૨૪૬
સમાધાનઃ- કિસકે સાથ ચર્ચા હુયી થી?
મુમુક્ષુઃ- વર્ણીજીકે સાથ.
સમાધાનઃ- હાઁ, અપને પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે રાગકી પર્યાય હોતી હૈ. શુદ્ધાત્માકી શુદ્ધ પર્યાય શુદ્ધાત્માકે આશ્રય-સે હોતી હૈ. ઔર પુરુષાર્થકી કમજોરી-સે રાગકી પર્યાય હોતી હૈ. કર્મ કરવાતા નહીં. કર્મ જબરજસ્તી નહીં કરવાતા. આત્મા સ્વયં રાગરૂપ પરિણમતા હૈ.
જૈસે સ્ફટિક હરા, પીલા રૂપ પરિણમતા હૈ, વહ સ્ફટિક પરિણમતા હૈ. લાલ- પીલે ફૂલ ઉસમેં નહીં આતે. વહ તો નિમિત્ત હૈ. પરિણમન સ્ફટિકકા હૈ. વૈસે પરિણમન ચૈતન્યકા હૈ. ઔર મૂલ સ્વભાવ જો સ્ફટિકકા હૈ, ઉસકા નાશ નહીં હોતા. આત્માકે મૂલ સ્વભાવકા નાશ નહીં હોતા હૈ. ઉસકે શુદ્ધ સ્વભાવકા નાશ નહીં હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પર્યાય દ્રવ્યમેં-સે નિકલતી હૈ તો નિકલતે-નિકલતે કુછ કમ નહીં હોતી હૈ? અન્દર-સે નિકલતી હૈ તો?
સમાધાનઃ- તો-તો દ્રવ્યકા નાશ હો જાય. રાગ ભીતરમેં નહીં હૈ, રાગરૂપ આત્મા પરિણમતા હૈ. શુદ્ધાત્માકી શુદ્ધ પર્યાય શુદ્ધાત્માકે આશ્રય-સે હોતી હૈ. ભીતર-સે નિકલતે- નિકલતે (કમ હો જાય) તો દ્રવ્યકા નાશ હો જાય. ઐસા નહીં હૈ. દ્રવ્ય તો અનન્ત શક્તિ (સંપન્ન હૈ). અનન્ત કાલ દ્રવ્ય પરિણમન કરતા હૈ તો ભી દ્રવ્ય તો ઐસાકા ઐસા હૈ.
જ્ઞાનકી પર્યાય એક સમયમેં લોકાલોક જાનતી હૈ. તો ભી અનન્ત કાલ પરિણમન કરે તો ઉસમેં કમ નહીં હોતા હૈ. ઐસા કોઈ દ્રવ્યકા અચિંત્ય સ્વભાવ હૈ. ઉસમેં ત્રુટ નહીં પડતી. અનન્ત કાલ પરિણમે તો ભી.
સમાધાનઃ- ... કોઈ કારણ-સે દ્રવ્ય ઉત્પન્ન હુઆ હૈ યા કોઈ કારણ-સે ઉસકા નાશ હોતા હૈ, ઐસા નહીં હૈ. દ્રવ્ય અકારણ સ્વતઃસિદ્ધ અનાદિઅનન્ત હૈ. ઔર ઉસકા જો પરિણમન હૈ, વહ સ્વતઃ પરિણમતા હૈ. વહ કિસીકે આશ્રય-સે પરિણમતા હૈ યા કોઈ ઉસે મદદ કરે તો પરિણમતા હૈ, કોઈ ઉસે વિપરીત કરે તો વિપરીત હો ઔર સુલટા કરે તો સુલટા હો, ઐસા નહીં હૈ. અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય-ઉસે કોઈ કારણ લાગૂ નહીં પડતા. વહ સ્વયં પરિણમતા હૈ.
સ્વયં અનાદિઅનન્ત સ્વભાવમેં પરિણમે ઉસમેં વિભાવ અન્દર ઉસકે સ્વભાવમેં પ્રવેશ નહીં કરતા. ઐસા અકારણ સ્વયં અપને સ્વભાવ-સે પરિણમતા હૈ, ઐસા ઉસકા સ્વભાવ હૈ. ઔર વિભાવ હો તો ભી વહ સ્વયં સ્વતંત્ર પરિણમતા હૈ. ઔર સ્વયં સ્વભાવકો પ્રગટ કરે તો ભી સ્વતંત્ર હૈ. ઉસમેં નિમિત્ત કહનેમેં આતા હૈ, પરન્તુ વાસ્તવમેં સ્વયં પરિણમતા હૈ. ઉસમેં કોઈ કારણ લાગૂ નહીં પડતા. તો હી ઉસે દ્રવ્ય કહા જાય કિ જિસે કોઈ કારણ લાગૂ નહીં પડતા. કોઈ નિમિત્તકે આશ્રય-સે પરિણમે, કિસીકી મદદ-સે પરિણમે તો ઉસ દ્રવ્યકી દ્રવ્યતા હી નહીં રહતી.