PDF/HTML Page 1710 of 1906
single page version
ముముక్షుః- ప్రత్యేక పర్యాయకా పరిణమన స్వతంత్ర హై. వహ సంస్కార ఆగే-పీఛే...
సమాధానః- పరిణమన స్వతంత్ర హై, పరన్తు సంస్కార, వస్తు అపేక్షా-సే సంస్కార నహీం హై, పరన్తు పర్యాయ అపేక్షా-సే సంస్కార హై. జో ప్రత్యభిజ్ఞాన హోతా హై యా పూర్వకా జో యాద ఆతా హై, వహ సబ ప్రత్యభిజ్ఞాన హై, అతః వహ సంస్కార హీ హై. ఇసలియే సంస్కార ఇస ప్రకార కామ కరతే హైం. స్వయం అన్దర జ్ఞాయకకా బార-బార, బార-బార అభ్యాస కరే తో వహ సంస్కార పర్యాయ అపేక్షా-సే ఉసే కామ కరతే హైం. పర్యాయ నహీం హై, సర్వథా నహీం హై, ఐసా నహీం హై.
వస్తుమేం వహ సంస్కార వస్తు అపేక్షా-సే నహీం కహ సకతే, పరన్తు పర్యాయ అపేక్షా-సే సంస్కార హై. ఔర పర్యాయ సర్వథా హై హీ నహీం ఐసా నహీం హై. ఇసలియే సంస్కార కామ కరతే హైం. జ్ఞాయక స్వయం శుద్ధాత్మా హై. జైసే విభావకే సంస్కార పడతే హైం, జో అనాదికే (హైం), జైసే క్రోధకా సంస్కార ఔర విభావకా సంస్కారకా జైసే చలా ఆతా హై, ఐసే స్వభావ తరఫకే సంస్కార డాలే తో వహ సంస్కార భీ జీవకో కామ ఆతే హైం. జైసే మైం జ్ఞాయక హూఁ, జ్ఞాయక హూఁ, ఐసే జో సంస్కార అన్దర గహరాఈ-సే డలే హో తో వహ సంస్కార ఉసే ప్రగట హోనేకా కారణ బనతా హై.
గురుదేవనే తో అపూర్వ ఉపకార కియా హై. బారంబార ఆత్మాకా స్వరూప సమఝాయా హై. గురుదేవ తో ఇస జగతమేం ఏక ప్రభాతస్వరూప సూర్య సమాన థే. ఉన్హోంనే జ్ఞాయక స్వరూపకీ పహచాన కరవాయీ. ఔర బారంబార ఉపదేశకీ జమావట కీ హై. వహ తో కోఈ అపూర్వ హై. వహ సంస్కార స్వయం అన్దర డాలే, అంతరమేం-సే జిజ్ఞాసాపూర్వక అన్దర బారంబార ఉసకా అభ్యాస కరకే (డాలే) తో వహ సంస్కార సర్వ అపేక్షా-సే కామ నహీం కరతే హైం, ఐసా నహీం హై.
ముముక్షుః- ... ఉసమేం ధర్మకీ అశాతనా బహుత కీ హో, ఐసా కారణ హోతా హై? బహుత బార తో ఐసా హోతీ హై కి సత్పురుషకో ప్రాప్త కరనేకీ అర్థాత మిలనేకీ బహుత ఇచ్ఛా హో ఔర సంయోగ భీ ఐసే హీ హో కి బన నహీం పాతా. తో ఉసమేం పురుషార్థకీ కమీ తో నహీం హై, ఉసకీ ఇచ్ఛా తో హై కిసీ భీ ప్రకార-సే ఆనేకీ.
సమాధానః- సత్పురుషకో మిలనేకీ?
ముముక్షుః- ... పరన్తు సత్పురుష నహీం మిల సకతే ఉసమేం ఐసే హీ కోఈ కారణ బన జాతే హైం కి ఉసమేం పురుషార్థకా ...
సమాధానః- ఉసమేం పురుషార్థకా కారణ నహీం హై. సత్పురుష బాహర-సే మిలనా వహ పుణ్యకా
PDF/HTML Page 1711 of 1906
single page version
కారణ హై. వహ బాహర-సే నహీం మిలతే. వహ పురుషార్థ-సే నహీం మిలతా. అపనే చైతన్యమేం పురుషార్థ కామ కరతా హై. క్యోంకి చైతన్య స్వయం స్వతంత్ర హై, ఉసమేం స్వభావ ప్రగట కరనా వహ అపనే హాథకీ బాత హై. సత్పురుష మిలనా వహ పుణ్యకా ప్రకార హై. వహ వస్తు పర హోతీ హై. ఇసలియే ఉస జాతకే పుణ్య హో తో సత్పురుష మిలతే హైం.
స్వయం భావనా భాతా రహే, ఉసమేంం ఐసా పుణ్య బఁధ జాయ తో సత్పురుష మిలతే హైం. వహ పుణ్య-సే మిలతా హై, పురుషార్థ-సే నహీం మిలతా హై. స్వయం భావనా భాతా రహే కి ముఝే సత్పురుష మిలే, మిలే, పరన్తు ఐసా కోఈ పుణ్యకా యోగ హో తో మిలతే హైం. పురుషార్థ-సే నహీం మిలతే. పుణ్య హై వహ అలగ వస్తు హై ఔర అన్దర పురుషార్థ-సే ఆత్మాకీ ప్రాప్తి కరనీ వహ అలగ హై ఔర సత్పురుష మిలనా వహ పుణ్యకా కారణ హై.
ముముక్షుః- సత్పురుష నహీం మిలనా వహ పాపకా కారణ హై?
సమాధానః- హాఁ, వహ పాపకా కారణ హై. నహీం మిలతే హైం వహ అపనా ఉస జాతికా పుణ్యకా యోగ నహీం హై అథవా ఉస జాతికా పాపకా ఉదయ హై. పంచమకాలమేం జన్మ హో ఔర జినేన్ద్ర దేవ, గురు, శాస్త్రకీ దుర్లభతా హో, సచ్చే గురు మిలనే, జినేన్ద్ర దేవ సాక్షాత మిలనే, సచ్చే శాస్త్ర హాథమేం క్వచిత హీ మిలే, ఐసా సబ హో ఉసమేం అపనీ క్షతి హై. దుషమకాలమేం జన్మ హుఆ వహ భీ అపనే పుణ్యకీ క్షతి హై. ఉస జాతకా పాపకా ఉదయ హై కి ఇస కాలమేం జన్మ హోతా హై. వహ పుణ్య-పాపకా సంయోగ హై, అపనే హాథకీ బాత నహీం హై. పరన్తు అపనీ భావనా హో తో ఉస జాతకా పుణ్య బఁధ జాతా హై కి ఉస పుణ్య-సే సత్పురుష మిలతే హైం.
ముముుక్షుః- పురుషార్థ సిర్ఫ చేతనమేం-అపనేమేం కరే. సమాధానః- అపనేమేం పురుషార్థ కామ కరతా హై. బాహ్య వస్తుఏఁ ప్రాప్త హోనీ వహ సబ పుణ్యకా కారణ హై. వహ స్వయం నహీం కర సకతా.
ఇస కాలమేం-పంచమకాలమేం గురుదేవ పధారే వహ మహాపుణ్యకా యోగ థా. ఇసలియే సబకో ఉస జాతకా గురుదేవకా యోగ ప్రాప్త హుఆ, సత్పురుషకా యోగ ప్రాప్త హుఆ. ఉనకీ వాణీ మిలనీ, దర్శన మిలనా, సాన్నిధ్య మిలనా, సతసమాగమ మిలనా వహ సబ పుణ్యకా ప్రకార హై. లేకిన వహ ఐసీ శుభభావనా భాయే తో వైసా పుణ్య బఁధతా హై.
బాహ్య సంయోగ మిలనా, శరీరమేం ఫేరఫార హోనా, బాహ్యకా కుఛ మిలనా, నహీం మిలనా వహ సబ పుణ్యకే కారణ హై. శాతా వేదనీయ (హోనీ) వహ పుణ్యకా ప్రకార హై. అంతరమేం పురుషార్థ కరనా ఔర ఆత్మాకో పహిచాననా వహ సబ పురుషార్థకా కార్య హై. పరన్తు అనన్త కాల- సే జీవకో సచ్చా మిలా నహీం హై అథవా యథార్థ గురుకా యోగ నహీం మిలా హై, ఉసకా కారణ అపనీ ఉస జాతకీ భావనా, జిజ్ఞాసా, ఐసా పుణ్య నహీం థా. ఉపాదాన తైయార హో తో ఉసే నిమిత్త మిలే బినా రహతా హీ నహీం. ఐసీ యది అపనీ జిజ్ఞాసా తైయార హో తో బాహరకా ఐసా పుణ్య హో జాతా హై కి జిససే ఐసా యోగ ప్రాప్త హో జాతా హై.
PDF/HTML Page 1712 of 1906
single page version
ఔర అనాది కాలసే సమ్యగ్దర్శన ప్రాప్త నహీం హుఆ హై. ప్రథమ సమ్యగ్దర్శన ప్రాప్త కరే ఉసమేం కోఈ గురుకా వచన యా దేవకా వచన, వాణీ ఉసే ప్రాప్త హోతీ హై ఔర అంతరమేం ఆత్మా జాగృత హో జాతా హై. అపనే ఉపాదానకీ తైయారీ హో తో వహ నిమిత్త బనతే హైం. ఐసా నిమిత్త- నైమిత్తిక సమ్బన్ధ హై. జినేన్ద్ర దేవ అనేక బార మిలే హైం, పరన్తు స్వయంనే పహచానా నహీం.
భగవానకీ వాణీ మిలీ, గురు మిలే ఔర అపనా ఉపాదాన తైయార హో తో ఉపాదాన- నిమిత్తకా ఐసా సమ్బన్ధ హై కి స్వయంకో అంతరమేం ఐసీ దేశనాలబ్ధి హోతీ హై. అనాది- సే సమఝా నహీం, ఐసేమేం ఉసే ఐసే గురు యా దేవ మిలే తబ ఉసకీ తైయారీ హో. ఐసా ఉపాదాన- నిమిత్తకా సమ్బన్ధ హై. పురుషార్థ అపనే-సే కరతా హై. పరన్తు ఐసా నిమిత్త ఉసే మిలతా హై. ఐసా నిమిత్త-నైమిత్తిక సమ్బన్ధ హై. పురుషార్థ కరే అపనే-సే, పరన్తు ఉసే ఐసా పుణ్య బఁధతా హై కి ఐసే జినేన్ద్ర దేవ అథవా గురు, గురు-సత్పురుష మిలే వహ అన్దర జాగృత హో జాతా హై, ఐసా నిమిత్త-నైమిత్తిక సమ్బన్ధ హై. ప్రత్యేక ద్రవ్య స్వతంత్ర హోనే పర భీ ఐసా నిమిత్త- నైమిత్తిక సమ్బన్ధ హై. ఉసకీ వైసీ శుభభావనా-సే ఐసే గురుకా యోగ హో జాతా హై ఔర అపనే పురుషార్థ-సే జాగృత హోతా హై.
ముముక్షుః- అనన్త కాల హుఆ, అనన్త బార భగవానకే సమవసరణమేం గయా. జైసే గురుదేవ కహతే థే, ఐసా హుఆ ఫిర ఐసా హీ కోరా రహ గయా?
సమాధానః- హాఁ, భగవానకో పహచానా నహీం. భగవాన బహుత అచ్ఛే హైం. ఉనకీ వాణీకా రహస్య క్యా హై ఉసే పహచానా నహీం. భగవాన సమవసరణమేం బైఠే హైం, ఇన్ద్ర ఆతే హైం, సబ బాహర- సే దేఖా.
ముముక్షుః- అన్దర-సే నహీం.
సమాధానః- అన్దర-సే నహీం. యే భగవాన కుఛ అలగ కహతే హైం. ఉనకా ఆత్మా కుఛ అలగ హై ఔర కుఛ అలగ స్వరూప బతాతే హైం, కుఛ అపూర్వ బతాతే హైం, ఐసే పహిచానా నహీం. భగవాన అంతర చైతన్యమేంం క్యా కరతే హైం? ఐసే అంతర-సే భగవానకో పహచానా నహీం. బాహర-సే భగవాన సమవసరణమేం బైఠే హైం, వాణీ బరసాతే హైం, ఇన్ద్ర ఆతే హైం, ఐసే బాహర- సే దేఖా.
భగవాన కుఛ వీతరాగీ మార్గ కహతే హైం, ఆత్మాకీ కోఈ అపూర్వ బాత కహతే హైం, భగవాన ఆత్మామేం స్థిర హో గయే హైం, వీతరాగ దశా ప్రాప్త కీ హై, జగత-సే భిన్న హైం, ఐసా కుఛ పహచానా నహీం. మేరా ఆత్మా.. అన్దర కుఛ అలగ కరనేకో కహతే హైం, ఐసా కుఛ గహరీ దృష్టి-సే దేఖా నహీం. ఇసలియే ఐసే హీ వాపస ఆ గయా.
ముముక్షుః- అవ్యక్తమేం బహుత సూక్ష్మ బాత కరీ. చితసామాన్యమేం చితవ్యక్తియాఁ అంతరనిమగ్న హై. భూత, భావి పర్యాయ అన్దర నిమగ్న హై.
సమాధానః- నిమగ్న హై. చితసామాన్యకే అన్దర, వహ చితస్వరూప సామాన్య హోనే పర
PDF/HTML Page 1713 of 1906
single page version
భీ ఉసకీ భూతకీ, భవిష్యకీ సబ యోగ్యతా హై. వహ పర్యాయరూప పరిణమతీ నహీం, పరన్తు ఉసకీ శక్తిఓంమేం వహ సబ హై. సామాన్య స్వరూప-సే హై.
ముముక్షుః- పర్యాయ ద్రవ్యమేం-సే ఆతీ హై ఐసా కహనేమేం ఆతా హై, వహ బరాబర హై?
సమాధానః- హాఁ, పర్యాయ ద్రవ్యమేం-సే ఆతీ హై. ద్రవ్యమేం-సే అర్థాత ద్రవ్య పరిణమకర హీ పర్యాయ హోతీ హై. పర్యాయ కహీం ఊపర-సే నహీం ఆతీ హై. పర్యాయ ఉసమేం పరిణమనరూప నహీం హై, సామాన్యరూప హై, పరన్తు ద్రవ్య పరిణమకర హీ పర్యాయ హోతీ హై. ద్రవ్య స్వయం పరిణమిత హోకర పర్యాయ హోతీ హై. పర్యాయ నిరాధార నహీం హోతీ, ద్రవ్యకే ఆశ్రయ-సే పర్యాయ హోతీ హై.
ముముక్షుః- పూజ్య గురుదేవ ఇస బార సుప్రభాతకే దిన బహుత సున్దర బాత లేతే థే ఔర అన్దరమేం అనన్త జ్ఞాన, అనన్త దర్శన, అనన్త సుఖ, అనన్త వీర్య కైసే ప్రగట హో, ఉసకా సున్దర కలశ లేతే థే. పరన్తు ఆజ దేఖా, పీఛలే కలశమేం జిసే జ్ఞాననయ ఔ క్రియానయకీ పరస్పర మైత్రీ హో, ఉసకో హీ ఐసా పరిణమన హోతా హై, ఐసీ బాత లీ. తో జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకా మైత్రీకా సమ్బన్ధ క్యా హోగా?
సమాధానః- గురుదేవ తో కుఛ అలగ (థే), ఉనకీ బాత తో అలగ హై. జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయ, జో ఉసకీ మైత్రీ కరే కి మైం జ్ఞాయక హూఁ, ఐసే అంతరమేం-సే జిసనే గ్రహణ కియా, అపనా అస్తిత్వ జిసనే గ్రహణ కియా, వహ అన్దర-సే రాగ-సే నివృత్త హో ఔర స్వయం అపనేమేం లీనతా కరే కి మైం జ్ఞాయక హూఁ, జ్ఞాయకరూప పరిణమన కరే తో వహ జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ హై. జ్ఞాయకకీ జ్ఞాయకరూప పరిణతి న కరే ఔర మాత్ర మైం జ్ఞాయక హూఁ, సబ ఉదయాధీన హై, సబ విభావ హై, ఐసే మాత్ర వహ బోలతా రహే ఔర అంతరమేం-సే యది భేదజ్ఞాన న హో ఔర జ్ఞాయక హూఁ (ఐసీ) జ్ఞాయకరూప పరిణతి న హో, జ్ఞాయకరూప పరిణతి న హో తో మాత్ర వహ జ్ఞాన బోలనేరూప హోతా హై. ఔర క్రియామేం శుభ పరిణామ కరకే ఉసమేం సంతుష్ట హో జాయ తో భీ వహ క్రియామేం రుక జాతా హై. పరన్తు అపనా అస్తిత్వ గ్రహణ కరకే మైం జ్ఞాయక హూఁ, జ్ఞాయక హూఁ, ఐసా జానకర రాగసే భిన్న పడకర జ్ఞాయకకా జ్ఞాయకరూప పరిణమన కరే తో వహ జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ హై. తో అనేకాన్తపనే ఉసనే యథార్థ ఆత్మాకో గ్రహణ కియా హై.
మైం చైతన్యద్రవ్య అఖణ్డ శాశ్వత హూఁ. జైసా జ్ఞాయక హై ఉస రూప పరిణతి కరనేకా పర్యాయమేం భీ వైసా అభ్యాస కరతా హై. రాగ-సే నివర్తతా హై ఔర అపనేమేం స్వరూపకీ పరిణతి ప్రగట కరతా హై. తో ఉసే వాస్తవమేం భేదజ్ఞాన ఔర జ్ఞాయకకీ పరిణతి ప్రగట హుయీ హై. మాత్ర అకేలీ క్రియామేం సంతుష్ట హో జాయ ఔర బోలనేమేం మైం జ్ఞాయక హూఁ, జ్ఞాయక హూఁ, ఐసా కరతా రహే ఔర సబ ఉదయాధీన హై ఔర అంతరమేం రాగ-సే నివర్తతా నహీం ఔర భేదజ్ఞానకీ పరిణతి కరతా నహీం హై తో ఉసే జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ నహీం హై.
ద్రవ్యదృష్టి ఉసే కహతే హైం కి స్వయం చైతన్యకా అస్తిత్వ గ్రహణ కరకే జ్ఞాయకకీ పరిణతి
PDF/HTML Page 1714 of 1906
single page version
ప్రగట కరే తో ఉసనే ద్రవ్యదృష్టి యథార్థ ప్రగట కీ హై. ఐసీ జ్ఞాయకకీ పరిణతి అంతరమేం-సే ప్రగట కరే తో వహ జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ హై. తో ఉసమేం-సే ఉసే ఆత్మాకా స్వరూప జో ఆనన్ద స్వరూప హై, ఆనన్ద జిసకా రూప హై, ఐసా జో చైతన్య జో అనన్త జ్ఞాన, అనన్త దర్శనస్వరూప హై ఐసా జో ఆత్మా, ఉసమేం ఉసే వహ ప్రగట హోతా హై. ఐసీ భేదజ్ఞానకీ జిసే ప్రగట హో, బారంబార మైం జ్ఞాయక హూఁ, జ్ఞాయక హూఁ, ఐసా అభ్యాస అంతర-సే పరిణతి ప్రగట కరకే వికల్ప టూటకర అంతరమేం జ్ఞాయక హూఁ ఉస రూప లీనతా కరే, తో ఆనన్ద జిసకా రూప హై, ఆనన్దస్వరూప జిసకా ఏక రూప హై, ఐసా జ్ఞానస్వభావ ఉసే ఖీల ఉఠతా హై. వహ స్వయం నిర్వికల్ప స్వరూపమేం లీన హో తో ఉసమేం-సే ఖీల ఉఠతా హై.
గురుదేవ వహీ కహతే థే కి ఉసమేం జ్ఞాయక ప్రకాశిత హో ఉఠే, ఉస ప్రకార-సే ఉసకీ జ్ఞాననయ, క్రియానయకీ మైత్రీ-సే చైతన్యకో ఉస తరహ వహ గ్రహణ కరతా హై ఔర ఉస ప్రకార వహ అభ్యాస కరతా హై తో వహ ప్రగట హోతా హై. ఐసా అనన్త జ్ఞాన జిసకా స్వరూప హై, అచల జిసకీ జ్యోత హై, కి జిసకీ జ్యోత, జిసకా వీర్య అనన్త హై, జో అన్దరమేం సుస్థితపనే సంయమరూప వర్తే ఐసా ఆత్మా ప్రగట హోతా హై.
పహలే అంశ ప్రగట హో, స్వానుభూతి హో, ఉసకా ప్రభాత హో ఔర ఫిర స్వయం అఖణ్డ అనన్త శక్తియోఁ-సే భరపూర పూర్ణ స్వరూప హై. పరన్తు ఉసకా ప్రభాత హోనే-సే పూర్ణ కేవలజ్ఞాన ప్రగట హోతా హీ హై. ఇసలియే పూర్ణ కేవలజ్ఞాన ఉసమేం-సే ప్రగట హోతా హై. అనన్త జ్ఞాన, అనన్త దర్శన, అనన్త బల, ఔర ఆనన్ద జిసకా రూప హై, జిసకా రూప ఆనన్ద హై ఐసా ఆత్మా ప్రగట హోతా హై. స్వానుభూతిమేం భీ జిసకా ఆనన్ద రూప హై ఐసా ఆత్మా ప్రగట హోతా హై. ఔర పూర్ణ దశామేం జిసకా ఆనన్ద రూప హై, వైసా ఆత్మా ప్రగట హోతా హై. అనన్త జ్ఞాన- సే భరా ఆత్మా హై కి జిసకా కోఈ పార నహీం హై ఐసా అనన్త జ్ఞాన హై, ఐసా అనన్త దర్శన హై, ఐసా అనన్త బల హై, ఐసా అనన్త వీర్య హై. ఐసా అనన్త-అనన్త ఉసే ప్రగట హోతా హై.
బాకీ ప్రగట నహీం హోతా హై, (క్యోంకి) వహ బాహరమేం రుక గయా హై. జ్ఞాతా ఔర జ్ఞేయకీ ఏకతాబుద్ధి (కర రహా హై). జో జ్ఞేయ జ్ఞాత హోతా హై ఔర మైం, ఉసే భిన్న నహీం కరతా హై. ఏకతామేం రుక గయా హై. బాహరమేం కర్తాబుద్ధిమేం, బాహ్య క్రియాఓఁమేం మానోం మైంనే బహుత కియా, ఉసమేం రుక గయా హై. ఐసే సబమేం రుక గయా హై. రాగకీ క్రియాఓంమేం రాగ ఔర మైం దోనోం ఏక హైం, ఐసే రుక గయా హై. ఉససే భిన్న పడే కి మైం జ్ఞాయక హూఁ. జో జ్ఞేయ జ్ఞాత హో ఉససే భిన్న మైం జ్ఞాయక హూఁ. జో రాగ హోతా హై ఉససే భేదజ్ఞాన కరతా హై. మైం పరపదార్థకా కుఛ కర నహీం సకతా, పరన్తు మైం తో జ్ఞాయక హూఁ. జ్ఞాయకమేం మేరీ పరిణతి హో, జ్ఞాయకరూప మైం పరిణతి కరుఁ వహీ మేరీ క్రియా హై. యే బాహరకా కరనా వహ మేరీ క్రియా నహీం హై, వహ తో పరద్రవ్యకీ హై. ఉససే భిన్న పడతా హై తో ఉసమేం-సే అనన్త జ్ఞాన, అనన్త దర్శన, ఆనన్దరూప
PDF/HTML Page 1715 of 1906
single page version
హై వహ ప్రగట హోతా హై. వహ మార్గ గురుదేవనే బతాయా హై. ఉస భేదజ్ఞానకే మార్గ పర చైతన్య స్వరూప అపూర్వ హై, జిసకే సాథ కిసీకా మేల నహీం హై, ఐసా అపూర్వ (ఆత్మా హై).
ముముక్షుః- జ్ఞాయకకీ పరిణతి ప్రగట కరే ఉసే జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ హోతీ హై.
సమాధానః- హాఁ, జ్ఞాయకకీ పరిణతి ప్రగట కరే తో జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ హై. జ్ఞాయకకీ పరిణతి ప్రగట నహీం హుఈ హై తో వహ మైత్రీ నహీం హై. వికల్ప-సే నక్కీ కరే కి యహ జ్ఞాన, యహ క్రియా. అన్దర పరిణతి నహీం హై తో జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ నహీం హై. కోఈ క్రియామేం రుక జాతా హై, కోఈ జ్ఞానమేం రుక జాతా హై. ఔర కోఈ ముముక్షు ఆత్మార్థీ హో తో ఐసా మానే కి ముఝ-సే హోతా నహీం, పరన్తు యహ జ్ఞాయకకీ పరిణతి హీ ప్రగట కరనే యోగ్య హై. వస్తు స్వరూప ఐసా హై కి ద్రవ్య వస్తు స్వభావ-సే భిన్న హై. ఉసే భిన్న కరనే-సే శుద్ధ పర్యాయ ప్రగట హోతీ హై. ఐసా వికల్ప-సే జ్ఞాన కరే. ఆత్మార్థీ హో వహ ఐసా జ్ఞాన కరే పరన్తు జ్ఞాన-క్రియాకీ మైత్రీ తో అన్దర జ్ఞాయక దశా ప్రగట హో తో హీ జ్ఞాననయ ఔర క్రియానయకీ మైత్రీ హోతీ హై.
పహలే వహ సమఝే కి కరనా యహ హై. బాకీ జో నహీం సమఝతా హై వహ ఏకాన్తమేం చలా జాతా హై. మాత్ర బోలతా రహతా హై, ఆత్మా జ్ఞాయక హై. ఔర కోఈ థోడా శుభభావ కరే తో మైం బహుత కరతా హూఁ, ఐసా మానతా హై. యథార్థ ఆత్మార్థీ హో, జిసే ఆత్మాకా ప్రయోజన హై, వహ బరాబర సమఝతా హై కి యహ ద్రవ్య వస్తు స్వభావ-సే భిన్న హై. పరన్తు యహ రాగ ఉసకా స్వభావ నహీం హై. లేకిన ఉస జ్ఞాయకరూప మైం కైసే పరిణమూఁ, ఐసీ ఉసకీ భావనా రహతీ హై. ఔర వహ ఐసా నిర్ణయ కరతా హై కి కరనేకా యహీ హై.