૨૩૯
અનન્ત કાલ-સે જો નહીં હુઆ ઐસા અનુપમ તત્ત્વ, ઐસા અનુપમ આનન્દ ઔર અનન્ત ગુણ-સે ભરા ચૈતન્યદ્રવ્ય, ઉસકી સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. શૂન્યદશા નહીં હોતી હૈ, જાગૃતિ હોતી હૈ. વિભાવમેં જો થા, ઉસસે ઉસકા જીવન પલટ જાતા હૈ. ઉસકી પરિણતિ ન્યારી હો જાતી હૈ. ઉસકી દશા કોઈ અદભુત હો જાતી હૈ. શૂન્યતા નહીં હોતી. અપના ચૈતન્યકા અસ્તિત્વ ગ્રહણ કરે, ઉસકા ભેદજ્ઞાન કરકે ભીતરમેં જાય તો ઉસકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સ્વાનુભવ તો પર્યાયમેં હોતા હૈ. તો સંપૂર્ણ આત્મા ઉસ પર્યાયમેં આ જાતા હૈ? પર્યાય તો એક સમયકી હૈ, તો સંપૂર્ણ આત્મા ઉસમેં કૈસે આતા હૈ?
સમાધાનઃ- એક સમયકી પર્યાય હૈ. પરન્તુ આત્મા તો અખણ્ડ હૈ. એક પર્યાય અંશ હૈ, વહ પલટ જાતી હૈ. આત્મા સ્વયં અખણ્ડ હૈ. વહ અનાદિઅનન્ત શાશ્વત દ્રવ્ય હૈ. એક પર્યાય જો અંશ હૈ, ઉસમેં પૂરા અંશી નહીં આ જાતા. પર્યાય તો અંશ હૈ. સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ, સ્વાનુભૂતિ પર્યાયમેં હોતી હૈ, પરન્તુ ઉસમેં દ્રવ્ય અખણ્ડ હૈ. પૂરા દ્રવ્ય પર્યાયમેં ઘૂસ જાતા હૈ, ઐસા નહીં હૈ. પર્યાયમેં પૂરા દ્રવ્ય આ જાતા હૈ, ઐસા નહીં.
મુમુક્ષુઃ- ઉસકી અનુભૂતિ હોતી હૈ? પર્યાયમેં અનુભૂતિ હોતી હૈ.
સમાધાનઃ- પર્યાયકી અનુભૂતિ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- લેકિન સમય તો બહુત હી કમ રહતા હૈ. માલૂમ નહીં પડતા હોગા.
સમાધાનઃ- માલૂમ નહીં પડતા હૈ, ઐસા નહીં હૈ. સમય અંતર્મુહૂર્ત હોતા હૈ. જિસકી દશા બદલ જાતી હૈ, ઉસકો વેદન-સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. ચૈતન્યદ્રવ્ય હૈ, કોઈ દૂસરી વસ્તુ નહીં હૈ. સ્વયં સ્વ હી હૈ. સ્વકા અનુભવ સ્વ કરતા હૈ તો ઉસકો ખ્યાલ નહીં આતા હૈ, ઐસા નહીં હોતા. ઉસકો ખ્યાલમેં આતા હૈ, ઉસકા વેદન હોતા હૈ. પર્યાય અંશ હૈ, વહ અંશ પલટ જાતા હૈ, પરન્તુ દ્રવ્ય તો શાશ્વત રહતા હૈ. દ્રવ્ય તો અનાદિઅનન્ત શાશ્વત હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સ્વાનુભવ હોનેકે પહલે દશા કિસ પ્રકારકી હોતી હૈ?
સમાધાનઃ- ઉસકે પહલેકી દશા તો વહ ભેદજ્ઞાનકા અભ્યાસ કરતા હૈ. સ્વાનુભૂતિકે બાદ ભેદજ્ઞાનકી સહજ ધારા રહતી હૈ. જ્ઞાયકકી ધારા, ઉદયધારા દોનોં ભિન્ન રહતી હૈ. સ્વાનુભૂતિકે પહલે વહ અભ્યાસ કરતા હૈ કિ મૈં ચૈતન્ય ભિન્ન હૂઁ, મૈં જ્ઞાયક હૂઁ. મૈં અનાદિઅનન્ત શાશ્વત તત્ત્વ હૂઁ. યે પર્યાય તો ક્ષણ-ક્ષણમેં બદલતા હુઆ અંશ હૈ. મૈં અંશી અખણ્ડ હૂઁ. ઐસે ઉસકી દૃષ્ટિ દ્રવ્ય પર રહતી હૈ. ઉસકા-દૃષ્ટિકા વિષય દ્રવ્ય રહતા હૈ ઔર ઐસા અભ્યાસ કરતા હૈ. યથાર્થ તો સ્વાનુભૂતિકે બાદ હોતા હૈ. સ્વાનુભૂતિમેં યથાર્થ હોતા હૈ. ઉસકે પહલે ઉસકી પ્રતીત કરતા હૈ, ઉસકા અભ્યાસ કરતા હૈ. બારંબાર મૈં ચૈતન્ય હૂઁ, યે વિભાવ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ. મૈં ચૈતન્ય જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા અભ્યાસ કરતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાનધારા ચલતી હૈ.