PDF/HTML Page 1601 of 1906
single page version
mumukṣhuḥ- pūjya mātājī! shuddha dravyakā chintavan kis prakār-se karanā chāhiye? thoḍā-sā (spaṣhṭa kījiye).
samādhānaḥ- shuddha dravyakā chintavan to main shuddha svabhāv anādiananta (hūn̐). ananta kāl gayā, janma-maraṇ hue, asaṅkhyāt prakārake vibhāv hue aur janma-maraṇ to ananta hue. usake pariṇām bhī anek prakārake hue. to bhī vah dravya palaṭakarake ashuddha nahīn huā. dravyakā svabhāv shaktirūp-se vaisā hī hai. aisā main anādiananta shuddhātmā hū̃n. ananta kāl gayā to bhī nāsh nahīn huā. nāsh honevālā nahīn hai. vah svānubhavamen ā sakatā hai. aisā main svabhāv anādiananta svayansiddha ātmā hū̃n. usakā astitva grahaṇ karanā. main gnāyak svabhāv hū̃n. ye vibhāv hai vah ākulatārūp hai. main nirākul ātmā gnāyak hū̃n. aisā gnāyak svabhāv main shuddhātmā hū̃n. aisā vichār karanā.
bhītaramen-se jab usakā astitva yathārtha grahaṇ kare to yathārtha grahaṇamen ātā hai. bākī vichār karatā hai, abhyās karatā hai. yathārtha grahaṇ to bhītaramen jākar usakā svabhāv grahaṇ kare, usakā astitva grahaṇ kare to yathārtha grahaṇ hotā hai. bākī vichār kare, pratīt kare, abhyās kare. main anādiananta shuddhātmā gnāyak hūn̐ aur vibhāv shubhabhāv hotā hai vah puṇyabandhakā (kāraṇ), vah bhī vibhāv hai. ūn̐chā shubhabhāv āve, gnān- darshan-chāritrakā bhed āve to bhī shubhabhāv rāgamishrit hai. main shuddhātmā hū̃n. guṇakā bhed hove to bhī vah jān letā hai ki svabhāvamen gnān, darshan, chāritra sab hai. to bhī usakā jo vikalpa ātā hai, vah vikalpa merā svarūp nahīn hai. lakṣhaṇabhed hai. vāstavikamen anādiananta akhaṇḍa chaitanya hūn̐, aise shuddhātmāko grahaṇ karanā.
mumukṣhuḥ- mātājī! svānubhav kālamen kyā dravya-paryāy donon ekasāth anubhavamen āte hain?
samādhānaḥ- dravya-paryāy donon (anubhavamen āte hain). vāstavamen paryāyakī anubhūti hotī hai aur dravya par dr̥uṣhṭi to rahatī hai, nirantar dr̥uṣhṭi rahatī hai. anubhūti paryāyakī hotī hai, parantu dravya aur paryāy donon gnānamen ā jāte haĩn. gnānamen dravya-paryāy donon ā jāte haĩn. dravya aur paryāy, donoṅkī anubhūti. is apekṣhā-se dravya-paryāy donoṅkī
PDF/HTML Page 1602 of 1906
single page version
anubhūti hotī hai. pragaṭ paryāy huyī isaliye paryāyakā anubhav huā. aisā kahate haĩn. parantu dravya-paryāy donoṅkā gnān hotā hai.
mumukṣhuḥ- māteshvarī! ye sab vikalpa, main gnāyak hūn̐, gnāyak hūn̐ karate-karate nirvikalpatākā ānanda nahīn ā rahā hai.
samādhānaḥ- vikalpa.. vikalpa... vikalpa-se nirvikalpa nahīn hotā hai. usakā abhyās rahatā hai ki main gnāyak hūn̐, gnāyak hū̃n. vikalpa to vikalpa hī hai. vah shubh vikalpa hai. parantu abhyās to pahale aise hī hotā hai. vikalpa, rāgamishrit bhāv sāthamen rahatā hai ki main gnāyak hūn̐, gnāyak hū̃n. vikalpa-se nirvikalpa nahīn hotā. main gnāyak hūn̐, aisī pariṇati pragaṭ hove aur vikalpa ṭūṭ jāya.
main gnāyak hī gnāyak hū̃n. svayansiddha anādiananta gnāyak hū̃n. gnāyak svabhāvī shuddhātmā gnāyak hū̃n. aisī pratīt dr̥uḍh karake usakī līnatā hove, is tarahakī pariṇati pragaṭ hove to nirvikalpa hotā hai, to vikalpa ṭūṭ jātā hai. bākī vikalpa bīchamen ātā hai, parantu vikalpa-se vah nirvikalpa nahīn hotā hai. bhītarakī līnatā, usakī ekāgratā, usakī pratītikī dr̥uḍhatā hove, līnatākī dr̥uḍhatā hove to nirvikalpa hotā hai. vikalpa-se nirvikalpa nahīn hotā hai.
mumukṣhuḥ- āchārya kahate hain ki yuktike avalamban-se andaramen jānā. to kaun- sī prabal yukti hai jisase andar jāy?
samādhānaḥ- yuktike avalamban-se. dr̥uḍh yukti-se aisā nirṇay karanā chāhiye ki main shuddhātmā hī hūn̐ aur kuchh main nahīn hū̃n. yukti-se, āgam-se aise sabase yathārtha nirṇay karanā, bādamen svānubhūti hotī hai. jo āgam batātā hai, jo yukti-se (nakkī kiyā) ki svabhāv hai usakā nāsh nahīn hotā hai. svabhāv to anādiananta jo svayansiddha vastu hai, usakā nāsh nahīn hotā hai. aisī anek tarahakī yukti-se nirṇay karanā chāhiye.
main gnānasvabhāv hū̃n. gnān to gnān hī rahatā hai. jo pānī shītal hai, vah shītal hī rahatā hai. agnikī uṣhṇatākā svabhāv hai, uṣhṇa hī rahatā hai. ye to dr̥uṣhṭānta hai, sthūl dr̥uṣhṭānta hai. anādiananta paramāṇu paramāṇu rahatā hai, ātmā ātmā hī rahatā hai. vastukā nāsh nahīn hotā. aisī anek tarahakī yukti-se main chaitanya svabhāv ātmā, shuddhātmā hū̃n. usamen ashuddhatā nahīn hotī hai. ashuddhatā paryāyamen hotī hai. ek dravyamen dūsarā dravya pravesh nahīn karatā. anek tarahakī yuktike bal-se aur jo āchārya bhagavant kahate hain, gurudev kahate hain, un sabakā milān karake yuktike avalamban-se dr̥uḍh pratīti karake āge jāye ki main gnāyak hūn̐, yathārtha main gnāyak hū̃n. svayansiddha shuddhātmā hū̃n. aisī bārambār pratīti dr̥uḍh karake līnatākī dr̥uḍhatā karanā. bārambār usakā abhyās karanā. yukti anek
PDF/HTML Page 1603 of 1906
single page version
tarahakī, yathārtha yukti aisī dr̥uḍh hotī hai ki jo ṭūṭatī nahī̃n. aisī samyak yukti-se nirṇay karanā chāhiye.
mumukṣhuḥ- mātājī! vachanāmr̥utamen ātā hai, khaṇḍa khaṇḍa upayog paravashatā hai. rāgako paravashatā samajhanā hai ki gnānako? khaṇḍa khaṇḍa upayog paravashatā hai to vahān̐ rāgako samajhanā ki gnānako?
samādhānaḥ- rāg paravash hai. rāgake sāth adhūrā gnān hai, adhūrā gnāna. isaliye adhūre gnānako upachār-se paravash kahanemen ātā hai. rāgamishrit kṣhayopasham gnān bhī paravash hai. adhūrā gnān bhī paravash hai. kram-kram pravartatā hai, khaṇḍa khaṇḍa pravartatā hai. pūrṇa kevalagnān hai vah ek sāth pravartatā hai. rāg paravashatā hai, lekin kṣhayopasham gnānako bhī paravash ginanemen ātā hai. usako bhī upachār-se paravash kahanemen ātā hai.
mumukṣhuḥ- .. vachan hameshā anubhavapūrṇa hote hain, aise ham āp charaṇoṅkī sevāmen hameshā bane raheṅge, yahī bhāvanā bhāte haĩn. ... batāyā, usamen aur āpake batalānemen kuchh bhī antar nahīn hai.
samādhānaḥ- bahut spaṣhṭa kiyā hai, pūre hindustānako jagā diyā. koī jānatā nahīn thā, mārga batāyā sabako. sab kriyāmen paḍe the. sab bāharamen paḍe the, dr̥uṣhṭi bāhar thī. koī thoḍā svādhyāy kar le, koī thoḍī kriyā kar le, thoḍā upavās kar le (usamen) dharma mān lete the. gurudevane ...
mumukṣhuḥ- ... samavasaraṇake sāth jā rahe haĩn. samavasaraṇamen jā rahe haĩn. to ve bole, kyā tīrthaṅkarake pās? tīrthaṅkar bhī virājamān hain, donon virājamān haĩn. paramāgam mandir hamako gurudevakī yād dilātā hai aur vachanāmr̥ut bhavan ban rahā hai, vah mātājīkī yād dilātā hai.
samādhānaḥ- 45 varṣha gurudev yahān̐ virājamān rahe. barason tak nirantar vāṇī barasāyī. vāṇī barasānevāle koī mahābhāgya-se nirantar vāṇī barasānevāle. aise adhyātmake nirantar...
mumukṣhuḥ- gurudev to kahate the ki meru sam puṇyakā uday ho tab gnānīke vachan sunaneko milate haĩn. ham logoṅkā mahābhāgya, bahinashrī! āpakī chhatrachhāyā ham logoṅke ūpar hai.
mumukṣhuḥ- pūjya mātājī! gurudevane ṭepamen pharamāyā thā ki pramāṇ pūjya nahīn hai, nay pūjya hai. thoḍā-sā spaṣhṭīkaraṇa.
samādhānaḥ- gurudev aisā kahate the ki nay pūjya hai. muktike mārgamen nay mukhya hotā hai. shuddhanay shuddhātmāko grahaṇ karo, dravyadr̥uṣhṭi karo, isaliye nay pūjya hai. is apekṣhā-se. pramāṇ pūjya hai vah nayakī apekṣhā-se nahīn, aisā kahate the. parantu pramāṇ
PDF/HTML Page 1604 of 1906
single page version
aise sāthamen rahatā hai. jisako nay pragaṭ hotī hai usake sāthamen pramāṇ hotā hai. pramāṇagnān sāthamen rahatā hai. dravya-paryāy donoṅkā pramāṇ-se milān hotā hai. isaliye jo kevalagnān pragaṭ hotā hai, jo munidashā pragaṭ hotī hai, sādhak dashā-sādhanā vah sab paryāyamen hotī hai. is apekṣhā-se nay aur pramāṇ donon pūjya haĩn. gurudev koī jagah kahate the, nayako mukhya karate the.
yadi pramāṇ pūjya nahīn hove to munidashā bhī pūjya nahīn hove, to kevalagnān bhī pūjya nahīn hove. paryāy pragaṭ hotī hai to nay aur pramāṇ donon (sāthamen rahate hain). sādhak dashāmen dravyadr̥uṣhṭi mukhya karake sādhanākī paryāy jo pragaṭ hotī hai, chauthī bhūmikā, pān̐chavī, chhaṭhṭhī-sātavīn bhūmikā sab bhūmikā hotī hai. usamen sab paryāy pragaṭ hotī hai. isaliye donon sāthamen (hote hain).
parantu nayakī apekṣhā-se anādi kāl-se jīvane shuddhanayakā pakṣha kiyā nahī̃n. shuddhanayake binā mukti pragaṭ hotī nahī̃n. isaliye nay pūjya hai, pramāṇ pūjya nahīn hai. vah to paryāyako gauṇ karaneke liye kahā hai. parantu sādhak dashāmen paryāy to ātī hai. isaliye muniko pūjya kahate hain, kevalagnān (pūjya hai). donon apekṣhā samajhanī chāhiye.
gurudevakī bātamen do apekṣhā ātī thī. dūsarī jagah pramāṇ aur nayakā sabakā sambandha ātā thā. gurudev bhaktikā adhikār, dānakā adhikār sab paḍhate the to usamen nishchay-vyavahārakā milān karate the. donon samajhanā chāhiye.
nay mukhya hai. anādi kāl-se jīvane use grahaṇ nahīn kiyā. muktike mārgamen shuddhātmākī dr̥uṣhṭi mukhya rahatī hai. parantu paryāyakī shuddhatā hotī hai. isaliye nay aur pramāṇ sāthamen rahate haĩn. pramāṇ pūjya nahīn hai. parantu nay-pramāṇ donon pūjya hain, koī apekṣhā-se. to munidashā pūjya nahīn hotī, to kevalagnān pūjya nahīn hotā. yadi pramāṇ pūjya nahīn hotā to, paryāy pūjya nahīn hotī to.
mumukṣhuḥ- āj ṭepamen āyā thā, mātājī! ki dhruvake ṣhaṭakārak alag hai, paryāyake ṣhaṭakārak alag haĩn. to hamen gabharāhaṭ hotī hai.
samādhānaḥ- nahīn, alag aise nahīn hai. dhruvake ṣhaṭakārak alag, vah dūsarī apekṣhā hai. donon dravya alag-alag haĩn. dhruvakā ṣhaṭakārak aur dūsare dravyakā alag hai. aur paryāyake ṣhaṭakārakakī apekṣhā dūsarī hai.
jitanā dravya svatantra hai, utanī paryāy svatantra nahīn hai. paryāy dravyake āshrayamen hotī hai. paryāy yadi itanī svatantra hove to dravya aur paryāy donon dravya ho jāya. yadi itanī paryāy svatantra ho to paryāy hī dravya ho jāy, donon dravya ho jāya. isaliye paryāy dravyake āshray-se hotī hai. parantu paryāy ek ansh hai. vah svatantra hai. yah batalāneke
PDF/HTML Page 1605 of 1906
single page version
liye usake ṣhaṭakārak bhinna batāye. parantu itanī apekṣhā samajhanī chāhiye ki dravyake āshray- se paryāy rahatī hai. dravyake āshrayamen paryāy rahatī hai. isaliye dravya jitanā svatantra hai, utanī paryāy svatantra nahīn hai. aisā samajhanā chāhiye. gurudevakī apekṣhā anek prakārakī (ātī thī).
mumukṣhuḥ- ... pūrā sār ā gayā. bhaviṣhyakā chitraṇ batānā tere hāthakī bāt hai. usako hī sambhālakar rahe. paradravyakī sam̐bhāl karate-karate ananta kāl bīt gayā. lekin ātmadravya bhītar virājamān hai, usakī sam̐bhāl ek samayamātra nahīn karī. ye mārga milā kahān̐-se? ye rag-ragamen bharā huā hai. rom-romamẽn. kyā vachanāmr̥ut hai! anamol- anamol vachan hain, jisakī kīmat nahīn āṅkī jā sakatī. agar usako pān kar le, .. chintan kar le, vahī sachchā bhakta hai, nahīn to kyā hai? sab sevā karī, lekin āpake vachanoṅko pālan karake ek taraph baiṭhakarake antar manan kar le, terā kalyāṇ ho jāyagā. vahī sachchā bhakta hai. gurudev kaheṅge ki mere mārgamen āyā, merā sachchā bhakta hai. ek bātako dhāraṇ karake ... ek-ek bol... ek āyā na? vikalpa hamārā pīchhā nahīn chhoḍate. to vikalpa tereko nahīn lagā, vikalpako tū lagā hai. tū vikalpako chhoḍ de na. itanī-sī bāta. itanemmen sārā sār samā gayā. ... chhedan ho gayā. vikalpakā gnāyak hūn̐, vikalpa merā svarūp nahīn hai. dhanya ho!
mumukṣhuḥ- hamāre kahate hain ki jahān̐ na pahun̐che ravi, vahān̐ pahun̐che kavi. mumukṣhuḥ- mere rom-romamen samāyā huā hai, vachanāmr̥utakā ek-ek bola. dhanya hai! agar ek bār usane paḍh liyā ātma chintan-se ek bār manan kar liyā, usakā kalyāṇ nahīn hove ye bāt ban sakatī nahī̃n. .. main kahatā hūn̐ ... vachanāmr̥ut pūrā- shurū-se ākhir taka. abhiprāy terā kahān̐ paḍā huā hai? ruchiko palaṭ de. tereko kahīn na lage to jā.
mumukṣhuḥ- kahīn na ruche to andar jā. mumukṣhuḥ- vishvakā adabhut tattva tūn hī hai. kaun kahanevālā hai? adabhut tattvako pahachānakarake, jisako jānakarake jinhonne batā diyā ki vishvakā adabhut tattva tū hī hai. sārā sār, jo dekho vah usamen bharā hai. nikālanevālā honā chāhiye, khojanevālā honā chāhiye. aur apan nahīn khojeṅge to kyā phāyadā? āpake batāye hue mārga par chalakar, ek satpuruṣhako khoj le aur usake charaṇakamalamen sarva arpaṇ kar de. to terā kalyāṇ ho jāyagā. dhanya hamārā bhāgya! aise shabda kahān̐ milate the? kaun jānatā thā? āj hamārā bhāgya khil gayā. āhāhā..!
jan-janamen yah bāt, ātmā-ātmā kaun jānatā thā? āj to saral mārga batā
PDF/HTML Page 1606 of 1906
single page version
diyā. halavā rakh diyā sāmane parosakar, uṭhākar khā le. par ūtāranā paḍegā. nahīn khāye to ... ab to ūtāra.
samādhānaḥ- ... tīrthaṅkar bhagavān chhadmastha avasthāmen hote haĩn.
mumukṣhuḥ- sarvotkr̥uṣhṭa tīrthaṅkar hī hote haĩn.
mumukṣhuḥ- pahale aisā likhā hai ki shrāvak, samyagdr̥uṣhṭi, munivar aur bādamen likhā hai ki chhadmastha tīrthaṅkara.
samādhānaḥ- chhadmastha kahanemen ātā hai. jabatak kevalagnān nahīn hotā tabatak kahanemen ātā hai. bhagavānako kahanemen ātā hai. abhī adhūrā gnān hotā hai tabatak chhadmastha kahanemen ātā hai. arihant-arihant sab arihant kahalāte hain, parantu tīrthaṅkar bhagavān visheṣh puṇyashālī hote haĩn. isaliye puṇyavant arihant kahanemen ātā hai. unakā prabhāvanā uday, unakā puṇya visheṣh hotā hai tīrthaṅkar bhagavānakā. dūsare arihant bhagavānake puṇya hotā hai. usamen tīrthaṅkar bhagavān sātishay puṇyashālī visheṣh hote haĩn. isaliye puṇyashālī arihant kahanemen ātā hai.
mumukṣhuḥ- ... pātratā. yah visheṣh isamen liyā hai-nirbhrānta darshanakī pagadaṇḍī para. usamen aisā likhā hai. garbhit pātratā hai, vah gnānī hī jān sakate haĩn. to hamen kaise mālūm paḍe?
samādhānaḥ- garbhit pātratā-andar avyakta pātratā ho. vah svayam na jān sake to svayaṅko apanī pātratā pragaṭ karanī. andaramen svayam apaneko jān sakatā hai ki merī pātratā kis prakārakī hai. andar avyakta pātratā ho vah svayaṅko pakaḍame na āye to svayam antarakī jignāsā, lagan taiyār karake svayam puruṣhārtha karake pātratā pragaṭ karanī. andar avyakta ho vah sabako pakaḍamen ā jāy, aisā nahīn hotā.
mumukṣhuḥ- pragaṭ ho jāy usake bād to jānanā kahān̐ rahā? vah to gnāt ho gayā.
samādhānaḥ- itanī jignāsā ho ki merī pātratā kis jātakī hai. mujhe kyon mālūm nahīn paḍatī. to pātratā andar-se pragaṭ karanī.
mumukṣhuḥ- tabatak huyī nahīn hai.
samādhānaḥ- hān̐, tabatak nahīn huyī hai. svayam pragaṭ karanī. utanī antaramen svayaṅko bhāvanā hotī ho to.
mumukṣhuḥ- koī-koī gnānioṅko, garbhit pātratākā khyāl koī-koī gnāniyoṅko ā jātā hai. garbhit pātratākā khyāl koī-koī gnāniyoṅko ā jātā hai.
samādhānaḥ- ā jāy, usakī amuk jātakī lāyakāt dekhakar khyālamen ā jātā
PDF/HTML Page 1607 of 1906
single page version
hai ki is jīvakī kis prakārakī lāyakāt hai. vah jān sakate haĩn. svayam jān na sake to koī gnānī use jān sakate haĩn. sabakī jān sake aisā nahīn, koī-koīkī jān sakate haĩn. usake parichay-se kis jātake pariṇām aur kis jātakī usakī gaharāī aur kis jātakā hai, us par-se jān sakate haĩn.
mumukṣhuḥ- pātratāke pariṇām to anubhav-se adhik sthūl hai. samādhānaḥ- hān̐, sthūl hai. mumukṣhuḥ- anubhavakā jān sake to pātratā to... samādhānaḥ- anubhūti to svayaṅkī hai. anubhūti to, svayam svānubhūti kare vah svānubhūti to svasamvedan gnān hai. svayam hī usakā anubhav karanevālā hai. isaliye vah usakā anubhav kar sakatā hai. ye to dūsarekī pātratā. bākī to svayam hī hai, svānubhūti hai to. svānubhūtimen svayam svasamvedyamān svayam hai. isaliye to usakā vah anubhav kar sakatā hai. dūsarekā jānanā, usamen sabakā jān sakate hain, aisā nahīn hai. kisīko aisā pratyakṣha gnān ho to jān sakatā hai. kisīko mati-shrutakī nirmalatā ho, koī avadhignānī ho vah jān sakatā hai. bākī koī jīv parichayamen āyā ho to (jān sakate hain).