282
apekShA-se. dUsarA chAritrakI apekShA-se hai. is tarah shuddha upAsit hotA huA shuddha hI hai. vah darshanakI apekShA-se-dravyadRuShTikI apekShA-se gnAyak hai. vah dravya anAdi- se svabhAv-se bhI gnAyak hai. dravyadRuShTi pragaT kI isaliye vah gnAyak hai. chAritrakI avasthAmen bhI vah gnAyak hai. gnAnakI avasthAmen gneyAkAr huA to bhI vah gnAyak hai. vah gneyonko jAnatA hai to bhI vah gnAyak gnAyakarUp-se palaTatA nahIn.
svarUpamen nirvikalpa dashAmen jAy to bhI vah gnAyak hai aur gneyonko jAne to bhI vah gnAyak hai. un gneyonko jAnanemen use ashuddhatA nahIn AtI hai. jaise vibhAv avasthAmen athavA pramatta-apramattamen ho to bhI gnAyakako koI ashuddhatA nahIn hai. vah bhed paDA to paryAyakA bhed hotA hai, dravyamen nahIn hotA. aise vah svatasiddha gnAyak hai. bAhar jAnane gayA isaliye usakA gnAn vRuddhigat ho gayA yA gnAnamen kuchh ashuddhatA A gayI aisA nahIn hai. aur antaramen gayA, svarUp prakAshanakI svAnubhUtikI dashAmen gayA to bhI vah gnAyak dravya apekShA-se gnAyak hI hai.
ek paryAyakI shuddhatA-lInatA ho, vah ek alag bAt hai. bAkI gnAyak to gnAyak hai. gneyako jAne to bhI gnAyak hai. kartA-karma paryAy pragaT huyI, svarUp prakAshanakI, isaliye usamen paryAy nahIn sAbit karanI hai, gnAyakako sAbit karanA hai. usakI svarUp prakAshanakI nirvikalpa dashAmen gayA, to bhI gnAyak to gnAyak hai. bhale usakI sAdhanAkI paryAy, vedanakI paryAy svAnubhUtirUp huyI to bhI vah gnAyak to gnAyak hI hai.
gnAn bAhar gneyonko jAnatA hai to vah to bhinna rahakar jAnatA hai. usamen gneyakRut ashuddhatA use nahIn AtI hai. to bhI vah gnAyak hI hai. shuddhi-ashuddhi to usakI paryAyamen chAritrakI apekShA-se hotI hai. jAnanekI apekShA-se kahIn gnAnamen shuddhatA-ashuddhatA AtI nahIn. vah bAhar bhinna rahakar gnAyak apanI taraph gnAyakakI dhArA rakhakar jAnatA hai. usamen ashuddhatA AtI nahIn.
parantu anAdi-se gneyako ekamek hokar jAnatA thA. to bhI dravyamen kahIn ashuddhatA A nahIn jAtI. vah jAne to bhI gnAyak hai. pramatta-apramatta avasthAmen bhI gnAyak hai. vibhAv avasthAmen anAdi-se hai to bhI gnAyak hai. dravya apekShA-se vah sarva apekShA- se gnAyak hai. darshan, gnAn, chAritrakA bhed paDe to bhI vah gnAyak hI hai.
kartA-karmamen paryAyakI bAt nahIn karanI hai. paryAy kahakar gnAyakako batAnA hai. gnAyak svAnubhUtimen gayA, svarUpakA nirvikalpa dashAmen vedan kare to bhI gnAyak to gnAyak hI hai. gnAyak jo anAdikA vastu svarUp-se hai, vah gnAyak hai. usamen jo mUl vastu hai, dravya aur paryAy aise do prakAr (jarUr hai), phir bhI mUl vastu jo hai, vah gnAyak to gnAyak hI hai. paryAy palaTe vah ek alag bAt hai. gnAyak gnAyak hI hai. gnAnamen