૬ તો હૈ નહીં. વિશ્રાંતિ ઔર આનન્દ આત્મામેં હૈ.
જો જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ, જો દ્રવ્ય હૈ વહ અનન્ત સ્વભાવ-સે ભરા હુઆ હૈ. ઐસા દ્રવ્યકા સ્વભાવ પહચાનના ચાહિયે. આનન્દ કોઈ જડમેં તો હૈ નહીં. તો આનન્દ-આનન્દ જો ભીતરમેં ઉઠતા હૈ, વહ આનન્દ કોઈ ચૈતન્યતત્ત્વકા હૈ, કોઈ જડ પદાર્થકા તો હૈ નહીં. તો આનન્દ અપને સ્વભાવમેં હૈ. ક્યોંકિ સ્વાનુભૂતિ પહલે નહીં હોતી, ઉસકી પ્રતીત પહલે હોતી હૈ. તો પ્રતીત-ઐસા દૃઢ નિશ્ચય કરકે અપની ઓર પ્રયત્ન કરના. ઐસી પ્રતીત યદિ દૃઢ હોવે તો પ્રયત્ન હોતા હૈ. રુચિ, પ્રતીત દૃઢ હોતી હૈ તો પ્રયત્ન અપની તરફ જાતા હૈ. રુચિ ઔર પ્રતીત દૃઢ નહીં હોતી તો પ્રયત્ન ભી નહીં હોતા.
મુમુક્ષુઃ- યહાઁ .. ઐસા હુઆ કિ પહલે વેદનમેં ખ્યાલમેં આના ચાહિયે કિ મુઝે જો બાહરમેં વૃત્તિ જાતી હૈ વહ આકુલતારૂપ હૈ. તો યહાઁ દુઃખ લગે ઔર યહાઁ-સે કૈસે હઠે ઔર કહાઁ ઢૂઁઢે? કહાઁ સુખ મિલેગા? ઐસી પ્રક્રિયા શુરૂ-સે હી હોતી હૈ?
સમાધાનઃ- આકુલતા તો વેદનમેં આતી હૈ, પરન્તુ સુખ કહાઁ હૈ, યે તો ઉસકો સ્વાનુભૂતિ નહીં હોતી હૈ. યે દોનોં સાથમેં હોતા હૈ. સ્વરૂપકો ગ્રહણ કરે ઔર પરસે છૂટતા હૈ. વાસ્તવમેં તો સ્વભાવકો ગ્રહણ કરતે હી વિભાવ-સે છૂટ જાતા હૈ. પરન્તુ વિચાર કરે, આકુલતા લક્ષણ હૈ, ઐસા વિચાર કરે, ખ્યાલમેં લે, લેકિન આનન્દકી સ્વાનુભૂતિ નહીં હૈ, ઇસલિયે ખ્યાલમેં નહીં આતા. પરન્તુ વિચાર-સે નક્કી કરતા હૈ કિ આનન્દ આત્મામેં હૈ, બાહરમેં નહીં હૈ. યથાર્થ સ્વભાવકો ગ્રહણ કરે તબ આકુલતા છૂટતી હૈ. સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ તો વિભાવ-સે ભેદ હો જાતા હૈ. વાસ્તવમેં તો ઐસા હૈ. પરન્તુ પહલે ઐસા ક્રમ પડતા હૈ. ભાવના, રુચિ ઔર નક્કી કરતા હૈ તો ઐસા નક્કી કરતા હૈ કિ યહ આકુલતા હૈ, મેરે આત્મામેં સુખ હૈ.
વાસ્તવિકપને તો અસ્તિકો ગ્રહણ કરતા હૈ તો નાસ્તિત્વ હો જાતા હૈ. યથાર્થપને અસ્તિ ગ્રહણ કરે તો ઉસકો ... પરન્તુ યે દેખનેમેં નહીં આતા, ક્યા કરના? આકુલતા વેદનમેં આતી હૈ કિ યે તો આકુલતા હૈ. આકુલતામેં સુખ લગે તો ઉસમેં સુખ માન- માનકર ઉસમેં અનન્ત કાલસે ખડા હૈ. યથાર્થપને યદિ તુઝે દુઃખ લગે તો સુખ તેરેમેં હૈ, તેરી ઓર પ્રતીત કરકે મુડ જા કિ સુખ મેરેમેં હી હૈ. ઐસા નક્કી કરકે સ્વભાવ તરફ મુડકર ઉસમેં ભેદજ્ઞાન કરકે ઉસમેં સ્થિર હો જા. સ્વભાવકી અસ્તિકો ગ્રહણ કર લે. વ્યવહાર-સે ઐસા ક્રમ આતા હૈ. બાકી સ્વભાવકી અસ્તિ ગ્રહણ કરે તો નાસ્તિ હો જાતી હૈ. દ્રવ્ય જ્ઞાયક, અખણ્ડ જ્ઞાયકકો ગ્રહણ કરતા હૈ, દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ કરતા હૈ. વહ અસ્તિકો ગ્રહણ કરતા હૈ. ગુણકા ભેદ ભી નહીં, વહ દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ કરતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પુરુષાર્થ કરનેકે લિયે દૃઢ પ્રતીતિ હોની ચાહિયે કિ મેરેમેં હી સુખ હૈ. વહાઁ-સે...