? śuddhātmākī śuddha paryāyeṁ sarvathā bhinna nahīṁ hai.
mumukṣuḥ- dravyakī apekṣā-se?
samādhānaḥ- dravyadr̥ṣṭikī apekṣā-se vah kṣaṇik hai. lekin vah caitanyake āśray- se paryāy hotī hai. use sarvathā bhinna nahīṁ kah sakate, koī apekṣā-se bhinna hai. sarvathā bhinna nahīṁ kah sakate, apekṣā-se bhinna hai. utanā bhed paḍā us apekṣā-se hai. mūl svabhāvameṁ bhed nahīṁ hai. bhedakī apekṣā-se use (bhinna kahā). pūrṇa aur apūrṇakī apekṣā rakhatā hai, nimittake sadabhāv-abhāvakī apekṣāvālī paryāy hai, us paryāy jitanā ātmā nahīṁ hai. ātmā to akhaṇḍa śāśvat hai. isaliye use kathaṁcit bhinna kahate haiṁ, sarvathā bhinna nahīṁ kahate. dravyameṁ hī paryāy hotī hai, dravya-se bhinna nirādhār nahīṁ hotī.
PDF/HTML Page 1811 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- vikārī paryāyako bhī ... nahīṁ kah sakate na?
samādhānaḥ- vah apekṣā aur yah apekṣā bhinna-bhinna hai. usakā svabhāv bhinna hai. vibhāv paryāy bhale sarvathā bhinna nahīṁ hai, svayaṁ usameṁ juḍatā hai. to bhī usakā bhāvabhed hai. svabhāvaparyāyakā bhāvabhed nahīṁ hai. usameṁ aur isameṁ pharka hai.
... vah to vaiśākh śuklā dūj thī na? gurudevakī sab sajāvaṭ, jīvan caritra ityādi thā na. use dekhane gayī thī. usameṁ-se phir aise vicār āye ki ye sab sajāvaṭ kī hai, aisemeṁ gurudev padhāre ho to bahut sundar dikhe. gurudev padhāre aisā hī yah sab ho rahā hai. vahī vicār aur bhāvanā rahatī thī, isaliye prātaḥkālameṁ svapna āyā ki gurudev devalokameṁ-se devake rūpameṁ padhāre. sab pahanāvaṭ devakī, ratnakā hār,umugaṭ ityādi devake rūpameṁ the. gurudev padhāro, padhāro aisā āyā. aisā bolanemeṁ āyā. phir gurudevane kahā, aisā kuch rakhanā nahīṁ, maiṁ to yahīṁ hūn̐, bahin! maiṁ to yahīṁ hū̃n. aisā tīn bār kahā.
phir maiṁne kahā, maiṁ to aisā rakhūn̐, parantu ye sabako bahut duḥkh hotā hai. to gurudev kuch bole nahīṁ. lekin us vakta vātāvaraṇ aisā ho gayā thā ki mānoṁ gurudev virājate hī hoṁ. maiṁne to kisīko kuch kahā nahīṁ thā, parantu māhol aisā ho gayā thā. parantu itanā svapna āyā thā. gurudev devameṁ-se āye aur aisā hī kahā, maiṁ yahīṁ hūn̐, aisā kuch rakhanā nahīṁ. bahin! maiṁ to yahīṁ hūn̐, yahīṁ hūn̐ aisā tīn bār kahā. bas, utanā. svapna utanā āyā thā. gurudev hai, śarīr devakā thā, pahanāvaṭ dev kī thī. dikhāv sab devakā hī thā.
... ve to har jagah alag hī haiṁ. sarvase alag dikhe aise kuch alag hī haiṁ. tīrthaṁkarakā dravya, unake jaisā koī nahīṁ thā. aisā unakā prabhāv thā. cale jāte ho to mānoṁ bhavya... dūr-se koī unheṁ bhagavān hī kah de, aise lagate the. dev ho gaye isaliye adhik divyamūrti ho jāte haiṁ. .. cale to aisā lage. dūsare log dekhe to māhol badal jāya. divyamūrti vahī hai.
... jānekī śakti nahīṁ hotī. devake śarīrameṁ har jagah jānekī śakti hotī hai. unakā vaisā vaikriyak śarīr hai, har jagah jā sake. bhagavānake pās jā sake, samavasaraṇameṁ jāye. aur is lokako ve avadhijñān-se dekhate haiṁ. to lokameṁ jahān̐ jānekī bhāvanā āye vahān̐ jā sakate haiṁ. bhāv āve bhī, aur dūr-se bhī dekhate hoṁ. avadhijñānameṁ pratyakṣa dekhate hoṁ. bhagavānakī unheṁ bahut bhāvanā thī to bhagavānake pās samavasaraṇameṁ jāye. yahān̐ ānekī unheṁ bhāvanā (ho), avadhijñānameṁ upayog rakhe to ve to pratyakṣa dekhate haiṁ. lokakā amuk bhāg dikhāī de. jambū dvip, videhakṣetra ādi sab jambū dvīpameṁ
PDF/HTML Page 1812 of 1906
single page version
hī āyā hai. sīmaṁdhar bhagavān ādi.
.. itanā kṣetra ūpar, nīce jo usakā ho, us anusār pratyakṣa dikhatā hai. unake kṣetrameṁ rahakar upayog rakhakar dekhe to sab pratyakṣa dekhate ho. jaise najadīk-se dekhate haiṁ, vaise pratyakṣa dūr-se dikhatā hai.
.. us anusār svapna āye, kuch dūsarā āye, koī svapna yathātathya ho, koī svapna saṁskārake kāraṇ āye. bhūtakālake jo saṁskār ho ki gurudev padhārate haiṁ aur gurudev pravacan karate haiṁ, vah sab saṁskār hote haiṁ. koī svapnameṁ yathātathya svapna bhī ho aur koī saṁskārake kāraṇ āye. andar jo raṭan ho us anusār āte rahate haiṁ.
mumukṣuḥ- yathātathya bhī koī āye.
samādhānaḥ- hān̐, yathātathya svapna bhī āve. ... yathātathya hai yā bhāvanākā hai, kyā hai? mātāko svapna āte haiṁ, solah svapna. vah sab āgāhī lekar āte haiṁ.
mumukṣuḥ- yathātathya.
samādhānaḥ- yathātathya svapna ātā hai. .. koī dev āte bhī haiṁ, parantu dūsareko dikhe bhī nahīṁ. prasaṁg paḍe, koī mandirake darśan hetu yā koī pratimākā utsav, koī dev āte bhī hai, parantu āve hī aisā nahīṁ. āte haiṁ, dev nahīṁ āte haiṁ aisā nahīṁ hai.
... jo apanī bhūl hai vah bhūl hai. sva-parakī ekatvabuddhi hī baḍī bhūl hai. parapadārthako apanā mānanā aur apaneko anya mānanā. svayaṁ anyarūp ekatva ho jāy aur anyako apanā mānatā hai, vah ekatvabuddhikī baḍī bhūl hai. vibhāvasvabhāv apanā nahīṁ hai, use apanā mānatā hai vah usakī baḍī bhūl hai. baḍī bhūl vahī hai. ekatvabuddhikī bhūl hai. phir vicārameṁ dravya-guṇ-paryāyakī (bhūl ho). vah nirṇay karanemeṁ bhūl karatā ho, apane vicārameṁ, nirṇayameṁ bhūl kare. bākī ekatvabuddhikī bhūl anādikī calī ā rahī hai.
samyagdarśanakā viṣay to ek dravyako grahaṇ karanā usakā viṣay hai. caitanya padārtha anādiananta śāśvat dravya hai use grahaṇ karanā. usameṁ koī apekṣā (nahīṁ hai). svataḥsiddha dravya hai. usameṁ koī apūrṇakī, pūrṇakī koī apekṣā nahīṁ hai. vah anādiananta śāśvat dravya hai. us dravyako grahaṇ karanā. phir paryāyameṁ alpatā hai use jñānameṁ jānanā hai ki paryāyameṁ adhūrāpan hai, abhī vibhāv hai. bhedajñān karake pūrṇatā karanī abhī bākī rahatī hai, līnatā bākī rahatī hai. vah sab jñānameṁ jānanā. jñān yathārtha karanā. dr̥ṣṭameṁ ek dravyako grahaṇ karanā. dr̥ṣṭikā viṣay ek dravya hai. aur jñānameṁ sab jñāt hotā hai. niścay- vyavahār sab jñānameṁ jñāt hotā hai.
jñān evaṁ darśan sāthameṁ hī hote haiṁ. jise darśan samyak ho, usakā jñān bhī samyak
PDF/HTML Page 1813 of 1906
single page version
hotā hai. yathārtha dravyako grahaṇ kiyā to jñānameṁ dravya aur paryāy donoṁ jñānameṁ grahaṇ hote haiṁ. darśan evaṁ jñān sāthameṁ hī hote haiṁ. isaliye viṣay to ek caitanyako grahaṇ karanekā hai. jñān sab karatā hai. parantu samyagdarśan prāpta karane hetu bhedajñān kare vah ek hī usakā upāy hai. aur usake liye svayaṁ taiyārī (kare). caitanya koī apūrva vastu hai, koī anupam hai. usakī mahimā āye, usakī lagan lage, bāraṁbār usīkā abhyās kare, vahī usakā upāy hai.
use ekatvabuddhi ṭūṭakar bhedajñān ho. dravyakī dr̥ṣṭi, dravya par dr̥ṣṭi (kare). svase ekatva aur parase vibhakta. vibhāv-se vibhakta honā aur apanemeṁ ekatva honā. vah usakā upāy hai, dūsarā koī nahīṁ hai. aisī bhedajñānakī dhārā pragaṭ ho, maiṁ jñāyak hū̃n. use yād nahīṁ karanā paḍatā, aisī sahaj jñāyakadhārā, sahaj jñātākī dhārā-jñāyakadhārā pragaṭ ho to usameṁ vikalpa chūṭakar nirvikalpa daśā ho. vah usakā upāy hai. parantu usake liye bāraṁbār usakā abhyās karanā cāhiye. caitanyakā dravya, guṇ, paryāy kyā hai? vah śāśvat dravya kaise ho? usakī paryāy kyā hai? vah sab nakkī karake bāraṁbār abhyās kare ki maiṁ bhinna hī hū̃n. ye śarīr maiṁ nahīṁ hūn̐, ye vibhāv merā svabhāv nahīṁ hai. vibhāvakī pariṇati hotī hai, parantu usase bhinna merā svabhāv hai. usase bhinna paḍanekā prayatna kare ki maiṁ jñāyak hū̃n. vah ek hī upāy hai. jñātādhārā pragaṭ karanī, vah ek hī upāy hai.
mumukṣuḥ- jñātādhārā dravyake āśray-se pragaṭ hotī hai. to āśrayakā kyā artha batānā cāhate ho?
samādhānaḥ- āśray arthāt apanā astitva, caitanyakā astitva grahaṇ karanā ki yah maiṁ hūn̐ aur yah maiṁ nahīṁ hū̃n. apanā astitva grahaṇ karake usameṁ sthir khaḍā rahatā hai ki maiṁ yahī hū̃n. anya kuch maiṁ nahīṁ hū̃n. is tarah usakī dr̥ṣṭi vibhāv taraph-se uṭhākar jñāyakakā jo astitva caitanya jo hai, vah maiṁ hū̃n. isaprakār apane jñānasvabhāvako grahaṇ kar le. ye vibhāvake sāth jo jñān hai, vah vibhāvamiśrit jñān nahīṁ, parantu akelā jo jñān hai, vah jñānasvarūp hī maiṁ hū̃n. vah jñān jñāyakake ādhār-se hai. vah guṇ hai parantu vah guṇ jñāyakake ādhār-se hai. isaliye dravyako grahaṇ kare. jñānalakṣaṇ dvārā lakṣyako grahaṇ kare. dravyako grahaṇ kare ki ye jñān, jñān-se bharā jo dravya hai vahī maiṁ hū̃n. isaprakār apane astitvako grahaṇ kare. usameṁ dr̥ṣṭiko sthāpit kare aur usameṁ līnatā kare. usakā ālamban vah dravya hai, anya koī ālamban nahīṁ hai.
bhagavānane, gurudevane ek hī upāy (batāyā hai). jo mokṣa gaye, ve is ek hī upāy-se gaye haiṁ. dūsarā koī usakā upāy nahīṁ hai. caitanyakā āśray grahaṇ kare. bāhar
PDF/HTML Page 1814 of 1906
single page version
vibhāvakī pariṇati jātī hai. bāraṁbār maiṁ caitanya hūn̐, (aise) apanā astitva grahaṇ kare ki ye jñāyak so maiṁ. vah jñānaguṇ aisā hai ki asādhāraṇ hai. vah lakṣyameṁ āye, khyālameṁ āye aisā jñānaguṇ hai. dūsare kuchaek guṇ asādhāraṇ hai jo svayaṁko jaldī lakṣyameṁ nahīṁ āte haiṁ. parantu ye jñānalakṣaṇ hai, dūsaremeṁ jānanekā lakṣaṇ nahīṁ hai. vah jānanekā lakṣaṇ ek ātmāmeṁ hī hai. jānan lakṣaṇ par-se apanā astitva grahaṇ kare ki ye jānan lakṣaṇ jo hai, us lakṣaṇavālā maiṁ caitanya hū̃n. us jñānake sāth jīvameṁ aise ananta guṇ haiṁ. parantu jñānaguṇ-se pūrā ātmā grahaṇ kare. usameṁ ananta ānanda guṇ, sukh guṇ sab usameṁ hai. parantu ānanda aisā viśeṣ guṇ nahīṁ hai, usase pakaḍameṁ nahīṁ ātā. parantu jñān aisā svabhāv hai ki usase grahaṇ hotā hai. isaliye jñān dvārā ātmā grahaṇ ho sakatā hai. jñānalakṣaṇ yānī ye bāharakā jānā vah jñān, aise nahīṁ. us jñānako dharanevālā kaun hai? jñey jānā, yah jānā, vah jānā vah jñān, aisā nahīṁ. parantu vah jñān kahān̐-se ātā hai? us jñānako dharanevālā, jñānakā astitva kis dravyameṁ rahā hai, us dravyako grahaṇ karanā. ye jānā, jñey-se jñān aisā nahīṁ, parantu maiṁ svayaṁ jñānasvarūp hū̃n. us jñānako dharanevālā kaun caitanya hai? use grahaṇ karanā.
mumukṣuḥ- yah muddekī bāt āyī. jñān svayaṁ apane-se jānatā hai, jñey-se nahīṁ. samādhānaḥ- us jñānako dharanevālā maiṁ caitanya hū̃n. mumukṣuḥ- jñānako dharanevālā hū̃n. samādhānaḥ- jñānako dharanevālā maiṁ caitanya hū̃n. pahale mūl astitvako grahaṇ karanekā prayatna kare ki maiṁ yah caitanya hū̃n.