૩૨૪ અનન્ત ગુણ કિસ તરહ હૈ? જ્ઞાનકા જ્ઞાન લક્ષણ, આનન્દકા આનન્દ લક્ષણ, ચારિત્ર ચારિત્રરૂપ હૈ, (જ્ઞાન) જાનનેકા કાર્ય કરે, આનન્દ આનન્દકા કાર્ય કરે. ઉસકે કાર્ય પર-સે, ઉસકે લક્ષણ પર-સે પહચાન સકતા હૈ. ઉસે પહચાનકર ગુણભેદમેં રુકના વહ તો વિકલ્પ ઔર રાગમિશ્રિત હૈ. વહ તો બીચમેં આયે રહતા નહીં. ઇસલિયે એક ચૈતન્ય પર અખણ્ડ દૃષ્ટિ કરકે ઔર ઉસ દૃષ્ટિમેં સ્વયં સ્થિર હો તો ઉસમેં-સે ઉસે સ્વાનુભૂતિ પ્રગટ હોતી હૈ. વિકલ્પ ટૂટકર મૈં નિર્વિકલ્પ તત્ત્વ હૂઁ, ઐસે સામાન્ય અસ્તિત્વ પર, નિજ જ્ઞાયકકે અસ્તિત્વ પર દૃષ્ટિકો નિઃશંક કરકે ઉસમેં યદિ સ્થિરતા, લીનતા, આચરણ કરે તો સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ.
દો દ્રવ્ય ભિન્ન હૈં, યે તો દિખતા હૈ. પરન્તુ ભેદજ્ઞાન તો વિભાવ-સે કરના હૈ. યે તો જ્ઞાન કરના હૈ. આત્મા અનન્ત-અનન્ત શક્તિઓં-સે ભરપૂર, અનન્ત દ્રવ્ય ઉસકે પાસ આયે તો ભી અપના અસ્તિત્વ રખતા હૈ, ઐસી અનન્ત શક્તિ હૈ. ઇસસે અતિરિક્ત ઉસમેં અનન્ત ગુણ હૈ, અનન્ત ધર્મ હૈં, ઉન સબકા જ્ઞાન કરનેકે લિયે, ઉસકા લક્ષણ ઔર કાર્ય પર-સે પહચાન સકતા હૈ. ફિર ઉસકે ભેદ વિકલ્પમેં રુકના નહીં હૈ. વહ ગુણ તો અપના સ્વરૂપ હૈ. અપને સ્વરૂપસે ગુણ ભિન્ન નહીં હૈ. ઇસલિયે ઉસકા જ્ઞાન કરકે, ગુણભેદમેં નહીં રુકકર, પર્યાયભેદમેં નહીં રુકકર સ્વયં નિજ ચૈતન્ય પર દૃષ્ટિ રખે. માત્ર જાન લે કિ યહ ગુણ હૈ, યહ પર્યાય હૈ. ગુણભેદમેં રુકનેકા કોઈ પ્રયોજન નહીં હૈ. ઉસે જાનનેકા પ્રયોજન હૈ. સ્વયં અપનેમેં સ્થિર હો તો સ્વાનુભૂતિ પ્રગટ હોતી હૈ.
જો વિભાવ હૈ, શુભભાવ ઊઁચે-સે ઊઁચા હો તો ભી અપના સ્વરૂપ નહીં હૈ. ઉસસે સ્વયંકો ભિન્ન કરતા હૈ. લેકિન ઇસે તો વહ જાનતા હૈ કિ યહ પર્યાય એક અંશ હૈ, યે ગુણ હૈં વે સ્વયં એક-એક ભેદ હૈ, ઉસે જાન લેતા હૈ. ચૈતન્ય પર અખણ્ડ દૃષ્ટિ કરે, સામાન્ય પર દૃષ્ટિ કરે. ઉસમેં જો વિશેષ પર્યાય હૈ વહ પ્રગટ હોતી હૈ. ઉસમેં દર્શન, જ્ઞાન ઔર ચારિત્ર ઉસમેં સર્વ ગુણાંશ સો સમ્યગ્દર્શન, સર્વ ગુણકે અંશ પ્રગટ હોતે હૈં. ઔર ઉસમેં વિશેષ લીનતા હો, લીનતા હોને-સે મુનિદશા આયે. અંતર્મુહૂર્ત-અંતર્મુહૂર્તમેં સ્વરૂપમેં સ્વયં નિર્વિકલ્પ દશામેં બારંબાર જમતા હૈ, ઉસમેં-સે વીતરાગ દશા હોતી હૈ. ઉન સબમેં ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકાર-સે અટકનેકી આવશ્યકતા નહીં હૈ. ઉસકા પ્રયોજનભૂત જાન લે, ફિર સ્વયં અપની નિઃશંક પ્રતીતિ-સે લીનતા કરકે આગે બઢે તો ઉસમેં-સે ઉસે સમ્યગ્દર્શન (હોતા હૈ). સમ્યગ્દર્શનકે બિના તો કુછ હોતા નહીં. આગે બઢકર લીનતા ઔર વીતરાગ દશા ઉસીમેં પ્રગટ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- બહુત સુન્દર બાત આપને કહી. એક તો ઐસા કહા કિ રાગ-સે ભિન્નતા (કરની હૈ). ભેદજ્ઞાન રાગ-સે કરનેકા હૈ. દ્રવ્ય-ગુણ ઔર પર્યાયકે ભેદકો જાનકર અવલમ્બન જ્ઞાયકકા કરને-સે ભેદકા સહજ જ્ઞાન રહ જાયગા, ઉસમેં અટકના નહીં હૈ.
સમાધાનઃ- ઉસમેં અટકના નહીં હૈ. ઉસકા ભેદજ્ઞાન નહીં કરનેકા હૈ. ઉસકા