૨૪૫
ચૈતન્ય તત્ત્વ હી હૂઁ. વિશેષ ભેદભાવ ગૌણ કરકે શુદ્ધાત્માકી પર્યાય પ્રગટ હોતી હૈ. વિભાવકી પર્યાય ગૌણ હો જાતી હૈ. મૈં ચૈતન્ય શુદ્ધાત્મા હૂઁ, ઐસી પ્રતીત તો દૃઢ કરની ચાહિયે, ઐસા જ્ઞાન કરના ચાહિયે, ઉસકી લીનતા હોની ચાહિયે. તો સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. બારંબાર મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા વિચાર કરકે, લક્ષણ પહચાનકર (આગે બઢના). યથાર્થ પીછાન હોવે તો ભી ઉસકા અભ્યાસ કરના ચાહિયે. યે અચ્છા નહીં હૈ, મૈં ચૈતન્ય જ્ઞાયક હૂઁ. સામાન્ય સ્વરૂપ અનાદિઅનન્ત (હૂઁ). ગુણકા ભેદ, પર્યાયકા ભેદ પર દૃષ્ટિ નહીં કરકે, મૈં ચૈતન્ય હૂઁ. ઉસમેં ગુણ હૈ, પર્યાય હૈ તો ભી દૃષ્ટિ તો અખણ્ડ પર રખની ચાહિયે. જ્ઞાન સબકા હોતા હૈ, પરન્તુ દૃષ્ટિ એક અખણ્ડ ચૈતન્ય સામાન્ય પર હોતી હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિકે બલ-સે ઉસમેં લીનતા (હોતી હૈ).
દૃષ્ટિ-સમ્યગ્દર્શન હોને-સે સબ નહીં હો જાતા હૈ. લીનતા-ચારિત્ર, સ્વરૂપ રમણતા- લીનતા બાકી રહતા હૈ. મુનિઓં છઠવેં-સાતવેં ગુણસ્થાનમેં ઝુલતે હૈં. લીનતા વિશેષ હો જાતી હૈ. સમ્યગ્દૃષ્ટિકો ઇતની લીનતા નહીં હોતી. તો ભી ઉસકો સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. સ્વરૂપાચરણ ચારિત્ર હોતા હૈ. ભેદજ્ઞાનકી ધારા ચલતી હૈ. સ્વાનુભૂતિ-સે બાહર આવે તો ભેદજ્ઞાનકી ધારા ક્ષણ-ક્ષણ, ક્ષણ-ક્ષણ, ક્ષણ-ક્ષણમેં ખાતે-પીતે, જાગતે, સ્વપ્નમેં ભેદજ્ઞાનકી ધારા (ચલતી હૈ). જ્ઞાયકધારા ઔર ઉદયધારા દોનોં ભિન્ન ચલતી હૈ. કોઈ-કોઈ બાર સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. નિર્વિકલ્પ સ્વાનુભૂતિ-સે બાહર આવે તો ભેદજ્ઞાનકી ધારા (ચલતી હૈ).
ઉસકે પહલે ઉસકી મહિમા કરની ચાહિયે, ઉસકી લગની કરની ચાહિયે, તત્ત્વકા વિચાર કરના ચાહિયે, આત્માકા સ્વભાવ પહચાનના ચાહિયે. આત્માકા જ્ઞાન લક્ષણ (પહચાનકર) મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, મૈં અખણ્ડ જ્ઞાયક હૂઁ, ઉસકો વિચાર કરકે ગ્રહણ કરના ચાહિયે. ઉસકે ભેદજ્ઞાનકા અભ્યાસ કરના ચાહિયે. મૈં ચૈતન્ય અખણ્ડ હૂઁ. મૈં વિભાવ- સે (ભિન્ન હૂઁ). ગુણભેદ, પર્યાયભેદ આદિ ભેદમેં વિકલ્પ આતા હૈ. વાસ્તવિક ભેદ આત્મામેં નહીં હૈ. આત્મા અખણ્ડ હૈ. ઇસમેં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર સબ હૈ. લક્ષણ ભિન્ન-ભિન્ન હૈ, તો ભી વસ્તુ એક હૈ. ઉસકા નિર્ણય કરકે ઉસકી પ્રતીત કરની ચાહિયે. ઉસમેં લીનતા કરની ચાહિયે.
મુમુક્ષુઃ- .. બાહરમેં તો અચ્છા લગતા નહીં હૈ. અન્દર જાનેમેં કિતના સમય લગેગા?
સમાધાનઃ- ક્યા કહતે હૈં? બાહરમેં અચ્છા નહીં (લગતા). સ્વભાવકી પહચાન કરે તો, સ્વભાવકા લક્ષણ પહચાનકર ઉસકી પ્રતીત દૃઢ હોવે, બારંબાર અભ્યાસ કરે. જિસકો યથાર્થ પુરુષાર્થ ઉઠતા હૈ તો અંતર્મુહૂર્તમેં હો જાતા હૈ. ઔર વિશેષ પુરુષાર્થ કરે તો, આચાર્યદેવ કહતે હૈં, છઃ મહિનેમેં હો જાતા હૈ. પરન્તુ ઇતના અભ્યાસ નહીં કરતા હૈ. અચ્છા નહીં લગતા હૈ, દુઃખ લગતા હૈ તો ભી સ્વરૂપકા લક્ષણ પીછાનકર ઉસકા