૨૪૧
જ્ઞાનમેં-જ્ઞાયકમેં સબ કુછ હૈ, સર્વસ્વ જ્ઞાયકમેં હૈ, પર બાહરમેં કુછ નહીં હૈ. પહલે તો અનુભૂતિ હોવે તબ ઉસકા વેદન હોતા હૈ. પહલે તો મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઉસકા લક્ષણ પહચાનના ચાહિયે કિ જો જ્ઞાયક જાનનેવાલા હૈ, વહ મૈં હી હૂઁ. યે જો જ્ઞાનલક્ષણ હૈ, ઉસકો ધરનેવાલા જ્ઞાયક હૈ. ઐસે મૂલ તત્ત્વકો ગ્રહણ કરના ચાહિયે. ગુણકે પીછે જો ગુણી હૈ, ઉસ ગુણીકો ગ્રહણ કરના ચાહિયે. માત્ર ગુણ એક લક્ષણકો પીછાનકર ગુણીકો લક્ષ્યમેં લે લેના ચાહિયે કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ. ઐસે.
એક પર્યાયમાત્ર યા બાહરકો જાનતા હૈ ઇસલિયે મૈં જાનનેવાલા નહીં, મૈં સ્વતઃ જ્ઞાયક હૂઁ, સ્વતઃસિદ્ધ જ્ઞાયક હૂઁ. ઐસે સ્વતઃસિદ્ધ તત્ત્વકો ગ્રહણ કર લેના ચાહિયે. ઉસકો કોઈ આલમ્બન-સે જ્ઞાયક હૈ યા જાનતા હૈ ઇસલિયે જ્ઞાયક હૈ, ઐસા નહીં હૈ. વહ સ્વતઃ જાનનેવાલા જ્ઞાયક વહી મૈં જ્ઞાયક હૂઁ.
શાસ્ત્રમેં આતા હૈ ન કિ જિતના જ્ઞાનમાત્ર હૈ ઉસમેં રુચિ કર, ઉસમેં સંતુષ્ટ હો, ઉસમેં તુઝે સુખ ઔર અનુભવ પ્રાપ્ત હોગા. જિતના જ્ઞાન હૈ ઉતના તૂ હૈ. જિતના જ્ઞાયક- જો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા હૈ વહી તૂ હૈ. "ઇસમેં સદા રતિવંત બન, ઇસમેં સદા સંતુષ્ટ રે.' ઉસમેં પ્રીતિ કર, ઉસમેં રુચિ કર, ઉસમેં સંતુષ્ટ હો, ઉસમેં તુઝે સુખ-અનુપમ સુખકી પ્રાપ્તિ હોગી. ઐસે જ્ઞાનમાત્ર-જ્ઞાયકમાત્ર આત્મામેં સંતુષ્ટ હો. ઉસકે લિયે સબ વિચાર, વાંચન, જ્ઞાયકકા અભ્યાસ કરનેકે લિયે હૈ. ઉસકા દ્રવ્ય, ઉસકા ગુણ, ઉસકી પર્યાય ક્યા હૈ, વહ સબ યથાર્થ સમઝમેં લેના ચાહિયે.
મુમુક્ષુઃ- ઇન્દ્રિય જ્ઞાન આત્માનુભૂતિમેં કિસ પ્રકાર બાધક હૈ, થોડા-સા સ્પષ્ટ કીજિયે.
સમાધાનઃ- ઇન્દ્રિય જ્ઞાન તો ભીતરમેં આત્માનુભવમેં સાથમેેં આતા નહીં. અતીન્દ્રિય જ્ઞાન જો જ્ઞાન-સે જ્ઞાન પરિણમતા હૈ, વહ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા હૈ, વહી આત્માકા મૂલ સ્વરૂપ હૈ. મૂલ સ્વરૂપકો ગ્રહણ કરના ચાહિયે. બાહર રુકને-સે, બાહર રુકને-સે તો સબ ક્ષયોપશમ જ્ઞાન હૈ. ઉસમેં ઇન્દ્રિયોંકા નિમિત્ત હોતા હૈ. બાહર ઉપયોગ જાતા હૈ તો બાધક હોતા હૈ, પરન્તુ ભીતરમેં જો ઉપયોગ હોવે, ભીતરમેં જો પરિણતિ હોવે તો અતીન્દ્રિય જ્ઞાન પ્રગટ હોતા હૈ.
અપની દૃષ્ટિકા દોષ હૈ કિ દૃષ્ટિ બાહરમેં જાતી હૈ, દૃષ્ટિ એકત્વબુદ્ધિ કરતી હૈ તો વહ બાધક હોતી હૈ, એકત્વબુદ્ધિ કરને-સે. પરન્તુ અપને સ્વરૂપમેં દૃષ્ટિ જાય ઔર સ્વરૂપમેં લીનતા હોતી હૈ તો અતીન્દ્રિય જ્ઞાન પ્રગટ હોતા હૈ. બાહર ઉપયોગ હોને-સે ઇન્દ્રિય જ્ઞાન રહતા હૈ. એકત્વબુદ્ધિ હોને-સે વહ બાધક હોતા હૈ. એકત્વબુદ્ધિ ટૂટ જાય તો અતીન્દ્રિય જ્ઞાન પ્રગટ હોતા હૈ. ઉસમેં લીનતા હોને-સે વહ આગે બઢતા હૈ. પહલે સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ, ફિર ઉસમેં લીનતા બઢતે-બઢતે દશા બઢતી જાતી હૈ તો મુનિઓંકો તો ક્ષણ-ક્ષણમેં સ્વરૂપ અનુભૂતિ હોતી હૈ. ઐસે અનુભૂતિ બઢતે-બઢતે કેવલજ્ઞાન હોતા હૈ. ઐસે સ્વરૂપમેં